ISSN 1733-8670 ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84) AKADEMII MORSKIEJ SZCZECIN 2007 WYDZIAŁ INŻYNIERYJNO-EKONOMICZNY TRANSPORTU Daniel Eryk Lach Prawne aspekty czasu pracy kierowców Słowa kluczowe: prawo pracy, czas pracy, kierowcy W artykule dokonano przeglądu obowiązujących przepisów zarówno polskiego prawa krajowego, jak i prawa europejskiego oraz międzynarodowego dotyczących czasu pracy kierowców. Przedmiotem prezentacji są zagadnienia zakresu podmiotowego podanych aktów prawnych, pojęcia czasu pracy oraz dyżuru pracowniczego, ograniczenia czasu pracy kierowców oraz obligatoryjne przerwy i okresy odpoczynku. The Legal Features of Mobile Workers Working Time Key words: labour law, working time, drivers This article overviews provisions of Polish and European and international law regarding mobile workers working time. The presentation concerns the subject matter range of legal acts, the concept of working time and periods of availability of drivers, the limitations of drivers working time and obligatory breaks and rest periods.
Daniel Eryk Lach 102 Wprowadzenie 1 maja 2005 r. weszła w życie nowa ustawa o czasie pracy kierowców [1], zastępując dotychczasową ustawę regulującą te kwestie [2]. Wprowadzone zmiany mają na celu dostosowanie prawa polskiego do przepisów Unii Europejskiej. Wdrażają one Dyrektywę 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego [3]. Natomiast rozporządzenie Rady nr 3820/85/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych dotyczących transportu drogowego [4], do którego wprost odnosiła się poprzednia ustawa, wiąże jako powszechnie obowiązujący akt prawa wspólnotowego (zgodnie z art. 91 Konstytucji RP). Kwestie te, w odniesieniu do przewozów międzynarodowych, reguluje także umowa o pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzona w Genewie dnia 1 lipca 1970 roku [5]. Celem autora jest przedstawienie i przegląd w jednym artykule regulacji zawartych w rozmaitych aktach prawa krajowego i unijnego, zarówno stosowanego bezpośrednio (rozporządzenie), jak i stanowiącego jedynie wytyczne dla ustawodawcy (dyrektywa). 1. Zakres podmiotowy definicja kierowcy Do tej pory ustawa o czasie pracy kierowców [2] dotyczyła zarówno kierowców pozostających w stosunku pracy, jak i tych związanych innymi umowami. Nowa ustawa, zgodnie z art. 1 i 5, obejmuje tylko kierowców zatrudnionych na podstawie stosunku pracy. Jak zatem wygląda sytuacja prawna kierowców wykonujących swój zawód poza stosunkiem pracy, na podstawie zatrudnienia cywilnoprawnego, czy, co w branży transportowej powszechne, w ramach tzw. samozatrudnienia, tj. formalnie niezależnych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą? Ich sytuację prawną kształtują bezpośrednio stosowane akty prawa międzynarodowego wskazane w art. 3 ustawy, zgodnie z którymi przepisy ustawy nie naruszają postanowień zawartych w rozporządzeniu nr 3820/85/EWG [4] i umowie AETR [5]. Przywołane rozporządzenie w art. 1.3 stanowi, iż sformułowanie kierowca oznacza każdą osobę, która kieruje pojazdem nawet przez krótki okres, oraz każdą osobę, która jest przewożona w pojeździe w tym celu, aby kierować nim w razie potrzeby. Brak jest w tej definicji doprecyzowania podstawy prawnej wykonywania określonych obowiązków, a zatem rozporządzenie dotyczy wszystkich kierowców, w tym także zatrudnionych w inny sposób niż umowa o pracę (czyli przede wszystkim rozmaite formy zatrudnienia cywilnoprawnego, w tym umowy zlece-
Prawne aspekty czasu pracy kierowców nia i podobne, do których na podstawie art. 750 kc stosujemy przepisy o zleceniu, umowy o dzieło oraz umowy agencyjne) i samozatrudnionych. 2. Definicja czasu pracy, zagadnienia dyżuru Zgodnie z art. 6 nowej ustawy czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, który obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w szczególności: prowadzenie pojazdu; załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem; nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym; czynności spedycyjne; obsługę codzienną pojazdów i przyczep; inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy; niezbędne formalności administracyjne; utrzymanie pojazdu w czystości. Ponadto, i jest to istotne novum, czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na swoim stanowisku w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu. Kwestie pozostawania w dyspozycji pracodawcy dokładnie reguluje art. 10 ustawy, zgodnie z którym okresy pozostawania do dyspozycji oznaczają okresy inne niż przerwy i czas odpoczynku, kiedy kierowca nie jest obowiązany pozostawać na stanowisku pracy kierowcy, będąc jednocześnie w gotowości do rozpoczęcia albo kontynuowania prowadzenia pojazdu albo wykonywania innej pracy. Okresy pozostawania do dyspozycji obejmują w szczególności czas, w którym kierowca towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub pociągiem, czas oczekiwania na przejściach granicznych oraz w związku z ograniczeniami w ruchu drogowym. Takie okresy pozostawania do dyspozycji poza rozkładem czasu pracy zalicza się do czasu dyżuru, natomiast w sytuacji, gdy kierowca, zatrudniony w systemie zadaniowego czasu pracy, nie wypracował dobowego wymiaru czasu pracy, okresy pozostawania w dyspozycji zalicza się do czasu pracy w wymiarze 8 godzin, a w pozostałym zakresie do czasu dyżuru. Do czasu pracy kierowcy wlicza się ponadto przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin. Natomiast zgodnie z art. 7 ustawy do czasu pracy kierowcy nie wlicza się: czasu dyżuru, jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał pracy; nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu; dobowego nieprzerwanego odpoczynku; oraz przerwy w pracy, o której mowa w art. 16 ust. 1, tj. wynikającej z wprowadzenia systemu przerywanego czasu pracy według z góry 103
Daniel Eryk Lach ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin, a w przypadku, gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, trwającą nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin. Ustawa precyzuje również przepisy rozporządzenia nr 3820/85/EWG i umowy AETR stanowiąc, że do celów rozliczania czasu pracy i ustalania uprawnienia do wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 8 ustawy). 104 3. Dyżur i wynagrodzenie za dyżur Odrębnym zagadnieniem jest regulacja dotycząca dyżuru i jego kwalifikacji prawnej. Zgodnie z art. 9 ustawy czasem dyżuru jest czas, w którym kierowca pozostaje poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Do czasu dyżuru zalicza się także przerwy przeznaczone na odpoczynek, o których mowa w art. 13 i 28 ustawy (przerwy po przepracowanych 4,5 lub 6 godzinach). Dodatkowo w przypadku gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru. Natomiast czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego odpoczynku. Wykorzystywanie dobowego odpoczynku w pojeździe w sposób określony w art. 14 ust. 1, tj. gdy pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania, nie może być traktowane jako czas dyżuru. Należy też wziąć pod uwagę, że zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy [1] okresy przerw w prowadzeniu pojazdu, o których mowa w art. 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 8320/85/EWG [4] i w identycznie brzmiącym art. 7 ust. 1 i 2 umowy AETR [5], zalicza się do czasu dyżuru. Chodzi tu o co najmniej 45- minutową przerwę przysługującą kierowcy po czteroipółgodzinnym okresie prowadzenia pojazdu, chyba że zaczyna on okres odpoczynku (art. 7 ust. 1 rozporządzenia [4]), przy czym przerwa taka może być zastąpiona przerwami wynoszącymi po co najmniej 15 minut, rozłożonymi na okres prowadzenia pojazdu lub bezpośrednio po tym okresie w taki sposób, aby było to zgodne z przepisami ust. l. Kwestie te są istotne z punktu widzenia wynagradzania kierowcy za pracę, gdyż za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, kierowcy przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięcz-
Prawne aspekty czasu pracy kierowców ną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania 60% wynagrodzenia. Niższe wynagrodzenie, w wysokości określonej w przepisach o wynagradzaniu obowiązujących u danego pracodawcy, nie niższe jednak niż w wysokości połowy wynagrodzenia określonego w art. 9 ust. 5, przysługuje kierowcy za czas dyżuru, w postaci przerw przeznaczonych na odpoczynek lub czasu nieprzeznaczonego na kierowanie pojazdem. 4. Normy i systemy czasu pracy Jakie zatem normy czasu pracy wprowadza nowa ustawa? Zgodnie z art. 11 ustawy czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, co oznacza w istocie rzeczy powielenie norm powszechnego prawa pracy. Do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym mogą być jednak stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 10 godzin na dobę, a do pozostałych kierowców do 12 godzin na dobę w ramach systemu równoważnego czasu pracy. W takich przypadkach wymiar czasu pracy przedłużony w poszczególnych dniach jest równoważony skróconym czasem pracy w innych dniach lub dniami wolnymi od pracy, zaś okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 1 miesiąc, z wyjątkiem szczególnie uzasadnionych przypadków, gdy okres rozliczeniowy może być przedłużony aż do 3 miesięcy oraz w razie wykonywania prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych, gdy okres rozliczeniowy może być przedłużony do 4 miesięcy (art. 15 ustawy). W artykule 16 ustawy przewidziana jest także możliwość zastosowania w odniesieniu do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym, w szczególnie uzasadnionych przypadkach (np. dowozy pracowników do zakładów pracy pracujących w trybie wielozmianowym), systemu przerywanego czasu pracy według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Natomiast w przypadku, gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin. Za czas takiej przerwy kierowcy przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia wynikającego z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania 60% wynagrodzenia, co jest o tyle istotne, że czas przerwy nie jest w istocie czasem pracy, jako że podczas przerwy kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem. 105
Daniel Eryk Lach System przerywanego czasu pracy może być stosowany również w przypadku wykonywania niezarobkowego przewozu drogowego przewozu na potrzeby własne w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. Ustawa dopuszcza także w uzasadnionych przypadkach stosowanie przerywanego czasu pracy określonego w art. 16, według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy oraz z uwzględnieniem przepisów o obowiązkowym dobowym odpoczynku; przy czym rozkład czasu pracy powinien obejmować okres co najmniej miesiąca w ramach systemu równoważnego czasu pracy, o którym mowa w art. 15. Dla kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym ustawa przewiduje także możliwość zastosowania, w przypadkach uzasadnionych rodzajem wykonywanych przewozów lub ich szczególną organizacją, zadaniowy czas pracy, w którym zadania przewozowe ustala pracodawca w takim wymiarze, aby mogły być wykonane w ramach czasu pracy określonego w art. 11 ustawy oraz z uwzględnieniem przepisów dotyczących przerw przeznaczonych na odpoczynek i okresów odpoczynku. Natomiast rozkład czasu pracy w okresie wykonywania danego zadania przewozowego ustala kierowca. Taką możliwość należy ocenić pozytywnie odpowiada ona specyfice pracy niektórych kierowców oraz wyzwaniom współczesnego rynku pracy promującego elastyczne formy zatrudnienia, oparte nie na modelu czasowym, lecz raczej spełnianiu wyznaczonych zadań i rozliczaniu się z efektów pracy. Ustawa przewiduje, że systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy mają być ustalone w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Natomiast pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, a także pracodawca, u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy, może stosować wydłużone okresy rozliczeniowe określone w art. 15 ust. 3 5 po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. Wydaje się, że w przypadku braku zakładowej organizacji związkowej u danego pracodawcy właściwsze byłoby skonsultowanie tych kwestii z pozazwiązkowym przedstawicielstwem pracowniczym, analogicznie do zawierania porozumienia w sprawie zwolnień grupowych lub zawieszania stosowania niektórych przepisów prawa pracy. System przerywanego czasu pracy, o którym mowa w art. 16, wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a u pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa w umowie o pracę. 106
Prawne aspekty czasu pracy kierowców Warto podkreślić, że normy czasu pracy obowiązują również kierowcę pracownika zatrudnionego u więcej niż jednego pracodawcy, co powinno skutecznie przeciwdziałać próbom obchodzenia przepisów o czasie pracy przez mnożenie podmiotów zatrudniających. W związku z tym ustawa w art. 24 nakłada na pracodawców obowiązek informowania kierowców o obowiązujących ich przepisach z zakresu czasu pracy, w sposób przyjęty u danego pracodawcy oraz uzyskać od kierowcy oświadczenie na piśmie o wymiarze zatrudnienia albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy. Ponadto pracodawca jest obowiązany do prowadzenia dla kierowców, niezależnie od stosowanego systemu czasu pracy i sposobu wynagradzania, ewidencji czasu pracy, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 298(1) kp, wyszczególniając liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych, pracę w porze nocnej, godziny pracy w rozliczeniu dobowym, tygodniowym i przyjętym okresie rozliczeniowym. 5. Praca w godzinach nadliczbowych Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad dobowy przedłużony wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego kierowcę systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Jest ona dopuszczalna tylko w przypadkach wskazanych w ustawie: sytuacjach i zdarzeniach wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii; lub szczególnych potrzeb pracodawcy. Ze względu na to, że klauzula szczególnych potrzeb pracodawcy jest często w praktyce nadużywana, ustawa stanowi, że liczba godzin nadliczbowych przepracowanych przez kierowcę w związku z tymi potrzebami nie może przekroczyć 260 godzin w roku kalendarzowym. Nawiązując do tendencji deregulacyjnych w prawie pracy, ustawa przewiduje także możliwość ustalenia innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym poprzez stosowne postanowienia w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Należy jednak przy tym przestrzegać limitu wynikającego z art. 12 ustawy, który przewiduje limit godzin nadliczbowych dla danego pracownika, stanowiąc, że tygodniowy czas pracy kierowcy, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. 107
Daniel Eryk Lach Wyjątkowo tygodniowy czas pracy kierowcy może być przedłużony nawet do 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. 108 6. Przerwy na odpoczynek Ustawa reguluje także obowiązkowe przerwy przeznaczone na odpoczynek. Zgodnie z art. 13 ustawy po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek, w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być udzielona w całości, ale przewidziano także dopuszczalność jej podziału na okresy krótsze, trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. Należy jednak podkreślić, że przerwy te ulegają skróceniu o płatną, 15-minutową przerwę wliczaną do czasu pracy. Przerwa taka nie przysługuje jednak kierowcy wówczas, gdy wykorzystał on już przerwy w prowadzeniu pojazdu przeznaczone na odpoczynek, zgodnie z art. 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 8320/85/EWG [4] i art. 7 ust. 1 i 2 umowy AETR [5] (chodzi tu o co najmniej 45-minutową przerwę przysługującą kierowcy po czteroipółgodzinnym okresie prowadzenia pojazdu, chyba że zaczyna on okres odpoczynku (art. 7 ust. 1 rozporządzenia [4]), przy czym przerwa taka może być zastąpiona przerwami wynoszącymi po co najmniej 15 minut, rozłożonymi na okres prowadzenia pojazdu lub bezpośrednio po tym okresie w taki sposób, aby było to zgodne z przepisami ust. l, por. wyżej str. 103). Należy także uwzględnić, że zgodnie z art. 28 ustawy [1] i stosownie do art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 3820/85/EWG [4], w przewozach regularnych może być stosowana przerwa trwająca nie krócej niż 30 minut po okresie prowadzenia pojazdu nieprzekraczającym 4 godzin, jeżeli przerwa trwająca powyżej 30 minut zakłócałaby miejski ruch uliczny, a kierowca nie ma możliwości wykorzystania pozostałych 15 minut w ciągu czterech i pół godziny prowadzenia pojazdu przed przerwą 30-minutową. Przepisy dotyczące przerw przeznaczonych na odpoczynek stosuje się także przy ustalaniu rozkładu czasu pracy w systemie przerywanego czasu pracy, chyba że przerwa przewidziana w ustalonym rozkładzie czasu pracy następuje nie później niż po upływie okresu, po którym kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek. Odrębne przepisy regulują prawo kierowcy do dobowego i tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku. W każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dobowy odpoczynek może być wykorzystany w pojeździe, ale tylko w przypadku, gdy pojazd znajduje się
Prawne aspekty czasu pracy kierowców na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania. Odpoczynek w pojeździe prowadzonym przez zmiennika traktowany jest bowiem jak dyżur (por. art. 9 ustawy). Poza odpoczynkiem dobowym w każdym tygodniu kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek obejmuje odpoczynek dobowy przypadający w dniu, w którym kierowca rozpoczął odpoczynek tygodniowy. Co ważne, ustawa odwołując się do art. 8 ust. 1, 2 i 7 rozporządzenia nr 8320/85/EWG [4] i art. 8 ust. 1, 2 i 7 umowy AETR [5] wyraźnie stwierdza, że nieprzerwany odpoczynek dobowy oraz tygodniowy, jak również dzienny odpoczynek wykorzystany w pojeździe, jeżeli pojazd ten jest wyposażony w leżankę i znajduje się na postoju, nie mogą być traktowane jak czas dyżuru, o którym mowa w art. 9 ustawy. Ponadto ustawa przewiduje ograniczenie czasu pracy w danej dobie. W przypadku, gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, przez co najmniej 4 godziny, czas pracy kierowcy nie może przekroczyć 10 godzin w danej dobie. Należy też oczywiście wziąć pod uwagę, że wszystkie przytoczone przepisy mają charakter semiimperatywny, co oznacza, że w zakresie norm określających czas pracy, obowiązkowe przerwy przeznaczone na odpoczynek w czasie dnia pracy oraz odpoczynek dobowy i tygodniowy, układy zbiorowe pracy (lub umowy o pracę, o których ustawa nie wspomina) mogą przewidywać wyższe normy minimalne oraz niższe normy maksymalne, niż przewiduje to ustawa. 7. Wyłączenia Zgodnie z art. 29 ustawy i stosownie do art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 3820/85/EWG [4] i art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 3821/85/EWG [6] wyłączono ze stosowania wymienionych rozporządzeń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niektóre kategorie pojazdów, zdefiniowane w art. 13 ust. 1 lit. b-k rozporządzenia nr 3820/85/EWG [4]. Są to: pojazdy używane przez władze publiczne do świadczenia usług publicznych, które nie są konkurencyjne w stosunku do przedsiębiorstw transportu drogowego; pojazdy używane przez przedsiębiorstwa rolnicze, ogrodnicze, leśne lub rybackie do przewozu rzeczy w promieniu 50 km od miejsca normalnej bazy pojazdu łącznie z miejscowymi obszarami administracyjnymi, których ośrodki znajdują się w obrębie tego promienia; pojazdy używane do przewozu odpadów zwierzęcych lub szkieletów zwierzęcych, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi; pojazdy używane do przewozu żywych zwierząt w gospodarstwach rolnych na miejscowy rynek i odwrotnie, lub z rynku do miejscowych rzeźni; pojazdy używane jako sklepy na miejscowym rynku lub w handlu obwoźnym, lub używanych jako ruchome punkty do wykonywania transakcji bankowych, walutowych, oszczędnościowych, do czynności związa- 109
Daniel Eryk Lach nych z kultem, do wypożyczania książek, płyt lub kaset, do obsługi wydarzeń kulturalnych lub wystaw i specjalnie przystosowane do tego celu; pojazdy przewożące materiały lub urządzenia na użytek kierowcy w trakcie jego pracy w promieniu 50 km od miejsca normalnej bazy pojazdu; pojazdy poruszające się wyłącznie na wyspach o powierzchni nie przekraczającej 2300 km 2, które nie są połączone z resztą terytorium państwowego mostem, brodem ani tunelem otwartym dla ruchu pojazdów silnikowych; pojazdy używane do przewozu rzeczy i napędzane gazem wytwarzanym w pojeździe, napędzane elektrycznie lub wyposażone w regulator; pojazdy służące do nauki prowadzenia pojazdu, mającej na celu uzyskanie prawa jazdy; ciągniki używane wyłącznie do prac rolniczych i leśnych. Zakończenie Wielość i komplikacja aktów prawnych dotyczących zagadnienia czasu pracy kierowców, zarówno z zakresu prawa krajowego, jak i międzynarodowego w połączeniu ze specyfiką tego rodzaju pracy powodują, że kwestia ustalania wymiaru i rozkładów czasu pracy dla osób zatrudnionych w transporcie należy do jednych z najbardziej skomplikowanych i problematycznych zagadnień praktyki zarządzania firmami transportowymi. Trzeba jednak zauważyć, że koszty związane z przestrzeganiem tych przepisów (czy to w formie specjalistycznego doradztwa, czy też także konieczności zatrudnienia większej liczby kierowców) przekładają się na podniesienie bezpieczeństwa na drogach, co jest tym bardziej istotne, że emigracja zarobkowa pracowników transportu powoduje, że osoby o najwyższych kwalifikacjach są stopniowo zastępowane przez osoby młodsze, mniej doświadczone, w tym także podatne na przeszacowywanie swoich możliwości fizycznych. Dlatego należy podkreślić i przyjąć z aprobatą szeroką definicję czasu pracy, uwzględniającą nie tylko czas spędzony za kółkiem, ale także wszelkie czynności związane z transportem, regulacje dotyczące ograniczenia czasu pracy kierowców oraz obligatoryjne przerwy i okresy odpoczynku, jak również fakt uniezależnienia sytuacji prawnej kierowcy od podstawy prawnej jego stosunku zatrudnienia, względnie faktu formalnego prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. 110
Prawne aspekty czasu pracy kierowców Akty prawne 1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, Dz. U. z 2004 r. nr 92, poz. 879. 2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o czasie pracy kierowców, Dz. U. z 2001, nr 123, poz. 1354, z 2002 r. nr 155, poz. 1286 oraz z 2003 r. nr 149, poz. 1452. 3. Dyrektywa 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego, Dz. Urz. WE L 080 z 23.03.2002, str. 0035 0039. 4. Rozporządzenie Rady nr 3820/85/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, Dz. U. L 370 z 31.12.1985, s. 1. 5. Umowa o pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) sporządzona w Genewie, dnia 1 lipca 1970 roku, Dz. U. 1999 nr 94 poz. 1087. 6. Rozporządzenie Rady nr 382/85/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym, Dz. Urz. WE L 370 z 31.12.1985. Recenzent dr hab. Mariusz Jedliński, prof. US Wpłynęło do redakcji w październiku 2006 r. Adres Autora dr Daniel Eryk Lach LL.M Akademia Morska w Szczecinie Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu Instytut Zarządzania Transportem 70-507 Szczecin, ul. Henryka Pobożnego 11 lach@am.szczecin.pl 111