Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 11, 127-138 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2008 PL ISSN 1506-5162 ISBN 978-83-89250-91-9 Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki B. MOSEK, S.MIAZGA Katedra ¹karstwa i Kszta³towania Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Rush communities in the valley of the Urzêdówka river Abstract. Using the Braun-Blanquet method, 93 phytosociological relevés were established, including 30 relevés of rush communities of the Phragmitetea class. 11 plant associations were distinguished, including 4 grass associations (Sparganio-Glycerietum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmitetum australis and Phalaridetum arundinacea), 6 sedge (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae and C. gracilis) and Marsh Horsetail associations (Equisetetum fluviatilis). Altogether, 22 plant species of the Phragmitetea class, 42 species from various syngenetic units of the Molinio-Arrhenatheretea class and 16 accompanying species were identified in all associations. Keywords:rush communities, phytosociological relevés 1. Wstêp Zbiorowiska szuwarowe wodne i b³otne, po okresie intensywnych melioracji przeprowadzonych w drugiej po³owie XX wieku, zmniejszy³y zasiêg swojego wystêpowania. Obecnie najwiêksze ich skupienia znajduj¹ siê przy du ych zbiornikach wodnych (jeziora, rzeki, kana³y i starorzecza) a zanikaj¹ na u ytkach zielonych, gdzie pierwotnie by³y czêste i tworzy³y rozleg³e skupienia. Wystêpowa³y one przewa nie w partiach ³¹k zalewanych oraz w obni eniach terenowych, które w trakcie regulacji stosunków wodnych zniwelowano. Wed³ug KRYSZAK i wsp. (2006), prowadzi to do monotypizacji krajobrazu. MOSEK (1980/81), w nie zmeliorowanej dolinie Bystrzycy wyró ni³a 17 zespo³ów szuwarowych, a PODGÓRSKA (1977), w dolnej czêœci tej doliny dodatkowo 3. FIJA KOWSKI ifija KOWSKA-CHOJNACKA (1990) na terenie ca³ej Lubelszczyzny wyró nili 32 takie zespo³y. Obecnie systematyka fitosocjologiczna obejmuje 30 zespo³ów szuwarowych (MATUSZKIEWICZ, 2005). Celem niniejszej pracy jest inwentaryzacja zbiorowisk szuwarowych w dolinie Urzêdówki po 30 latach od przeprowadzonej tam melioracji. 2. Warunki przyrodnicze Dolina rzeki Urzêdówki le y w zachodniej czêœci Wy yny Lubelskiej. Jest to region o stosunkowo skomplikowanej budowie geologicznej. Pod³o e stanowi¹ g³ównie ska³y

128 B. Mosek, S. Miazga wêglanowe wytworzone w okresie od jury po trzeciorzêd. Dolina Urzêdówki jest silnie wciêta, o w¹skim dnie i stromych zboczach. Przep³ywa ona przez region o najsilniejszym urzeÿbieniu, jakim jest Wzniesienie Urzêdowskie. ród³a tej rzeki le ¹ w okolicach Wilko³aza, a ujœcie w Dzierzkowicach, gdzie wpada do rzeki Wy nicy (WOJCIE- CHOWSKI, 1972). W latach szeœædziesi¹tych rzeka Urzêdówka zosta³a uregulowana (do 1970 roku), a u ytki zielone w dolinie zmeliorowano metod¹ drenowania. Regulacjê stosunków wodnych wielu obiektów przeprowadzono wadliwie, st¹d niektóre partie ³¹k s¹ obecnie podmok³e, a inne przesuszone. Pod wzglêdem klimatycznym badany teren le y w regionie Lubelskim, ch³odniejszym od Nadwiœlañskiego (MITOSEK i KO ODZIEJ, 1972). Z danych meteorologicznych wynika, e najcieplejszy miesi¹cem roku 2000 by³ sierpieñ (18,2 o C), a za wielolecie 1951 1995 lipiec (17,8 o C). Œrednie roczne temperatury roku 2000 i wielolecia wynosi³y odpowiednio: 8,8 o C i 7,4 o C. Œrednia temperatura okresu wegetacyjnego (IV X) kszta³towa³a siê na poziomie 14,3 o C i by³a wy sza o 1,1 o C od œredniej za wielolecie. Roczna suma opadów w roku 2000 wynosi³a 592,7 mm. By³a ona wy sza od œredniej wieloletniej 1951 1995 o 50,6 mm. Natomiast suma opadów okresu wegetacyjnego kszta³towa³a siê na poziomie 390,4 mm i tylko nieznacznie ró ni³a siê od danych z wielolecia (398,8 mm). U ytki zielone w dolinie Urzêdówki s¹ zlokalizowane g³ównie na glebach bielicowych i brunatnych wytworzonych z piasków s³abo gliniastych i gliniastych o odczynie silnie kwaœnym oraz s³abej zasobnoœci w sk³adniki pokarmowe (DOBRZAÑSKI iturski, 1972). 3. Metody Badania zbiorowisk roœlinnych w dolinie rzeki Urzêdówki przeprowadzono w sezonie wegetacyjnym 2000 roku (w I dekadzie czerwca i w II dekadzie sierpnia), a uzupe³niono w roku 2004. Pos³uguj¹c siê metod¹ BRAUNA-BLANQUETA (1964), na terenie ca³ej doliny wykonano ogó³em 93 zdjêcia fitosocjologiczne, z czego 30 nale a³o do zbiorowisk szuwarowych z klasy Phragmitetea. Spisy florystyczne obejmowa³y roœlinnoœæ z jednorodnych p³atów o powierzchni od 1 do 100 2 w zale noœci od ich wielkoœci. W zestawionej tabeli 1 zamieszczono stwierdzone gatunki roœlin, zwarcie runi w %, okreœlono iloœciowoœæ, w skali od + do 5 i stopieñ sta³oœci (gdy wystêpowa³o co najmniej 10 zdjêæ fitosocjologicznych). Nazwy gatunkowe roœlin podano wed³ug MIRKA i wsp. (2002), a terminologiê jednostek syngenetycznych zaczerpniêto z pracy MATUSZKIEWICZA (2005). Z 7 p³atów zespo³u Caricetum gracilis pobrano próbki roœlinne ziiiiodrostu z powierzchni 1 m 2 celem okreœlenia orientacyjnych plonów siana i jego wartoœci u ytkowej. Wartoœæ t¹ wyliczono na podstawie pracy FILIPKA (1973). Wszystkie wyró nione zbiorowiska szuwarowe, nawet gdy wystêpowa³y w formie 1 p³atu zamieszczono w niniejszej pracy. 4. Wyniki W wyniku przeprowadzonych badañ wyró niono 11 zespo³ów szuwarowych, których systematyka fitosocjologiczna przedstawia siê nastêpuj¹co: PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki 129 Klasa Phragmitetea R. Tx. et Prsg 1942 Rz¹d Phragmitetalia Koch 1926 Zwi¹zek Sparganio-Glycerion fluitantis Br. Bl.et Siss. in Boer 1942 Zespó³ Sparganio-Glycerietum fluitantis Br. Bl. 1925 n. n. Zwi¹zek Phragmition Koch 1926 Zespó³ Glycerietum maximae Hueck 1931 Zespó³ Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 Zespó³ Equisetum fluviatilis Steffen 1931 Zespó³ Eleocharitetum palustris Sennikow 1919 Zwi¹zek Magnocaricion Koch 1926 Zespó³ Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931 Zespó³ Caricetum elatae Koch 1926 Zespó³ Caricetum paniculatae Wangerin 1916 Zespó³ Caricetum acutiformis Saper 1937 Zespó³ Caricetum distichae (Nowiñski 1928) Jonas 1933 Zespó³ Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R. Tx 1937 W klasie Phragmitetea wyró niono 11 zespo³ów roœlinnych w tym 4 trawiaste, 6 turzycowych i jeden z przewag¹ skrzypu bagiennego (tab. 1). Reprezentowa³y je nieliczne p³aty roœlinne (od 1 do 4) za wyj¹tkiem zespo³u Caricetum gracilis (12 p³atów roœlinnych). Zespo³y te charakteryzowa³y siê znacznym udzia³em w³aœciwych im gatunków charakterystycznych o pokryciu od 2 do 5. Poszczególne p³aty zespo³ów zawiera³y 3 do 6 gatunków roœlin np. Caricetum elatae, Caricetum paniculatae, Phragmitetum australis, Phalaridetum arundinacea; od 11 do 19 Sparganio-Glycerietum fluitantis, Caricetum distichae, Caricetum acutiformis i ponad 20 gatunków stwierdzono jedynie w Caricetum gracilis. P³at zespo³u Sparganio-Glycerietum fluitantis o powierzchni oko³o 300 m 2 stwierdzono w podmok³ym siedlisku zasilanym wod¹ przep³ywow¹. By³ on ubogi w gatunki, zawiera³ tylko 11 taksonów. Ruñ by³a zwarta w 90%. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Glyceria fluitans, która osi¹gnê³a 5 stopieñ pokrycia. Z gatunków charakterystycznych dla klasy Phragmitetea wyst¹pi³y jeszcze Eleocharis palustris i Phalaris arundinacea, natomiast klasê Molinio-Arrhenatheretea reprezentowa³y Alopecurus pratensis i Poa pratensis. Z rzêdu Molinietalia w zespole udzia³ bra³y Juncus conglomeratus i Juncus articulatus, a z rzêdu Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae: Ranunculus repens, Agrostis stolonifera i Alopecurus geniculatus. Z roœlin towarzysz¹cych w zespole wystêpowa³a jedynie Rorippa silvestris. P³aty zespo³u Glycerietum maximae wystêpowa³y na okresowo wysychaj¹cych p³yciznach, wzd³u wolno p³yn¹cych cieków lub przy brzegu wód stoj¹cych. Zwarcie omawianego szuwaru wynosi³o 100%. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Glyceria maximae, która wyst¹pi³a w5i3stopniu pokrycia. Sk³ad florystyczny badanych p³atów by³ bardzo ubogi, zawiera³ od 6 do 10 gatunków roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³o ³¹cznie 9 gatunków, w tym: Glyceria fluitans, Phragmites australis, Carex acutiformis, C. versicaria, Iris pseudoacorus i Galium palustre. Rz¹d Molinietalia reprezentowa³y Juncus effusus i Myosotis palustris, a rz¹d Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae: Ranunculus repens, Agrostis stolonifera i Alopecurus geniculatus. PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

130 B. Mosek, S. Miazga Przedstawicielem klasy Molinio-Arrhenatheretea by³ Alopecurus pratensis, a klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae: Ranunculus frammula. Wyró niono tylko 1 gatunek towarzysz¹cy: Rorippa silvestris. Omawiany zespó³ ma du e znaczenie ekologiczne ale nie ma wiêkszego znaczenia gospodarczego, ze wzglêdu na obecnoœæ cyjanowodoru w Glyceria maxima i nisk¹ strawnoœæ paszy. Przedstawiony zespó³ jest czêsto spotykany na LubelszczyŸnie (MOSEK, 1980/81) i ca³ym kraju (FIJA KOWSKI ifija KOWSKA, 1990). Zespó³ Phragmitetum australis tworzy³y p³aty o niewielkiej powierzchni. Scharakteryzowano go na podstawie 2 zdjêæ fitosocjologicznych. Gatunkiem charakterystycznym omawianego zespo³u by³a Phragmites australis w5i4stopniu pokrycia. Podobnie jak zespó³ poprzednio omówiony Phragmitetum australis charakteryzowa³ siê bardzo du ym zwarciem (100%) i ubogim sk³adem florystycznym (6 i 9 gatunków roœlin w zdjêciu). Obok panuj¹cej Phragmites australis, obecne by³y w nim gatunki z klasy Phragmitetea: Glyceria maximae, Phalaris arundinacea, Carex gracilis, C. acutiformis i Iris pseudoacorus. W omawianej asocjacji wyró niono 2 gatunki siedlisk wilgotnych z rzêdu Molinietalia: Equisetum palustre i Galium uliginosum, 1 z rzêdu Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae: Ranunculus repens oraz 2 gatunki z klasy Molinio-Arrhenatheretea: Poa pratensis i Symphytum officinale. Z gatunków towarzysz¹cych wyró - niono Urtica dioica, co œwiadczy o wysokiej troficznoœci siedliska i jego okresowym podsychaniu. Zespó³ Equisetetum fluviatilis tworzy³ p³at skrzypu bagiennego w 4 stopniu pokrycia przy 100% zwarciu runi. Asocjacjê budowa³o 19 gatunków roœlin, w tym 7 charakterystycznych dla klasy Phragmitetea i po 2 z klasy Molinio-Arrhenatheretea rzêdu Molinietalia i rzêdu Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae. Z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae w zespole wystêpowa³y Carex nigra i Comarum palustre, a z towarzysz¹cych gatunki siedlisk œrednio wilgotnych i mokrych: Potentilla anserina, Lycopus europaeus, Polygonum amphibium, Convolvulus arvensis i Lemma trisulca. P³at zespo³u Eleocharidetum palustris stwierdzono na powierzchni kilku m 2. Gatunkiem charakterystycznym by³ Eleocharis palustris, który wystêpowa³ w 3 stopniu pokrycia, przy 100% zwarciu runi. Lista florystyczna obejmowa³a 12 gatunków roœlin, w tym 5 z klasy Phragmitetea. Z rzêdu Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae w drugim stopniu pokrycia wystêpowa³a Agrostis stolonifera. W charakteryzowanym p³acie licznie wystêpowa³y gatunki towarzysz¹ce: Potentilla anserina, Lycopus europaeus, Convolvulus arvensis i Lemma trisulca. Roœliny z innych jednostek syngenetycznych wystêpowa³y rzadko. P³aty zespo³u Phalaridetum arundinaceae wystêpowa³y w postaci niewielkich skupieñ w obni eniach doliny oraz na brzegu stawu. Gatunkiem charakterystycznym i dominuj¹cym (5,4i3stopieñ pokrycia) by³a Phalaris arundinacea przy 100% zwarciu runi. Sk³ad florystyczny wyró nionego zespo³u by³ zró nicowany zawiera³ od 4 do 16 gatunków roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³o 5 gatunków, klasê Molinio-Arrhenatheretea i rz¹d Molinietalia po 4 gatunki roœlin. Rz¹d Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae wyró nia³y 3 gatunki, a Arrhenatheretalia 1 przypadkowy. Przedstawicielami gatunków towarzysz¹cych by³y miedzy innymi: Polygonum amphibium, Rumex obtusifolius i Lemma trisulca. PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki 131 Zespó³ Caricetum elatae by³ reprezentowany przez jedno zdjêcie florystyczne wykonane na powierzchni oko³o 500 m 2 w wodzie sp³ywaj¹cej z pól. Zwarcie runi w tym zespole wynosi³o 70%. Gatunkiem charakterystycznym by³a Carex elata wystêpuj¹ca w 5 stopniu pokrycia. Lista florystyczna obejmowa³a ³¹cznie 4 gatunki roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³a Carex vesicaria, rz¹d Molinietalia Juncus conglomeratus, a grupê gatunków towarzysz¹cych Lemma trisulca. Zespó³ Caricetum paniculatae, podobnie jak wiele poprzednio omówionych, wystêpuje w dolinie bardzo rzadko. Ten zlokalizowano w pobli u mostu. Gatunkiem charakterystycznym i jednoczeœnie dominuj¹cym asocjacji by³a Caricetum paniculata. W zespole wystêpowa³o 6 gatunków roœlin. Rz¹d Molinietalia reprezentowa³ Equisetum palustre i Juncus conglomeratus, a klasê Molinio-Arrhenatheretea Lathyrus pratensis i Poa trivialis. Do roœlin towarzysz¹cych nale a³a Lemma trisulca. Zespó³ Caricetum acutiformis by³ asocjacj¹ czêœciej spotykan¹ w badanej dolinie. Zwarcie runi wynosi³o od 70 do 100%. Lista florystyczna obejmowa³a 23 gatunki roœlin. Gatunek charakterystyczny Carex acutiformis wystêpowa³ w4i5stopniu pokrycia. Z klasy Phragmitetea w zespole bra³o udzia³ 6 gatunków roœlin. Najliczniej reprezentowany by³ rz¹d Molinietalia (7 gatunków) np.: Juncus conglomeratus, Equisetum palustre, Caltha palustris. Klasê Molinio-Arrhenatheretea reprezentowa³o 5 gatunków roœlin, a rz¹d Arrhenatheretalia 2 gatunki: Trifolium repens w 2 stopniu pokrycia i Taraxacum officinale. Do gatunków towarzysz¹cych nale a³y: Polygonum amphibium, Ranunculus sceleratus i Lemma trisulca w 2 stopniu pokrycia. Zespó³ Caricetum distichae wyró niono na podstawie zdjêcia wykonanego w Urzêdowie. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Carex disticha, która wystêpowa³a w 4 stopniu pokrycia. Zwarcie warstwy zielnej wynosi³o 100%. W badanym zespole roœlinnym wyró niono 19 gatunków roœlin, w tym tylko 4 z klasy Phragmitetea. Klasê Scheuchzerio-Caricetea nigrae reprezentowa³a Carex nigra w 1 stopniu pokrycia. Wœród 4 gatunków charakterystycznych dla rzêdu Molinietalia w zespole wystêpowa³y np. Equisetum palustre, Lychnis flos-cuculi, Trifolium hybridum, a z rzêdu Arrhenatheretalia: Trifolium repens i Taraxacum officinale. Najwiêcej gatunków reprezentowa³o klasê Molinio-Arrhenatheretea (6 gatunków), w tym wartoœciowe trawy: Poa pratensis i Alopecurus pratensis. Zespó³ Caricetum gracilis stanowi³ oko³o 40% ogó³u zbiorowisk szuwarowych w dolinie Urzêdówki i by³ najbardziej zró nicowany florystycznie. W 12 p³atach roœlinnych stwierdzono od 4 do 24 gatunków roœlin. Ca³a lista florystyczna tego zespo³u obejmowa³a 49 gatunków z ró nych klas fitosocjologicznych: 10 z Phragmitetea, 32 z Molinio-Arrhenatheretea, 1 z Scheuchzerio-Caricetea nigrae i 6 towarzysz¹cych. Znaczny, ponad 65% udzia³ roœlin z klasy Molinio-Arrhenatheretea w zespole zwi¹zany by³ z prowadzon¹ gospodark¹ koœno-pastwiskow¹, sporadycznym nawo eniem mineralnym oraz okresowym przesuszaniem doliny. W zespole tym najwiêkszym stopniem sta³oœci charakteryzowa³y siê: Carex gracilis z Phragmitetea (V), oraz z wilgotniejszych siedlisk klasy Molinio-Arrhenatheretea: Lychnis flos-cuculi, Trifolium hybridum, Poa trivialis i Ranunculus repens (IV). Plony siana omawianego zespo³u by³y zró nicowane w zale noœci od p³atu, w I odroœcie od 2,1 do 4,4 t ha 1, a w II odroœcie od 1,6 do 2,9 t ha 1. ¹cznie, z obu pokosów PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

Tabela 1. Zespo³y roœlinne z klasy Phragmitetea Table 1. Plant s associations of Phragmitetea class (S.G. Sparganio-Glycerietum fluitantis, G. max. Glycerietum maximae, Ph. austr. Phragmitetum australis, E f. Equisetetum fluviatilis, E. p. Eleocharitetum palustris, Ph. arundi. Phalaridetum arundinaceae, C. el. Caricetum elatae, C. p. Caricetum paniculatae, C. acuti. Caricetum acutiformis, C. di. Caricetum distichae, Caricetum gracilis) Zespó³ Association Liczba gatunków No. of species Numer zdjêcia No. of relevés S.G. G. max. Ph. austr. E f. E.p. Ph. arundi. C.el. C.p. C. acuti. C.di. Caricetum gracilis 11 6 10 6 9 6 19 12 8 5 4 16 4 7 5 5 19 19 22 9 8 5 14 18 4 17 18 11 24 8 Sta³oœæ Stability 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Gatunki charakterystyczne zespo³ów Characteristic species of associations Glyceria fluitans 5 + + + + I Glyceria maxima 5 5 3 + + + + + + + + 1 II Phragmites australis 2 5 4 1 Equisetum fluviatile 4 Eleocharis palustris + + + 3 + Phalaris arundinacea + + 5 5 4 3 + + + II Carex elata 5 Carex paniculata 5 Carex acutiformis 1 + 5 4 4 + + I Carex disticha + + 4 + I

Zespó³ Association S.G. G. max. Ph. austr. E f. E.p. Ph. arundi. C.el. C.p. C. acuti. C.di. Caricetum gracilis Carex gracilis 1 + 1 + 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 3 2 V Phragmitetea Poa palustris + + I Iris pseudoacorus + 1 + + + I Galium palustre + + + + Carex vesicaria + + + + Molinio-Arrhenatheretea Alopecurus pratensis + + + + + + + + + + + III Poa pratensis + + + + + + + + + + + III Poa trivialis + + + 2 + + + 2 + 2 + IV Ranunculus acer + + + + + + + + + III Trifolium pratense + + + + II Plantago lanceolata + + + I Lathyrus pratensis + + + I Cerastium holosteoides + + + + + + + III Symphytum officinale + + + Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae Ranunculus repens + + + + + + + + + + + + + + + + + IV Carex hirta + + + + II

Zespó³ Association S.G. G. max. Ph. austr. E f. E.p. Ph. arundi. C.el. C.p. C. acuti. C.di. Caricetum gracilis Agrostis stolonifera + + + 2 + + + + + II Lysimachia nummularia + + + II Molinietalia Equisetum palustre + + + + + + + + + + + III Lychnis flos-cuculi + + + + + + + + + + + IV Caltha palustris + + + + + II Scirpus sylvaticus + + + + + + + + + 1 IV Juncus conglomeratus + + + + + + + Deschampsia caespitosa + + + II Holcus lanatus + + + II Polygonum bistorta + + I Trifolium hybrydum + + + I Galium uliginosum + + + I Myosotis palustris + + + + + II Arrhenatheretalia Heracleum sybirica Trifolium repens 2 2 + + + + + + III

Zespó³ Association S.G. G. max. Ph. austr. E f. E.p. Ph. arundi. C.el. C.p. C. acuti. C.di. Caricetum gracilis Taraxacum officinale + + + + + + + + III Scheuzerio-Caricetea nigrae Carex nigrae + + 1 + I Towarzysz¹ce Companion Polygonum amphibium + + + + + + + II Rumex acetosella + + + + II Lemma trisulca + + + + + + 2 Rumex obtusifolius + + + + I Urtica dioica + + + + Sporadyczne, charakterystyczne dla accidental, characteristic for: Phragmitetea Carex vulpina 8*, Typha angustifolia 29, 30, Acorus calamus 30, Alisma Plantago-aquatica 7, Lysimachia thyrsiflora 7,8, Poa palustris 12, Sparganium erectum 3; Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae Alopecurus geniculatus 1, 3, Agropyron repens 7, Molinietalia Juncus articulatus 1,4, Cirsium oleraceum 12,14, Juncus effusus 3, Lysimachia vulgaris 7, Myosotis palustris 3, 17, Galium uliginosum 26, Sanquisorba officinalis 19; Molinio-Arrhenatheretea Cardamine pratensis 7, 28, Festuca rubra 17, 26, Stelaria graminea 17, 24, Agrostis gigantea 24, Rumex acetosa 24; Arrhenatheretalia Bellis perennis 12, Plantago lanceolata 19, Scheuzerio-Caricetea nigrae Ranunculus frammula 3, Comarum palustre 17 Towarzysz¹ce Companion Rorippa silvestris 1,3, Potentilla anserina 7,8, Lycopus europaeus 7,8, Convolvulus arvensis 7,8, Cirsium arvense 12, Ranunculus sceleratus 16, Hyperycum acutum 12, Polygonum persicalia 29, Mentha arvensis 26, Anthoxantum odoratum 24 * Nr zdjêcia No. of relevés

136 B. Mosek, S. Miazga zbierano od 3,7 do 6,6 t ha 1 siana miernej wartoœci. Œredni plon roczny kszta³towa³ siê na poziomie 5,4 t ha 1, a jego wartoœæ u ytkowa by³a uboga i wynosi³a 2,2. Obecnoœæ w niektórych p³atach Alopecurus pratensis stwarza mo liwoœæ poprawy sk³adu botanicznego, jakoœci paszy i poziomu plonowania w wyniku intensyfikacji czynników antropogenicznych. 5. Dyskusja W niewielkiej dolinie rzeki Urzêdówki wyró niono 11 zespo³ów szuwarowych w tym 4 trawiaste (Sparganio-Glycerietum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmitetum australis i Phalaridetum arundinaceae), 6 turzycowych (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae i C. gracilis) i skrzypu bagiennego (Equisetetum fluviatilis). Stanowi³y one 32% ogó³u zbiorowisk roœlinnych wystêpuj¹cych na badanym terenie. Wyró niono je na podstawie nielicznych p³atów roœlinnych (od 1 do 4) za wyj¹tkiem zespo³u Caricetum gracilis (12 p³atów). Œwiadczy to o pierwotnie du ym zró nicowaniu fitosocjologicznym doliny, a obecnie zanikaniu pomelioracyjnym zbiorowisk szuwarowych, które wystêpuj¹ w postaci pojedynczych p³atów. Liczba gatunków w zdjêciach fitosocjologicznych waha³a siê od 4 (Caricetum elatae) do24(caricetum gracilis). ¹cznie we wszystkich zespo³ach stwierdzono 22 gatunki z klasy Phragmitetea, 42 z ró nych jednostek syngenetycznych klasy Molinio-Arrhenatheretea i 16 towarzysz¹cych. W najbardziej rozpowszechnionym zespole Caricetum gracilis wyst¹pi³o 10 gatunków charakterystycznych dla klasy Phragmitetea, 32 z 3 rzêdów klasy Molinio-Arrhenetheretea i tylko 6 towarzysz¹cych. Ogólna liczba gatunków w 11 wyró nionych zespo³ach wynosi³a 83. Najbogatszym pod tym wzglêdem by³ zespó³ Carex gracilis ((49 gatunków). Prezentowane wyniki potwierdzaj¹ obserwacje TR BY i wsp. (2006), w rozleg³ej dolinie Sanu, gdzie stwierdzono równie najwiêksz¹ liczbê gatunków w tym zespole. KRYSZAK i wsp. (2006), do najbardziej rozpowszechnionych zbiorowisk szuwarowych w Wielkopolsce zaliczyli nastêpuj¹ce zespo³y trawiaste: Phalaridetum arundinaceae, Glycerietum maximae i Phragmitetum australis oraz 1 turzycowy Caricetum gracilis. DENISIUK (1980), w latach 80. XX wieku wyró ni³ na tym terenie 13 zespo³ów turzycowych. Tak¹ sam¹ liczbê zespo³ów turzycowych wymienia MATUSZKIEWICZ (2005). Na LubelszczyŸnie MOSEK (1980/81) i PODGÓRSKA (1977), w nie zmeliorowanej dolinie rzeki Bystrzycy stwierdzi³y wystêpowanie 20 zespo³ów szuwarowych, w tym 8 turzycowych, co stanowi³o 67% wszystkich wyró nionych w Polsce zespo³ów szuwarowych. Najwiêcej omawianych zespo³ów (27) stwierdzili TR BA i wsp. (2006), w dolinie Sanu. Œwiadczy to o tym, e regulacja stosunków wodnych zmienia warunki siedliskowe i zmniejsza iloœæ p³atów roœlinnych o charakterze szuwarowym. Zaobserwowano zró nicowanie roœlinnoœci szuwarowej w dolinie Urzêdówki. W górnym jej odcinku wystêpowa³a Glyceria maximae i Irys pseudoacorus, w œrodkowej i dolnej czêœci doliny pojawia³a siê roœlinnoœæ turzycowa, a w strefie przybrze nej Phalaris arundinacea wystêpuj¹ca w dolnym odcinku rzeki. W badanej dolinie do zespo³ów wystêpuj¹cych rzadko zaliczono: Caricetum paniculatae, C. distichae i Equ- PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki 137 isetum fluviatilis. Wymienione zespo³y do rzadkich zaliczyli równie TR BA i wsp. (2006). Wszystkie wyró nione biocenozy zwiêkszaj¹ bioró norodnoœæ w dolinie i st¹d nie nale y pomijaæ je w opracowaniach. 6. Wnioski W dolinie rzeki Urzêdówki wystêpowa³o 11 zespo³ów szuwarowych. Tworzy³y je 22 gatunki charakterystyczne dla klasy Phragmitetea, 42 gatunki z ró nych jednostek syngenetycznych klasy Molinio-Arrhenatheretea i 15 gatunków towarzysz¹cych. Zespo³em najbardziej rozpowszechnionym by³ Caricetum gracilis. W badanej dolinie stwierdzono wystêpowanie rzadko spotykanych zespo³ów: Caricetum paniculatae, C. distichae i Equisetetum fluviatilis. Zespo³y szuwarowe pomimo, i wystêpuj¹ w postaci niewielkich p³atów roœlinnych s¹ wa nym elementem szaty roœlinnej i urozmaiceniem krajobrazu. Literatura BRAUN-BLANQUET J., 1964. Pflanzensoziologie Grundzüge der Vegetationskunde. 3. Auflage. Springer, Wien-New York, 865 ss. DENISIUK Z., 1980. ¹ki turzycowe Wielkopolski (klasa Phragmitetea). Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, A, 20, 1 140. DOBRZAÑSKI B., TURSKI R., 1972. Pokrywa glebowa. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim. 30 36. FIJA KOWSKI D., CHOJNACKA-FIJA KOWSKA E., 1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Molinio-Arrhenatheretea, Scheuzerio-Caricetea fuscae w makroregionie Lubelskim. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria D, Monografie, 217, 7 414. FILIPEK J. 1973. Projekt klasyfikacji roœlin ³¹kowych i pastwiskowych na podstawie liczb wartoœci u ytkowej. Postêpy Nauk Rolniczych, 4, 59 69. KRYSZAK A., KRYSZAK J., GRYNIA M., 2006. Zró nicowanie geomorfologiczne terenów zalewanych doliny Warty a wystêpowanie zbiorowisk ³¹kowo-szuwarowych. Annales UMCS, Sectio E, 61, 285 292. MATUSZKIEWICZ W., 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 535 ss. MITOSEK H., KO ODZIEJ J., 1972. Zarys klimatu województwa lubelskiego. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim, Lublin, 30 73. MIREK Z, PIÊKOŒ-MIREK H., ZAJ C S., ZAJ C M., 2002. Krytyczna lista roœlin kwiatowych i paprotników Polski. Biodiversity of Poland, 1, 442 ss. MOSEK B., 1980/81. Zbiorowiska szuwarowe doliny Bystrzycy. Annales UMCS, Sectio E, 71 73, 227 237. PODGÓRSKA J., 1977. Stosunki geobotaniczne ³¹k doliny Bystrzycy na odcinku miêdzy Lublinem a Spiczynem. Maszynopis pracy dr AR Lublin, 1 164. TR BACz., WOLAÑSKI P., OKLEJEWICZ K., 2006. Ró norodnoœæ florystyczna wybranych zbiorowisk nieleœnych doliny Sanu. Annales UMCS, Sectio E, 61, 267 275. PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

138 B. Mosek, S. Miazga WOJCIECHOWSKI K., 1972. Stosunki wodne i wytyczne ich wykorzystania. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim. Lublin, 90 121. Rush communities in the valley of the Urzêdówka river B. MOSEK, S.MIAZGA Department of Grassland and Green Forming, Agricultural University of Lublin Summary Phytosociological studies in the valley of the Urzêdówka River were conducted in 2000 and complemented in 2004. Using the Braun-Blanquet method, 93 phytosociological relevés were established, including 30 relevés of rush communities of the Phragmitetea class. 11 plant associations were distinguished, including 4 grass associations (Sparganio-Glycerietum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmitetum australis and Phalaridetum arundinacea), 6 sedge (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae and C. gracilis) and Marsh Horsetail associations (Equisetetum fluviatilis). The accounted for 32% of all plant communities on the studied area that were distinguished. The Caricetum gracilis association was distinguished based on 12 plant patches and the other associations based on 1 to 3 patches, which indicates the originally wide phytosociological diversity of the valley and the fact that land drainage caused the disappearance of rush communities that now occur in the form of single patches. Altogether, 22 plant species of the Phragmitetea class, 42 species from various syngenetic units of the Molinio-Arrhenetheretea class and 16 accompanying species were identified in all associations. A total of 83 species were identified in the 11 associations distinguished. The Caricetum paniculatae, C. distichae and Equisetetum fluviatilis associations were classified as rare. As the phytocenoses distinguished increase biodiversity in the valley, they should not be omitted in studies. Recenzent Reviewer: Stefan Grzegorczyk Adres do korespondencji Address for correspondence: Dr Barbara Mosek Katedra ¹karstwa i Kszta³towania Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin tel. 081 445 69 03 e-mail: stanislaw.miazga@ar.lublin.pl PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008