Dr nauk biologicznych Michał Buliński ROZPOZNANIE SZATY ROŚLINNEJ I SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 ORAZ CHRONIONYCH GATUNKÓW ROŚLIN, POROSTÓW I ZWIERZĄT W OBRĘBIE DWÓCH TERENÓW UZNANYCH ZA PROBLEMOWE W PROGNOZIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PN. SŁAWSKO W GMINIE SŁAWNO Gdańsk, 03 sierpnia 2015 r.
Spis treści: 1. Wstęp i metodyka... 3 2. Ogólna charakterystyka szaty roślinnej terenów opracowania... 5 3. Wyniki rozpoznania szaty roślinnej, siedlisk przyrodniczych Natura 2000 oraz chronionych gatunków roślin, porostów i zwierząt.... 6 3.1. Teren A... 6 3.2. Teren B... 11 4. Podsumowanie - chronione siedliska przyrodnicze Natura 2000 oraz gatunki roślin i zwierząt, objętych ochroną gatunkową... 14 Literatura... 16 Dokumentacja fotograficzna... 18 2
1. Wstęp i metodyka Obszar opracowania objął dwa tereny (oznaczone A i B) na obszarze miejscowości Sławsko, w gminie Sławno (pow. sławieński, woj. zachodniopomorskie), wskazane jako problemowe w Prognozie oddziaływania na środowisko projektu Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pn. Sławsko w gminie Sławno (2014). Prace terenowe przeprowadzono w dniu 19 lipca 2015 r., korzystając z mapy w skali 1:2000, z ww. projektu Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zagospodarowania przestrzennego pn. Sławsko w gminie Sławno. Oceniano stan roślinności i flory, sprawdzając możliwość występowania siedlisk przyrodniczych Natura 2000, jak też stanowisk chronionych gatunków roślin kwiatowych i paprotników, a także chronionych gatunków porostów oraz możliwych do zaobserwowania zwierząt. Poniżej przedstawiono charakterystykę, w zakresie merytorycznym niniejszego opracowania, dwóch wskazanych powierzchni. Nazwy zbiorowisk roślinnych przyjęto wg Matuszkiewicza (2001), nazwy gatunków roślin, wymieniane w opracowaniu, przyjęto za Mirkiem i in. (2002), zaś chronionych porostów wg wykazu z Rozporządzenia Ministra Środowiska, z 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z dnia 16 października 2014 r., poz. 1408), a zwierząt wg Rozporządzenia Ministra Środowiska, z 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z dnia 7 października 2014 r., poz. 1348). Ocenę obecności siedlisk i gatunków, wskazanych do ochrony w ramach europejskiej sieci Natura 2000, sprawdzono wg listy z Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 13 kwietnia 2010 r., w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (tekst jedn. Dz. U. 2014, poz. 1173). Obecność gatunków roślin, objętych w kraju ochroną gatunkową, sprawdzono wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z dnia 16 października 2014 r., poz. 1409), a gatunków porostów epifitycznych wg Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 9 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z dnia 16 października 2014 r., poz. 1408), natomiast gatunków zwierząt wg Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 6 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z dnia 7 października 2014 r., poz. 1348). 3
W opracowaniu zastosowano skróty: Ch - gatunek objęty ochroną ścisłą; ch - gatunek objęty ochroną częściową; Ch2 gatunek dziko występującego zwierzęcia, którego dotyczy dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowań zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących; Ch3 gatunek dziko występującego zwierzęcia, którego dotyczy dodatkowo zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie; ch1 gatunek dziko występującego zwierzęcia, którego dotyczy dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia. Występowanie siedlisk przyrodniczych, chronionych w ramach europejskiej sieci Natura 2000 rozpoznano, korzystając z prac pod red. Herbicha (2004 a, b, c). Dla uzupełnienia obrazu cennych składników szaty roślinnej, oceniono występowanie gatunków roślin kwiatowych i paprotników zagrożonych w skali Polski (Zarzycki, Szeląg 2006), Pomorza Zachodniego (Żukowski, Jackowiak 1995), a także sprawdzono wg danych z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki red. 2014). Skontrolowano możliwość występowania stanowisk gatunków roślin kwiatowych i paprotników programu Natura 2000, korzystając z opracowania Sudnik-Wójcikowskiej, Werblan-Jakubiec (2004). Stopień zagrożenia w skali kraju porostów zamierzano oprzeć na opracowaniu Cieślińskiego i in. (2006). 4
2. Ogólna charakterystyka szaty roślinnej terenów opracowania W podziale geobotanicznym kraju, tereny opracowania (A i B) zaliczane są do Podokręgu Sławnowskiego, w Okręgu Słupskim, Krainie Pobrzeża Południowobałtyckiego, Dziale Pomorskim (Matuszkiewicz J.M. 1993). Jest to obszar o urozmaiconej rzeźbie terenu, z dominującą obecnością doliny rzeki Wieprzy, w obrębie której położone są oba poligony opracowania, w granicach miejscowości Sławsko. Roślinność tego terenu jest zróżnicowana, obejmując zbiorowiska wodne i nadwodne wód płynących rzeki Wieprzy (teren A), a także wód stojących jej starorzeczy oraz zbiornika w rejonie terenu B, rozległych i zróżnicowanych zbiorowisk szuwarowych i ziołorośli, jak również łąk i pastwisk, w różnym kształcie zagospodarowania i użytkowania, enklaw lasu i zadrzewień, a także zbiorowisk ruderalnych na miedzach i poboczach dróg oraz wokół zabudowań miejscowości. Wartość przyrodnicza wybranych fragmentów terenu opracowania wiąże się przede wszystkim z rzeką i jej otoczeniem, o urozmaiconej szacie roślinnej doliny rzecznej, stanowiąc ostoję gatunków zbiorowisk wodnych, nadwodnych, szuwarowych i łąkowych. Specyficznym rysem tego terenu jest piętno odciśnięte przez wielowiekową działalność człowieka, który w przeszłości intensywnie działał w tym rejonie, stanowiącym centrum władzy księstwa sławieńskiego. Śladem po tej przeszłości jest obecność w dolinie Wieprzy, na południowy wschód od Sławska, rozległego grodziska nizinnego (dane z internetu), jak również występowanie w obszarze opracownia gatunków roślin, związanych niegdyś z człowiekiem. Dla aktualnego charakteru tutejszej przyrody znaczenie ma regulacja koryta rzeki Wieprzy, przeprowadzana pod koniec XX w., prowadząca m.in. do przesuszenia dolnej terasy nadrzecznej, a także ekstensywne użytkowanie części doliny w ostatnich dziesięcioleciach, jak również rozpowszechnianie się bobra Castor fiber. Teren A znajduje się w całości w granicach obszaru Natura 2000 mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wieprzy i Studnicy PLH220038 (rys. 1). Teren B położony jest w sąsiedztwie ww. obszaru (rys. 2). 5
3. Wyniki rozpoznania szaty roślinnej, siedlisk przyrodniczych Natura 2000 oraz chronionych gatunków roślin, porostów i zwierząt. 3.1. Teren A Fragment płaskiego terenu najniższej terasy doliny rzeki Wieprzy, w rejonie mostu, jednego z dwóch, obecnych w obrębie Sławska, na wysokości centrum tej miejscowości. Do mostu prowadzi droga gruntowa, intensywnie użytkowana, rozcinająca przyległe użytki zielone. Rzeka Wieprza, na odcinku znajdującym się w granicach obszaru opracowania, ma szerokość około 8-10 m. Nurt jest bystry, a piaszczyste dno wyrównane. Roślinność wodna nie jest obfita, ale obecna, zwłaszcza wzdłuż brzegów, z takimi gatunkami, jak m.in.: włosienicznik skąpopręcikowy Batrachium cfr. trichophyllum, rdestnica Potamogeton sp., rzęśl Callitriche sp., moczarka kanadyjska Elodea canadensis, formy wodne jeżogłówki pojedynczej Sparganium emersum i potocznika wąskolistnego Berula erecta fo. submersa, rzęsa drobna Lemna minor. Ten typ roślinności pozwala na zaklasyfikowanie rzeki do siedliska przyrodniczego Natura 2000 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (kod 3260). Brzegi rzeki są wyniesione do 1, a nawet 2-3 m ponad poziom wody. Wzdłuż lewego brzegu rzeki, po stronie północno wschodniej od mostu, jak i na znacznym odcinku po stronie zachodniej, występuje pas roślinności szuwarowo-ziołoroślowej, a także zadrzewienia, budowane głównie przez wierzby Salix sp. div. Wzdłuż brzegu ciagnie się niewysoki obecnie wał ziemny, usypany w przeszłości przypuszczalnie z materiału wydobytego z pogłębiania i prostowania koryta rzeki. Na fragmencie brzegu, pozbawionym ziołorośli i krzewów, podcinanym przez nurt rzeki, obecne są jego obrywy. Około 1,5 m poniżej obecnego poziomu brzegu, widoczna jest w skarpach obrywu warstwa gleby torfowej, prawdopodobnie stanowiąca dawny poziom terenu, otaczającego bezpośrednio brzeg Wieprzy. Obrywy brzegu zajmuje urozmaicona luźna roślinność, zarówno z gatunkami siedlisk otwartych, wkraczającymi tu na odkryte podłoże, jak również wieloma gatunkami nadwodnych ziołorośli, jak m.in.: krwawnica pospolita Lythrum salicaria, przetacznik długolistny Veronica longifolia, wiązówka błotna Filipendula ulmaria, sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, trędownik skrzydlaty Scrophularia umbrosa, dzięgiel litwor (arcydzięgiel) nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis roślina lecznicza,objęta ochroną gatunkową częściową (ch). Odnotowano tu również inne gatunki, rozpowszechnione dzięki człowiekowi, jak np. kroplik żółty Mimulus guttatus. 6
W pobliżu brzegu Wieprzy, koło mostu, znajduje się powierzchnia z nasypanym obcym substratem piaskiem (w okresie ostatnich kilku lat), zajęta przez roślinność ruderalną, z obecnością zbudowanych z ciosanego kamienia: grilla oraz postumentu pod ognisko i wokoło ustawionych podstaw pod ławki (aktualnie brak jest elementów drewnianego wyposażenia). Miejsce to, położone obok mostu i przy drodze, jest bez wątpienia terenem biwakowym, przygotowanym dla kajakarzy, spływających Wieprzą, lub dla mieszkańców Sławska, chętnych odpoczynku nad rzeką, z urządzaniem ogniska lub grilla na przystosowanym obiekcie. W stosunkowo luźnej roślinności ruderalnej, jaka dopiero kształtuje się na piaszczystym podłożu, jest wiele gatunków z urozmaiconych zbiorowisk ruderalnych, ale też rośliny łąkowe oraz związane z brzegiem rzeki. Rosną tu m.in.: życica trwała Lolium perenne, rdest ptasi Polygonum aviculare, tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris, brodawnik jesienny Leontodon autumnalis, rumianek bezpromieniowy Chamomilla suaveolens, stokłosa miękka Bromus hordeaceus, szczaw rozpierzchły Rumex thyrsiflorus, konyza kanadyjska Conyza canadensis, turzyca owłosiona Carex hirta, kostrzewa czerwona Festuca rubra. Na obrzeżu od strony rzeki m.in.: trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, łopian pajęczynowaty Arctium tomentosum, szczeć pospolita Dipsacus sylvestris. Nad Wieprzą, oprócz fragmentu brzegu przy samym moście (oczyszczonego przypuszczalnie dla kajakarzy), po jego północno wschodniej stronie, dalej w dół biegu rzeki, występuje pas zarośli, głównie wierzbowych, oraz roślinność ziołorośli nadrzecznych. Podobny pas ciągnie się na długości kilkudziesięciu metrów wzdłuż brzegu, po zachodniej stronie mostu. Z roślin drzewiastych występują tu: wierzba długokończysta Salix xdasyclados, wierzba purpurowa (wiklina) S. purpurea, wierzba krucha S. fragilis, wierzba wiciowa (witwa) S. viminalis, wierzba trójpręcikowa S. triandra, młode okazy olszy czarnej Alnus glutinosa, a pojedynczo też dębu szypułkowego Quercus robur; trafia się klon jesionolistny Acer negundo. W pasie szuwaru dominują: manna mielec Glyceria maxima, jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum, mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, a także: turzyca zaostrzona Carex cfr. gracilis, sitowie leśne Scirpus sylvaticus, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum, sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, czyściec błotny Stachys palustris, mięta wodna Mentha aquatica, kosaciec żółty Iris pseudoacorus, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, krwawnica pospolita Lythrum salicaria. Przy zaroślach, wzdłuż brzegu rosną m.in.: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, trybula leśna Anthriscus sylvestris, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, wiechlina błotna Poa palustris, wiechlina zwyczajna P. trivialis, psianka słodkogórz Solanum dulcamara, kozłek lekarski Valeriana officinalis, niezapominajka błotna Myosotis palustris, 7
jasnota plamista Lamium maculatum, przytulia czepna Galium aparine, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, żywokost lekarski Symphytum officinale, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, sit rozpierzchły Juncus effusus, trędownik bulwiasty Scrophularia nodosa, łoczyga pospolita Lapsana communis. Wszystko oplata kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, a miejscami także chmiel pospolity Humulus lupulus. Są to fitocenozy bogate w gatunki, malownicze, chroniące brzeg rzeki przed erozją, należące do rzędu Convolvuletalia sepium, reprezentujące siedlisko przyrodnicze Natura 2000 ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (kod 6430) (rys. 1). Po północno wschodniej stronie drogi, biegnącej do mostu, za terenem należącym do ostatniego zabudowania, ograniczonym pasem zadrzewienia (głównie świerki pospolite Picea abies), ciągnie się w stronę rzeki teren zajęty przez zielną roślinność, o charakterze ruderalnołąkowym. W nieodległej przeszłości przypuszczalnie był on zajęty pod uprawy polowe, stąd aktualnie bardzo obfita obecność perzu właściwego Elymus repens, któremu towarzyszą przede wszystkim takie gatunki, jak: ostrożeń polny Cirsium arvense, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, a mniej licznie: wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, wiechlina łąkowa Poa pratensis, sit rozpierzchły Juncus effusus, bylica pospolita Artemisia vulgaris. Wzdłuż drogi, w pasie szerokości kilku metrów, od strony wyżej opisanej powierzchni, występuje nawieziony tu obcy substrat (głównie ziemia, piasek i drobne odpady budowlane), porośnięty przez roślinność ruderalną, o urozmaiconym składzie, z wieloma gatunkami, a głównie takimi, jak: tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris, gwiazdnica pospolita Stellaria media, perz właściwy Elymus repens, ostrożeń polny Cirsium arvense, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare, krwawnik pospolity Achillea millefolium, stokłosa spłaszczona Bromus carinatus, stokłosa miękka B. hordeaceus. Po tej stronie drogi, na odcinku od granicy terenu w pobliżu zabudowań, do rzeki, na poboczu występuje tylko jedna kępa roślinności drzewiastej okaz śliwy wiśniowej (ałyczy) Prunus cerasifera oraz głogu jednoszyjkowego Crataegus monogyna i krzew róży sinej Rosa cfr. dumalis. Po przeciwnej, południowo zachodniej stronie drogi, obok wąskiego pasa pobocza ciągnie się rów, głębokości do około 1,5 m, aktualnie suchy. Zajmuje go roślinność ruderalna, w znacznym stopniu zbliżona do ruderalnej roślinności pobocza drogi, jedynie miejscami z udziałem niektórych roślin szuwarowych. Dominującymi gatunkami na poboczu drogi są: perz właściwy Elymus repens, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare, bylica pospolita Artemisia vulgaris, kostrzewa czerwona Festuca rubra, ostrożeń polny Cirsium arvense, kłosówka wełnista Holcus lanatus, mniszek pospolity Taraxacum Sect. Ruderalia, rajgras 8
wyniosły Arrhenatherum elatius, stokłosa bezostna Bromus inermis, krwawnik pospolity Achillea millefolium, trybula leśna Anthriscus sylvestris, wiechlina łąkowa Poa pratensis, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, trafiają się okazy łopianu pajęczynowatego Arctium tomentosum i łopianu mniejszego A. minus, nostrzyka białego Melilotus alba, występują także: ślaz zygmarek Malva alcea i serdecznik pospolity Leonurus cardiaca dawne rośliny lecznicze, stanowiące świadectwo prastarego osadnictwa na tych terenach. W rowie częstsze są takie gatunki, jak: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, ale też jej uprawna forma pstra tzw. trawa angielska, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, sit rozpierzchły Juncus effusus, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, skrzyp błotny Equisetum palustre. Bliżej rzeki, pojedynczo pojawiają się: wiązówka błotna Filipendula ulmaria, młode okazy wierzb Salix sp. div. oraz olszy czarnej Alnus glutinosa. Na poboczu drogi, po opisanej wyżej, południowo zachodniej stronie, rosną dwa okazy starych wierzb białych Salix alba, ogławianych w przeszłości, o rozpadających się pniach, z widocznymi śladami żerowania ksylofagów. Nie odnotowano jednak aktualnie obecności chronionych gatunków owadów, jak również nie występują chronione gatunki porostów. Pod wierzbami są krzewy, głównie bzu czarnego Sambucus nigra, ale też głogu jednoszyjkowego Crataegus monogyna. Droga, na większości odcinka, w granicach powierzchni A, jest gruntowa, jedynie przed mostem ma fragment wyłożony płytami jumbo. Po południowo zachodniej stronie drogi, za rowem, rozciągają się rozległe kwatery użytków zielonych, współcześnie silnie przesuszonych, o relatywnie ubogim składzie gatunkowym, użytkowanych kośnie i/lub pastwiskowo. Kwatera najbliższa drodze, od strony zabudowań Sławska, była w trakcie prac terenowych wykoszona. Na kolejnej kwaterze (w stronę południowo zachodnią), wypasanej, dominującym gatunkiem jest śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, a licznie wystepują też: sit rozpierzchły Juncus effusus, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, jaskier rozłogowy Ranunculus repens. Na środku tej kwatery rośnie samotny, dorodny okaz topoli Populus sp. Pomiędzy kwaterami biegnie prostopadle do drogi, dochodząc do niej, stosunkowo płytki rów, rozdzielający sąsiadujące kwatery łąkowopastwiskowe, rozciągające się od rzeki Wieprzy do podstawy zbocza jej doliny, na którym m.in. obecne są już zabudowania Sławska. W rowie dominującym gatunkiem, tworzącym zwarty pas szuwaru mannowego Glycerietum maximae, jest manna mielec Glyceria maxima, a fragmentami towarzyszy jej też trzcina pospolita Phragmites australis. Kolejna kwatera, w stronę rzeki, jest nieco wyżej położona, zajęta przez trawiastą roślinność, z dominacją takich gatunków, jak: tomka wonna Anthoxanthum odoratum, 9
kłosówka wełnista Holcus lanatus, wiechlina łąkowa Poa pratensis, koniczyna biała Trifolium repens, szczaw zwyczajny Rumex acetosa, kostrzewa czerwona Festuca rubra, przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys, krwawnik pospolity Achillea millefolium, jaskier ostry Ranunculus acris, mietlica pospolita Agrostis capillaris, mniszek pospolity Taraxacum Sect. Ruderalia, gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea, rogownica pospolita Cerastium holosteoides, trafiają się: przywrotnik Alchemilla sp. i krwawnik kichawiec Achillea ptarmica. Płaskie powierzchnie z taką roślinnością, na mineralnym podłożu, mają aktualnie roślinność wysuszoną przez letnie upały, a brak kontaktu z wodami rzeki uniemożliwia poprawę ich wilgotności. W tutejszych fitocenozach, zwłaszcza bliżej rzeki i rowów, pojawiają się jednak gatunki świadczące o dawnym charakterze łąk, znacznie bardziej wilgotnych, takie jak np. rdest wężownik Polygonum bistorta. Na terenie Apo południowo zachodniej stronie drogi do mostu, jest kilka kwater o zbliżonym charakterze, do wyżej opisanej powierzchni. Południowo zachodnią granicę terenu A stanowi rów, biegnący od podnóża zbocza doliny, aż do Wieprzy. Ma on głębokość około 1-1,5 m, jednak na całej długości jest aktualnie suchy. Zajmuje go bujna roślinność o charakterze szuwarowo-ziołoroślowo-ruderalnym. Gatunkiem, który dominuje w rowie pasem kilkudziesięciu metrów długości, począwszy od brzegu rzeki, jest okazały dzięgiel litwor (arcydzięgiel) nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (ch). W dalszym przebiegu rowu obficie występującymi gatunkami są: mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, a dalej też trzcinnik lencetowaty Calamagrostis canescens i manna mielec Glyceria maxima. Towarzyszą im liczniej takie gatunki, jak: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, trybula leśna Anthriscus sylvestris, oset kędzierzawy Carduus crispus, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, wiechlina błotna Poa palustris, ostrożeń polny Cirsium arvense, wiązówka błotna Filipendula ulmaria, skrzyp błotny Equisetum palustre. Rów jest przecięty rzadko użytkowaną drogą gruntową, biegnącą przez łąki, dzięki przepustowi, który w tym miejscu zrobiono. Na terenie A nie odnotowano obecności gatunków grzybów zlichenizowanych (porostów), objętych ochroną. Na drzewach, obecnych w granicach inwentaryzowanego obszaru, w relatywnie ubogiej biocie porostów epifitycznych, nie stwierdzono udziału gatunków chronionych. Na terenie A, w trakcie aktualnego rozpoznania, bezpośrednio natrafiono na kilka gatunków ptaków, objętych w Polsce ochroną, które prawdopodobnie gniazdują tutaj. Były to: pokląskwa Saxicola rubetra (Ch2), świergotek łąkowy Anthus cfr. pratensis (Ch2), gąsiorek Lanius collurio (Ch2, a także w załączniku dyrektywy ptasiej kod A338). Nad 10
badaną powierznią krążył błotniak stawowy Circus aeruginosus (Ch2,3, ochrona czynna, a także w załączniku dyrektywy ptasiej kod A081), gniazdujący przypuszczalnie w tym fragmencie doliny Wieprzy. Nad łąkami pojawił się też bocian biały Ciconia ciconia (Ch2, ochrona czynna, a także w załączniku dyrektywy ptasiej kod A031). Urozmaicone warunki na brzegu rzeki zarośla i ziołorośla, stanowią dogodne miejsce gniazdowania dla szeregu gatunków drobnych ptaków śpiewających, które aktualnie były już po lęgach i nie zostały zaobserwowane. W tym fragmencie brzegów Wieprzy podawana była brzegówka Riparia riparia (Ch2) - w trakcie aktualnych obserwacji nie odnotowano jej obecności, jak również nie dostrzeżono nor lęgowych.. Nad terenem opracowania, w trakcie prowadzenia obserwacji, przelatywały dymówki Hirundo rustica (Ch2) oraz jerzyki Apus apus (Ch2), dla których dolina Wieprzy jest obszarem żerowania, a gniazdują w obrębie zabudowań Sławska. Przy granicy terenu A, obok budynków najbliższego gospodarstwa, obecne były mazurki Passer montanus (Ch2). Dolina Wieprzy jest cennym terenem żerowiskowym dla nietoperzy (Ch), jakie mogą zamieszkiwać Sławsko. Jest także ważnym obszarem występowania płazów, z których wiele najłatwiej obserwować w czasie wiosennych i jesiennych wędrówek (do miejsc rozrodu, a następnie na miejsca zimowania). W trakcie aktualnie prowadzonych obserwacji stwierdzono na drodze, w pobliżu mostu, martwą żabę trawną Rana temporaria ch1, uśmierconą przez pojazd korzystający z drogi. Brzeg rzeki jest miejscem bytowania drobnych gryzoni. Zaobserwowano tropy jednego z nich na piaszczysto-mulistej łasze przy brzegu, jednak były na tyle rozmyte, że nie pozwoliły na identyfikację przynależności do konkretnego gatunku. Dolina Wieprzy jest korzystna, pod względem warunków siedliskowych, dla wydry Lutra lutra (ch1), jednak potwierdzenie jej obecności na terenie A wymagałoby dłuższego okresu prowadzenia obserwacji. Z Wieprzy koło Sławska korzystają regularnie bobry Castor fiber (ch1), które bytują w obrębie doliny tej rzeki. Bezpośrednio w granicach terenu A nie potwierdzono ich aktualnej obecności, jednak na prawym brzegu Wieprzy, na południe od terenu opracowania, posiadają nory-żeremia, w obrębie starorzeczy. 3.2. Teren B Teren B położony jest na północny wschód od zabudowań Sławska, na południowym skraju niewielkiego zbiornika wodnego. Przylega on do fragmentu brzegu tego zbiornika oraz 11
do odcinka drogi szutrowej, biegnącej od Sławska w kierunku północno wschodnim. Wody ww. zbiornika są wykazane w Waloryzacji przyrodniczej woj. zachodniopomorskiego (2010), jako siedlisko przyrodnicze Natura 2000 starorzecza i naturalne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion (kod 3150). Wskazuje na to bogata roślinność wodna, występująca w zbiorniku, a m.in. grążel żółty Nuphar lutea, rdestnice Potamogeton sp. div., jak również szeroki pas bogatych i urozmaiconych szuwarów, ciągnący się wzdłuż części brzegu zbiornika, zwłaszcza szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis. Większy udział mają też takie gatunki, jak jeżogłówka gałęzista Sparganium ramosum. Na południowym skraju jeziora, w obrębie terenu B, znajduje się odpływ wody, w stronę Wieprzy. Obudowany, betonowy wlot prowadzi do przepustu pod drogą i rowu, wiodącego do doliny Wieprzy. Rów jest obecnie suchy i zarośnięty drzewami, krzewami i roślinami zielnymi. Obok ww. przepustu, na zachód od niego, wykopano w ostatnich latach kanał, długości kilkudziesięciu metrów, o wyrównanych brzegach, powoli zarastający roślinnością wodną, a na obrzeżach szuwarową, m.in. z pałką szerokolistną Typha latifolia, jeżogłówką gałęzistą Sparganium ramosum, turzycą zaostrzoną Carex cfr. gracilis, krwawnicą pospolitą Lythrum salicaria, wierzbownicą kosmatą Epilobium hirsutum, karbieńcem pospolitym Lycopus europaeus, psianką słodkogórz Solanum dulcamara, kosaciec żółty Iris pseudoacorus, niezapominajka błotna Myosotis palustris, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris. Od strony drogi, brzeg tego zbiornika jest nawieziony obcym substratem mineralnym, na którym rozwija się bujna roślinność ruderalna, z takimi gatunkami, jak np. maruna bezwonna Matricaria maritima subsp. inodora, stulisz lekarski Sisymbrium officinale, bylica pospolita Artemisia vulgaris, gwiazdnica pospolita Stellaria media, fiołek polny Viola arvensis, iglica pospolita Erodium cicutarium, tobołki polne Thlaspi arvense, wiechlina roczna Poa annua, ale też przytulia czepna Galium aparine, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, żywokost lekarski Symphytum officinale. Opisany wyżej teren przy jeziorze jest wzdłuż drogi otoczony wysokim płotem oraz pilnowany przez psa na uwięzi, przy kanale. Na końcu kanału znajduje się nieduży budynek gospodarczy. W obrębie ogrodzenia, przy północno wschodnim krańcu terenu B, znajduje się brama wejściowa na teren prywaty wokół jeziora, z tablicą informującą, że jest dostępny w godzinach od 6.00 do 20.00, oraz podanym numerem telefonu do właściciela (w dniu prowadzenia badań teren był jednak zamknięty). Brzeg jeziora w tym fragmencie jest umocniony obcym, mineralnym materiałem i przystosowany przypuszczalnie dla korzystania przez wędkarzy, a być może również jako kąpielisko. Obcy substrat był nawożony stosunkowo niedawno, bowiem pokrywa go bardzo luźna jeszcze, inicjalna roślinność 12
ruderalna. Bogatszy zestaw gatunków buduje fitocenozę pobocza drogi, ciągnącą się pasem między płotem i skrajem drogi. Uczestnicza w niej takie gatunki, jak m.in. babka zwyczajna Plantago major, rdest ptasi Polygonum aviculare, życica trwała Lolium perenne, koniczyna rozłogowa Trifolium repens, bylica pospolita Artemisia vulgaris, mniszek pospolity Taraxacum Sect. Ruderalia. Za kanałem, nad brzegiem zbiornika występuje niewielkie zadrzewienie, z brzozą omszoną Betula cfr. pubescens, olszą czarną Alnus glutinosa oraz krzewami wierzb, zwłaszcza wierzby szarej (łozy) Salix cinerea. Jest ono wykształcone na podłożu torfowym, z bujną roślinnością bagienną, zwłaszcza z dobrze widocznym na obrzeżu zachylnikiem błotnym Thelypteris palustris. Ta enklawa jest interesująca przyrodniczo, jednak nie udało się jej dokładniej spenetrować, ze względu na utrudniony dostęp (wymagałoby to zezwolenia na przebywanie na ogrodzonym terenie prywatnym). Na południe od kanału i terenu przekształconego, znajduje się pole orne, w bieżącym sezonie zajęte pod uprawę pszenicy. Ze względu na chemiczne odchwaszczanie roślinność segetalna, towarzysząca roślinie uprawnej, jest słabo wykształcona. Jedynie na obrzeżach, od drogi, liczniej występują takie gatunki, jak m.in.: chaber bławatek Centaurea cyanus, maruna bezwonna Matricaria maritima subsp. inodora, fiołek polny Viola arvensis, tobołki polne Thlaspi arvense, perz właściwy Elymus repens, ostrożeń polny Cirsium arvense. Zbiornik, opisany powyżej, posiada cenną awifaunę. Były stąd podawane, w Waloryzacji przyrodniczej województwa zachodniopomorskiego (2010), takie gatunki ptaków, jak: kokoszka Gallinula chloropus (Ch2, w załączniku dyrektywy ptasiej kod A123), warzęcha Platalea leucorodia (Ch2), łabędź niemy Cygnus olor (Ch2, w załączniku dyrektywy ptasiej kod A036), trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus (Ch2, w załączniku dyrektywy ptasiej kod A297), remiz Remiz pendulinus (Ch2, w załączniku dyrektywy ptasiej kod A336), cyranka Anas querquedula (Ch2, ochrona czynna, w załączniku dyrektywy ptasiej kod A055). W trakcie badań obserwowano bogate zgrupowanie mew siwych (pospolitych) Larus canus (Ch2, ochrona czynna), na platformach zbudowanych na wodzie (rys. 2). Mieszkańcy Sławska informowali o przebywaniu gęsi (dwóch rodzajów : białej i czarnej ). Zbiornik ten jest zapewne ostoją dla gatunków zarówno ptaków wodnobłotnych, jak również dla wielu innych organizmów oraz jest terenem żerowiskowym dla niektórych gatunków ptaków, gniazdujących poza nim (w trakcie rozpoznania, nad zbiornikiem latały dymówki Hirundo rustica Ch2). Zagospodarowanie brzegu, jakie stwierdzono koło drogi od Sławska, nie wydaje się być sprzyjające dla wartości przyrodniczych zbiornika, alezajmuje ono jedynie nieduży fragment jego brzegów. 13
4. Podsumowanie - chronione siedliska przyrodnicze Natura 2000 oraz gatunki roślin i zwierząt, objętych ochroną gatunkową Na terenie A stwierdzono występowanie dwóch typów chronionych siedlisk przyrodniczych Natura 2000: nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (kod 3260) rzeka Wieprza (zbiorowisko roślinności wodnej, niezbyt bujne, ale z relatywnie bogatym zestawem gatunków roślin); ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (kod 6430) brzeg rzeki Wieprzy (fitocenozy zbiorowiska ziołorośli, w mozaice z zaroślami nadrzecznymi uwaga! w planie zadań ochronnych dla niżej wymienionego obszaru Natura 2000 podano, że siedlisko to nie zostało potwierdzone dla tego obszaru). Teren A znajduje się w całości w granicach obszaru Natura 2000 mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wieprzy i Studnicy PLH220038. Na terenie B stwierdzono występowanie jednego typu chronionego siedliska przyrodniczego Natura 2000: starorzecza i naturalne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion (kod 3150) nieduży zbiornik, z bogatą roślinnością wodną i szuwarową. Teren B przylega do drogi, stanowiacej granicę obszaru Natura 2000 mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wieprzy i Studnicy PLH220038. Na rozpatrywanych terenach A i B nie odnotowano obecności gatunków roślin z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, jak również gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Na terenie A występuje gatunek rośliny kwiatowej, objętej w kraju ochroną gatunkową częściową dzięgiel litwor (arcydzięgiel) nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis. Na terenach A i B nie odnotowano obecności gatunków grzybów zlichenizowanych (porostów), objętych ochroną. Na drzewach, obecnych w granicach rozpoznanych terenów, w relatywnie ubogiej biocie porostów epifitycznych, nie stwierdzono udziału gatunków chronionych. Na terenie A stwierdzono występowanie gatunków ptaków, objętych ochroną ścisłą oraz znajdujących się w załączniku dyrektywy ptasiej : błotniak stawowy Circus aeruginosus (Ch2,3, ochrona czynna, dyrektywa ptasia kod A081), bocian biały Ciconia ciconia (Ch2, ochrona czynna, dyrektywa ptasia kod A031), gąsiorek Lanius collurio (Ch2; dyrektywa ptasia kod A338), 14
dymówki Hirundo rustica (Ch2), jerzyk Apus apus (Ch2), mazurek Passer montanus (Ch2), pokląskwa Saxicola rubetra (Ch2), świergotek łąkowy Anthus cfr. pratensis (Ch2). Z brzegu Wieprzy, naprzeciwko terenu A, podawana była brzegówka Riparia riparia (Ch2). Na terenie A obecne są też gatunki chronione z innych grup systematycznych, jak np. bóbr europejski Castor fiber (ch1), a także płazy. Odnotowano występowanie żaby trawnej Rana temporaria (ch1), ale przypuszczalnie obecnych jest jeszcze kilka gatunków z tej grupy. Teren doliny Wieprzy jest korzystny, pod względem warunków siedliskowych, dla wydry Lutra lutra (ch1). Dolina Wieprzy, a zwłaszcza pas terenu nad rzeką, jest prawdopodobnie miejscem żerowania nietoperzy. Potwierdzenie tych przypuszczeń wymagałoby podjęcia szczegółowych, specjalistycznych badań w tym zakresie i dłuższego okresu prowadzenia obserwacji, zwłaszcza wiosną. Teren B jest cenny pod względem awifauny - podawano stąd szereg gatunków chronionych (zob. rozdz. 3.2).W trakcie aktualnie prowadzonych obserwacji stwierdzono występowanie kilkudziesięciu osobników mewy siwej Larus canus (Ch2, ochrona czynna). Nad zbiornikiem żerowała dymówka Hirundo rustica (Ch2). 15
Literatura Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2006. Red list of the lichens in Poland. Czerwona lista porostów w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Acadamy of Science, Kraków, pp. 71-89. Faliński J. B. 1990-1991. Kartografia geobotaniczna. PPWK, Warszawa-Wrocław. Herbich J. (red.). 2004 a. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, Tom 2, ss. 220. Herbich J. (red.). 2004 b. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, Tom 3, ss. 244. Herbich J. (red.). 2004 c. Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, Tom 5, ss. 344. Historia: Sławsko stolicą księstwa. Dzieje powiatu sławieńskiego. http://www.gk24.pl Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.). 2014. Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III uaktualnione i rozszerzone. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, ss. 895. Matuszkiewicz J. M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograf. 158, Wyd. PAN Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa- Kraków. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. W: J. B. Faliński (red.). Vademecum Geobotanicum. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, ss. 537. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski 1: 3-442, W. Szafer Institut of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Nowak J., Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. PWN, Warszawa Kraków, ss. 1177. Osadowski Z., Krasucka B., Okonek D., Kowalczyk A., Walaszczyk J. 1998. Obszary źródliskowe rzeki Wieprzy i Studnicy stan zachowania i propozycje ochrony (Pomorze Zachodnie). W: Sobisz Z., Wołk E. (red.). Materiały II Ogólnopolskiego Przeglądu Działalności Kół Naukowych Przyrodników. s. 59-67. Plan Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wieprzy i Studnicy PLH220038. 2014. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gdańsku. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r., w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. (Dz. U. Nr 210, poz. 1260). Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Szczecinie. Pismo, nr WOPN- OS.410.8.2015.AM, z dnia 03.02.2015 r., do Wójta Gminy Sławno, z uwagami, dotyczącymi opiniowanego projektu miejscowego planu zagospodarowania pn. Sławsko, w gminie Sławno. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Szczecinie. Pismo, nr WOPN- OS.410.8.2015.AM, z dnia 29.05.2015 r., do Wójta Gminy Sławno, z kolejnymi 16
uwagami, dotyczącymi opiniowanego projektu miejscowego planu zagospodarowania pn. Sławsko, w gminie Sławno. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z dnia 7 października 2014 r., poz. 1348). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z dnia 16 października 2014 r., poz. 1408). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r., w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z dnia 16 października 2014 r., poz. 1409). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000. (tekst jedn. Dz. U. 2014, poz. 1173). Sławsko (grodzisko). https://wikipedia.org/wiki/sławsko_(grodzisko) Standardowy Formularz Danych dla obszaru Natura 2000 mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wieprzy i Studnicy PLH220038. 2004-2013. http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000 ; http://natura2000.eea.europa.eu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sławno. 2011. Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). 2004. Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 9, s. 228. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. Dz. U. z 2013 r., poz. 627, z późniejszymi zmianami. Waloryzacja przyrodnicza województwa zachodniopomorskiego. 2010. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie. Witkoś-Gnach K., Tyszko-Chmielowiec P. (red.). 2014. Drzewa w krajobrazie. Podręcznik praktyka. Fundacja EkoRozwoju, Wrocław, ss. 320. Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. Seria: Flora Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, ss. 368. Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie, z dnia 6 maja 2014 r., opublikowane w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego, z dnia 13 maja 2014 r., poz. 1847; uzasadnienie do ww. zarządzenia. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków, pp. 11-20. Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.). Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Prace Zakł. Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 3: 9-96, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań. 17
Dokumentacja fotograficzna Teren A Fot.1 Droga rozcinająca teren A - widok w stronę mostu. Fot.2 Jedna z wierzb rosnących przy drodze do mostu. 18
Fot. 3 Wieprza widok z mostu w stronę północno-zachodnią. Fot. 4 Wieprza widok z mostu w stronę północną. 19
Fot. 5 Zarośla nadrzeczne na południowy zachód od mostu. Fot. 6 Fragment brzegu Wieprzy z obrywem, bez zarośli nadrzecznych. 20
Fot.7 Roślinnośc wodna w Wieprzy siedlisko Natura 2000. Fot. 8 Łacha piaszczysta brzegu Wieprzy z tropami zwierząt. 21
Fot.9 Kwatery łąk w dolinie Wieprzy Fot. 10 Dzięgiel litwor nadbrzeżny (ch) w rowie widok od rzeki w stronę Sławska. 22
Fot.11 Widok od drogi w stronę rzeki na łąki i pastwiska. Fot.12 Widok z mostu na Wieprzy w stronę miejsca biwakowego. 23
Teren B Fot.13 Widok z drogi w stronę północną na teren B w głębi zbiornik wodny Fot. 14 Widok z drogi w stronę zachodnią na ogrodzoną część terenu B. 24
Rys. 1 Teren A.
Rys. 2 Teren B. 26