Budowa linii napowietrznej 220 kv, łączącej przeznaczone do rozbudowy stacje. Radkowice i Kielce Piaski

Budowa linii napowietrznej 220 kv, łączącej przeznaczone do rozbudowy stacje Radkowice i Kielce Piaski

KTO JEST KIM W INWESTYCJI? PSE Operator S.A. inwestor, zleceniodawca projektu. www.pse-operator.pl Jest to spółka Skarbu Państwa, statutowo odpowiedzialna za zapewnienie dostaw energii elektrycznej do wszystkich regionów w całej Polsce. Firma zarządza Krajowym Systemem Elektroenergetycznym (stacjami i siecią linii elektroenergetycznych najwyższych napięć). Dba o rozbudowę, konserwację i eksploatację sieci przesyłowych najwyższych napięć, czyli 400 kv i 220 kv. Spółka jest właścicielem linii o długości 13 396 km oraz 100 stacji elektroenergetycznych. EPC S.A. inżynier kontraktu www.epc.pl To spółka, należąca do Grupy Kapitałowej Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. Firma wykonuje szereg działań wspierających realizację projektów inwestycyjnych, które pozwalają osiągać statutowe cele Krajowego Operatora Systemu Przesyłowego. Działalność EPC S.A. obejmuje nadzór inwestorski nad realizowanymi inwestycjami (funkcja inżyniera kontraktu) oraz sporządzanie projektów sieci i urządzeń elektroenergetycznych (biuro projektów).

Kratowy słup linii napowietrznej posadowiony na terenach rolnych SPIS TREŚCI Rola linii elektroenergetycznych w systemie przesyłowym i rozdziału energii elektrycznej... str. 2 Charakterystyka planowanego przedsięwzięcia... Trasa linii... Rozwiązania techniczne założenia projektowe... Bezpieczeństwo eksploatacji linii... str. 6 str. 6 str. 10 str. 11 Projektowana linia napowietrzna w środowisku... str. 12 Wybór trasy linii... str. 12 Pole elektromagnetyczne... str. 13 Wartości dopuszczalne pola elektrycznego i magnetycznego... str. 15 Hałas (szum akustyczny)... str. 18 Procedura lokalizacyjna i oceny oddziaływania na środowisko... str. 19 Informacje dla właścicieli gruntów położonych w pasie technologicznym linii... str. 21 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 1

Głowica słupa linii napowietrznej najwyższych napięć Rola linii elektroenergetycznych w systemie przesyłowym i rozdziału energii elektrycznej Przesyłanie energii elektrycznej na drodze od wytwórców (elektrownie) do odbiorców wymaga korzystania z wielu urządzeń i obiektów elektroenergetycznych. Jednymi z ważniejszych są linie napowietrzne najwyższych napięć (o napięciu 400 kv i 220 kv) oraz systemowe stacje elektroenergetyczne o napięciu górnym 220 i/lub 400 kv. Energię elektryczną wyprodukowaną w elektrowniach kieruje się do najbliższych stacji systemowych, gdzie jest ona rozdzielana, a następnie przesyłana liniami napowietrznymi najwyższych napięć (220 lub 400 kv) do szeregu stacji elektroenergetycznych rozmieszczonych na terenie całego kraju. W stacjach tych, po obniżeniu napięcia do poziomu napięcia rozdzielczego 110 kv, energia elektryczna kierowana jest liniami napowietrznymi do wielu mniejszych stacji elektroenergetycznych o napięciu górnym 110 kv, zwanych Głównymi Punktami Zasilania (GPZ). W stacjach tych następuje dalsze obniżenie napięcia do poziomu 20, 15 lub 10 kv (tzw. napięcia średnie - SN) i rozdział energii elektrycznej do stacji transformatorowych zasilających większość odbiorców komunalnych (gospodarstw domowych) i przemysłowych. Planowana do wybudowania jednotorowa linia napowietrzna o napięciu 220 kv połą- Główny Punkt Zasilania (GPZ) 110/20 kv 20 kv Stacja transformatorowa 20/0,4 kv Elektrownia Stacja elektroenergetyczna w pobliżu elektrowni Systemowa stacja elektroenergetyczna 220/110 lub 400/220/110 kv Główny Punkt Zasilania (GPZ) 110/15 kv 15 kv Stacja transformatorowa 15/0,4 kv Linia napowietrzna 220 lub 400 kv Odbiorcy komunalni energii elektrycznej Linie napowietrzne 110 kv Główny Punkt Zasilania (GPZ) 110/10 kv 10 kv Stacja transformatorowa 10/0,4 kv Linie napowietrzne lub kablowe średniego napięcia Linie napowietrzne lub kablowe niskiego napięcia Rys.1. Krajowy System Elektroenergetyczny. Droga energii elektrycznej od wytwórcy do odbiorcy 2 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Stacja elektroenergetyczna 400/220/110 kv Kielce Linia 220 kv w kier. stacji Rożki k. Radomia Linia 220 kv w kier. stacji Joachimów Linia 220 kv w kier. stacji Łośnice Linia 400kV w kier. stacji Połaniec Stacja elektroenergetyczna 220/110 kv Kielce Piaski PLANOWANA LINIA 220 kv LINIE 220 kv LINIA 400 kv Stacja elektroenergetyczna 220/110 kv Radkowice Rys.2. Wzajemne połączenia liniami napowietrznymi o napięciu 400 i 220 kv stacji elektroenergetycznych: Radkowice, Kielce i Kielce Piaski oraz planowane do realizacji połączenie linią 220 kv stacji Radkowice ze stacją Kielce Piaski czy stacje elektroenergetyczne Radkowice oraz Kielce Piaski, co umożliwi dostarczanie energii elektrycznej do stacji Kielce Piaski dwoma liniami 220 kv - istniejącą ze stacji Kielce i projektowaną ze stacji Radkowice. Planowane do realizacji zadanie inwestycyjne, którego celem jest modernizacja systemu elektroenergetycznego na terenie aglomeracji kieleckiej obejmuje ponadto rozbudowę stacji elektroenergetycznych 220/110 kv Kielce Piaski oraz Radkowice. Planowana przez inwestora (PSE Operator) budowa linii napowietrznej 220 kv łączącej rozbudowywane stacje Radkowice oraz Kielce Piaski ma kluczowe znaczenie dla poprawy niezawodności systemu elektroenergetycznego w centralnej części Polski. O wyjątkowym znaczeniu wskazanych wyżej inwestycji celu publicznego świadczy Porozumienie o współpracy przy ich realizacji, zawarte w 2008 roku pomiędzy inwestorem przedsięwzięć, t.j. PSE Operator a: Województwem Świętokrzyskim, Świętokrzyskim Zarządem Dróg Wojewódzkich, Generalnym Dyrektorem Dróg Krajowych i Autostrad, Gminą Kielce, Gminą Miedziana Góra, Gminą Piekoszów, Gminą Sitkówka-Nowiny, Gminą Chęciny. W ramach wspomnianego Porozumienia określono zasady współpracy pomiędzy wymienionymi stronami i inwestorem we wszystkich sprawach związanych z przygotowaniem i realizacją planowanych zadań inwestycyjnych. Wszyscy sygnatariusze Porozumienia zwrócili uwagę na fakt, iż obecna struktura systemu przesyłowego w centralnej części Polski, w tym w regionie świętokrzyskim, jest niewystarczająca, aby zapewnić wymagany poziom dostaw energii elektrycznej do aglomeracji kieleckiej oraz wielu dużych odbiorców zlokalizowanych w woj. świętokrzyskim (Skarżysko- -Kamienna, Starachowice, Jędrzejów, Małogoszcz, Końskie itd.). Ujawnia się to zdarzającymi się coraz częściej awariami sieci przesyłowej, których szybka likwidacja jest poważnie utrudniona ze względu na konieczność zapewnienia ciągłości dostaw energii elektrycznej dla dużych grup odbiorców. Realizacja przedmiotowych zadań inwestycyjnych objętych Po- Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 3

4 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Stacja elektroenergetyczna 220/110 kv Kielce Piaski rozdzielnia 220 kv rozumieniem pozwoli na prowadzenie niezbędnych prac eksploatacyjnych na elementach systemu elektroenergetycznego tworzących układ zasilania aglomeracji kieleckiej bez konieczności wprowadzania przerw w zasilaniu u odbiorców. W chwili obecnej aglomeracja kielecka zasilana jest na poziomie najwyższych napięć następującymi liniami przesyłowymi: od strony zachodniej linią 400 kv ze stacji elektroenergetycznej Połaniec oraz liniami 220 kv ze stacji Łośnice, Joachimów oraz Rożki, od strony południowej linią 220 kv ze stacji Radkowice, od strony północnej linią 220 kv ze stacji Kielce. Wszystkie te linie wprowadzone są do stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kv Kielce, zlokalizowanej po zachodniej stronie Kielc. Odbiorcy znajdujący się na terenie miasta Kielce zasilani są przede wszystkim ze stacji Kielce Piaski, do której wprowadzona jest tylko jedna linia o napięciu 220 kv ze stacji Kielce. Każda awaria tej linii lub konieczność jej wyłączenia na czas przeprowadzenia zabiegów konserwacyjnych powoduje poważne problemy w zasilaniu mieszkańców Kielc. Dlatego wybudowanie linii 220 kv łączącej stacje Radkowice i Kielce Piaski należy uznać za jedno z najważniejszych zadań inwestycyjnych PSE Operator w celu zapewnienia bezpiecznej pracy systemu elektroenergetycznego. Wybudowanie linii pozwoli na niezawodne zasilanie stacji Kielce Piaski nawet w przypadku wystąpienia awarii na linii 220 kv biegnącej ze stacji Kielce. Stacja elektroenergetyczna 220/110 kv Radkowice transformator. Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 5

Linia napowietrzna w trakcie budowy Charakterystyka planowanego przedsięwzięcia Planowane do realizacji przedsięwzięcie obejmuje wybudowanie jednotorowej linii 220 kv łączącej stacje elektroenergetyczne Radkowice oraz Kielce Piaski. Całkowita długość projektowanej linii, powiązanej z Krajowym Systemem Elektroenergetycznym w sposób zaprezentowany na rysunku 1, wyniesie ok. 25 km. Pomimo niewielkiej długości planowanej do wybudowania linii, będzie miała ona kluczowe znaczenie dla poprawy pewności zasilania aglomeracji kieleckiej. Linia ta zapewni bowiem niezbędną rezerwację połączeń pomiędzy stacjami Kielce, Radkowice oraz Kielce Piaski, zarówno w stanach awaryjnych, jak i eksploatacyjnych. Potwierdziły to w pełni przeprowadzone analizy systemowe i niezawodnościowe. Trasa linii Położenie stacji elektroenergetycznych Radkowice oraz Kielce Piaski bardzo ograniczyły możliwość wyboru trasy linii napowietrznej, niemniej jednak wstępnej analizie poddano cztery różne warianty przebiegu linii (rys.3). Przed wskazaniem wariantu preferowanego przez inwestora dla każdej z czterech koncepcji tras jej przebiegu przeprowadzono wstępną analizę oddziaływania na środowisko. Wyniki tej oceny pozwoliły na wytypowanie dwóch wariantów trasy (W1 i W3), które zostaną gruntownie przeanalizowane w raporcie o oddziaływaniu na środowisko (raport OOŚ), przede wszystkim pod kątem oddziaływań na zdrowie mieszkańców oraz zasoby przyrodnicze. Jest to o tyle istotne, że okolice Kielc, gdzie planuje się wybudowanie linii 220 kv, to w znacznej mierze tereny o dużej wartości przyrodniczej. Dotychczas przeprowadzone prace studialne wskazują, że optymalna trasa linii, zgodna z przebiegiem wariantu W1 będzie miała długość ok. 25 km i przebiegać będzie przez 5 gmin. Długość linii w poszczególnych gminach przedstawia tebela poniżej. Przebieg przez teren gminy Okolice miejscowości Długość odcinka linii (km) Miasto Kielce Dzielnica Piaski, Os. Gruchawka, 4,25 Miedziana Góra Kostomłoty Pierwsze, Maciejówka, Laskowa 4,95 Piekoszów Szczukowskie Górki, Janów 4,35 Sitkówka-Nowiny Szewce 4,50 Chęciny Radkowice 6,95 Ogółem długość 25,0 Tabela. Długość linii elektroenergetycznej w poszczególnych gminach. 6 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Linia napowietrzna w okolicach Tarnowa Rys.3. Analizowane warianty przebiegu trasy projektowanej linii 220 kv relacji Radkowice - Kielce Piaski Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 7

gmina Miedziana Góra gmina Piekoszów Mi Kie gmina Sitkówka-Nowiny gmina Chęciny Stacja 220/110 kv Radkowice S7 8 7 E7 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski g M

S7 7 E7 gmina Masłów Stacja 220/110 kv Kielce Piaski iasto elce gmina Morawica gmina Górno gmina Daleszyce Projektowana elektroenergetyczna linia napowietrzna 220 kv relacji SE Radkowice SE Kielce Piaski trasa projektowanej linii 220 kv wg wariantu W1 stacja elektroenergetyczna 220/110 kv granice gmin trasa S7 E77 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 9

Budowa fundamentów terenowych pod stanowisko słupa Rozwiązania techniczne założenia projektowe Projektowaną jednotorową linię 220 kv ze stacji Radkowice do stacji Kielce Piaski przewiduje się wybudować z wykorzystaniem ok. 80 słupów kratowych o trójkątowym układzie zawieszenia przewodów. Ich wysokość mieścić się będzie w zakresie od 35 do 75 m., w zależności od uwarunkowań technicznych i terenowych. Na odcinkach linii prowadzących przez las zastosowane zostaną słupy kratowe o konstrukcji leśnej. Są to słupy nieco wyższe, ale bardziej smukłe niż tradycyjne. Ich użycie pozwoli na zminimalizowanie szerokości pasa wycinki leśnej. Na ustawionych konstrukcjach słupów zamocowane zostaną łańcuchy z typowymi izolatorami porcelanowymi. Do izolatorów tych podwieszone zostaną 3 przewody fazowe. W projektowanej linii przewiduje się zastosowanie przewodów stalowo-aluminiowych AFL-8 525 mm 2 w każdej fazie. U szczytu każdego słupa zamocowane zostaną przewody odgromowe, chroniące linię przed skutkami wyładowań atmosferycznych i tworzące pod linią obszar, gdzie uderzenie pioruna jest niezwykle mało prawdopodobne. Jako przewody odgromowe wykorzystane zostaną: przewód typu AFL-1,7 95 mm 2 oraz przewód wyposażony w wiązkę światłowodową służącą do przesyłu danych pomiędzy stacjami Radkowice i Kielce Piaski. Odległość pomiędzy sąsiednimi słupami (rozpię- Sylwetka słupa kratowego planowanego do zastosowania w projektowanej, jednotorowej linii 220 kv Radkowice - Kielce Piaski tość przęsła) w projektowanej linii jest podyktowana usytuowaniem słupów i wyniesie od 320 do 500 m. Dążąc do obniżenia poziomów pola elektromagnetycznego oraz hałasu w pasie technologiczym projektowanej linii przewiduje się, że najmniejsza odległość przewodów roboczych od ziemi będzie wynosić 8 m. Odległość ta wystąpi tylko w niektórych przęsłach i w najbardziej niekorzystnych warunkach pracy linii, tj. przy najwyższej dopuszczalnej temperaturze przewodów i maksymalnym obciążeniu linii. Przy przyjętych założeniach projektowych szerokość pasa technologicznego pod linią, tj. obszaru, w którym wystąpią ograniczenia w zagospodarowaniu terenu będzie wynosić 50 m (po 25 m od osi linii w obie strony). 10 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Bezpieczeństwo eksploatacji linii Planowana do wybudowania jednotorowa linia napowietrzna 220 kv relacji Radkowice Kielce Piaski zostanie zaprojektowana w oparciu o ustalenia normy PN-EN-50341 pt. Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego powyżej 45 kv. Część 1: Wymagania ogólne Specyfikacje wspólne, uzupełnionej dokumentem pt. Zbiór normatywnych warunków krajowych. Normatywne warunki krajowe Polski (projekt Części 3 wspomnianej normy). Norma ta, przyjęta do stosowania w większości krajów europejskich, zastąpiła stosowaną od kilkudziesięciu lat w polskiej praktyce projektowej normę PN-E-05100 (Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa). Przy projektowaniu linii Radkowice Kielce Piaski przyjęte zostaną szczególnie wysokie wymagania w zakresie wytrzymałości mechanicznej i niezawodności poszczególnych jej elementów, w szczególności konstrukcji wsporczych (słupów). Obliczenia konstrukcyjne wykonane zostaną dla obciążeń pochodzących od wiatru i sadzi, znacznie większych niż te określone w normach, a wytrzymałość tak zaprojektowanych słupów będzie sprawdzona doświadczalnie. Podobnie wysokie wymagania dotyczyć będą innych elementów konstrukcyjnych linii, które zaprojektowane zostaną z uwzględnieniem obowiązujących w PSE Operator S.A. standardów i wymagań technicznych przygotowanych w oparciu o normy polskie i europejskie. Jakość tych elementów, potwierdzona międzynarodowymi certyfikatami bezpieczeństwa będzie dodatkowo sprawdzona u ich producentów. Wszystkie te działania spowodują istotne zwiększenie niezawodności i wytrzymałości wybudowanej linii w wyjątkowo niekorzystnych warunkach pogodowych, które w Polsce występują coraz częściej. W konsekwencji ograniczą one do minimum skutki i zasięg ewentualnych awarii linii. Linia napowietrzna z pionowym układem przewodów Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 11

Linia napowietrzna w terenie górskim Projektowana linia napowietrzna w środowisku Wybór trasy linii Budowa napowietrznych linii najwyższych napięć (400 i 220 kv) rodzi wsród mieszkańców terenów, w pobliżu których przewiduje się przeprowadzenie linii, szereg pytań i wątpliwości. Najczęściej pojawiają się pytania mieszkańców dotyczące oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez przewody linii napowietrznej. Pole występujące w otoczeniu linii postrzegane jest dość powszechnie, jako przyczyna złego wpływu na zdrowie mieszkańców domów zlokalizowanych w pobliżu linii napowietrznej. Poza polem elektromagnetycznym wytwarzanym podczas pracy każdego urządzenia elektrycznego, w tym linii napowietrznej, ludzie zwracają uwagę na ich zdaniem nadmierny hałas wytwarzany przez przewody linii, szczególnie w czasie niezbyt intensywnego deszczu lub mżawki. Czasami zwracają też uwagę na negatywny wpływ linii na krajobraz. Sąsiedztwo linii napowietrznych odbierane jest zatem jako niepożądane i coraz częściej pojawiają się głosy o obniżeniu wartości terenów położonych blisko tego rodzaju obiektów. Opinie te są znane od wielu lat i dlatego poszukiwanie trasy linii napowietrznej spełniającej chociaż w części oczekiwania mieszkańców polega przede wszystkim na odsunięciu jej jak najdalej od terenów zabudowanych i planowanych pod zabudowę. Możliwości projektanta w tym względzie są jednak ograniczone. Wykluczają w praktyce poprowadzenie linii przez obszary wprawdzie nie zamieszkałe, ale przyrodniczo cenne. Dotyczy to w szczególności terenów parków narodowych oraz obszarów objętych ochroną w ramach europejskiej sieci Natura 2000, których w okolicy Kielc jest dość dużo. Prowadzenie linii przez obszary leśne, szczególnie te o wieloletnim, dorodnym drzewostanie, jest także poważnie utrudnione i tylko w niektórych sytuacjach możliwe przy wykorzystaniu słupów o specjalnej konstrukcji. Faktem jest, że napowietrzne linie elektroenergetyczne są budowlami specyficznymi. Wyróżniają się obecnością niekiedy dość wysokich słupów kratowych lub rurowych, a ponadto prowadzone są kilometrami przez różne tereny, także te zamieszkałe czy widokowo cenne. Ich budowa, podobnie jak budowa dróg, autostrad czy rurociągów do przesyłu ropy i gazu, jest jednak konieczna dla prawidłowego funkcjonowania każdego państwa. Dlatego napowietrzne linie elektroenergetyczne, pomimo pewnych ich uciążliwości, buduje się we wszystkich krajach, także w Polsce, gdzie sieć linii najwyższych napięć jest niezwykle skromna i nie jest w stanie zapewnić elastycznej, bezpiecznej i niezawodnej pracy systemu elektroenergetycznego, szczególnie w stanach awaryjnych. 12 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Pole elektromagnetyczne Pilna potrzeba rozbudowy oraz poprawy niezawodności pracy i bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego, a także konieczność wyprowadzenia mocy z nowych bloków energetycznych powoduje, że w ciągu najbliższych lat w Polsce należy oddać do eksploatacji kilkaset kilometrów linii najwyższych napięć, w tym projektowaną linię 220 kv, łączącą stacje Radkowice i Kielce Piaski. Doświadczenia z realizacji tego rodzaju przedsięwzięć wskazują, że ludzie mieszkający w sąsiedztwie planowanej trasy linii obawiają się jej oddziaływania. Obawy te dotyczą nie tylko wpływu linii na zdrowie, lecz także jej oddziaływania na uprawy polowe oraz zwierzęta przebywające w zasięgu pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez linię. Biorąc pod uwagę pojawiające się wątpliwości dotyczące wpływu linii napowietrznych na zdrowie ludzi mieszkających w ich pobliżu, konieczne wydaje się wyjaśnienie tych skomplikowanych zagadnień. Jest to o tyle ważne, że kwestie te są prezentowane w radiu, telewizji czy prasie zazwyczaj w sposób sensacyjny, ale niestety najczęściej nieprawdziwy. Oczywiście, że problem jest bardzo złożony, a próba odpowiedzi na pytania, w rodzaju: jakie mogą być skutki długotrwałego przebywania w polu elektromagnetycznym wytwarzanym przez pracującą linię, a także, czy przebywanie takie może być szkodliwe dla zdrowia, przede wszystkim dzieci - wymaga nie tylko specjalistycznego przygotowania technicznego, ale także bardzo dobrej znajomości biologii i medycyny. Aby zrozumieć te skomplikowane problemy, warto kilka zdań poświęcić polu elektromagnetycznemu czynnikowi, który występuje wokół każdego pracującego urządzenia elektrycznego. Pole elektromagnetyczne istnieje zatem w sąsiedztwie pracującej linii napowietrznej czy kablowej, ale także w otoczeniu suszarki do włosów, żelazka czy kuchni elektrycznej. Jest to pole niskiej częstotliwości (50 Hz), w którym wyróżnia się dwie składowe: elektryczną (E) oraz magnetyczną (H). Obie te składowe są od siebie niezależne i wyznacza się je oddzielnie, zarówno na etapie projektowania (obliczenia), jak i przed oddaniem linii do użytkowania (pomiary kontrolne). Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że pojęcia pole elektromagnetyczne nie należy mylić z terminem promieniowanie elektromagnetyczne, które związane jest z pracą oś linii Natężenie pola magnetycznego w zależności od odległości od osi linii jednotorowej 220 kv urządzeń wykorzystujących wielkie częstotliwości, takich jak: nadajniki radiowe i telewizyjne, telefony komórkowe, kuchnie mikrofalowe czy radary. Zjawiska wywoływane obecnością promieniowania elektromagnetycznego są jednak zupełnie inne niż efekty związane z działaniem pola elektromagnetycznego 50 Hz i z całą pewnością nie mogą być porównywane. Faktem jest, że każdy człowiek korzystający E E H Rys.4. Powstawanie pola elektrycznego E i magnetycznego H Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 13

Porównanie natężeń pola elektrycznego (E) 50 Hz wytwarzanego przez: Linie napowietrzne (na wysokości 2 m nad ziemią) Pod liniami najwyższych napięć (220 400 kv) Elektrownia Stacja SN/NN W odległości 25 m od osi jednotorowej linii 220 kv natężenie [kv/m] 1 10 Urządzenia elektryczne powszechnego użytku Pralka automatyczna 0,13 w odległości 30 cm Żelazko 0,12 w odległości 30 cm Mikser 0,15 w odległości 30 cm poniżej 0,5 Linie przesyłowe NN 400 i 220 kv Stacja NN/WN Pod liniami wysokiego napięcia (110 kv) Linia rozdzielcza WN 110 kv Transformator słupowy SN/nn natężenie [kv/m] 0,5 4 w odległości 30 cm poniżej 0,3 Zasilacz lampy z żarówką halogenową 0,19 w odległości 30 cm poniżej 0,1 Maszynka do golenia 0,7 w odległości 5 cm 0,1 0,3 Suszarka do włosów 0,8 w odległości 10 cm Stacja WN/SN Pod liniami średniego napięcia (10 30 kv) Linia rozdzielcza SN 10, 15, 20, 30 kv Pod liniami niskiego napięcia (0,4/0,23 kv) 0,13 Odkurzacz Linia nn 400/230 V Na zewnątrz stacji elektroenergetycznych wysokiego napięcia Porównanie natężeń pola magnetycznego (H) 50 Hz wytwarzanego przez: Linie napowietrzne (na wysokości 2 m nad ziemią) Pod liniami najwyższych napięć (220 400 kv) Elektrownia natężenie [A/m] Urządzenia elektryczne powszechnego użytku natężenie [A/m] Pralka automatyczna 0,3 w odległości 30 cm Żelazko 0,2 w odległości 30 cm Mikser 20 w odległości 5 cm Odkurzacz 5 w odległości 30 cm 0,8 16 Zasilacz lampy z żarówką halogenową 23 w odległości 5 cm 0,5 10 Maszynka do golenia 12-700 w odległości 2 cm poniżej 0,2 Suszarka do włosów 4 w odległości 10 cm 0,8 40 Stacja SN/NN W odległości 25 m od osi jednotorowej linii 220 kv poniżej 4 Linie przesyłowe NN 400 i 220 kv Stacja NN/WN Pod liniami wysokiego napięcia (110 kv) Linia rozdzielcza WN 110 kv Transformator słupowy SN/nn poniżej 16 Stacja WN/SN Pod liniami średniego napięcia (10 30 kv) Linia rozdzielcza SN 10, 15, 20, 30 kv Pod liniami niskiego napięcia (0,4/0,23 kv) Linia nn 400/230 V Na zewnątrz stacji elektroenergetycznych wysokiego napięcia 14 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

z domowych urządzeń elektrycznych przebywa praktycznie codziennie w zasięgu zarówno pola elektrycznego, jak i magnetycznego, zwykle nie zdając sobie sprawy z tego faktu. Ciekawe może być zatem porównanie poziomów pól wytwarzanych przez różne domowe urządzenia elektryczne z wartościami pól, jakie występują w sąsiedztwie linii napowietrznych wysokiego napięcia. Z punktu widzenia oddziaływania na środowisko, a w szczególności na zdrowie ludzi, od lat szczególne zainteresowanie budzi składowa magnetyczna pola. Wyniki pomiarów tej wielkości przeprowadzone w pobliżu różnego rodzaju domowych urządzeń elektrycznych (suszarka, kuchnia elektryczna, żelazko) wskazują, że są one porównywalne z poziomami pól, jakie występują w odległościach przekraczających 15-20 m od linii napowietrznych o napięciu 220 kv. Tak więc pojawiające się informacje o wyjątkowo silnych polach magnetycznych w sąsiedztwie linii napowietrznych wysokiego napięcia nie są prawdziwe. Przy porównywaniu poziomów pól wytwarzanych przez linie napowietrzne oraz domowe urządzenia elektryczne powszechnego użytku ważne wydaje się ustalenie czasu przebywania w polu. Z punktu widzenia oddziaływania na zdrowie człowieka może to mieć istotne znaczenie. Jest przecież oczywiste, że przebywanie w polu magnetycznym wytwarzanym np. przez suszarkę elektryczną czy odkurzacz można z pewnością nazwać krótkotrwałym, natomiast w niektórych przypadkach czas przebywania w polu magnetycznym wytwarzanym przez linie napowietrzne można określić jako długotrwały, niekiedy kilkuletni. Jeśli do oceny przeciętnego poziomu pola w mieszkaniu posłużyć się wartością średnią z 24 godzin pomiaru pola, to w większości mieszkań uśredniony w ten sposób poziom natężenia pola magnetycznego mieści się w zakresie 0,01 0,2 A/m. Zatem z punktu widzenia potencjalnych negatywnych skutków zdrowotnych dla ludzi, interesujące mogą być pola, których natężenie przekracza wspomniane wartości, a przebywanie w polu magnetycznym określić można jako długotrwałe. Kwestie te są od lat przedmiotem szeroko zakrojonych badań i pomimo, że prace w tej dziedzinie trwają od wielu lat, to nie udało się jak dotąd jednoznacznie ustalić, jaki wpływ na człowieka ma przebywanie w obszarze oddziaływania pól elektromagnetycznych o niewielkich poziomach. W trosce o bezpieczeństwo i zdrowie człowieka, szereg krajów podjęło działania zmierzające do ograniczenia możliwości przebywania ludzi w sąsiedztwie linii elektroenergetycznych. Wartości dopuszczalne pola elektrycznego i magnetycznego Dążąc do ograniczania przebywania ludzi, szczególnie w polach elektromagnetycznych o znacznych poziomach, w wielu krajach wprowadzono w tym względzie odpowiednie normy, przepisy lub zalecenia. Określono w nich najwyższe dopuszczalne wartości obu składowych pola elektromagnetycznego: elektrycznej (E) i magnetycznej (H), w których można przebywać bez obawy o swoje zdrowie. W większości państw, które wprowadziły regulacje prawne w tym zakresie, wartości dopuszczalne opierają się na zaleceniach dwóch europejskich organizacji pozarządowych (IRPA/ICNIRP), zajmujących się od lat kwestią oddziaływania pól elektromagnetycznych na organizmy żywe. Wartości dopuszczalne dla ekspozycji długotrwałej na poziomie 5 kv/m (składowa elektryczna - E) i 80 A/m (składowa magnetyczna - H) obowiązują m.in. w Austrii, Niemczech, Chorwacji, Czechach, Francji, Finlandii i Portugalii. Nieco niższe poziomy obowiązują w Polsce. Dopuszczalne w środowisku wartości poszczególnych składowych pola elektromagnetycznego wg przepisów 1) obowiązujących w Polsce: dla składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego: 10 kv/m w miejscach dostępnych dla ludzi, 1 kv/m na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową; dla składowej magnetycznej pola elektromagnetycznego: 60 A/m w miejscach dostępnych dla ludzi. 1) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. nr 192 poz. 1883). Kratowy słup jednotorowej linii napowietrznej Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 15

Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenie pola magnetycznego (H) wg przepisów i zaleceń niektórych krajów oraz wg zaleceń organizacji międzynarodowych Kraj Organizacja międzynarodowa Wartość dopuszczalna natężenia pola magnetycznego H [A/m] Austria 80 Tzw. poziom odniesienia Uwagi Zalecenia odnośnie stosowania wartości dopuszczalnej Belgia - Wartość dopuszczalna obowiązuje tylko dla składowej elektrycznej pola (E) Chorwacja 80 Wartość identyczna z zalecaną przez ICNIRP Czechy 80 Wartość identyczna z zalecaną przez ICNIRP Dania - Brak przepisów; zalecane tzw. podejście ostrożnościowe, tj. ograniczanie budowy linii napowietrznych blisko budynków mieszkalnych i odpowiednio wznoszenia budynków mieszkalnych w sąsiedztwie linii istniejących Estonia 80 Wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg Recommendation 1991/519/EC Finlandia 80 Wartość rekomendowana przy ekspozycji długotrwałej 400 Wartość rekomendowana przy ekspozycji krótkotrwałej Francja 80 Wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez nowe i przebudowywane obiekty oraz instalacje systemu elektroenergetycznego pracujące w normalnych warunkach Hiszpania - Brak przepisów dla pól o częstotliwości 50 Hz 96 Zalecenie Rady ds. Zdrowia Holandii (wartość kontrolowana) 80 Zalecenie rządowe dla władz lokalnych i kompanii energetycznych Holandia Niemcy 0,32 Wartość uśredniona w ciągu 1 roku; zalecenie rządowe dla władz lokalnych i kompanii energetycznych w przypadku miejsc długotrwałego przebywania dzieci (mieszkania, szkoły); zalecenie dla nowych linii napowietrznych oraz nowych budynków lokalizowanych w sąsiedztwie linii napowietrznych, pod warunkiem, że jest możliwe do zrealizowania 80 Wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez obiekty oraz instalacje systemu elektroenergetycznego (linie napowietrzne i kablowe, stacje elektroenergetyczne itp.) 160 J/w, lecz przy ekspozycji trwającej mniej niż 1,2 godz. na dobę Polska 60 Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych Portugalia 80 Wartość rekomendowana przy ekspozycji długotrwałej Na terenach szczególnej ochrony (miejsca lokalizacji budynków mieszkalnych, szkół, szpitali, centrów 8 Słowenia wypoczynku itp.) 80 Na pozostałych terenach W przypadku budowy nowych linii napowietrznych poziom zalecany na terenach szczególnej ochrony Szwajcaria 0,8 (miejsca lokalizacji budynków mieszkalnych, szkół, szpitali, centrów wypoczynku itp.), jeśli jest możliwy do osiągnięcia bez ponoszenia nadmiernych kosztów tzw. podejście ostrożnościowe 80 Na pozostałych terenach 80 Zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej Szwecja W przypadku budowy nowych linii zaleca się stosowanie tzw. podejścia ostrożnościowego, zmierzającego - do utrzymania naturalnych poziomów pola magnetycznego, pod warunkiem, że nie pociąga to nadmiernych kosztów realizacji przedsięwzięcia Węgry 80 Określane na wysokości 1,5 m npt Wielka Brytania 80 Tzw. poziom odniesienia 80 Tzw. limit ekspozycyjny Tzw. poziom uwagi; średnia dobowa w przypadku przebywania w polu wytwarzanym przez linie 8 Włochy napowietrzne co najmniej przez 4 godziny dziennie 2,4 Tzw. cel jakościowy; średnia dobowa w przypadku przebywania w polu wytwarzanym przez nowobudowane linie napowietrzne IRPA/ICNIRP 1) 80 160 propozycja zmiany normatywu dla ekspozycji krótkotrwałej (2010 r.) Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych Rekomendacja dla krajów Unii Europejskiej 2) 80 Wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg Recommendation 1991/519/EC 1) IRPA International Radiation Protection Association, ICNIRP - International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection. 2) Council of the European Union Przygotowano na podstawie opracowania EMF Exposure Standards Applicable In Europe and Elsewhere, Eurelectric, March 2006 oraz innych źródeł 16 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski

Pojawiające się w ostatnich latach doniesienia naukowe, wskazujące na możliwy niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka pól magnetycznych o poziomach znacznie niższych od wartości rekomendowanej przez IRPA/ICNIRP (80 A/m) spowodowały, że niektóre kraje, niekiedy tylko w wybranych regionach, wprowadziły zalecenia realizujące tzw. zasadę ostrożności. Zgodnie z nią, nawet słabo udokumentowane negatywne skutki zdrowotne oddziaływania pola elektromagnetycznego mogą stanowić podstawę do ustalania poziomów bezpieczeństwa. Zalecenia tego rodzaju obowiązujące m.in. w Szwajcarii, Danii czy we Włoszech odnoszą się do sytuacji związanych z długotrwałym przebywaniem ludzi w polach magnetycznych wytwarzanych przez linie napowietrzne wysokiego napięcia. W niektórych krajach (Hiszpania, Norwegia, Szwecja) zaleca się np., by zachować określoną odległość projektowanej linii od budynków mieszkalnych, szpitali, przedszkoli oraz placów zabaw dla dzieci. W wielu przypadkach zalecenia te są niejednoznaczne i sugerują np. by teren w bezpośrednim sąsiedztwie linii napowietrznej wysokiego napięcia nie był przeznaczany na cele budowlane (Luksemburg). Niekiedy zalecenia odnośnie stosowania poziomów niższych od rekomendowanych przez IRPA/ICNIRP wprowadzane są tylko w niektórych prowincjach (np. Włochy, prowincje: Veneto, Emilia-Romana oraz Toscana). Różnie też określane są poziomy dopuszczalne natężenia pola magnetycznego, chociaż najczęściej odnoszą są do 24. godzinnego przebywania w polu. W kilku krajach obowiązują zalecenia natury ogólnej. Wskazują one, że napowietrzne linie wysokiego napięcia powinny być projektowane i budowane w taki sposób, by nie ponosząc nadmiernych nieuzasadnionych kosztów, ograniczyć pole magnetyczne w sąsiedztwie szkół, przedszkoli, szpitali, budynków mieszkalnych czy miejsc zbiorowego wypoczynku ludzi, do poziomów najniższych z możliwych. Podobne zasady wyboru trasy linii napowietrznych, późniejszego ich projektowania i budowy, obowiązują również w Polsce. W rezultacie linie napowietrzne wysokiego napięcia budowane są w znacznych odległościach od zabudowy mieszkaniowej, szkół, przedszkoli czy szpitali. Skutkiem tego rzeczywiste, zmierzone natężenia pola magnetycznego w otoczeniu najbliżej położonych budynków mieszkalnych czy innych obiektów wymagających szczególnej ochrony, są zazwyczaj wielokrotnie mniejsze niż wartość dopuszczalna obowiązująca w Polsce. Przykładowo, natężenie pola magnetycznego zmierzone w odległości 25 m (na granicy obszaru oddziaływania inwestycji, wewnątrz którego zabroniona jest lokalizacja budynków mieszkalnych) od osi wybudowanej niedawno linii 220/110 kv, stanowiącej fragment linii Świebodzice-Klecina, nie przekraczało wartości 0,3 A/m. Było zatem ponad 100 razy mniejsze niż wartość dopuszczalna obowiązująca w polskich regulacjach prawnych. Napowietrzna linia energetyczna przejście nad obszarami rolnymi Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski 17

Hałas (szum akustyczny) Pracy linii elektroenergetycznej towarzyszy szum akustyczny, który z formalnego punktu widzenia zaliczany jest do kategorii hałasu. Jego źródłem jest ulot, t.j. rodzaj wyładowania elektrycznego o niewielkim zasięgu, które występuje przy powierzchni przewodów pod napięciem (fazowych). Pojawia się on tylko w niekorzystnych warunkach pogodowych, takich jak lekki deszcz czy mżawka, a jego intensywność silnie zależy od napięcia linii. Im wyższe napięcie linii, tym jest ona bardziej słyszalna. Zjawisko ulotu nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia człowieka przebywającego pod linią, a dźwięk towarzyszący temu zjawisku różni się znacznie od hałasu powodowanego przez inne jego źródła w otaczającym środowisku, szczególnie uprzemysłowionym. Ustalone w krajowych przepisach dopuszczalne w środowisku wartości poziomów hałasu, którego źródłem są linie napowietrzne wynoszą w zależności od rodzaju terenu od 40 db w porze nocnej do 55 db w dzień. W krajowej praktyce projektowej, na podstawie wieloletnich badań, opracowano metody pozwalające oszacować poziom szumu linii elektroenergetycznej już na etapie jej projektowania. Znane i powszechnie stosowane są też rozwiązania pozwalające w razie potrzeby ograniczyć hałas do wymaganego przepisami poziomu. W przypadku projektowanej linii 220 kv relacji rozmowa mieszkanie 55 linie przesyłowe NN 45 35 las 12 start odrzutowca 145 budowa 125 dyskoteka ciężki transport 105 93 Rys.5. Poziom hałasu wytwarzanego przez różne źródła Radkowice Kielce Piaski nie wystąpi zagrożenie środowiska hałasem wytwarzanym przez przewody tej linii. Wynika to z faktu, że przy napięciu linii 220 kv zjawisko ulotu nie jest zbyt intensywne, nawet w warunkach złej pogody. Wyniki pomiarów hałasu, które wielokrotnie przeprowadzano w sąsiedztwie krajowych linii 220 kv wskazują, że poza pasem technologicznym linii o szerokości 50 m (po 25 m od osi linii), poziomy dopuszczalne hałasu nie są przekroczone, nawet w najbardziej niekorzystnych warunkach pogodowych. db 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Dopuszczalne poziomy hałasu na obszarach zaliczonych do kategorii terenów objętych ochroną przed hałasem powodowanym przez linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L AeqD i L AeqN załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 r., nr 120, poz. 826) Dopuszczalny poziom hałasu, w db Rodzaj terenu a) Strefa ochronna A uzdrowiska b) Tereny szpitali, domów opieki społecznej c) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży 1) a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednoi wielorodzinnej, oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 1) c) Tereny mieszkaniowo-usługowe d) Tereny w tstrefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców L AeqD Pora dnia - przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom L AeqN Pora nocy - przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom 45 40 50 45 1) W przypadku niewykorzystania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiazuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. Słup kratowy w terenie leśnym 18 Budowa linii napowietrznej 220 kv Radkowice Kielce Piaski