Projekt pn. Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5 Prezentacja nr 2 Inicjatywa lokalna jako aktywna forma współpracy mieszkańców z samorządem - wprowadzenie do zagadnień Moduł I: Obszary interwencji inicjatywy lokalnej Gmina Lubomierz 59-623 Lubomierz Plac Wolności 1 tel. 75 78 33 166 fax 75 78 33 167 www.lubomierz.pl e-mail: ugim@lubomierz.pl
INICJATYWA LOKALNA Inicjatywa lokalna jest umową, która może być zawarta na czas określony. Jest to forma współpracy j.s.t. z mieszkańcami, w celu Wspólnego realizowania zadania na rzecz społeczności lokalnej W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio, bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych, lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 mogą złożyć wniosek o realizacje zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której maja miejsce zamieszkania lub siedzibę, -patrz art. 47 ustawy o finansach oferta
Zadania w ramach inicjatywy Wniosek (w rozumieniu k.p.a.) do j.s.t. o realizację zadania publicznego w zakresie działalności : wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych (4 ust. 1 pkt 13): w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność gminną; na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; a także kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego (art. 4 ust. 1 pkt 3, 4, 5, 16 i 27); edukacji, oświaty i wychowania (art. 4 ust. 1 pkt 14); działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki (art. 4 ust. 1 pkt 17 i 19); ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach (art. 4 ust. 1 pkt 18); porządku i bezpieczeństwa publicznego (art. 4 ust. 1 pkt 20). Wniosek jest wnioskiem w rozumieniu KPA to nie jest oferta
Ocena wniosku w ramach inicjatywy Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizacje zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej Szczegółowe kryteria oceny powinny uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizacje inicjatywy lokalnej Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, dokonując oceny wniosku, bierze pod uwagę szczegółowe kryteria oceny wniosku oraz jego celowość z punktu widzenia potrzeb społeczności lokalnej.
Po uwzględnieniu wniosku Po uwzględnieniu wniosku, o którym mowa w art. 19b ust. 1, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego zawiera na czas określony umowę o wykonanie inicjatywy lokalnej z wnioskodawcą. Zobowiązanie wnioskodawcy może polegać na świadczeniu pracy społecznej, na świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych Ważne: nie chodzi o zobowiązanie organu tylko wnioskującego o inicjatywę
Użyczenie od samorządu Wnioskodawca może na podstawie umowy użyczenia otrzymać od jednostki samorządu terytorialnego na czas trwania umowy rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej Ważne: nie ma tutaj mowy o otrzymaniu dotacji od organu administracji publicznej w ramach inicjatywy Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego wspólnie z wnioskodawcą opracowuje dokumenty niezbędne do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej, w tym harmonogram i kosztorys
Odesłanie w zakresie inicjatywy W zakresie nieuregulowanym w ustawie, do umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z pózn. zm. Odesłanie do KC przesądza o tym, że nie mamy do czynienia z dotacją w inicjatywie lokalnej zob. art. 60 ufp niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym stosowanie art. 67 ufp
Praktyczne zastosowanie inicjatywy Inicjatywa lokalna, gdy przyjrzymy się działaniom w społecznościach lokalnych, nie jest niczym nowym. Współpraca taka realizowana była już wcześniej w wielu miejscach w Polsce w formie np. komitetów obywatelskich (budowa drogi osiedlowej czy przyłączy wodnych). Ustawa o finansach publicznych ograniczyła te możliwości. Również w wymiarze społecznym mamy sporo przykładów działań podobnych do inicjatywy lokalnej. Taką formą współpracy jest współorganizowanie przez samorząd różnych wydarzeń lokalnych (np. festynów, turniejów sportowych), gdzie często procedury konkursowe zastępuje się finansowaniem bezpośrednio z budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub jego jednostek organizacyjnych.
Praktyczne zastosowanie inicjatywy Inicjatywa lokalna uregulowana ustawą o pożytku to z jednej strony stworzenie formy prawnej do realizacji współpracy, która nie zawsze takie podstawy miała, a z drugiej strony przede wszystkim narzędzie zachęcania mieszkańców do brania spraw w swoje ręce. Nie ma też potrzeby wyodrębniania nowych środków na inicjatywę lokalną (chociaż można to zrobić). Podstawą jest podejście do realizacji zdań publicznych, które samorządy i tak już realizują, a które można podejmować wspólnie z mieszkańcami lub występującymi w ich imieniu organizacjami.
Dlaczego warto korzystać z inicjatywy lokalnej Samorządy muszą przygotować wieloletnie prognozy finansowe oraz plany inwestycji. Załóżmy, że w gminie X planowany jest remont świetlic. Szacowany koszt remontu to ok. 25000 zł. Do wyboru władze mają miejscowości: A i B w każdej jest świetlica kwalifikująca się do remontu. Pytanie, która powinna być pierwsza, którą wpisać w grafik remontów na rok 2012, a którą na 2013. Dlaczego wybrać A, a nie B? Takie dylematy ma wielu włodarzy. A czy nie łatwiej byłoby, gdybyśmy pytanie zadali inaczej mieszkańcy której z miejscowości mają pomysł na świetlicę i jej potrzebują?. Przecież świetlica w pierwszej kolejności powinna powstać tam, gdzie jest potrzebna i gdzie chcą jej mieszkańcy. Inicjatywa lokalna może stać się w tej sytuacji katalizatorem aktywizacji społecznej. Organ wykonawczy przed wpisaniem danej świetlicy do planu może zaproponować mieszkańcom możliwość składania wniosków w ramach inicjatywy lokalnej. Czy wnioski będą czy nie to zależy od faktycznej motywacji mieszkańców.
Dlaczego warto korzystać z inicjatywy lokalnej Załóżmy, że sytuacja jest następująca: 1. Mieszkańcy miejscowości A nie złożyli wniosku, ponieważ stwierdzili na zebraniu, że to obowiązek gminy, która powinna zapewnić takie miejsce mieszkańcom. 2. Mieszkańcy miejscowości B wniosek złożyli i zaproponowali swój wkład: na etapie remontu w postaci pracy społecznej przy remoncie ścian i malowaniu według cen rynkowych koszt pomalowania świetlicy to robocizna (3000 zł) plus farby (1000 zł); wyposażenie przekazanie do świetlicy stołu tenisowego, telewizora, DVD wkład ten oszacowany został na kwotę 2500 zł. Od gminy mieszkańcy oczekują: remontu dachu; remontu posadzek; wykonania gładzi. Szacowany koszt to 21000 zł.
Dlaczego warto korzystać z inicjatywy lokalnej Jaki wymiar ma inicjatywa lokalna w tym wypadku? Po pierwsze, polityczny decydenci wiedzą, gdzie rozpocząć inwestycje w pierwszej kolejności, nie narażając się na zarzuty ze strony mieszkańców innych miejscowości. Po drugie, ekonomiczny koszt inwestycji spadł bezpośrednio o 4000 zł plus uzyskano wyposażenie o wartości 2500 zł. Po trzecie, jest też wymiar społeczny mieszkańcy, którzy włączyli się w prace nad świetlicą, będą brali za nią odpowiedzialność.
Dlaczego warto korzystać z inicjatywy lokalnej Powyższy przykład, mimo swojej schematyczności, pokazuje, że inicjatywa lokalna to z jednej strony narzędzie służące racjonalizacji działań, z drugiej aktywizacji mieszkańców. Model powyższy może być swobodnie realizowany przy większości inwestycji, gdzie zakłada się, że mieszkańcy będą bezpośrednimi użytkownikami. Na podstawie dotychczasowej praktyki inicjatywa lokalna może też stać się narzędziem współpracy samorządu z mieszkańcami przy inwestycjach kluczowych lokalnie, np. droga osiedlowa, chodnik. W wielu przypadkach takie podejście może przyspieszyć oczekiwane od lat lokalne inwestycje, dając mieszkańcom narzędzie, samorządowi zaś podstawę prawną do wspólnej realizacji zadania.
Korzyści z inicjatywy - przykład II Innym przykładem wykorzystania inicjatywy lokalnej może być realizacja zadań publicznych, które ze względu na swoją specyfikę oraz lokalne uwarunkowania z trudnością mogą być realizowane w trybie konkursów, w rozumieniu ustawy o pożytku. Takim przykładem może być działanie lokalnych kół gospodyń wiejskich czy organizacji seniorów, które często nie mają osobowości prawnej. Częstym przykładem współpracy pomiędzy samorządami a tymi organizacjami jest realizacja zadania z tzw. wydatkiem bezpośrednim z budżetu. Chodzi tutaj o sytuację, w której do władz wykonawczych trafia pismo z prośbą o np. dofinansowanie festynu lokalnego lub wyjazdu edukacyjno-kulturalnego. Samorząd, uznając celowość takich działań, w praktyce bezpośrednio pokrywa koszty ich realizacji, dokonując np. wynajmu środka transportu czy zakupu artykułów spożywczych na zapewnienie wyżywienia na festynie. Wydatki te budzą jednak wątpliwości, szczególnie wśród kontrolerów Regionalnej Izby Obrachunkowej. I w tej sytuacji inicjatywa lokalna może być bardzo przydatnym narzędziem.
Korzyści z inicjatywy - przykład II Należy pamiętać, że inicjatywa w czasie realizacji to umowa między samorządem a mieszkańcami lub reprezentującą ich organizacją. Umowa, która zakłada wkład każdej ze stron przy realizacji zadania publicznego, gdzie samorząd wykonuje swoją część zadania, ponosząc wydatki bezpośrednio z budżetu. W opisanym przykładzie wnioskodawcami mogą być lokalne organizacje niemające osobowości prawnej, działające w imieniu mieszkańców, swoich członków. Zgłaszane zadanie, np. festyn, w praktyce jest faktycznie realizowany na podstawie ustnej umowy władz z mieszkańcami, tutaj inicjatywa lokalna tworzy możliwość sformalizowania współpracy oraz nadania podstawy prawnej do wydatkowania środków z budżetu, bez narażania się na zarzut wydatkowania bezpośredniego środków na zadanie publiczne realizowane przez inny podmiot.
Zagrożenia dla rozwoju inicjatywy lokalnej Jednym z większych zagrożeń dla rozwoju tej formy współpracy jest podchodzenie do składanych wniosków jako do nowych zadań, na które w danym roku budżetowym nie ma środków. Dlatego, by inicjatywa nie stała się martwym przepisem, warto w społecznościach lokalnych wypracować mechanizm zgłaszania pomysłów w odpowiednim czasie do właściwych instytucji. Aby inicjatywa mogła być zrealizowana, samorząd musi mieć środki, żeby zaś mieć środki, musi je zapisać w budżecie. Dlatego istotnym było by stworzenie obyczaju zgłaszania wniosków na inicjatywę lokalną na etapie tworzenia założeń do budżetów przez jednostki organizacyjne samorządu.
Podsumowanie Aby inicjatywa lokalna przyniosła dobre efekty w społeczności lokalnej, konieczna jest: przychylność władz samorządowych, które powinny przygotować odpowiednie procedury i potraktować inicjatywę jako narzędzie współpracy lokalnej; edukowanie mieszkańców, szczególnie w zakresie idei inicjatywy jako narzędzia współpracy z samorządem, a nie zgłaszania roszczeń
Projekt pn. Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5 DZIĘKUJEMY Materiały szkoleniowe do I modułu wybrali i opracowali: Jadwiga Olszowska Urban i Janusz Dubajka Gmina Lubomierz 59-623 Lubomierz Plac Wolności 1 tel. 75 78 33 166 fax 75 78 33 167 www.lubomierz.pl e-mail: ugim@lubomierz.pl