STRATEGIA ROZWOJU GMINY DZIADOWA KŁODA NA LATA

Strona 1 STRATEGIA ROZWOJU GMINY DZIADOWA KŁODA NA LATA 2016 2025 ZLECENIODAWCA: Gmina Dziadowa Kłoda Opracowanie tekstu, konsultanci prowadzący oraz moderatorzy: mgr Tomasz Achremowicz mgr Robert Boryczka DZIADOWA KŁODA 2015

Strona 2 Współautorzy niniejszego dokumentu otrzymali we wrześniu 2015 roku od Gminy Dziadowa Kłoda zlecenie opracowania Strategii Rozwoju Gminy Dziadowa Kłoda na lata 2016 2025. W warunkach umowy wyraźnie zasygnalizowano między innymi, że Strategia Rozwoju Gminy Dziadowa Kłoda na lata 2016 2025 ma być narzędziem i motorem przyszłych zmian oraz planowania przedsięwzięć, a także określono partycypacyjną metodę tworzenia opracowania, jak również jego ogólną strukturę. Zlecenie zostało zrealizowane zgodnie z tymi warunkami. Zasadniczo w planowaniu strategicznym wyróżnia się upraszczając dwa podejścia: eksperckie oraz partycypacyjne. Pierwsze z nich polega na realizacji całości opracowania przez zewnętrznych ekspertów, co ma zapewnić obiektywizm, odpowiedni poziom fachowy oraz sprawność realizacji. Podejście eksperckie jest regułą w opracowaniach o specjalistycznym charakterze. W podejściu drugim w centrum stoi nie tyle sam dokument, ile proces jego tworzenia, który wyzwala społeczną energię i integruje społeczność wokół wspólnego dzieła. Ten aspekt ma szczególne znaczenie w przypadku tworzenia przekrojowych planów rozwoju na poziomie lokalnym, gdyż odzwierciedla uznaną w Unii Europejskiej zasadę pomocniczości, a więc decentralnego działania i rozwiązywania problemów na możliwie najniższym szczeblu. Zaangażowanie lokalnej społeczności w powstawanie strategicznych planów rozwoju prowadzi do istotnych zmian w funkcjonowaniu organizmów, jakimi są miasta czy gminy. Rodzi się poczucie identyfikacji lokalnych instytucji, zrzeszeń, firm i poszczególnych obywateli z celami rozwoju oraz motywacja do współudziału w realizacji zadań nakreślonych w Strategii. Odpowiedzialność za wszechstronny rozwój danego terenu podejmuje nie tylko administracja samorządowa, lecz również szerokie spektrum innych podmiotów, dzięki czemu wzrastają możliwości poprawy jakości życia. Wyzwalanie się nowych inicjatyw ma swoisty efekt łańcuchowy: społeczność, która sama potrafi zagospodarować własny potencjał rozwojowy swojego terenu, może też coraz skuteczniej zabiegać o pozyskanie wsparcia z zewnętrznych źródeł finansowania. Aby tak zarysowane efekty opracowania strategii były możliwe, niezbędne jest, aby była ona autentycznie dziełem opiniotwórczych przedstawicieli lokalnej społeczności, zwanych zwyczajowo Liderami Lokalnymi bądź Zespołem Roboczym ds. Strategii Rozwoju. Rolą ekspertów zewnętrznych jest opracowanie tak zwanej diagnozy, a więc zebranie kompendium danych obrazujących stan istniejący, przeprowadzenie badań opinii społecznej, a następnie prowadzenie prac Zespołu Liderów, opracowanie i zapisanie wyników dyskusji i doradztwo z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora. Istotne treści strategii to jest: ocena silnych i słabych stron gminy, sformułowanie celów strategicznych i zadań prowadzących do ich realizacji, a także zasad monitoringu realizacji Strategii, wypływają od Zespołu Liderów Lokalnych. Autorzy niniejszego dokumentu konsekwentnie postrzegali swą funkcję jako ekspertów zewnętrznych, respektując autorską rolę Zespołu Liderów i służąc mu wszelkim wsparciem i pomocą, zarówno od strony merytorycznej, jak i organizacyjnej. Żywimy nadzieję, że niniejsze opracowanie, a przede wszystkim działania z nim związane, przyniesie nowe impulsy rozwoju Gminy Dziadowa Kłoda i spełni oczekiwania, jakie z nim wiążą jego inicjatorzy. Tomasz Achremowicz Robert Boryczka

Strona 3 Metodologia przebiegu prac nad Strategią Rozwoju Gminy Dziadowa Kłoda na lata 2016 2025: STRATEGICZNA POZYCJA GMINY BADANIE OPINII SPOŁECZNEJ ANALIZA SWOT DIAGNOZA WIZJA CELE STRATEGICZNE ZADANIA STRATEGICZNE WIELOLETNIA PROGNOZA FINANSOWA (WYKAZ KONKRETNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ I INWESTYCJI) MONITORING DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH

Strona 4 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SPOŁECZNO GOSPODARCZA GMINY DZIADOWA KŁODA...8 1. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE....9 1. 1. Położenie geograficzne... 9 1. 2. Położenie administracyjne... 10 1. 3. Klimat.... 12 1. 4. Geologia.... 18 1.4.1. Budowa geologiczna... 18 1.4.2. Złoża kopalin... 19 1.4.3. Perspektywy i prognozy występowania kopalin... 19 1. 5. Geomorfologia... 20 1.5.1. Charakterystyka makroregionów, mezoregionów i mikroregionów.... 20 1.5.2. Rzeźba terenu.... 21 1.5.3. Czynne procesy geomorfologiczne.... 21 1. 6. Hydrologia... 22 1.6.1. Wody podziemne... 22 1.6.2. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych.... 23 1.6.3. Jednolite części wód podziemnych... 23 1.6.4. Wody powierzchniowe... 25 1.6.5. Topograficzne działy wodne.... 28 1.6.6. Charakterystyka hydrologiczna.... 29 1. 7. Gleby.... 30 1.7.1. Ogólna charakterystyka gleb... 30 1.7.2. Kompleksy glebowo rolnicze.... 31 1.7.3. Bonitacja gleb.... 32 1. 8. Roślinność.... 40 1.8.1. Regionalizacja geobotaniczna... 40 1.8.2. Roślinność naturalna... 40 1.8.3. Zbiorowiska roślinne.... 41 1.8.4. Zbiorowiska leśne.... 42 1. 9. Zwierzęta.... 44 1. 10. Ogólna ocena stanu środowiska i stopnia jego degradacji... 46 1. 11. Ochrona przyrody... 47 1.11.1. Położenie gminy na tle systemu ochrony przyrody w regionie... 47 1.11.2. Użytki ekologiczne.... 48 1.11.3. Pomniki przyrody.... 51 1.11.4. Ochrona gatunkowa fauny i flory... 51 1.11.5. Powiązania przyrodnicze elementy systemu ECONET PL i CORINE/NATURA 2000... 52 1.11.6. Założenie parkowe.... 53 1.11.7. Pozostałe elementy środowiska przyrodniczego podlegające ochronie.... 53 1.11.8. Obszary proponowane do objęcia ochroną.... 55 1. 12. Warunki podłoża budowlanego... 55 2. UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE...57 2. 1. Osadnictwo... 57 2. 2. Zabytki... 59 2. 3. Stanowiska archeologiczne.... 62 2. 4. Strefy konserwatorskie.... 63 3. STRUKTURA FUNKCJONALNO PRZESTRZENNA....65 3. 1. Struktura użytkowania gruntów (przestrzenna)... 65 3. 2. Struktura własnościowa gruntów.... 68 3. 3. Struktura funkcjonalna... 70 4. SFERA SPOŁECZNA....72 4. 1. Demografia.... 72 4.1.1. Podstawowe dane o ludności... 72 4.1.2. Struktura wieku mieszkańców... 74 4.1.3. Ruch naturalny i wędrówkowy ludności.... 77

Strona 5 4. 2. Rynek pracy... 79 4.2.1. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON.... 79 4.2.2. Zatrudnienie.... 85 4. 3. Bezrobocie.... 86 4.3.1. Bezrobocie w latach 2002 2015.... 86 4.3.2. Struktura bezrobotnych według wieku, wykształcenia i stażu pracy.... 90 4. 4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna.... 94 4.4.1. Służba zdrowia... 94 4.4.2. Opieka społeczna.... 95 4. 5. Oświata i wychowanie... 95 4. 6. Kultura... 99 4. 7. Sport... 101 4. 8. Gospodarka mieszkaniowa.... 102 4.8.1. Zasoby mieszkaniowe.... 102 4.8.2. Własność komunalna.... 106 4.8.3. Standard mieszkań... 106 4.8.4. Budownictwo mieszkaniowe.... 109 4. 9. Bezpieczeństwo publiczne... 111 4.9.1. Policja.... 111 4.9.2. Ochrona przeciwpożarowa.... 112 4.9.3. Ochrona przeciwpowodziowa.... 113 4. 10. Administracja samorządowa... 115 4.10.1. Urząd Gminy.... 115 4.10.2. Gremia samorządowe.... 116 4.10.3. Współpraca krajowa i międzynarodowa.... 116 4. 11. Organizacje społeczne.... 118 5. GOSPODARKA....119 5. 1. Rolnictwo... 119 5.1.1. Użytkowanie gruntów w rolnictwie.... 119 5.1.2. Charakterystyka gospodarstw rolnych.... 120 5.1.3. Jakość gleb, uprawy i hodowla.... 124 5. 2. Leśnictwo.... 127 5. 3. Działalności produkcyjne... 131 5.3.1. Górnictwo i przetwórstwo kopalin.... 131 5.3.2. Pozostałe działalności produkcyjne.... 131 5. 4. Usługi rynkowe... 133 5.4.1. Handel.... 133 5.4.2. Gastronomia... 135 5.4.3. Pozostałe placówki usługowe i rzemiosło... 135 5.4.4. Pośrednictwo finansowe... 136 5. 5. Turystyka i rekreacja... 136 5.5.1. Główne atrakcje turystyczne i rekreacyjne... 136 5.5.2. Znakowane trasy turystyczne... 137 5.5.3. Baza noclegowa... 137 5.5.4. Potencjalne kierunki rozwoju turystyki... 138 6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA....140 6. 1. Komunikacja... 140 6. 2. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna... 144 6.2.1. Zaopatrzenie w wodę.... 144 6.2.2. Kanalizacja.... 147 6. 3. Sieć gazowa... 150 6. 4. Elektroenergetyka.... 152 6.4.1. Elektroenergetyczna sieć przesyłowa... 152 6.4.2. Elektroenergetyczna sieć dystrybucyjna... 152 6.4.3. Alternatywne źródła energii.... 153 6. 5. Ciepłownictwo... 154 6. 6. Telekomunikacja i łączność.... 155 6. 7. Gospodarka odpadami... 157 6. 8. Melioracje i urządzenia wodne... 158 6.8.1. Melioracje.... 158 6.8.2. Urządzenia wodne.... 160 6. 9. Cmentarze.... 162

Strona 6 6. 10. Obiekty obrony cywilnej i narodowej... 162 7. DOKUMENTACJA PLANISTYCZNO STRATEGICZNA....163 7. 1. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego... 163 7. 2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego... 167 7. 3. Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego.... 172 7. 4. Strategia Rozwoju Powiatu Oleśnickiego.... 180 7. 5. Program Ochrony Środowiska Powiatu Oleśnickiego... 183 7. 6. Strategia Rozwoju Gminy Dziadowa Kłoda... 189 7. 7. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Dziadowa Kłoda.... 193 7. 8. Program Ochrony Środowiska Gminy Dziadowa Kłoda.... 196 8. WYBRANE CECHY W LATACH 2000 2014...201 9. WNIOSKI...225 CZĘŚĆ II. PROGRAM DZIAŁAŃ STRATEGICZNYCH...228 1. WNIOSKI Z DIAGNOZY SPOŁECZNO GOSPODARCZEJ....230 1. 1. Uwarunkowania geograficzne, przyrodnicze i kulturowe.... 230 1. 2. Sfera społeczna... 230 1. 3. Gospodarka... 231 1. 4. Infrastruktura techniczna.... 231 2. BADANIE OPINII SPOŁECZNEJ...232 2. 1. Cel badania... 232 2. 2. Metodologia badania... 232 2.2.1. Ankieta.... 232 2.2.2. Dobór respondentów.... 235 2. 3. Wyniki badania społecznego.... 236 3. ANALIZA SWOT....248 3. 1. Założenia metodologiczne.... 248 3. 2. Mocne strony... 249 3. 3. Słabe strony.... 249 3. 4. Szanse.... 250 3. 5. Zagrożenia... 250 3. 6. Analiza SWOT wybór najważniejszych stwierdzeń... 251 4. WIZJA....252 4. 1. Idea tworzenia wizji.... 252 4. 2. Przebieg prac nad wizją etap I... 252 4. 3. Przebieg prac nad wizją etap II... 253 4. 4. Przebieg prac nad wizją etap III. Ostateczna wersja.... 254 5. CELE STRATEGICZNE....255 6. ZADANIA STRATEGICZNE....256 7. DOKUMENTACJA ZADAŃ STRATEGICZNYCH...258 7. 1. Cel strategiczny nr I sprawna komunikacja, nowoczesna infrastruktura, czyste środowisko.... 258 7. 2. Cel strategiczny nr II więcej niż rolnictwo.... 268 7. 3. Cel strategiczny nr III przyjazna zagroda... 277 8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA...288 8. 1. Potencjalne źródła finansowania.... 288 8. 2. Ogólne zasady doboru środków finansowych... 290 8. 3. Rozmiary i uwarunkowania źródeł finansowych... 291 8. 4. Podstawowe źródła finansowania... 293

Strona 7 8.4.1. Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2014 2020... 293 8.4.2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020... 295 8. 5. Propozycje finansowania zadań strategicznych... 297 9. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ STRATEGICZNYCH...301 10. REALIZACJA ZAŁOŻEŃ STRATEGII ROZWOJU...303 10. 1. Zarządzanie.... 303 10. 2. Monitoring.... 303 10. 3. Podsumowanie... 310 LITERATURA...312

Strona 8 CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SPOŁECZNO GOSPODARCZA GMINY DZIADOWA KŁODA

Strona 9 1. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE. 1. 1. Położenie geograficzne. Gmina wiejska Dziadowa Kłoda położona jest w północno wschodniej części województwa dolnośląskiego, na wysokości od 157 do 207 m n.p.m. Najwyżej położone rejony gminy znajdują się w jej centralnej części, z kulminacją bezimiennego wzniesienia o wysokości 206,8 m n.p.m. na północ od wsi Dziadów Most, zaś najniżej usytuowany jest obszar położony w południowej części gminy wzdłuż koryta rzeki Widawy (157,2 m n.p.m.), w rejonie sołectwa Gołębice przy granicy z gminami Namysłów i Wilków, wchodzącymi w skład województwa opolskiego. Współrzędne geograficzne wynoszą 51º14 szerokości geograficznej północnej oraz 17º42 długości geograficznej wschodniej. Powierzchnia geodezyjna rozpatrywanego obszaru wynosi 10579 ha, to jest 106 km², co stanowi 10,08 % powierzchni powiatu oleśnickiego oraz 0,53 % powierzchni województwa dolnośląskiego. Według fizyczno geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego (1998) gmina Dziadowa Kłoda umiejscowiona jest w następujących jednostkach: megaregion Europa Środkowa (3); prowincja Niż Środkowoeuropejski (31); podprowincja Niziny Środkowopolskie (318); makroregiony Nizina Śląska (318.5) i Wał Trzebnicki (318.4); mezoregiony: Równina Oleśnicka (318.56) i Wzgórza Twardogórskie (318.45). Według J. Kondrackiego niemal cały obszar gminy umiejscowiony jest w mezoregionie Równiny Oleśnickiej, będącej częścią makroregionu Niziny Śląskiej. Równinę Oleśnicką podzielono na 4 mikroregiony (Walczak, 1970), z których jeden, to jest Równina Oleśnicko Bierutowska (318.561), obejmuje obszar gminy. Północne krańce gminy należą do mezoregionu Wzgórz Twardogórskich, będących częścią makroregionu Wału Trzebnickiego. Wzgórza Twardogórskie podzielono na 3 mikroregiony (Walczak, 1970), z których jeden, Wzgórza Sycowskie (318.453), obejmuje obszar gminy. Wyszczególnione na terenie gminy Dziadowa Kłoda mezoregiony graniczą bezpośrednio z: Kotliną Milicką (318.34) od północy; Wzgórzami Ostrzeszowskimi (318.46) od północnego wschodu; Wysoczyzną Wieruszowską (318.24) od wschodu; Progiem Woźnickim (341.23) od wschodu; Równiną Opolską (318.57) od południowego wschodu; Pradoliną Wrocławską (318.52) od południa i zachodu; Wzgórzami Trzebnickimi (318.44) od północnego zachodu; Kotliną Żmigrodzką (318.33) od północnego zachodu. Odległość z Dziadowej Kłody do miasta powiatowego Oleśnica wynosi 26 km, zaś do stolicy województwa Wrocławia 55 km. Ponadto do: Łodzi 160 km; Poznania 175 km.; Krakowa 240 km; Warszawy 290 km; Gdańska 410 km; Świnoujścia 480 km.

Strona 10 Ponadto odległość z Dziadowej Kłody do najbliższych, większych drogowych przejść granicznych wynosi: Niemcy (Jędrzychowice) 225 km; Czechy (Głuchołazy) 130 km; Słowacja (Zwardoń) 255 km; Rosja (Grzechotki) 470 km; Białoruś (Terespol) 480 km; Ukraina (Korczowa) 480 km; Litwa (Ogrodniki) 580 km. 1. 2. Położenie administracyjne. Po wdrożeniu reformy administracyjnej, od 1 stycznia 1999 roku gmina wiejska Dziadowa Kłoda wchodzi w skład województwa dolnośląskiego oraz powiatu oleśnickiego. Graniczy z gminami: Syców od północy; Perzów (województwo wielkopolskie) od wschodu; Namysłów (województwo opolskie) od południa; Wilków (województwo opolskie) od południa; Bierutów od południowego zachodu; Oleśnica gmina wiejska od zachodu. Gminnym centrum administracyjnym jest położona w północno wschodniej części gminy miejscowość Dziadowa Kłoda. Ogółem w skład gminy wchodzi 9 sołectw. Należą do nich: Dalborowice, Dziadowa Kłoda, Dziadów Most, Gołębice, Gronowice, Lipka, Miłowice, Radzowice, Stradomia Dolna. Gęstość sieci osadniczej mierzona liczbą miejscowości podstawowych (miasta i wsie bez przysiółków) na 100 km² powierzchni wynosi 8,49. Jest to wartość znacznie niższa od wskaźnika charakteryzującego zarówno powiat oleśnicki (11,34) jak i całe województwo dolnośląskie (13,12). Położenie gminy w regionie jest korzystne. Wpływ na to ma szczególnie bliska odległość do ważnego szlaku transportowego i komunikacyjnego (droga S8), walory krajobrazowe oraz niedalekie sąsiedztwo większych ośrodków przemysłowo usługowych województw: dolnośląskiego (Oleśnica, Wrocław), wielkopolskiego (Kępno, Ostrzeszów) i opolskiego (Namysłów).

Strona 11 RYCINA 1: Podział administracyjny województwa dolnośląskiego. Gmina Dziadowa Kłoda Źródło reprodukcji: http://www.gminy.pl/ RYCINA 2: Podział administracyjny powiatu oleśnickiego. Źródło reprodukcji: http://www.gminy.pl/

Strona 12 1. 3. Klimat. Klimat gminy podobnie jak całej polski jest przejściowy, kontynentalno morski, kształtowany na przemian przez masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego lub wschodniej Europy i Azji. W skali kraju według W. Okołowicza i D. Martyn (1979) gmina Dziadowa Kłoda położona jest w śląsko wielkopolskim regionie klimatycznym. Region śląsko wielkopolski charakteryzuje się przewagą wpływów oceanicznych, amplitudy temperatur są mniejsze od przeciętnych dla kraju, wiosna i lato są wczesne, długie i ciepłe, zima zaś krótka i łagodna. Natomiast według A. Wosia (1999) gmina położona jest na pograniczu aż 4 regionów: dolnośląskiego środkowego, dolnośląskiego południowego, południowowielkopolskiego i środkowopolskiego. Region dolnośląski środkowy, obejmujący środkową część Niziny Śląskiej i Przedgórza Sudeckiego, na tle pozostałych regionów klimatycznych Polski odznacza się względnie dużą frekwencją dni przymrozkowych. Tutaj najczęściej pojawiają się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną, których w roku jest około 10. Również tutaj najliczniej notowane są przypadki występowania pogody przymrozkowej bardzo chłodnej i średnią są to 43 dni w roku. Wśród dni przymrozkowych zdecydowanie liczniejsze są przypadki pogody bez opadu. Dni takich jest w przypadku pogody przymrozkowej umiarkowanie chłodnej 8, bardzo chłodnej 25 i pogody przymrozkowej umiarkowanie zimnej 19. Także tutaj najliczniejsze są dni przymrozkowe bardzo chłodne i jednocześnie słoneczne lub z małym zachmurzeniem. Pogoda mroźna jest, w porównaniu z innymi regionami, notowana tutaj nieco rzadziej, szczególnie dni umiarkowanie mroźne, i to zarówno z opadem, jak i bez opadu. Dni umiarkowanie mroźnych w regionie dolnośląskim środkowym średnio w roku jest tylko około 10, a wśród nich 4 dni cechuje brak opadu. Większość zaś odznacza się dużym zachmurzeniem nieba. Region dolnośląski południowy obejmuje południowo wschodnią część Niziny Śląskiej, obszar płaskowyży Głubczyckiego i Rybnickiego oraz zachodniej części Wyżyny Śląskiej. Na tle pozostałych regionów klimatycznych kraju mniej liczne są tutaj dni z pogodą przymrozkową, szczególnie z bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem. Jest ich tylko około 14 w roku. Mniej jest także dni przymrozkowych bardzo chłodnych z opadem. Do nieco mniej licznych należą także przypadki występowania dni z pogodami mroźnymi. Dni umiarkowanie mroźnych jest ogółem tylko 12, w tym bez opadu 4, a pochmurnych i jednocześnie bez opadu 3. Mniej liczne są w tym regionie także przypadki występowania pogody dość mroźnej. Dni dość mroźnych bez opadu jest 10, a wśród nich z dużym zachmurzeniem tylko 2. Liczniejsze są natomiast przypadki notowania pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej. Takich dni średnio w roku jest tutaj blisko 60. Region południowowielkopolski obejmuje południową część Niziny Wielkopolskiej. W porównaniu z innymi obszarami jest tu stosunkowo duża liczba dni w roku (49) z typem pogody umiarkowanie ciepłej, jednocześnie pochmurnej bez opadu. Do stosunkowo licznych należą także dni bardzo ciepłe z pogodą pochmurną bez opadu, których jest ponad 38. Region ten wyróżnia się dość znaczną frekwencją dni z pogodą przymrozkową pochmurną, których średnio w roku notuje się prawie 22. Wśród nich zwykle 14 jest bez opadu, a 8 z opadem. Mniej jest tutaj dni z pogodą umiarkowanie mroźną. W roku średnio jest ich około 12. Najwięcej wspólnych cech klimat tego regionu ma ze stosunkami klimatycznymi panującymi w Regionie Środkowopolskim. Region środkowopolski należy do grupy największych powierzchniowo wyróżnionych regionów klimatycznych Polski. Obejmuje Wyżynę Łódzką, sięgając na południu po północno zachodnią część Wyżyny Krakowsko Częstochowskiej, a na północy obejmuje swym zasięgiem Równinę Kutnowską. Region cechuje wydłużony kształt i jest ułożony, ogólnie biorąc, południkowo. Stosunki klimatyczne charakterystyczne dla tego regionu silniej nawiązują do warunków klimatycznych panujących na terenach położonych na wschód od omawianego regionu, a w znacznie mniejszym stopniu do klimatu obszarów położonych na zachód od tego regionu. Świadczy to o większym wpływie kontynentalizmu niż oceanizmu. Na tle innych regionów Polski region środkowopolski wyróżnia się znaczniejszą liczbą dni z typem pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej bez opadu atmosferycznego, których w roku jest średnio prawie 38 oraz dni dość mroźnych z dużym zachmurzeniem i opadem, których jest na ogół w roku prawie 7.

Strona 13 Reprezentatywne dla gminy Dziadowa Kłoda będą dane charakteryzujące klimatyczny region dolnośląski środkowy (ze względu na fakt, że praktycznie cały obszar gminy zawiera się w jego granicach) oraz dane przyporządkowane dla stacji Wrocław (reprezentatywne dla regionu dolnośląskiego środkowego). Według pomiarów średnia temperatura roczna z wielolecia 1981 2010 wynosi 9,1 ºC; stycznia 0,7 ºC, a lipca 19,0 ºC. W skali roku średnia liczba dni przymrozkowych (to jest takich, w których temperatura powietrza może wynieść 0 ºC) wynosi 86, dni mroźnych z ujemną temperaturą powietrza w ciągu całej doby jest 29, zaś dni ciepłych z temperaturą minimalną powyżej 0 ºC jest 250. Izoamplitudy roczne kształtują się na poziomie 19 20 ºC. TABELA 1: Czas trwania termicznych pór roku oraz daty przejścia średniej dobowej temperatury przez określone progi termiczne we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980 (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992). Pora roku Charakterystyka Czas trwania Data przejścia termiczna liczba dni Przedwiośnie 0 ºC < t 5 ºC 34 22 II Wiosna 5 ºC < t 15 ºC 65 28 III Lato t 15 ºC 93 1 VI Jesień 5 ºC < t 15 ºC 68 1 IX Przedzimie 0 ºC < t 5 ºC 57 8 XI Zima t 0 ºC 64 19 XII Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. Z powyższej tabeli wynika, że okres kiedy średnia temperatura dobowa kształtuje się w granicach od 5 ºC wzwyż trwa tutaj przez około 226 dni, w tym powyżej 15 ºC przez 93 dni, natomiast okres ze średnią temperaturą dobową poniżej 5 ºC trwa 155 dni, w tym poniżej 0 ºC przez 64 dni w roku. TABELA 2: Temperatura powietrza (ºC) dla Wrocławia. Wartości średnie za lata 1981 2010. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnie 0,7 0,3 4,0 9,0 14,1 16,8 19,0 18,5 14,0 9,3 4,0 0,4 Najwyższe 4,8 5,5 7,6 12,2 17,0 19,5 23,2 21,7 17,2 12,7 6,8 4,1 Najniższe 9,4 8,5 0,8 6,0 10,2 14,1 15,7 15,7 10,8 5,9 0,3 5,1 Źródło: IMGW, 2015. TABELA 3: Rozkład średnich temperatur powietrza dla Wrocławia. Wartości średnie za lata 1981 2010. Temperatura Wartość w ºC Średnia roczna 9,1 Średnia roczna rok ciepły 10,4 Średnia roczna rok chłodny 7,1 Średnia stycznia 0,7 Średnia lipca 19,0 Izoamplituda roczna 19,7 Źródło: IMGW, 2015.

Strona 14 Suma rocznego opadu wynosi 536,9 mm, w tym półrocza chłodnego (listopad kwiecień) 185,8 mm. Opady półrocza ciepłego (maj październik) osiągają 351,2 mm. Pierwszy śnieg pojawia się około połowy listopada, a ostatni na przełomie marca i kwietnia. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio przez 40 dni. Jej grubość waha się w przedziale 15 20 cm. Okres występowania pokrywy śnieżnej przerywany jest częstymi odwilżami. W tym czasie opad zimowy stanowi deszcz. TABELA 4: Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych dla Wrocławia. Dane za lata 1981 2010. Miesiąc Rok I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnie 536,9 26,9 25,2 33,9 32,7 57,9 68,8 81,0 66,6 45,1 31,8 34,9 32,2 Najwyższe 723,5 50,7 45,0 74,1 79,0 133,8 170,6 238,1 229,3 107,7 75,3 68,7 84,3 Najniższe 380,8 5,2 2,1 9,3 5,1 6,0 22,3 10,8 15,4 7,4 2,6 9,7 9,8 Źródło: IMGW, 2015. TABELA 5: Średnie sumy opadów atmosferycznych w poszczególnych porach roku dla Wrocławia. Dane za lata 1981 2010. Wyszczególnienie Wartość w mm Wiosna III V 124,5 Lato VI VIII 216,4 Jesień IX XI 111,8 Zima XII II 84,3 Półrocze letnie V X 351,2 Półrocze zimowe XI IV 185,8 Okres wegetacyjny IV IX 352,1 Źródło: IMGW, 2015. TABELA 6: Zestawienie średnich miesięcznych sum opadów atmosferycznych z wielolecia 1954 1981 na podstawie danych zawartych w Komentarzu do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000, arkusz M-33-36-A Syców (Bieroński, Pawlak, Tomaszewski, 1999). Posterunek Sumy opadów miesięcznych w mm opadowy XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X N 51 43 32 30 34 40 56 70 81 71 45 50 1 W 79 82 42 41 45 46 57 71 92 119 55 14 S 15 38 15 13 20 36 15 65 120 32 5 11 N 52 44 39 31 35 42 56 76 81 69 47 48 2 W 76 61 53 46 51 54 61 68 94 148 71 17 S 11 23 19 6 11 42 20 93 115 19 1 11 N 30 32 22 29 38 33 58 57 82 55 40 37 3 W 8 54 37 34 51 52 23 91 99 84 28 83 S 8 29 8 8 23 35 16 61 84 46 1 5 1 Lipka (175 m n.p.m.). 2 Syców (167 m n.p.m.). 3 Smogorzów (162 (m n.p.m.). N rok normalny, W rok wilgotny, S rok suchy.

Strona 15 RYCINA 3: Rozkład średnich temperatur oraz sum opadów dla Wrocławia w latach 1981 2010. mm 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 I II III IV IX V VI VII VIII X XI XII 22,5 20 17,5 15 12,5 10 7,5 5 2,5 0-2,5 stopnie C opad temperatura Źródło: IMGW, 2015. TABELA 7: Liczba dni z opadem 0,1 mm i 10 mm dla Wrocławia. Wartości średnie za lata 1951 1980. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0,1 mm 14 13 12 12 13 12 14 13 11 11 14 14 10 mm 0,1 0,4 0,5 0,8 2,0 1,8 3,0 2,2 1,1 1,0 0,9 0,5 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. TABELA 8: Pokrywa śnieżna we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980. Data pojawienia się pokrywy śnieżnej Data zaniku pokrywy śnieżnej średnia najwcześniej najpóźniej średnia najwcześniej najpóźniej 1 XII 30 X 15 I 24 III 15 II 29 IV Rzeczywista liczba dni z pokrywą śnieżną Potencjalna liczba dni z pokrywą śnieżną średnia najwyższa najniższa średnia najwyższa najniższa 45 99 11 111 160 69 Największa średnia miesięczna grubość pokrywy śnieżnej (cm) XI XII I II III IV 3 8 25 36 11 1 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999.

Strona 16 Średnia liczba dni pogodnych, a więc dni w których średnia dobowa wielkość zachmurzenia ogólnego nieba była 20 %, wynosi w roku 40,5, a liczba dni pochmurnych, a więc ze średnim dobowym zachmurzeniem ogólnym nieba 80 %, wynosi w roku 117,9. TABELA 9: Liczba dni pogodnych i pochmurnych we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Liczba dni pogodnych 2,2 2,4 3,5 3,6 3,6 3,6 3,4 4,5 5,3 4,6 1,5 2,3 Liczba dni pochmurnych 14,7 12,2 10,9 9,2 7,9 5,7 7,5 5,9 6,2 9,1 14,1 14,5 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. Mgła pojawia się średnio przez około 50 dni w roku, zaś mgła całodzienna przez 2 dni w roku. Usłonecznienie wynosi w roku 1497 godzin, z czego w okresie wegetacyjnym 1086 godzin. Średnio dziennie usłonecznienie wynosi 4,1 godziny, najwięcej w czerwcu średnio dziennie 6,9 godziny, a najmniej w grudniu średnio dziennie 1,3 godziny. Dni z burzą jest przeciętnie około 20 w roku. Wilgotność względna powietrza wynosi rocznie średnio 78 %. TABELA 10: Liczba dni z mgłą całodzienną we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mgła całodzienna 0,2 0,4 0,1 0,1 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. TABELA 11: Sumy dzienne usłonecznienia rzeczywistego we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Godziny 1,4 2,3 3,5 4,8 6,3 6,9 6,3 6,2 5,0 3,4 1,6 1,3 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. TABELA 12: Wilgotność względna powietrza we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wilgotność (%) 83 82 77 72 72 71 74 76 78 82 86 85 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. Najczęstsze wiatry wieją z sektorów: północnego, zachodniego i południowego. Stanowią około 70 % częstości wiatru. Ich średnia prędkość oscyluje w granicach 3,3 m/s. Średnia roczna liczba dni w okresie 1951 1985 (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Czekierda, 1994) z wiatrem bardzo silnym (prędkość powyżej 15 m/s) wynosi 2, z wiatrem silnym (prędkość od 10 do 15 m/s) wynosi około 20 30, zaś średnia roczna częstość występowania ciszy i słabego wiatru (prędkość poniżej 2m/s) wynosi około 60 % dni w roku. TABELA 13: Prędkość wiatru we Wrocławiu. Wartości średnie za lata 1951 1980 (m/s). Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII prędkość 3,9 3,7 3,7 3,3 3,1 3,0 3,0 2,8 3,0 2,8 3,5 3,6 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999.

Strona 17 Okres wegetacyjny jest jednym z dłuższych w Polsce i trwa średnio przez 226 dni, a okres gospodarczy przez 258 dni. Początek robót polnych przypada na trzecią dekadę marca. Reasumując, warunki klimatyczne panujące w regionie klimatycznym dolnośląskim środkowym są bardzo korzystne, sprzyjają rozwojowi rolnictwa, aktywności produkcyjnych i usługowych oraz pozwalają na osiąganie wysokiego komfortu osiedlania. TABELA 14: Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w regionie dolnośląskim środkowym. Wartości średnie za lata 1951 1980 (I). Typy pogody temperatura powietrza: gorąca temperatura średnia dobowa >25,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. >0,0 ºC bardzo ciepła temperatura średnia dobowa 15,1 25,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. >0,0 ºC umiarkowanie ciepła temperatura średnia dobowa 5,1 15,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. >0,0 ºC chłodna temperatura średnia dobowa 0,1 5,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. >0,0 ºC umiarkowanie chłodna temperatura średnia dobowa >5,0 ºC, temperatura dobowa min. < lub = 0,0 ºC, max. >0,0 ºC bardzo chłodna temperatura średnia dobowa 0,1 5,0 ºC, temperatura dobowa min. < lub = 0,0 ºC, max. >0,0 ºC umiarkowanie zimna temperatura średnia dobowa od 0,0 do 5,0 ºC, temperatura dobowa min. < lub = 0,0 ºC, max. >0,0 ºC bardzo zimna temperatura średnia dobowa < 5,0 ºC, temperatura dobowa min. < lub = 0,0 ºC, max. >0,0 ºC umiarkowanie mroźna temperatura średnia dobowa od 0,0 do 5,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. < lub = 0,0 ºC dość mroźna temperatura średnia dobowa od 5,1 do 15,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. < lub = 0,0 ºC bardzo mroźna temperatura średnia dobowa < 15,0 ºC, temperatura dobowa min. i max. < lub = 0,0 ºC Typy pogody zachmurzenie ogólne nieba: słoneczna zachmurzenie średnie dobowe < lub = 20 % pochmurna zachmurzenie średnie dobowe od 21 % do 79 % z dużym zachmurzeniem zachmurzenie średnie dobowe = lub >80 % Typy pogody opady atmosferyczne: bez opadu dobowa suma opadu <0,1 mm z opadem dobowa suma opadu = lub >0,1 mm Słoneczna Pochmurna Z dużym Typy pogody zachmurzeniem bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem gorąca 0,3 0,0 0,3 0,1 0,0 0,0 Ciepła bardzo ciepła 14,7 0,6 36,4 21,4 3,8 10,0 umiarkowanie ciepła 9,7 0,2 47,4 27,8 13,5 32,5 chłodna 0,4 0,0 8,1 6,0 6,6 13,4 umiarkowanie chłodna 3,4 0,1 4,2 1,5 0,3 0,7 Przymrozkowa bardzo chłodna 4,1 0,1 15,4 7,9 5,7 9,4 umiarkowanie zimna 3,5 0,0 10,7 4,9 4,4 6,2 bardzo zimna 0,5 0,0 0,3 0,0 0,0 0,1 umiarkowanie mroźna 0,4 0,0 2,8 1,4 0,4 5,1 Mroźna dość mroźna 2,8 0,0 5,5 2,3 2,1 3,5 bardzo mroźna 0,4 0,0 0,7 0,2 0,0 0,1 Razem 40,0 1,0 131,8 73,5 36,8 81,0 41,0 205,3 117,8 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999.

Strona 18 TABELA 15: Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w regionie dolnośląskim środkowym. Wartości średnie za lata 1951 1980 (II). Typy pogody (j.w.) Słoneczna Pochmurna Z dużym Bez Z Razem zachmurzeniem opadu opadem gorąca 0,3 0,4 0,0 0,6 0,1 0,7 Ciepła bardzo ciepła 15,1 57,8 13,8 54,7 32,0 86,7 umiarkowanie ciepła 9,9 75,2 46,0 70,6 60,5 131,1 chłodna 0,4 14,1 20,0 15,1 19,4 34,5 umiarkowanie chłodna 3,4 5,7 1,0 7,9 2,2 10,1 Przymrozkowa bardzo chłodna 4,3 23,3 15,1 25,2 17,5 42,7 umiarkowanie zimna 3,5 15,6 10,6 18,6 11,1 29,7 bardzo zimna 0,5 0,3 0,1 0,8 0,1 0,9 umiarkowanie mroźna 0,4 4,2 5,5 3,6 6,5 10,1 Mroźna dość mroźna 2,8 7,8 5,6 10,4 5,8 16,2 bardzo mroźna 0,4 0,9 0,1 1,1 0,3 1,4 Razem 41,0 205,3 117,8 208,6 155,5 365,0 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa 1999. 1. 4. Geologia. 1.4.1. Budowa geologiczna. Budowę geologiczną gminy Dziadowa Kłoda przedstawiono na podstawie Objaśnień do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50000, arkusze: Syców nr 729 (Dziedziak, 2004) oraz Kępno nr 730 (Maćków, 2004). Obszar gminy położony jest we wschodniej części monokliny przedsudeckiej. Zbudowany jest z utworów: karbonu, permu, triasu oraz trzeciorzędu i czwartorzędu. Najstarsze rozpoznane wierceniami utwory to drobnoziarniste piaskowce szarogłazowe o lepiszczu ilastym i szaroczarne iłołupki wieku karbońskiego. Zalegające wyżej kompleksy skalne, zaliczane do utworów monokliny przedsudeckiej, powstały między dolnym permem a triasem. Perm reprezentują żwirowo piaszczyste utwory czerwonego spągowca, na których leżą cechsztyńskie: wapienie, dolomity, gipsy, anhydryty i osady ilaste wykształcone w trzech cyklotemach. Wyżej występują ilasto piaszczyste serie triasowe z wkładkami margli i dolomitów. Osady najwyższego ogniwa triasu retyku, wykształcone są w postaci iłów, iłowców, mułowców i piaskowców. Iły odsłaniają się na południowych stokach Wzgórz Twardogórskich na zachód od Ślizowa. Wychodnia tych osadów leży na wysokości 195 m n.p.m. Nie można wykluczyć, że jest to porwak odkłuty przez lądolód od starszego podłoża. Na omawianym obszarze nie stwierdzono obecności osadów jurajskich i kredowych. Skały monokliny przedsudeckiej przykryte są utworami kenozoiku (czwartorzędu i trzeciorzędu), które odsłaniają się na powierzchni terenu. Sedymentację osadów kenozoicznych rozpoczynają utwory młodszego trzeciorzędu: miocenu i pliocenu, wykształcone w facji lądowej. Do miocenu środkowego należą piaski kwarcowe, którym towarzyszą iły i mułki, węgle brunatne o miąższości 1 m z przewarstwieniami mułków oraz iły szare. Z górnego miocenu pochodzą iły niebieskozielone z rdzawymi i wiśniowymi plamami, należące do warstw poznańskich. Na utworach tych zalegają plioceńskie piaski, żwiry i iły serii Gozdnicy. Piaszczysto żwirowe osady tej serii są

Strona 19 fragmentami stożków napływowych usypanych przez rzeki płynące z obszaru Sudetów. Osady te uległy redepozycji i zaburzeniom podczas formowania Wału Trzebnickiego w okresie zlodowaceń plejstoceńskich. Maksymalna miąższość utworów trzeciorzędowych stwierdzona wierceniami wynosi 92 m. Omawiany teren pokryty jest zwartym kompleksem osadów czwartorzędowych: plejstoceńskich (zlodowacenia: południowopolskie, środkowopolskie, północnopolskie) i holoceńskich. Na omawianym terenie nie stwierdzono osadów preglacjalnych. W tym okresie na całej powierzchni trzeciorzędowej zdecydowanie przeważały procesy denudacyjne i erozyjne. Powstały w pliocenie system dolin został wtedy znacznie pogłębiony. Nasuwający się w plejstocenie od północy lądolód wypełnił powstałe wcześniej doliny osadami glacjalnymi i fluwioglacjalnymi. Utwory czwartorzędowe charakteryzują się zmienną miąższością i rozprzestrzenieniem oraz bardzo zróżnicowanym wykształceniem litologicznym. Na Równinie Oleśnickiej grubość osadów czwartorzędu jest zmienna i wynosi średnio 30 40 m. Osady najstarszych zlodowaceń (południowopolskich) reprezentowane są przez: mułki i piaski zastoiskowe, gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Sedymentację osadów zlodowaceń środkowopolskich rozpoczynają utwory zastoiskowe: iły, mułki i piaski. Powyżej występują piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne i górne, rozdzielone gliną zwałową, piaskami ozów (w rejonie Ligoty Polskiej na północny zachód od granic gminy) oraz piaskami, żwirami i mułkami kemów. Osady wodnolodowcowe obu poziomów mają podobne wykształcenie litologiczne i tworzą często jeden kompleks piaszczysto żwirowy. W okresie zlodowaceń północnopolskich kontynuowała się, zapoczątkowana w okresie międzylodowcowym, sedymentacja osadów jeziornych. Powstawały wówczas mułki, torfy, mułki i gytie, a także piaski i mułki jeziorne. W dolinach rzecznych osadzały się utwory jeziorne, a następnie rzeczne: piaski z domieszką żwirów i mułki rzeczne, które uformowały nadzalewowy taras akumulacyjny w dolinach Widawy i Czarnej Widawy (2,5 3,5 m nad poziom rzeki). Na wysoczyznach tworzyły się pokrywy glin lessopodobnych: piaski i gliny lessopodobne, piaski eoliczne oraz piaski, mułki i gliny deluwialne. Z okresem holocenu związane są piaski rzeczne den dolinnych Widawy i jej dopływów o miąższości do 3 m. W ich stropie często zalegają namuły piaszczyste lub piaszczysto gliniaste o miąższości do 2 m, a lokalnie, w obniżeniach terenu, torfy i namuły torfiaste. 1.4.2. Złoża kopalin. Na terenie gminy występuje 1 udokumentowane złoże kopalin. Jest to złoże kruszywa naturalnego Stradomia Dolna o powierzchni 7,43 ha. Zasoby dyspozycyjne złoża, udokumentowanego w kategorii C1, oszacowano na 1237 tys. ton. 1.4.3. Perspektywy i prognozy występowania kopalin. Na terenie gminy nie wskazano obszarów perspektywicznych i prognostycznych dla występowania kopalin. W poszukiwaniu piasków rozpoznano rejon pomiędzy miejscowościami Radzowice i Miłowice (Maszkiewicz, 1978; Donaj, 1980; Gawrońska, 1983; Wieczorek, 1986). Obszar ten okazał się negatywny gdyż kopalina nie spełniała wymogów zgodnych z zalecanymi kryteriami bilansowości. Poszukiwania trzeciorzędowych iłów prowadzono na wschód od wsi Dalborowice. Wynik okazał się także negatywny.

Strona 20 1. 5. Geomorfologia. 1.5.1. Charakterystyka makroregionów, mezoregionów i mikroregionów 1. Nizina Śląska (318.5) jest rozległą równiną o powierzchni około 12,7 tys. km², rozciągającą się po obu stronach Odry pomiędzy Przedgórzem Sudeckim i Sudetami Wschodnimi na południowym zachodzie, Wyżyną Śląsko Krakowską na południowym wschodzie oraz Wałem Trzebnickim na północy. Cała Nizina Śląska znajduje się w obrębie zasięgu zlodowacenia odrzańskiego, nazywanego dawniej środkowopolskim, którego pozostałością są ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych. W części południowo zachodniej występują pokrywy pylaste typu lessów, na których wytworzyły się urodzajne gleby brunatnoziemne i czarnoziemne. Osią Niziny Śląskiej jest Dolina Odry, która ma charakter pradoliny o szerokości od 8 do 12 km z łąkowym tarasem zalewowym i wyższymi tarasami piaszczystymi. Jednym z jej większych prawobrzeżnych dopływów jest Stobrawa. Dno doliny obniża się od około 180 m na południowym wschodzie do około 90 m n.p.m. na północnym zachodzie. W stronę Sudetów powierzchnia niziny wznosi się do 150 200 m n.p.m. Równina Oleśnicka (318.56) znajduje się na wschód od Pradoliny Wrocławskiej i na południe od Wzgórz Trzebnickich w dorzeczu prawobrzeżnych dopływów Odry: Widawy oraz Stobrawy. Za jej wschodnią granicę można przyjąć dział wód Odry i Warty (Prosny). Stobrawa płynie na granicy piaszczystej Równiny Opolskiej, natomiast na Równinie Oleśnickiej przeważają tereny zbudowane z gliny zwałowej z ostańcami form glacjalnych zlodowacenia odrzańskiego, ale na przedpolu Wzgórz Trzebnickich występują sandry zlodowacenia warciańskiego. Ten duży mezoregion (2350 km² powierzchni) podzielono na 4 mikroregiony (Walczak, 1970), a wśród nich na analizowanym rejonie wyróżnia się Równinę Oleśnicko Bierutowską (318.561). Równina Oleśnicko Bierutowska jest lekko falistą wysoczyzną morenową, częściowo sandrową, między Wzgórzami Trzebnickimi a doliną Widawy, pochyloną ze wschodu na zachód, przy czym na krańcu wschodnim (rejon gminy Dziadowa Kłoda) wysokość miejscami przekracza 200 m n.p.m. Wał Trzebnicki (318.4) jest równoleżnikowym pasmem wzniesień o długości około 200 km, szerokości kilkunastu km i wysokości względnej 100 150 m. Ciągnie się od okolic Żar na zachodzie po okolice Ostrzeszowa na wschodzie, przy czym kulminacje przekraczają wysokość 200 m n.p.m., a w kilku miejscach nawet 250 m n.p.m. Zajmuje powierzchnię około 3,2 tys. km² i składa się z 6 różnych członów. Uważa się go za granicę zasięgu lodowca warciańskiego. Moreny akumulacyjne w stosunku do całego pasma wzniesień są niewielkie, Wał Trzebnicki stanowi natomiast strefę zaburzeń glacjotektonicznych, które sfałdowały warstwy mioceńskie z węglem brunatnym. Wzgórza Twardogórskie (318.45) są łukiem moren wyciśniętych, przylegającym od wschodu do Wzgórz Trzebnickich i zamykającym od południowego zachodu Kotlinę Milicką. Ten łuk morenowy powstał nieco później od łuku trzebnickiego i sycowsko ostrzeszowskiego. Mezoregion się na 3 mikroregiony, z których Wzgórza Sycowskie (318.453) obejmują analizowany rejon. Wzgórza Sycowskie są krótkim odgałęzieniem Grzbietu Twardogórskiego (318.452) (innego mikroregionu wchodzącego w skład Wzgórz Twardogórskich) w kierunku południowo wschodnim i nawiązują do łuku Wzgórz Ostrzeszowskich (318.46), przy czym w okolicach Sycowa zaznacza się obniżenie (brama), stanowiące granice między nimi. 1 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, 1998.

Strona 21 1.5.2. Rzeźba terenu 2. Ukształtowanie powierzchni na terenie gminy jest dość zróżnicowane. Rzędne wysokościowe kształtują się w granicach od 157,2 m n.p.m. (w dolinie Widawy poniżej Gołębic) do 206,8 m n.p.m. (na północ od Dziadów Mostu). Ukształtowanie pionowe obszaru gminy tworzy w ogólności typowy krajobraz morfologiczny marginalnej strefy spiętrzonych moren końcowych stadiału Warty zlodowacenia środkowopolskiego, z rozwiniętymi na zewnętrznym przedpolu rozległymi powierzchniami sandrów, pagórów kemowych i moren dennych, zdegradowanych przez wody lodowcowe, późniejszą erozję rzeczną i ogólną denudację. Północna część gminy znajduje się w zasięgu rozległych wzniesień Wzgórz Sycowskich. Najwyżej położone rejony tej części gminy przekraczają nieznacznie 200 m n.p.m. (bezimienne wzgórze o wysokości 203,8 m n.p.m. na północ od Stradomi Dolnej). Od strony południowej Wzgórza Sycowskie nie zaznaczają się ostrą granicą, przechodząc w rozczłonkowaną przez rzeki, rozległą, pofalowaną wysoczyznę, utworzoną przez sandry i kemy, a lokalnie także spiętrzone moreny przedpola Wzgórz Trzebnickich. W przybliżeniu od miejscowości Zalesie, przez Gaszowice, do Radzowic ciągną się pofalowane wzniesienia, przekraczające miejscami 200 m n.p.m. Jest to prawdopodobnie rozległe pole sandrowe z fragmentami kemów i moren dennych częściowo zdenudowanych i rozczłonkowanych erozyjnie. Wymieniony pas wzniesień tworzy najwyżej położoną część Równiny Oleśnickiej i tutaj, na północ od wsi Dziadów Most, zlokalizowany jest najwyżej położony obszar gminy. Wzgórza Sycowskie i wymieniony pas wzniesień dzieli obniżenie rzeki Widawy, gdzie wysokości spadają od 173 (Stradomia Dolna) do 166 (Dziadowa Kłoda) m n.p.m. Jest to więc tylko obniżenie nie dające wyraźnie zaznaczonej doliny Widawy, która jest tu jeszcze w swym górnym biegu. W południowej części gminy powierzchnia równiny obniża się do około 165 180 m n.p.m., aczkolwiek i w tej części zaznaczają się mniejsze ciągi wyniesień, wyraźnie o charakterze denudacyjno erozyjnym, zbudowane z luźnych utworów wodnolodowcowych i lodowcowych. Najwyżej położony punkt w tej części gminy (196,4 m n.p.m.) zlokalizowany jest na południowy zachód od wsi Lipka, zaś pomiędzy Miłowicami i Radzowicami najwyżej położone tereny ledwie przekraczają 190 m n.p.m. Generalnie teren gminy obniża się w kierunku południowym. Wysokości względne wzgórz morenowych w centralnej i północnej części gminy wynoszą od 25 do 35 m. Ich zbocza łagodnie opadają na południe i południowy wschód. W południowej części gminy spotykane są lokalnie pagóry kemów o deniwelacjach 10 15 m. Tereny leśne zajmują przede wszystkim kulminacje Wzgórz Sycowskich. Ponadto większe kompleksy leśne rozłożone są przemiennie z gruntami ornymi i użytkami zielonymi, zajmując kulminacje wzgórz lub podmokłe tereny źródłowych obszarów rzek. W południowej części gminy obszar jest całkowicie wylesiony, co jest związane z jego przechodzeniem w równinę teras akumulacyjnych i erozyjno denudacyjnych. 1.5.3. Czynne procesy geomorfologiczne. Na terenie gminy Dziadowa Kłoda do czynnych procesów geomorfologicznych należą przede wszystkim: działalność transportowa rzek; działalność akumulacyjna rzek; akumulacja pokryw torfowych; działalność denudacyjna rzek erozja rzeczna: erozja wgłębna, erozja denna, erozja boczna; denudacja stromszych stoków użytkowanych ornie na drodze erozji wodnej; działalność wiatru: transportowa, niszcząca, budująca. 2 Na podstawie danych zawartych w Objaśnieniach do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50000, arkusze: Syców nr 729 (Maćków, 2004) i Kępno nr 730 (Maćków, 2004), a także w Komentarzu do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000, arkusze: M-33-36-A Syców (Bieroński, Pawlak, Tomaszewski, 1999) i M-33-36-B Kępno (Kaniecki, 2000) oraz w Komentarzu do Mapy Sozologicznej w skali 1:50000, arkusze: M-33-36-A Syców (Absalon, Jankowski, Leśniok, Wika, 1997) i M-33-36-B Kępno (Absalon, Jankowski, Leśniok, Wika, 1997).

Strona 22 Wyszczególnione powyżej procesy nie stanowią większych przeszkód w zabudowie terenu, jednakże w planach zagospodarowania przestrzennego powinno wprowadzać się zakazy zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej na terenach podatnych na podtopienia i erozję. W rejonach podatnych na erozję zakazane powinno być także usuwanie roślinności drzewiastej i krzewiastej, nakazane natomiast stosowanie pasów takiej zieleni. Dotyczy to w szczególności obszarów najsilniej urzeźbionych oraz wielkoprzestrzennych gruntów ornych. Na terenie gminy nie występują osuwiska. 1. 6. Hydrologia. 1.6.1. Wody podziemne. Dane dotyczące hydrogeologii gminy Dziadowa Kłoda opracowano na podstawie Objaśnień do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50000, arkusze: Syców nr 729 (Woźniak, 2004) oraz Kępno nr 730 (Dziedziak, 2004). Biorąc pod uwagę podział Polski na regiony hydrogeologiczne (Michniewicz i in. 1983, Paczyński i in., 1995) obszar gminy Dziadowa Kłoda znajduje się w Regionie Wielkopolskim. Można tu wydzielić dwa piętra użytkowe: czwartorzędowe i trzeciorzędowe (Aniszczyk, 2000). Północna część gminy, której granice pokrywają się z południowymi granicami makroregionu Wał Trzebnicki, należy do Rejonu Oborniki Trzebnica Ostrzeszów, charakteryzującego się szczególnie skomplikowanymi warunkami hydrogeologicznymi w utworach kenozoicznych, zaburzonych glacitektonicznie. Piętro czwartorzędowe występuje prawie na całej powierzchni gminy i posiada zróżnicowane warunki hydrogeologiczne. W rejonie Bramy Sycowskiej istnieje wąska i głęboka struktura hydrogeologiczna wypełniona piaskami, a w spągu żwirami o łącznej miąższości 17 34 m (maksymalnie 47,9 m), zalegającymi na iłach trzeciorzędowych. Utwory te przykryte są mułkami o miąższości 3,5 do 36,4 m i glinami o grubości 20,8 34,3 m. Zwierciadło wody nawiercono na głębokości od 11,5 do 52,0 m. Stabilizuje się ono na poziomie od 2,8 m do 8,2 m p.p.t. Wydajność studni wynosi 44,7 105,4 m³/h, przy depresji 6,4 18,0 m i współczynniku filtracji 15,0 26,0 m/d. Na obszarze Wzgórz Twardogórskich i Ostrzeszowskich, w obrębie silnie zaburzonych utworów czwartorzędowych, pojawiają się stromo zapadające miąższe warstwy piaszczysto żwirowe z domieszką pyłów. Zawodnione utwory piaszczyste występują na głębokościach od 24 m do 60 m oraz od 32 m do 85 m. Zwierciadło statyczne stabilizuje się 6,0 21,8 m p.p.t. Utwory wodonośne przykryte są glinami zwałowymi, mułkami i iłami. Wydajność eksploatacyjna studni wynosi od 12,2 m³/h, przy depresji 5,1 m do 60,0 m³/h, przy depresji 16,0 m. Pozostała, większa część gminy, leżąca w obrębie Równiny Oleśnickiej, według regionalnego podziału hydrogeologicznego należy do Podregionu Wielkopolsko Śląskiego. Główne piętro użytkowe występuje w utworach czwartorzędu, tylko niekiedy trzeciorzędu, nie tworząc ciągłego poziomu wodonośnego. Na południe od Sycowa w rejonie pomiędzy Wojciechowem, Stradomią Dolną i Ślizowem oraz Dziadów Mostem, Wabienicą i Ligotą Polską, brak jest czwartorzędowego użytkowego piętra wodonośnego. W centralnej i południowej części gminy poziom wodonośny wykształcony jest w piaskach z domieszką żwirów, zalegających na głębokościach od 2,5 m do 35,0 m oraz od 21,0 m do 45,0 m i miąższościach od 5,5 m do 34,0 m. We wschodniej części gminy jego miąższość jest zróżnicowana i wynosi od 2,5 m do 31,0 m. Zalega on na głębokościach od 1,0 m do 33,4 m oraz od 30,0 m do 39,0 m. Wydajność eksploatacyjna studni waha się od 6,3 m³/h, przy depresji 6,5 m do 119,8 m³/h przy depresji 4,7 m. Jakość wód piętra czwartorzędowego jest na ogół dobra. Posiadają one często podwyższoną zawartość związków żelaza i manganu, co wymaga tylko prostego uzdatniania. Ich stan bakteriologiczny odpowiada normom.

Strona 23 Trzeciorzędowe piętro wodonośne występuje na całym obszarze gminy. Związane jest z utworami piaszczystymi frakcji pylastej do gruboziarnistej o miąższości od 1 do 9 m. Złożone jest ono z 2 5 warstw, zalegających między warstwami iłów i mułków na głębokościach od 31,0 m do 97,5 m (w stropowej części osadów trzeciorzędowych). Są to zwykle warstwy wodonośne o niewielkiej wydajności i ograniczonym zasięgu. Zwierciadło wód ma charakter naporowy. Wydajności wynoszą od 10,8 m³/h do 68,2 m³/h, przy depresjach od 8,2 m do 31,2 m. Trzeciorzędowe piętro wodonośne jest zasilane głównie poprzez rozległe okna hydrogeologiczne. Jakość wód trzeciorzędowych jest dobra i nie wymagają one uzdatniania. Na obszarze gminy brak jest ujęć wód z podłoża podkenozoicznego. 1.6.2. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP), wyznaczone dla terenu całej Polski w opracowaniu A. Kleczkowskiego (1990), to wytypowane do ochrony obszary występowania tych zbiorników wód podziemnych, które spełniają określone wymogi ilościowe oraz jakościowe i w świetle tego są istotne w skali kraju dla zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Za GZWP uznane zostały te kolektory wód podziemnych (lub ich części), w obrębie których: wydajność potencjalna pojedynczego otworu studziennego przekracza 70 m³/h; wydajność ujęcia wielostudziennego wynosi ponad 10 000 m³/d; wodoprzewodność przekracza 10 m²/h (240 m²/d); jakość wód pozwala na wykorzystanie ich, bez uzdatniania, lub po uzdatnieniu, jako wód do picia dla ludności (klasa I sensu A. Macioszczykowa, 1987, z podklasami Ia, Ib, Ic i Id). Dopuszczono przy tym zastosowanie obniżonych, indywidualnych dla każdego zbiornika, wymogów ilościowych. Pozwoliło to na wyróżnienie w obrębie obszarów deficytowych pod względem zasobów wód podziemnych, tych partii zbiornikowych, które jednak mają istotne regionalne znaczenie praktyczne, jako główne źródła zaopatrzenia ludności w wody pitne. Według Mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990) żaden ze zbiorników nie obejmuje swoim zasięgiem gminy Dziadowa Kłoda. Najbliższy zbiornik, czwartorzędowy GZWP nr 322 Zbiornik Oleśnica, znajduje się na zachód od granic gminy. 1.6.3. Jednolite części wód podziemnych. Od kilku lat w Polsce prowadzone są prace związane z implementacją Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) oraz wynikające z ustawodawstwa europejskiego i unijnej polityki. Osiągnięcie celów Dyrektywy w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpośrednio od nich zależnych i celów w zakresie zaopatrzenia ludności w dobrą wodę, mają zapewnić działania w jednostkowych obszarach, tak zwanych jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd) groundwater bodies, dla których hydrogeolodzy zaproponowali nazwę hydrogeosomy. Są to jednocześnie jednostkowe obszary gospodarowania wodami podziemnymi. Zgodnie z definicją podaną w Ramowej Dyrektywie Wodnej, jednolite części wód podziemnych (groundwater bodies) obejmują te wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności, umożliwiających pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Były to pojęcia całkowicie nowe w hydrogeologii. Znaczący przepływ wód podziemnych według RDW jest to taki przepływ,

Strona 24 którego nie osiągnięcie na granicy JCWPd z wodami powierzchniowym lub z ekosystemem lądowym powodowałoby znaczące pogorszenie ekologicznej lub chemicznej jakości wód powierzchniowych lub znaczną szkodę dla bezpośrednio zależnego od wód podziemnych ekosystemu lądowego. Pobór wód podziemnych znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę do spożycia jest to pobór wynoszący średnio ponad 10 m³/d albo pobór zaopatrujący co najmniej 50 osób. Wydzielenie jednolitych części wód podziemnych i przeprowadzenie wstępnej oceny ich stanu zostało dokonane w 2004 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny w konsultacji z RZGW, GIOŚ i Biurem Gospodarki Wodnej. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną państwa członkowskie UE zobowiązane były do zidentyfikowania JCWPd i do wstępnej oceny ich stanu w ramach charakterystyki obszaru dorzecza, dokonywanej dla potrzeb opracowania pierwszego planu gospodarowania wodami w dorzeczach. Sposób wyznaczenia JCWPd w Polsce oraz przyjęte kryteria wydzieleń zostały szczegółowo przedstawione w monografii Hydrogeologia regionalna Polski (2007) pod redakcją B. Paczyńskiego i A. Sadurskiego w rozdziale pt. Regionalizacja wód podziemnych Polski w świetle przepisów Unii Europejskiej (Z. Nowicki, A. Sadurski str. 95 106). JCWPd zostały wyznaczone z uwzględnieniem typów i rozciągłości poziomów wodonośnych, związku wód podziemnych z ekosystemami lądowymi i wodami powierzchniowymi, możliwością poboru wód oraz w nawiązaniu do charakteru i zasięgu antropogenicznego przekształcenia chemizmu i dynamiki wód podziemnych. W 2008 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic JCWPd wydzielonych w 2005 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd wydzielono 172 części oraz 3 subczęści. Według powyższego gmina Dziadowa Kłoda znajduje się w granicach rejonu JCWPd nr 96. JCWPd nr 96: Rejon JCWPd nr 96 obejmuje powierzchnię całkowitą wynoszącą 1744,6 km² w Regionie Środkowej Odry. Głębokość występowania wód słodkich oszacowano do 300 m. Symbol całej JCWPd nr 96 uwzględniający wszystkie profile to: Q, M(1 3), TZ. Opis symbolu jednostki: W czwartorzędzie występuje jeden poziom wodonośny związany głównie z obszarem wysoczyznowym, a w rejonie Oleśnica Nieciszów ze strukturami rynnowymi, gdzie utwory wodonośne osiągają największe miąższości dochodzące do 120 m. Miejscami utwory czwartorzędowe mogą mieć charakter nieprzepuszczalny. Poziom mioceński tworzą najczęściej jedna, dwie, rzadziej trzy warstwy wodonośne. Wody szczelinowe w utworach triasowych, stwierdzonych w części wschodniej, są w znacznym stopniu zmineralizowane. Q wody porowe w utworach piaszczystych; M wody porowe w utworach piaszczystych; T wody szczelinowe w utworach piaskowcowych i szczelinowo krasowe w utworach węglanowych. Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna): brak. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2009 roku (Dz. U. nr 106, poz. 882) w sprawie szczegółowego zakresu opracowywania planów gospodarki wodami na obszarach dorzeczy zostaną opracowane stosowne dokumenty określające zasady gospodarowania wodami podziemnymi i powierzchniowymi, w tym dla rejonu JCWPd nr 76. Zgodnie z powyższym Uchwałą Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 roku przyjęto Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry.

Strona 25 STRATEGIA ROZWOJU GMINY DZIADOWA KŁODA NA LATA 2016 2025 RYCINA 4: Gmina Dziadowa Kłoda lokalizacja JCWPd nr 96. Źródło reprodukcji: http://psh.pgi.gov.pl/charakterystyka_jcwpd.html 3 1.6.4. Wody powierzchniowe. Obszar gminy Dziadowa Kłoda należy do dorzecza Widawy (prawy dopływ Odry, powierzchnia dorzecza 1716,1 km²). Do dorzecza Widawy w granicach gminy należą jej dopływy (według podziału hydrograficznego Polski 2010): Stradomka, Dopływ w Stradomi Dolnej, Dopływ spod Kwaśnych Kątów, Jagodnik, Miłka i Osuch (prawe) oraz Dopływ spod Ślizowa, Czarna Widawa i Jarząbek (lewe). Obszar źródliskowy Widawy, największej rzeki w obrębie gminy, znajduje się w rejonie Wzgórz Twardogórskich, w kompleksie leśnym, około 1,5 km na północny zachód od zabudowań Drołtowic (gmina Syców), na wysokości około 210 m n.p.m. W swym najwyższym odcinku (poza granicami gminy) Widawa jest ciekiem okresowym, albowiem podczas okresów suszy hydrologicznej zdarzają się tam zaniki przepływów. Na tym odcinku koryto rzeki ma szerokość zaledwie 1 m i jest w większości silnie zarośnięte. Powyżej granic gminy, na północny wschód od zabudowań Stradomi Wierzchniej, na Widawie wybudowano zbiornik retencyjny Stradomia (około 10 km od źródeł rzeki) o powierzchni 30 ha. Na teren gminy Widawa wpływa od północy, na wysokości około 175 m n.p.m., pomiędzy miejscowościami Stradomia Wierzchnia i Stradomia Dolna. W rejonie gminy przepływa przez: Stradomię Dolną, Dziadową Kłodę, Dalborowice i Gołębice. Na tym odcinku w dnie doliny Widawy występują liczne rowy melioracyjne i młynówki co powoduje, że szerokość doliny osiąga miejscami około 250 m. Widawa opuszcza gminę na wysokości 157,2 m n.p.m. na południe od Gołębic. Począwszy od źródeł, poprzez gminę 3 Częściowo na podstawie danych zawartych w Objaśnieniach do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50000, arkusze: Syców nr 729 (Maćków, 2004) i Kępno nr 730 (Maćków, 2004) oraz w Komentarzu do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000, arkusze: M-33-36-A Syców (Bieroński, Pawlak, Tomaszewski, 1999) i M-33-36-B Kępno (Kaniecki, 2000).