WYDAWCA: MAZOWIECKIE CENTRUM POLITYKI SPOŁECZNEJ UL. NOWOGRODZKA 62 A WARSZAWA TEL:

WARSZAWA 2016

WYDAWCA: MAZOWIECKIE CENTRUM POLITYKI SPOŁECZNEJ UL. NOWOGRODZKA 62 A 02 002 WARSZAWA TEL: 22 622 42 32 E-MAIL: mcps@mcps.com.pl REDAKCJA I OPRACOWANIE MERYTORYCZNE: Opracowanie zespół projektu Koordynacja ekonomii społecznej na Mazowszu Wydział ds. Ekonomii społecznej i Projektów Zewnętrznych Nadzór merytoryczny Barbara Kucharska OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD, DRUK: Kappadruk Drukarnia, www.kappadruk.pl WARSZAWA 2016 NAKŁAD 1000 EGZEMPLARZY ISSN: 978 83 63332 38 9 Publikacja wydana w ramach projektu pn.: Koordynacja ekonomii społecznej na Mazowszu współfinansowanego z UE i środków Samorządu Województwa Mazowieckiego przeznaczona do bezpłatnej dystrybucji.

SPIS TREŚCI WSTĘP 5 I. CHARAKTERYSTYKA EKONOMII SPOŁECZNEJ 6 1. Definicje pojęć związanych z Ekonomią Społeczną 6 2. Analiza dokumentów strategicznych związanych z rozwojem Ekonomii Społecznej w regionie 11 II. MAZOWIECKIE PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ 15 1. Spółdzielnie Socjalne 15 2. Organizacje Pozarządowe 18 3. Centra Integracji Społecznej 18 4. Warsztaty Terapii Zajęciowej 20 5. Zakłady Aktywności Zawodowej 22 6. Kluby Integracji Społecznej. 24 III. WSPARCIE DLA ROZWOJU EKONOMII SPOŁECZNEJNA MAZOWSZU 26 1. Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej na Mazowszu 26 2. Działania własne samorządu woj. mazowieckiego dla rozwoju Ekonomii Społecznej 30 3. Mazowieckie Spotkania z Ekonomią Społeczną 35 4. Marka Ekonomii Społecznej 36 IV. ANEKS TABELARYCZNY 38 1. Spółdzielnie socjalne w województwie mazowieckim 38 2. Centra Integracji Społecznej w województwie mazowieckim 42 3. Warsztaty Terapii Zajęciowej w województwie mazowieckim 43 4. Zakłady Aktywności Zawodowej w województwie mazowieckim 52 5. Kluby Integracji Społecznej w województwie mazowieckim 53 3

WSTĘP Laureat Nagrody Nobla z 2006 roku prof. Muhammad Yunus określa, że przedsiębiorstwo społeczne to nie tylko sprawiający dobre wrażenie pomysł. To rzeczywiste działanie, już zaczynające przynosić zmiany na lepsze w życiu ludzi, a także wzbudzające prawdziwe zainteresowanie niektórych najwyżej rozwiniętych światowych korporacji, podkreśla również, że drogą do sukcesu w dziedzinie ekonomii społecznej jest nastawienie na dobro konkretnego człowieka i dostrzeżenie jego potencjału. Te słowa bezpośrednio przekładają się na działania Samorządu Województwa Mazowieckiego, który pełni ważną rolę w rozwoju ekonomii społecznej jako kreator regionalnej polityki, której celem jest stymulowanie rozwoju sektora ekonomii społecznej. Wzmocnienie roli sektora ekonomii społecznej w rozwoju społeczno gospodarczym regionu to wyzwanie i jednocześnie szansa dla województwa o tak dużym kapitale ludzkim, społecznym i ekonomicznym. Nowelizacja ustawy o pomocy społecznej z dnia 22 lutego 2013 roku wprowadziła nowe zadania w tym zakresie. Do ich realizacji na Mazowszu zostało wyznaczone Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej wykonujące zadania Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Do zadań tych należy: 1. koordynowania działań na rzecz sektora ekonomii społecznej w regionie, 2. monitorowania rozwoju lokalnej przedsiębiorczości społecznej służącej zwiększeniu aktywności społecznej i zawodowej osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Dla zobrazowania stanu ekonomii społecznej na Mazowszu przygotowaliśmy niniejszy informator. W rozdziale I niniejszego informatora zawarte są podstawowe informacje wynikające z przepisów prawa. Szczegółowe dane kto, gdzie i jak funkcjonuje w obszarze ekonomii społecznej opisane są w rozdziale II. Zawarte na końcu informacje tabelaryczne pozwalają na dotarcie do danych teleadresowych podmiotów ekonomii społecznej. Ekonomia społeczna wymaga wsparcia zarówno w środowisku lokalnym jak i na poziomie regionalnym. Zgodnie z przyjętymi przez Rząd rozwiązaniami wsparciem bezpośrednim w terenie w tym promocyjnym, marketingowym, doradczym i szkoleniowym zajmują się prowadzone przez organizacje pozarządowe lub konsorcja różnych podmiotów Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej. Informacje jak i gdzie działają znajdują się w rozdziale III. Zapraszamy do lektury i do dzielenia się z nami informacjami na temat tego sektora. Barbara Kucharska Zastępca Dyrektora Mazowieckiego Centrum Polityki Społecznej 5

I. CHARAKTERYSTYKA EKONOMII SPOŁECZNEJ 1. Definicje pojęć związanych z Ekonomią Społeczną Ekonomia Społeczna Ekonomia społeczna definiowana jest, zgodnie z Krajowym Programem Rozwoju Ekonomii Społecznej 1, jako sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu. Podmioty ekonomii społecznej (PES) jednostki organizacyjne i posiadające odrębną osobowość prawną podmioty, które w zależności od swojej funkcji i specyfiki w różnym stopniu łączą cele społeczne z ekonomicznymi. Do podstawowych funkcji tych pomiotów należą: funkcja prozatrudnieniowa tworzenie warunków do zwiększenia zatrudnienia, szczególnie wśród osób, dla których podjęcie pracy wymaga dodatkowego wsparcia ze względu na sytuację życiową czy zdrowotną; funkcja wspólnotowa zwiększanie więzi i relacji między członkami lokalnych społeczności oraz zwiększanie zaangażowania i współpracy między mieszkańcami; funkcja rozwojowa odnosi się do kategorii zrównoważonego rozwoju i dotyczy uwzględniania i wzmacniania w procesach rozwojowych takich obszarów jak ekologia, kultura, spójność społeczna itd.; funkcja ekonomiczna świadczenie usług na otwartym rynku, działalność handlowa i produkcyjna PES. Typologia podmiotów ekonomii społecznej: podmioty o charakterze integracyjnym jednostki organizacyjne podmiotów sektora publicznego lub pozarządowego, które w związku z realizowanymi przez siebie zadaniami mają umożliwić reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tj. Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej; formy te nie będą w żadnym przypadku przedsiębiorstwami społecznymi, ale mogą przygotowywać do prowadzenia lub pracy w przedsiębiorstwie społecznym lub być prowadzone jako usługa na rzecz społeczności lokalnej przez przedsiębiorstwa społeczne; 1 Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, Warszawa 2014, źródło: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Pożytku Publicznego, www.pozytek.gov.pl 6

podmioty sfery pożytku publicznego prowadzą działalność ekonomiczną, zatrudniają pracowników, choć ich działanie nie jest oparte na ryzyku ekonomicznym (działalności gospodarczej). Są to organizacje pozarządowe, prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego; podmioty te mogą stać się przedsiębiorstwami społecznymi o ile podejmą działalność gospodarczą w określonym zakresie, podejmując również zobowiązania statutowe odnośnie do dystrybucji zysku; podmioty o charakterze rynkowym tworzone w związku z realizacją celu społecznego, bądź dla których leżący we wspólnym interesie cel społeczny jest racją bytu działalności komercyjnej. Grupę tę można podzielić na podgrupy: spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie, pozostałe spółdzielnie o charakterze konsumenckim, organizacje wzajemnościowe, kooperatywy; przedsiębiorstwa społeczne mogą nimi zostać podmioty ekonomii społecznej typu sfery pożytku publicznego i o charakterze rynkowym, o ile podejmą działalność gospodarczą, charakteryzującą się przynajmniej jednym z opisanych poniżej kryteriów: świadczenie usług społecznych lub dostarczanie towarów usług przeznaczonych dla słabszych grup społecznych (dostęp do mieszkań, dostęp do ochrony zdrowia, pomoc dla osób starszych lub niepełnosprawnych, włączenie słabszych grup społecznych, opieka nad dziećmi, dostęp do zatrudnienia i szkoleń, zarządzanie sytuacją osób zależnych itp.), przyjęcie sposobów produkcji towarów i usług ukierunkowanych na cel o charakterze społecznym (włączenie społeczne lub zawodowe poprzez dostęp do pracy dla osób w niekorzystnej sytuacji, w szczególności ze względu na ich niskie kwalifikacje lub problemy społeczne, albo zawodowe, prowadzące do wykluczenia i marginalizacji), a których działalność może dotyczyć towarów i usług innych niż społeczne, przeznaczanie całości zysków z prowadzonej działalności gospodarczej na cele należące do sfery pożytku publicznego. Dotyczy to w szczególności organizacji pozarządowych, prowadzących działalność gospodarczą i spółek typu not for profit. Podmioty wsparcia ekonomii społecznej podmioty lub wydzielone jednostki organizacyjne, posiadające odrębną osobowość prawną, których działalność jest w całości dedykowana rozwojowi ekonomii społecznej na określonym terytorium, w szczególności poprzez wspieranie osób fizycznych i prawnych w zakresie tworzenia podmiotów ekonomii społecznej, wspieranie już istniejących podmiotów ekonomii społecznej, promocję ekonomii społecznej na danym terytorium, tworzenie i wzmacnianie form partnerskiej współpracy jednostek samorządu terytorialnego, 7

organizacji pozarządowych, biznesu i podmiotów ekonomii społecznej w obszarach związanych z ekonomią społeczną. Podmioty otoczenia ekonomii społecznej podmioty oraz jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których działalność nie jest w całości dedykowana ekonomii społecznej, niemniej ze względu na swoją rolę, zadania i potencjał mogą w istotny sposób wpłynąć na rozwój ekonomii społecznej w danym regionie, w tym w szczególności: jednostki samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne pomocy społecznej, instytucje rynku pracy, organizacje pozarządowe, lokalny biznes. Społeczna odpowiedzialność biznesu (Corporate Social Responsibility, CSR) odpowiedzialność organizacji (biznesowej) za wpływ jej decyzji, działań (produkty, serwis, procesy) na społeczeństwo i środowisko, poprzez przejrzyste i etyczne zachowanie, które przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, zdrowia i dobrobytu społeczeństwa, bierze pod uwagę oczekiwania interesariuszy, jest zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami zachowania, jest spójne z organizacją i praktykowane w jej relacjach 2. Podmiot Ekonomii Społecznej Katalog podmiotów ekonomii społecznej zawarty jest w dokumentach programowych: przytaczanym wcześniej Krajowym Programem Rozwoju Ekonomii Społecznej oraz w dokumentach związanych z realizacją działań współfinansowanych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2014 2020. Zgodnie z Krajowym Programem Rozwoju Ekonomii Społecznej, podmioty ekonomii społecznej należą do czterech głównych grup: przedsiębiorstw społecznych; podmiotów reintegracyjnych, służące reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tj. Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej; formy te nie będą w żadnym przypadku przedsiębiorstwami społecznymi, ale mogą przygotowywać do prowadzenia lub pracy w przedsiębiorstwie społecznym lub być prowadzone jako usługa na rzecz społeczności lokalnej przez przedsiębiorstwa społeczne; podmioty działające w sferze pożytku publicznego, które prowadzą działalność ekonomiczną i zatrudniają pracowników, choć ich aktywność nie jest oparta na ryzyku ekonomicznym. Są to organizacje pozarządowe prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego; podmioty te mogą stać się przedsiębiorstwami społecznymi, o ile podejmą działalność gospodarczą w pewnym zakresie, podejmując również zobowiązania statutowe odnośnie do dystrybucji zysku; podmioty sfery gospodarczej, które tworzone były jednak w związku z realizacją celu społecznego bądź dla których leżący we wspólnym interesie cel spo- 2 Definicja za Międzynarodową Organizacją Normalizacyjną (ang. International Organization for Standardization, ISO) 8

łeczny jest racją bytu działalności komercyjnej. Są to podmioty, które nie posiadają wszystkich cech przedsiębiorstwa społecznego. Grupę tę można podzielić na cztery podgrupy: organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, z której zyski wspierają realizację celów statutowych; Zakłady Aktywności Zawodowej 3 ; spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie; pozostałe spółdzielnie o charakterze konsumenckim i wzajemnościowym. Przedsiębiorstwo społeczne definiowane jest jako cechy wspólne dla podmiotów z pozostałych grup, ale charakteryzuje się tym, że: jest to podmiot prowadzący działalność gospodarczą, wyodrębniony pod względem organizacyjnym i rachunkowym; celem działalności gospodarczej jest integracja społeczna i zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym przypadku wymagane jest zatrudnienie co najmniej 50% osób pochodzących z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym lub co najmniej 30% niepełnosprawnych o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności) lub świadczenie usług społecznych użyteczności publicznej, przy jednoczesnej realizacji celów prozatrudnieniowych (zatrudnienie min. 20% osób z określonych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym); nie rozdziela zysku lub nadwyżki bilansowej pomiędzy udziałowców, ale przeznacza go na wzmocnienie potencjału przedsiębiorstwa jako kapitał niepodzielny oraz w określonej części na reintegrację zawodową i społeczną (w przypadku przedsiębiorstw o charakterze zatrudnieniowym) lub na działalność pożytku publicznego prowadzoną na rzecz społeczności lokalnej, w której działa przedsiębiorstwo; jest zarządzany na zasadach demokratycznych lub co najmniej konsultacyjno doradczych z udziałem pracowników i innych interesariuszy, zaś wynagrodzenia kadry zarządzającej są ograniczone limitami. Status przedsiębiorstwa społecznego uzyskać można na podstawie przepisów o przedsiębiorstwie społecznym poprzez uzyskanie odpowiedniego wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Definicja podmiotu ekonomii społecznej zawarta została także w Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014 2020. Zgodnie z przytoczonym dokumentem podmiotem ekonomii społecznej jest: 3 Umieszczenie Zakładów Aktywności Zawodowej w dwóch kategoriach (podmioty reintegracyjne i sfera gospodarcza) wynika z ich hybrydowego charakteru, uznanego Decyzją KE K(2007)3050 z dnia 27 czerwca 2007 r. i mającego umocowanie zarówno w polskim [(art. 29 oraz art. 68c ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.); ustawa z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 226, poz. 1475, z późn zm.); art. 38 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, z późn. zm.); rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (Dz. U. poz. 850)], jak I europejskim prawodawstwie (np. Declaration on the rights of disabled persons, pkt 7.) 9

1. przedsiębiorstwo społeczne, w tym spółdzielnia socjalna, o której mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 651, z późn. zm.); 2. podmiot reintegracyjny, realizujący usługi reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym: CIS i KIS; ZAZ i WTZ, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; organizacja pozarządowa lub podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, z późn. zm.); podmiot sfery gospodarczej utworzony w związku z realizacją celu społecznego bądź dla którego leżący we wspólnym interesie cel społeczny jest racją bytu działalności komercyjnej. Grupę tę można podzielić na następujące podgrupy: organizacje pozarządowe, o których mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie prowadzące działalność gospodarczą, z której zyski wspierają realizację celów statutowych; spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie tj. spółdzielnie pracy, inwalidów i niewidomych, działające w oparciu o ustawę z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1443, z późn. zm.); spółki non profit, o których mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, o ile udział sektora publicznego w spółce wynosi nie więcej niż 50%. Jako przedsiębiorstwo społeczne traktowany jest podmiot, który spełnia łącznie poniższe warunki: 1. jest podmiotem prowadzącym zarejestrowaną w Krajowym Rejestrze Sądowym działalność gospodarczą (wyodrębnioną pod względem organizacyjnym i rachunkowym), której celem jest: integracja społeczna i zawodowa określonych kategorii osób wyrażona poziomem zatrudnienia tych osób: zatrudnienie co najmniej 50% osób bezrobotnych, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instrumentach rynku pracy lub osób pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.); o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225, z późn. zm.) zatrudnienie co najmniej 30% osób o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności; lub realizacja usług społecznych świadczonych w interesie ogólnym, usług opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. 2013 r. poz. 1457) lub usług wychowania przedszkolnego w przedszkolach lub w innych formach wychowania przedszkolnego zgodnie 10

z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, przy jednoczesnej realizacji celów prozatrudnieniowych: zatrudnienie co najmniej 20% osób, o których mowa w ppkt i; 2. jest podmiotem, który nie dystrybuuje zysku lub nadwyżki bilansowej pomiędzy udziałowców, akcjonariuszy lub pracowników, ale przeznacza go na wzmocnienie potencjału przedsiębiorstwa jako kapitał niepodzielny oraz w określonej części na reintegrację zawodową i społeczną (w przypadku przedsiębiorstw o charakterze zatrudnieniowym) lub na działalność pożytku publicznego prowadzoną na rzecz społeczności lokalnej, w której działa przedsiębiorstwo; 3. jest zarządzany na zasadach demokratycznych (w przypadku spółdzielni) albo co najmniej posiada ciało konsultacyjno doradcze z udziałem pracowników lub innych interesariuszy, zaś wynagrodzenia kadry zarządzającej są ograniczone limitami. Powyżej przytoczone kwestie definicyjne obrazują szerokie spectrum podmiotów ekonomii społecznej. Zarówno definicja zawarta w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej, jak i zapisy w dokumentach unijnych, klasyfikują te same podmioty do sfery ekonomii społecznej. 2. Analiza dokumentów strategicznych związanych z rozwojem Ekonomii Społecznej w regionie Ustawa o pomocy społecznej Zgodnie z art. 21 pkt. 4a ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. 2015 poz. 163), koordynowanie działań na rzecz sektora ekonomii społecznej w regionie to zadanie samorządu województwa realizowane przez regionalny ośrodek polityki społecznej (ROPS, na Mazowszu Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej). Działania, o których mowa w art. 21 pkt 4a, obejmują w szczególności: 1. rozwój infrastruktury usług aktywizacji, integracji oraz reintegracji społecznej i zawodowej na rzecz osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym; 2. inspirowanie i promowanie nowych metod działań w zakresie aktywizacji, integracji oraz reintegracji społecznej i zawodowej osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym; 3. wspieranie rozwoju partnerskiej współpracy pomiędzy samorządami lokalnymi a podmiotami świadczącymi usługi aktywizacji, integracji oraz reintegracji społecznej i zawodowej na rzecz osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym; 4. monitorowanie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości społecznej służącej zwiększeniu aktywności społecznej i zawodowej osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym; 5. zwiększanie kompetencji służb zajmujących się aktywizacją, integracją oraz reintegracją społeczną i zawodową osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Od roku 2014 zapisy ustawy o pomocy społecznej nie uległy zmianie w kontekście zadań związanych z ekonomią społeczną. 11

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) Schemat 1. Cel główny KPRES. Do roku 2020 podmioty ekonomii społecznej staną się ważnym elementem aktywizacji osób w trudnej sytuacji oraz dostarczycielem usług użyteczności publicznej działającym we wspólnotach samorządowych Kierunki rozwoju sektora ekonomii społecznej zostały określone w przyjętym uchwałą nr 164 Rady Ministrów w dniu 12 sierpnia 2014 r. Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej. Jednym z głównych zagrożeń dla sektora ekonomii społecznej, jak wynika z tego dokumentu, jest rozproszenie i brak koordynacji, a także słaba jakość dotychczasowego wsparcia dla rozwoju sektora. Według diagnozy KPRES wymagana jest rekonstrukcja całego otoczenia prawno finansowego sektora i przesunięcia ciężaru działań ze wsparcia infrastrukturalnego na wsparcie bezpośrednie dla PES oraz wyposażenie ich w kompetencje dotyczące zarówno roli społecznej, jak i biznesowej. Diagnozowanie potrzeb PES w regionie, monitowanie ich działalności oraz kierunkowanie do poszczególnych powiatów i gmin adekwatnego wsparcia rozwojowego to zakres oczekiwanego wsparcia ze strony samorządu województwa. Ponadto według KPRES istnieje konieczność wzmocnienia aktywności samych obywateli we wspólnotach samorządowych. Rolą koordynatora regionalnego jest w związku z tym propagowanie dobrych praktyk działania PES. Strategia Polityki Społecznej na Mazowszu na lata 2014 2020 Działania związane z rozwojem ekonomii społecznej w regionie zostały wpisane do dokumentów strategicznych województwa mazowieckiego Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 oraz Strategii Polityki Społecznej na lata 2014 2020. W Strategii Polityki Społecznej na Mazowszu na lata 2014 2020 w obszarze III Nowe Regionalne Polityki Publiczne Rozwoju Województwa, w zakresie 3 Polityka rozwoju ekonomii społecznej postawiono cel główny dla tego obszaru, którym jest Rozwój ekonomii społecznej jako integralnego elementu życia społeczno gospodarczego regionu opartego na zasadach międzysektorowego partnerstwa. 12

Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej na Mazowszu na lata 2013 2020 Jednym z najważniejszych dokumentów dot. ekonomii społecznej jest Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej na Mazowszu na lata 2013 2020. Cel ogólny Planu Rozwoju ES Na Mazowszu to osiągnięcie stanu, w którym Ekonomia Społeczna jest integralnym elementem życia społeczno gospodarczego regionu opartego na zasadach międzysektorowego partnerstwa i świadomości wspólnych celów. Zapewniona jest swoboda realizacji różnorodnych inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej oraz niezbędne i adekwatne wsparcie dla ich prowadzenia. Planowane działania: 1. Wzmocnienie funkcjonowania ekonomii społecznej w świadomości mieszkańców Mazowsza bo stanowi to ważne narzędzie w budowaniu spójności społecznej. 2. Skuteczne i trwałe tworzenie podmiotów ekonomii społecznej na Mazowszu. 3. Wypracowanie kompleksowego i spójnego systemu wsparcia ekonomii społecznej na Mazowszu. 4. Instytucje publiczne na zasadach partnerstwa efektywnie wspierają rozwój ekonomii społecznej. 5. Skierowanie społecznie odpowiedzialnego biznesu na Mazowszu w stronę PES. 13

Schemat 1. Cele Planu Rozwoju Ekonomii Społecznej na Mazowszu na lata 2013 2020 CELE GŁÓWNE PLANU Ekonomia Społeczna jest integralnym elementem życia społeczno gospodarczego regionu opartego na zasadach międzysektorowego partnerstwa i świadomości wspólnych celów. Zapewniona jest swoboda realizacji różnorodnych inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej oraz niezbędne i adekwatne wsparcie dla ich prowadzenia. CEL 1 Ekonomia społeczna jest obecna w świadomości mieszkańców Mazowsza i stanowi ważne narzędzie w budowaniu spójności społecznej. CEL 2 Skuteczne i trwałe podmioty ekonomii społecznej na Mazowszu CEL 3 Funkcjonuje kompleksowo spójny system wsparcia ekonomii społecznej na Mazowszu CEL 4 Instytucje publiczne bazując na partnerskich relacjach efektywnie wspieraja rozwój ekonomii społecznej na Mazowszu CEL 5 Społecznie odpowiedzialny biznes na Mazowszu Źródło: Plan rozwoju ekonomii Społecznej na Mazowszu na lata 2013 2020 14

II. MAZOWIECKIE PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ Mazowsze jest największym województwem w Polsce, liczącym 318 gmin i 42 powiaty. Zamieszkuje tu ponad 5,5 mln mieszkańców. Rozwój społeczno ekonomiczny województw nie jest jednolity i dotyczy to także Ekonomii Społecznej. Przedstawione poniżej dane i wykresy mają za zadanie pokazać jaki jest stan rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w układzie powiatowym. Przyglądając się tym informacjom, można zauważyć że w odróżnieniu od innych obszarów Ekonomia Społeczna nie rozwija się tylko w Warszawie, a w niektórych przypadkach np. KIS więcej działań prowadzonych jest w subregionach niż w stolicy. Ważną informacją jest fakt, że na terenie Mazowsza działają obecnie 132 spółdzielnie socjalne, stąd od tego obszaru rozpoczęliśmy opis podmiotów ekonomii społecznej na Mazowszu. 1. Spółdzielnie Socjalne Spółdzielnie socjalne to podmioty łączące cechy przedsiębiorstwa oraz organizacji pozarządowej, mające umożliwić jej członkom, którymi muszą być w 50% osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, powrót do uregulowanego życia społecznego i aktywności na rynku pracy. Na Mazowszu na koniec 2015 roku funkcjonowało 131 4 spółdzielni socjalnych, zlokalizowanych w 32 powiatach, z czego największa ich liczba występowała w Warszawie (55), Radomiu (8), powiecie płockim (7), Ostrołęce (6), Płocku i powiecie ciechanowskim (po 5 podmiotów). Na terenie powiatów białobrzeskiego, garwolińskiego, gostynińskiego, grodziskiego, lipskiego, nowodworskiego, mławskiego, pruszkowskiego, sierpeckiego, sochaczewskiego i warszawskiego zachodniego nie funkcjonuje żadna spółdzielnia socjalna. Rozkład terytorialny spółdzielni socjalnych funkcjonujących na terenie województwa mazowieckiego wskazuje na dość równomierny rozkład terenu funkcjonowania podmiotów. Niemniej w większości są to pojedyncze spółdzielnie działające na terenie danego powiatu. Większa liczba spółdzielni socjalnych skupiona jest wokół ośrodków miejskich województwa mazowieckiego. 4 Dane na podstawie Krajowego Rejestru Sądowego. Stan na dzień 31.12.2015 r. 15

Mapa 1. Rozkład terytorialny Spółdzielni Socjalnych w woj. Mazowieckim Źródło: Opracowanie własne MCPS 16

W latach 2014 2015 powołano do życia 40 spółdzielni socjalnych. Rok 2014 jest rekordowy pod względem powstawania spółdzielni socjalnych na Mazowszu. Tabela 1. Umiejscowienie spółdzielni socjalnych w branżach. Branże w jakich działają spółdzielnie socjalne Liczba spółdzielni w branży Usługi utrzymania czystości 24 Usługi remontowo budowlane, wykończeniowe 23 Usługi ogrodnicze 15 Usługi stolarskie 3 Usługi rękodzieła 8 Usługi gastronomiczne 26 Usługi opieka nad dziećmi 10 Usługi opiekuńcze, rehabilitacyjne 20 Usługi biurowe 8 Usługi szkoleniowe, edukacyjne 8 Usługi reklamy, poligrafii 9 Usługi szycia odzieży, krawiectwa 8 Usługi kultury, rozrywki, sportu 13 Inne usługi 35 Usługi informatyki 6 Usługi mechaniki 5 Źródło: Opracowanie własne MCPS Największa liczba Spółdzielni Socjalnych działa w usługach gastronomicznych, remontowo budowlanych, utrzymania czystości oraz usług opiekuńczych i rehabilitacyjnych. Są też spółdzielnie poruszające się w przestrzeni działań artystycznych, informatycznych, szkoleniowych, reklamowych. Szczegółowy wykaz spółdzielni socjalnych znajduje się na końcu Informatora w aneksie tabelarycznym w tabeli nr 1. 17

2. Organizacje Pozarządowe Organizacje pozarządowe prowadzą swoją działalność, zgodnie ze statutem, w zakresie nieodpłatnym, odpłatnym, w tym w formie działalności gospodarczej. W kwestii źródeł przychodów, badanie ogólnopolskie, przeprowadzone przez Stowarzyszenie Klon/Jawor 5, wskazuje na zmiany w wolumenie źródeł finansujących zadania realizowane przez organizacje pozarządowe. Poza głównymi źródłami dochodu, jak składki członkowskie, środki samorządu lokalnego, darowizny, 1%, środki z Unii Europejskiej, wskazano na wzrost wpływów z działalności gospodarczej. Organizacje pozarządowe stają się przedsiębiorstwami społecznymi, o ile podejmą działalność gospodarczą, podejmując również zobowiązania statutowe odnośnie dystrybucji zysku i charakteru reintegracji swoich członków/pracowników. W woj. mazowieckim jest zarejestrowanych 19 803 organizacji pozarządowych 10 966 z nich w Warszawie, 487 w Radomiu i 390 w Płocku 6. W obecnym stanie brak jest rzetelnych danych potwierdzających zakres działalności gospodarczej organizacji pozarządowych województwa mazowieckiego, Jest to sfera, która wymaga przeprowadzenia badań i zbudowania bazy wiedzy o organizacjach pozarządowych, które spełniają cechy przedsiębiorstwa społecznego i stanowi duży potencjał dla rozwoju tego sektora. 3. Centra Integracji Społecznej Centra Integracji Społecznej celem ich działalności jest reintegracja społeczna i zawodowa osób bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo. Na Mazowszu, zgodnie ze stanem na koniec 2015 r., funkcjonuje 12 7 Centrów Integracji Społecznej. W latach 2014 2015 powołano 5 nowych Centrów, w 2014 r. były to 3 podmioty, a w 2015 r. 2 instytucje. Centra Integracji Społecznej są zlokalizowane w dużych miastach Warszawa (3 podmioty), Płock (2) i Siedlce (1) a także w mniejszych ośrodkach w Legionowie, Markach, Sarnakach i Żurominie (po 1). Rozkład terytorialny Centrów Integracji Społecznej jest nierównomierny, możliwość korzystania ze wsparcia Centrów Integracji Społecznej mają mieszkańcy Warszawy i okolic, Płocka, Siedlec oraz Żuromina. Północne i południowe powiaty województwa mazowieckiego nie posiadają Centrów Integracji Społecznej. Stanowi to duże wyzwanie dla województwa, gdyż CIS stanowią ważny element rozwoju myślenia o ekonomii społecznej w szerszym jej wymiarze. Wykaz działających na Mazowszu CIS znajduje się w aneksie tabelarycznym w tabeli nr 2. 5 Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2013; źródło: www.ngo.pl 6 Mazowiecki serwis organizacji pozarządowych, stan na dzień 29.02.2016 r., źródło: http://mazowieckie.ngo.pl/ 7 Źródło: Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, Rejestr Centrów Integracji Społecznej. Data dodania: 27.08.2015. 18

Mapa 2. Rozkład terytorialny Centrów Integracji Społecznej w woj. mazowieckim Źródło: Opracowanie własne MCPS 19

4. Warsztaty Terapii Zajęciowej Warsztaty Terapii Zajęciowej zajmują się rehabilitacją społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Celem warsztatu jest: aktywne wspomaganie procesu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, stwarzanie osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Realizacji powyższych celów służy stosowanie technik terapii zajęciowej zmierzających do usamodzielnienia uczestników, poprzez wyposażenie ich w umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, a także rozwijania psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy. Koszty utworzenia, działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków PFRON, ze środków samorządu terytorialnego lub z innych źródeł, w tym poprzez środki z Europejskiego Funduszu Społecznego. Zasada współfinansowania oznacza solidarne ponoszenie kosztów tworzenia i działania warsztatów przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 8. W województwie mazowieckim funkcjonują 82 9 warsztaty terapii zajęciowej, które są zlokalizowane w 36 powiatach. Największa liczba WTZ znajduje się w Warszawie (15), Płocku (6),Radomiu (6) i Ostrołęce (2). W 6 powiatach nie funkcjonują WTZ y (łosickim, makowskim, mławskim, ostrowskim, pułtuskim i sierpeckim). Łącznie szacuje się, że w 2015 roku uczestnikami WTZ na Mazowszu było ponad 2900 osób z niepełnosprawnością. Wykaz działających na Mazowszu WTZ znajduje się w aneksie tabelarycznym w tabeli nr 3. 8 Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, źródło: www. niepelnosprawni.gov.pl/art,10,warsztaty-terapii-zajeciowej 9 Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dane według stanu na dzień 31.12.2015 r.; źródło: www.niepelnosprawni.gov.pl/art,10,warsztaty-terapii-zajeciowej 20

Mapa3. Rozkład terytorialny Warsztatów Terapii Zajęciowej w woj. mazowieckim Źródło: Opracowanie własne MCPS 21

5. Zakłady Aktywności Zawodowej Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ) to wyodrębnione organizacyjnie i finansowo jednostki tworzone przez powiat, gminę, stowarzyszenia lub inną organizację społeczną, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Zakład tworzony jest w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności i osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną. ZAZy to element kilkustopniowego systemy wspierającego rehabilitacje osób niepełnosprawnych. Idea jego funkcjonowania wiąże się ze ścieżką jaką osoba z niepełnosprawnością może odbywać podczas procesu rehabilitacji społecznej i zawodowej, np. przechodząc uczestnictwo w Warsztacie Terapii Zajęciowej i po tym okresie dla osób, które są w stanie podjąć zatrudnienie w chronionej formie w ZAZ, który jest kolejnym krokiem rehabilitacji. W ZAZ, osoby takie mogą nabrać kolejnych doświadczeń związanych z pracą przed kolejnym etapem dotyczącym wejścia na otwarty rynek pracy. W ZAZ mogą uczestniczyć także inne osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, które wcześniej nie były uczestnikami WTZ., zwłaszcza te, które są kierowane do ZAZ przez urzędy pracy. Istotne dla funkcjonowania ZAZ, jest to, że 70% ogółu osób zatrudnionych w ZAZ muszą stanowić os. niepełnosprawne, a tylko 35% z nich mogą stanowić os. z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Podlega to kontroli 2 razy do roku, a przekroczenie wskaźników zatrudnienia wiąże się z automatyczną utratą statutu ZAZ W województwie mazowieckim funkcjonuje obecnie 8 10 Zakładów Aktywności Zawodowej, najwięcej w Warszawie (3) oraz powiecie płockim (2). Wykaz działających na Mazowszu ZAZ znajduje się w aneksie tabelarycznym w tabeli nr 4. 10 Źródło: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wykaz Zakładów Aktywności Zawodowej znajdujących się na terenie Województwa Mazowieckiego, data dodania: 19.03.2015 r. 22

Mapa 4. Rozkład terytorialny Zakładów Aktywności Zawodowej w woj. Mazowieckim. Źródło: Opracowanie własne MCPS 23

6. Kluby Integracji Społecznej. Klub Integracji Społecznej jest powoływany przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizację pozarządową. Jego działalność skupiona jest na udostępnianiu informacji dla osób bezrobotnych oraz organizacji prac społecznie użytecznych i robót publicznych. Poza tym KIS udziela pomocy rodzinom i osobom inywidualnym w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w społeczności lokalnej. Zajmuje się również podnoszeniem kwalifikacji zawodowych jako istotnej wartości na rynku pracy. KIS wspiera organizowanie się ludzi o podobnych trudnościach i problemach życiowych w grupy podejmujące wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia w zakresie aktywizacji zawodowej. Na terenie województwa mazowieckiego funkcjonuje 20 11 Klubów Integracji Społecznej. W latach 2014 2015 powstało 7 Klubów Integracji Społecznej, z czego 5 w 2014 r. i 1 w roku 2015. W lipcu 2015 r. zostały rozwiązane 2 Kluby Integracji Społecznej. Na terenie Mazowsza Kluby Integracji Społecznej zlokalizowane są w 16 z 42 powiatów i miast na prawach powiatu. Podmioty skoncentrowane są w północnej, środkowej oraz południowej części województwa mazowieckiego. Bez wsparcia Klubów Integracji Społecznej pozostają powiaty na skraju podregionu ciechanowskiego (pow. mławski, żuromiński), płockiego (pow. gostyniński, sierpecki, ostrołęckiego (pow. makowski, ostrołęcki, ostrowski, wyszkowski) oraz siedleckiego (pow. łosicki, siedlecki, Miasto Siedlce, sokołowski), a także prawie cały podregion warszawski zachodni (pow. grodziski, grójecki, piaseczyński, pruszkowski, warszawski zachodni, żyrardowski). Wykaz działających na Mazowszu KIS znajduje się w aneksie tabelarycznym w tabeli nr 5. 11 Źródło: Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, Rejestr Klubów Integracji Społecznej.; Data dodania: 27.08.2015 24

Mapa 5. Rozkład terytorialny Klubów Integracji Społecznej w woj. mazowieckim Źródło: Opracowanie własne MCPS 25

III. WSPARCIE DLA ROZWOJU EKONOMII SPOŁECZNEJ NA MAZOWSZU 1. Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej na Mazowszu Rozwój podmiotów ekonomii społecznej (PES) jest procesem dynamicznym i z każdym rokiem bardziej intensywnym. Przyczyniły się do tego zwłaszcza fundusze europejskie. Proces rozwoju PES wspierany był przez projekty z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) na lata 2007 2013, w tym w poddziałaniu 7.2.2 POKL. W obecnym okresie programowania wsparcie takie będzie realizowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego (RPO WM) na lata 2014 2020 działanie 9.3 Rozwój ekonomii społecznej. W ramach tychże środków powstawały na Mazowszu Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES), które oferowały szerokie wsparcie dla podmiotów ekonomii społecznej między innymi w postaci szkolenia i doradztwa w zakresie podjęcia decyzji o założeniu spółdzielni socjalnej, przyznania dotacji na założenie lub rozwój spółdzielni socjalnej, przyznanie wsparcia pomostowego. W ramach pomocy na początku funkcjonowania podmiotu oferowano pomoc w zakresie promocji i marketingu, oraz wsparcie w rozwoju partnerstwa lokalnego czy poszukiwania stabilnych źródeł dochodu. W celu zapewnienia przez OWES wsparcia wysokiej jakości Ministerstwo Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej opracowało system akredytacji OWESów (AKSES). Każdy podmiot starający się o udzielanie wsparcia PES, musi spełniać odpowiednie standardy i uzyskać taką akredytację. Upoważnia go to m.in. do wykorzystywania środków europejskich z nowej perspektywy finansowania w ramach RPO WM na lata 2014 2020. Obecnie OWES udzielając wsparcia skupiać się będą na usługach animacji lokalnej i usługach inkubacyjnych mających za zadanie tworzenie grup inicjatywnych, które wytworzą założenia do powstania PES, animacji środowisk lokalnych, które wspólnie zrealizują przedsięwzięcie mające na celu rozwój ekonomii społecznej, rozwój działalności odpłatnej pożytku publicznego i działalności gospodarczej przez organizację pozarządowe. Innym ważnym zadaniem OWES są usługi biznesowe, doradztwo księgowe, finansowe, wspierające w istniejących przedsiębiorstwach społecznych stałe utrrzymanie lub zwiększenie miejsc pracy oraz zwiększanie obrotów przedsiębiorstw społecznych. 26

Liczba OWES zmieniała się na przestrzeni ostatnich lat. W 2015 funkcjonowało 6 konsorcjów podmiotów tworzących OWESy w woj. mazowieckim: OWES Płock (www.owes.eu), lider: Centrum Innowacji Społeczeństwa Informacyjnego, partnerzy: Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL, Miasto Płock, Powiat sierpecki, adres lidera: Al. Kilińskiego 12A, 09 402 Płock. OWES Ciechanów (owes-ciechanow.pl), lider: Stowarzyszenie Radomskie Centrum Przedsiębiorczości, partner: Urząd Miasta i Gminy Glinojeck, adres lidera: ul. Żeromskiego 1, 26-600 Radom; OWES Siedlce (frso.pl), lider: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, partner: Stowarzyszenie Ośrodek Kultury i Aktywności Lokalnej Krzesk, adres lidera: ul. Kłopotowskiego 6 lok 59/60, 03-717 Warszawa; OWES Warszawa (frso.pl), lider: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, partnerzy: Fundacja Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych FISE, Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych BORIS, miasto stołeczne Warszawa, adres lidera: ul. Kłopotowskiego 6 lok 59/60, 03-717 Warszawa; OWES Ostrołęka (ostroleka.iwes.pl), lider: Fundacja Fundusz Współpracy, partnerzy: Krajowy Ruch Ekologiczno Społeczny, Gmina Długosiodło, adres lidera: ul. Górnośląska 4a, 00-444 Warszawa; OWES Radom (radom.iwes.pl), lider: Fundacja Fundusz Współpracy, partnerzy: Krajowy Ruch Ekologiczno Społeczny, Gmina Kozienice, Gmina Szydłowiec, Miasto Pionki, adres lidera: ul. Górnośląska 4a, 00-444 Warszawa 12 : W 2015 roku do procesu akredytacji OWESów AKSES przystąpiło w woj. mazowieckim 6 konsorcjów tworzących OWES. Obecnie 4 z nich uzyskało akredytację Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W ramach działań finansowanych z RPO WM 2014 2020 każdy z 8 podregionów województwa mazowieckiego ma zostać objęty działaniem OWES. 12 Podział subregionalny obowiązywał do dnia 31.12.2014 r. Od dnia 01.01.2015 r. obowiązuje podział regionów według rewizji NUTS 2013, zgodnie z którą wprowadzono regiony, województwa i podregiony. 27

Tabela 2. Wykaz OWES, które uzyskały akredytację MRPiPS NAZWA OWES NUMER WNIOSKU TWORZONY PRZEZ: OBSZAR DZIAŁANIA KONTAKT OWES BORIS FISE 33_AKSES_2015 Stowarzyszenie Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych BORIS w partnerstwie z Fundacją Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych; województwo mazowieckie, w szczególności subregion ostrołęcki ul. Warecka 4/6 00-040 Warszawa 22 624 02 80 22 620 31 92 22 890 94 49 http://boris.org.pl OWES FRSO SOKIAL MAZ 76_AKSES_2015 Fundację Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w partnerstwie z Stowarzyszeniem Ośrodek Kultury i Aktywności Lokalnej oraz Biurem Rachunkowym M.Bobryk, O.Michałowska SC. województwo mazowieckie, w szczególności subregion siedlecki ul. Kłopotowskiego 6 lok. 59/60 03-717 Warszawa 22 616 33 16 http://frso.pl/ OWES FFW KRES 58_AKSES_2015 Fundację Fundusz Współpracy w partnerstwie z Krajowym Ruchem Ekonomiczno Społecznym województwo mazowieckie ul. Górnośląska 4A 00-444 Warszawa 22 450 98 10 http://cofund.org.pl/ OWES FISE BORIS FRSO 15_AKSES_2015 Fundację Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych w partnerstwie z Stowarzyszenie Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych BORIS oraz Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego województwo mazowieckie, w szczególności subregion warszawski pl. Konstytucji 5 lok. 14 00-657 Warszawa 22 622 01 91 22 622 16 87 http://www.fise.org.pl/ Źródło: Opracowanie własne MCPS 28

Mapa 6. Podział na podregiony woj. mazowieckiego, w których będą działać OWES. Podregion Płocki Podregion Ciechanowski Podregion Ostrołęcki Podregion m. st. Warszawa Podregion Warszawski wschodni Podregion Siedlecki Podregion Warszawski Zachodni Podregion Radomski Źródło: Opracowanie własne MCPS 29

2. Działania własne samorządu woj. mazowieckiego dla rozwoju Ekonomii Społecznej Samorząd Województwa Mazowieckiego od wielu lat wspiera rozwój ekonomii społecznej na wielu obszarach m.in. wspierając organizacje pozarządowe, Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej. Od zmiany ustawy o pomocy społecznej w 2013 roku, gdzie na wprost znalazły się zadania związane z koordynacją rozwoju ekonomii społecznej w regionie, Samorząd Województwa usystematyzował te działania wykorzystując do tego celu zarówno środki własne jaki pozyskując środki z UE. Opracowano strategiczny dokument dotyczący kierunków rozwoju ekonomi społecznej jakim jest Plan rozwoju Ekonomii Społecznej na lata 2013 2020, który wpisuje się w Strategię Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2014 2020. Zrealizowano wspólnie z innymi podmiotami zajmującymi się rozwojem ekonomii społecznej wiele zadań wynikających z opracowanego wspólnie Planu. Obecnie działania Samorządu Województwa dotyczące koordynacji rozwoju sektora ekonomii społecznej oparte są również na tych dwóch źródłach finansowanie, czyli: środki własne jak i fundusze z Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014 2020. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego w Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwo z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata 2014 2020 określiło katalog działań, które są możliwe do sfinansowania w ramach projektu pozakonkursowego ROPS mającego za zadanie wspieranie koordynacji rozwoju sektora ES w regionie. Pozostałe działania Samorząd Województwa realizuje w ramach środków własnych. W województwie mazowieckim zadanie rozwoju ekonomii społecznej realizuje Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej poprzez powołany Wydział ds. Ekonomii Społecznej i Projektów Zewnętrznych. 1. Główne działania zrealizowane przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej na rzecz rozwoju ekonomii społecznej w latach 2014 2015: Przeprowadzono działania edukacyjne: seminaria tematyczne i szkolenia dla przedstawicieli PES m.in. z zagadnień dotyczących stosowania w zamówieniach klauzul społecznych, spotkania pracowników MCPS ze wszystkimi mazowieckimi OWES w ich siedzibach, w celu podsumowania działalności OWES na zakończenie projektów z EFS i zaprogramowania współpracy w następnych latach, 30

warsztaty edukacyjne dla OWES z udziałem PES w zakresie ścieżki reintegracji dla uczestników nowych projektów ze środków UE w ramach RPPO WM 2014 2020, krajowe wizyty studyjne w podmiotach ekonomii społecznej, Działania monitorujące: działalność Mazowieckiej Rady ds. Ekonomii Społecznej, monitoring Planu Rozwoju Ekonomii Społecznej 2013 2020 Działania upowszechniające: Konferencja Społeczna odpowiedzialność biznesu możliwości i formy współpracy przedsiębiorców z podmiotami ekonomii społecznej, działającymi na Mazowszu w kontekście rozwoju ekonomii społecznej w regionie., Mazowieckie Spotkania z Ekonomią Społeczną konferencja połączona z targami podmiotów ekonomii społecznej, której uczestnikami byli przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej, Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, uczelni oraz pracownicy i wolontariusze instytucji pomocy i integracji społecznej. Działania badawcze: Badanie Społecznie odpowiedzialny biznes dla ekonomii społecznej na Mazowszu, Badanie Proces budowania ekonomii społecznej na Mazowszu, Badanie System wsparcia finansowego dla ekonomii społecznej na Mazowszu. Katalogu spółdzielni socjalnych z wyszczególnieniem profilu ich działalności oraz wsparcia udzielonego przez OWES, działający w danym subregionie. Działania informacyjne: Współpraca z samorządami lokalnymi woj. mazowieckiego, Uruchomiono stronę internetową MCPS, poświęconą tematyce ekonomii społecznej: www.mcps.com.pl; www.es.mcps-efs.pl. 31

Zdjęcie 1. Strona internetowa projektu pt. Koordynacja Ekonomii Społecznej na Mazowszu. Stworzona strona jest też elementem wspierającym promocję i rzecznictwo ekonomii społecznej na Mazowszu, koordynacji działań na rzecz rozwoju es, rozwój współpracy między JST, PES, OWES i innymi instytucjami otoczenia ekonomii społecznej. Umieszczone są tu między innymi bazy najważniejszych podmiotów ekonomii społecznej działających na terenie województwa mazowieckiego, bazy te są na bieżąco aktualizowane. 32

2. Działania planowane przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej w 2016: Opracowanie i przygotowanie zasad wyróżnień Mazowieckiej Marki Ekonomii Społecznej II Mazowieckie Spotkania z Ekonomią Społeczną. W trakcie tego wydarzenia będzie można uczestniczyć w części konferencyjnej oraz bezpośrednio spotkać się z przedstawicielami podmiotów ekonomii społecznej (stoiska targowe) oraz wręczenie wyróżnień Mazowiecką Marką Ekonomii Społecznej. Seminaria, spotkania dla PES, OWES i otoczenia ES na Mazowszu dotyczące wymiany doświadczeń, nawiązywania porozumień, klastrów terytorialnych lub branżowych PES. Wizyty studyjne w PES promujące dobre rozwiązania ES. Monitorowanie i aktualizacja Planu Rozwoju ES na Mazowszu Powołanie i obsługa działań Mazowieckiego Komitetu ds. Rozwoju Ekonomii Społecznej Działania promujące ES na Mazowszu, publikacje dot. usług i produktów PES, artykuły, reportaże itp. Badania dotyczące kondycji sektora ekonomii społecznej na Mazowszu. 33

Schemat 1. Realizacja działań przez MCPS 2016. Wydział ekonomii społecznej i projektów zewnętrznych Projekt Koordynacja ekonomii społecznej na Mazowszu Kampania medialna dotycząca rzecznictwa ekonomii społecznej reportaże z Podmiotów Ekonomii Społecznej Badanie dotyczace kondycji sektora ekonomii społecznej na Mazowszu organizacja II Mazowieckich Spotkań z Ekonomią Społeczną w trakcie których konferencja oraz targi ekonomii społecznej Targi Ekonomii Społecznej Wręczenie nagród Mazowieckiej Marki Ekonomii Społecznej przez Kapitułę Badanie NGO prowadzących działalność gospodarczą szkolenia dla OWES, PES i otoczenia ekonomii społecznej Wydanie informatorów promujących ekonomię społeczną na Mazowszu Wizyty studyjne promujące dobre rozwiązania w PES rzecznictwo ekonomii społecznej, jej podmiotowość i widoczność w artykułach prasowych Źródło: Opracowanie własne MCPS 34

3. Mazowieckie Spotkania z Ekonomią Społeczną Produkty Mazowiecka Ekonomia Społeczna Usługi Celem Mazowieckich Spotkań z Ekonomią Społeczną jest zwiększenie widoczności i popularyzacja podmiotów ekonomii społecznej jako dostawców produktów i usług wśród mieszkańców Mazowsza poprzez identyfikację PES wyróżnionych Mazowiecką Marką Ekonomii Społecznej. Uczestnicy Mazowieckich Spotkań to przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej, spółdzielni socjalnych, przedstawiciele Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej, organizacji pozarządowych, otoczenia ekonomii społecznej (instytucje rynku pracy, uczelnie, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego). W trakcie Mazowieckich Spotkań z Ekonomią Społeczną wręczane są wyróżnienia Mazowieckiej Marki Ekonomii Społecznej dla najlepiej funkcjonujących pomiotów ekonomii społecznej PES z regionu. Podczas konferencji i targów podmioty ekonomii społecznej prezentują swoje usługi i produkty. 35