Wymagania programowe na poszczególne oceny z chemii dla klasy III Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy III gimnazjum oparte są na programie nauczania Program nauczania chemii w gimnazjum autorstwa Teresy Kulawik i Marii Litwin. Wydawnictwo Nowa Era I. Sole opisuje budowę soli wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli zapisuje wzory sumaryczne soli (chlorków, arczków) tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw, np. wzory soli kwasów: chlorowodorowego, siarkowodorowego i metali, np. sodu, potasu i wapnia wskazuje wzory soli wśród zapisanych wzorów związków chemicznych opisuje, w jaki sposób dysocjują sole zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej soli (proste przykłady) dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie określa rozpuszczalność soli w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli podaje sposób otrzymywania soli trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas) zapisuje cząsteczkowo równania reakcji otrzymywania soli (najprostsze) definiuje pojęcia reakcje zobojętniania i reakcje strąceniowe odróŝnia zapis cząsteczkowy od zapisu jonowego równania reakcji chemicznej określa związek ładunku jonu z wartościowością metalu i reszty kwasowej wymienia zastosowania najwaŝniejszych soli, np. chlorku sodu wymienia cztery najwaŝniejsze sposoby otrzymywania soli podaje nazwy i wzory soli (typowe przykłady) soli (reakcja zobojętniania) w postaci cząsteczkowej, jonowej oraz jonowej skróconej odczytuje równania reakcji otrzymywania soli wyjaśnia pojęcia reakcja zobojętniania i reakcja strąceniowa soli (reakcja strąceniowa) w postaci cząsteczkowej korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli zapisuje i odczytuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej soli dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną (szereg aktywności metali) wymienia sposoby zachowania się metali w reakcji z kwasami (np. miedź lub magnez w reakcji z kwasem chlorowodorowym) zapisuje obserwacje z przeprowadzanych na lekcji doświadczeń podaje nazwy i wzory dowolnych soli zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) soli stosuje metody otrzymywania soli wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania soli w postaci cząsteczkowej i jonowej określa, korzystając z szeregu aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal + kwas sól + wodór wymienia przykłady soli występujących przyrodzie rojektuje doświadczenia umoŝliwiające trzymywanie soli w reakcjach rąceniowych formułuje wniosek dotyczący wyniku eakcji strąceniowej na podstawie analizy abeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków podaje zastosowania soli opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) wskazuje substancje, które mogą ze sobą agować, tworząc sól podaje metody otrzymywania soli identyfikuje sole na podstawie podanych informacji wyjaśnia, jakie zmiany zaszły w odczynie roztworów poddanych reakcji zobojętniania przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna proponuje reakcję tworzenia soli trudno rozpuszczalnej określa zastosowanie reakcji strąceniowej zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania dowolnej soli w postaci cząsteczkowej i jonowej projektuje doświadczenia otrzymywania soli przewiduje efekty zaprojektowanych doświadczeń formułuje wniosek do zaprojektowanych doświadczeń Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich nabycie przez ucznia moŝe być podstawą do wystawienia oceny celującej.
wyjaśnia pojęcie hydroliza, wyjaśnia pojęcie hydrat, wymienia przykłady hydratów, wyjaśnia pojęcia: sól podwójna, sól potrójna, wodorosól i hydroksosól. II. Węgiel i jego związki z wodorem podaje kryteria podziału chemii na organiczną i nieorganiczną określa, czym zajmuje się chemia organiczna definiuje pojęcie węglowodory wymienia naturalne źródła węglowodorów(8.1) stosuje zasady BHP w pracy z gazem ziemnym oraz produktami przeróbki ropy naftowej opisuje budowę i występowanie metanu podaje wzory sumaryczny i strukturalny metanu opisuje właściwości fizyczne i chemiczne metanu opisuje, na czym polegają spalanie całkowite i niecałkowite zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego metanu definiuje pojęcie szereg homologiczny podaje wzory sumaryczne i strukturalne etenu i etynu opisuje najwaŝniejsze właściwości etenu i etynu(8.7) definiuje pojęcia: polimeryzacja, monomer i polimer opisuje najwaŝniejsze zastosowania etenu i etynu definiuje pojęcia węglowodory nasycone i węglowodory nienasycone(8.2) klasyfikuje alkany do węglowodorów nasyconych, a alkeny i alkiny do nienasyconych określa wpływ węglowodorów nasyconych i nienasyconych na wodę bromową (lub rozcieńczony roztwór manganianu(vii) potasu) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkanów, alkenów i alkinów(8.6) przyporządkowuje dany węglowodór do odpowiedniego szeregu homologicznego odróŝnia wzór sumaryczny od wzorów strukturalnego i półstrukturalnego zapisuje wzory sumaryczne i nazwy alkanu, alkenu i alkinu o podanej liczbie atomów węgla (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) wyjaśnia pojęcie szereg homologiczny podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów na podstawie nazw alkanów(8.6) zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkanów, alkenów i alkinów(8.3) buduje model cząsteczki metanu, etenu, etynu wyjaśnia róŝnicę między spalaniem całkowitym a niecałkowitym opisuje właściwości fizyczne oraz chemiczne (spalanie) metanu, etanu, (8.4)etenu i etynu(8.7) zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania metanu, etenu i etynu podaje sposoby otrzymywania etenu i etynu porównuje budowę etenu i etynu wyjaśnia, na czym polegają reakcje przyłączania i polimeryzacji wyjaśnia, jak doświadczalnie odróŝnić węglowodory nasycone od nienasyconych określa, od czego zaleŝą właściwości węglowodorów wykonuje proste obliczenia dotyczące węglowodorów tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów)(8.3) proponuje, jak doświadczalnie wykryć produkty spalania węglowodorów zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego alkanów, alkenów, alkinów etenu i etynu odczytuje podane równania reakcji chemicznej zapisuje równania reakcji etenu i etynu z bromem(8.7), polimeryzacji etenu (8.9) opisuje rolę katalizatora w reakcji chemicznej wyjaśnia zaleŝność między długością łańcucha węglowego a właściwościami (np. stanem skupienia, lotnością, palnością) alkanów(8.5) wyjaśnia, co jest przyczyną większej reaktywności chemicznej węglowodorów nienasyconych w porównaniu z węglowodorami nasyconymi opisuje właściwości i zastosowania polietylenu(8.9) umoŝliwiające odróŝnienie węglowodorów nasyconych od nienasyconych(8.8) opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne dokonuje analizy właściwości węglowodorów wyjaśnia wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność chemiczną zapisuje równania reakcji przyłączania (np. bromowodoru, wodoru, chloru) do węglowodorów zawierających wiązanie wielokrotne określa produkty polimeryzacji etynu projektuje doświadczenia chemiczne stosuje zdobytą wiedzę w złoŝonych zadaniach
zapisuje wzory strukturalne i półstrukturalne (proste przykłady) węglowodorów Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich nabycie przez ucznia moŝe być podstawą do wystawienia oceny celującej. potrafi wykryć obecność węgla i wodoru w związkach organicznych wyjaśnia pojęcie piroliza metanu wyjaśnia pojęcie destylacja frakcjonowana ropy naftowej wymienia produkty destylacji frakcjonowanej ropy naftowej określa właściwości i zastosowania produktów destylacji frakcjonowanej ropy naftowej omawia jakie skutki dla środowiska przyrodniczego, ma wydobywanie i wykorzystywanie ropy naftowej wyjaśnia pojęcia: izomeria, izomery wyjaśnia pojęcie kraking zapisuje równanie reakcji podstawienia (substytucji) charakteryzuje tworzywa sztuczne podaje właściwości i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych wymienia przykładowe oznaczenia opakowań wykonanych z polietylenu III. Pochodne węglowodorów dowodzi, Ŝe alkohole, kwasy karboksylowe, estry, aminy, aminokwasy są pochodnymi węglowodorów opisuje budowę pochodnych węglowodorów (grupa węglowodorowa + grupa funkcyjna) wymienia pierwiastki chemiczne wchodzące w skład pochodnych węglowodorów klasyfikuje daną substancję organiczną do odpowiedniej grupy związków chemicznych określa, co to jest grupa funkcyjna zaznacza grupy funkcyjne w alkoholach, kwasach karboksylowych, estrach, aminach i aminokwasach i podaje ich nazwy zapisuje wzory ogólne alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych alkoholi monohydroksylowych i kwasów karboksylowych oraz tworzy ich nazwy (9.4) zaznacza we wzorze kwasu karboksylowego resztę kwasową określa, co to są nazwy zwyczajowe i systematyczne wymienia reguły tworzenia nazw systematycznych związków organicznych podaje nazwy zwyczajowe omawianych kwasów zapisuje nazwy i wzory omawianych grup funkcyjnych zapisuje wzory i wymienia nazwy alkoholi(9.1) zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny glicerolu(9.3) uzasadnia stwierdzenie, Ŝe alkohole i kwasy karboksylowe tworzą szeregi homologiczne podaje odczyn roztworu alkoholu opisuje fermentację alkoholową zapisuje równania reakcji spalania etanolu(9.2) podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowania(9.4) tworzy nazwy prostych kwasów karboksylowych (do 5 atomów węgla w cząsteczce) oraz zapisuje ich wzory sumaryczne i strukturalne(9.4) podaje właściwości kwasów metanowego (mrówkowego) i etanowego (octowego)(9.5) omawia dysocjację jonową kwasów karboksylowych zapisuje równania reakcji spalania, reakcji wyjaśnia, dlaczego alkohol etylowy wykazuje odczyn obojętny wyjaśnia, w jaki sposób tworzy się nazwę systematyczną glicerolu zapisuje równania reakcji spalania alkoholi podaje nazwy zwyczajowe i systematyczne kwasów karboksylowych wyjaśnia, dlaczego wyŝsze kwasy karboksylowe nazywa się kwasami tłuszczowymi porównuje właściwości kwasów organicznych i nieorganicznych porównuje właściwości kwasów karboksylowych podaje metodę otrzymywania kwasu octowego wyjaśnia proces fermentacji octowej opisuje równania reakcji chemicznych dla kwasów karboksylowych podaje nazwy soli kwasów organicznych określa miejsce występowania wiązania podwójnego w cząsteczce kwasu oleinowego umoŝliwiające odróŝnienie kwasów oleinowego od palmitynowego lub proponuje doświadczenie chemiczne do podanego tematu formułuje wnioski z doświadczeń chemicznych przeprowadza doświadczenia chemiczne zapisuje wzory dowolnych alkoholi i kwasów karboksylowych zapisuje równania reakcji chemicznych dla alkoholi, kwasów karboksylowych o wyŝszym stopniu trudności (np. więcej niŝ 5 atomów węgla w cząsteczce) (dla alkoholi i kwasów karboksylowych) wyjaśnia zaleŝność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną alkoholi oraz kwasów karboksylowych estru o podanej nazwie lub podanym wzorze umoŝliwiające otrzymanie estru o podanej nazwie opisuje właściwości estrów w kontekście
karboksylowych (mrówkowy, octowy) opisuje najwaŝniejsze właściwości metanolu, etanolu(9.2), glicerolu oraz kwasów etanowego (9.5)i metanowego zapisuje równanie reakcji spalania metanolu(9.2) opisuje podstawowe zastosowania etanolu i kwasu etanowego dokonuje podziału alkoholi na monohydroksylowe, polihydroksylowe oraz kwasów karboksylowych na nasycone i nienasycone określa, co to są alkohole polihydroksylowe wymienia dwa najwaŝniejsze kwasy tłuszczowe opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych: stearynowego i oleinowego) definiuje pojęcie mydła wymienia związki chemiczne, będące substratami reakcji estryfikacji definiuje pojęcie estry wymienia przykłady występowania estrów w przyrodzie opisuje zagroŝenia związane z alkoholami (metanol, etanol) zna toksyczne właściwości poznanych substancji określa, co to są aminy i aminokwasy podaje przykłady występowania amin i aminokwasów dysocjacji jonowej, reakcji z: metalami, tlenkami metali i zasadami kwasów metanowego i etanowego(9.5) podaje nazwy soli pochodzących od kwasów metanowego i etanowego podaje nazwy wyŝszych kwasów karboksylowych(9.8) zapisuje wzory sumaryczne kwasów palmitynowego, stearynowego i oleinowego(9.8) opisuje, jak doświadczalnie udowodnić, Ŝe dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym podaje przykłady estrów tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi (proste przykłady)(9.6) wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji(9.6) określa sposób otrzymywania wskazanego estru, np. octanu etylu wymienia właściwości fizyczne octanu etylu opisuje budowę i właściwości amin na przykładzie metyloaminy(9.11) zapisuje wzór najprostszej aminy opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm ludzki(9.2) zapisuje obserwacje do wykonywanych doświadczeń chemicznych stearynowego(9.9) zapisuje równania reakcji chemicznych prostych kwasów karboksylowych z alkoholami monohydroksylowymi(9.6) podanych estrów tworzy wzory estrów na podstawie podanych nazw kwasów i alkoholi zapisuje wzory poznanej aminy i aminokwasu opisuje budowę, właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny(9.11) opisuje przeprowadzone doświadczenia chemiczne ich zastosowań przewiduje produkty reakcji chemicznej identyfikuje poznane substancje dokładnie omawia reakcję estryfikacji omawia róŝnicę między reakcją estryfikacji a reakcją zobojętniania zapisuje równania reakcji chemicznych w postaci cząsteczkowej, jonowej oraz skróconej jonowej analizuje konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych w cząsteczce aminokwasu zapisuje równanie reakcji tworzenia dipeptydu wyjaśnia mechanizm powstawania wiązania peptydowego potrafi wykorzystać swoją wiedzę do rozwiązywania złoŝonych zadań Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich nabycie przez ucznia moŝe być podstawą do wystawienia oceny celującej. wyjaśnia pojęcie tiole opisuje właściwości i zastosowania wybranych alkoholi określa właściwości i zastosowania wybranych kwasów karboksylowych zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w twardej wodzie po dodaniu mydła sodowego wyjaśnia pojęcie hydroksykwasy wymienia zastosowania aminokwasów zapisuje równania reakcji hydrolizy estru o podanej nazwie lub wzorze wyjaśnia, co to jest hydroliza estru IV. Substancje o znaczeniu biologicznym wymienia główne pierwiastki chemiczne wyjaśnia rolę składników Ŝywności w podaje wzór ogólny tłuszczów podaje wzór tristearynianu glicerolu
wchodzące w skład organizmu człowieka wymienia podstawowe składniki Ŝywności oraz miejsce ich występowania wymienia miejsca występowanie celulozy i skrobi w przyrodzie(9.17) określa, co to są makroelementy i mikroelementy wymienia pierwiastki chemiczne, które wchodzą w skład tłuszczów, sacharydów i białek(9.11,9.14) klasyfikuje tłuszcze ze względu na pochodzenie, stan skupienia i charakter chemiczny(9.10) wymienia rodzaje białek klasyfikuje sacharydy(9.14) definiuje białka, jako związki chemiczne powstające z aminokwasów(9.11) wymienia przykłady tłuszczów, sacharydów i białek określa, co to są węglowodany podaje wzory sumaryczne: glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy(9.15,9.16) podaje najwaŝniejsze właściwości omawianych związków chemicznych(9.16,9.15) definiuje pojęcia denaturacja, koagulacja wymienia czynniki powodujące denaturację białek(9.13) podaje reakcję charakterystyczną białek i skrobi(9.13) opisuje znaczenie: wody, tłuszczów, białek, sacharydów, witamin i mikroelementów dla organizmu człowieka opisuje, co to są związki wielkocząsteczkowe i wymienia ich przykłady wymienia funkcje podstawowych składników pokarmu prawidłowym funkcjonowaniu organizmu definiuje pojęcie: tłuszcze opisuje właściwości fizyczne tłuszczów(9.10) opisuje właściwości białek opisuje właściwości fizyczne glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy(9.15,9.16) wymienia czynniki powodujące koagulację białek(9.13) opisuje róŝnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek(9.13) określa wpływ oleju roślinnego na wodę bromową omawia budowę glukozy zapisuje za pomocą wzorów sumarycznych równanie reakcji sacharozy z wodą (9.16) określa przebieg reakcji hydrolizy skrobi wykrywa obecność skrobi i białka w róŝnych produktach spoŝywczych(9.13, 9.17)) omawia róŝnice w budowie tłuszczów stałych i ciekłych wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową definiuje pojęcia: peptydy, zol, Ŝel, koagulacja, peptyzacja wyjaśnia, co to znaczy, Ŝe sacharoza jest disacharydem porównuje budowę cząsteczek skrobi i celulozy wymienia róŝnice we właściwościach fizycznych skrobi i celulozy(9.17) zapisuje poznane równania reakcji hydrolizy sacharydów definiuje pojęcie wiązanie peptydowe umoŝliwiające odróŝnienie tłuszczu nienasyconego od nasyconego(9.10) planuje doświadczenia chemiczne umoŝliwiające badanie właściwości omawianych związków chemicznych opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne opisuje znaczenie i zastosowania skrobi, celulozy oraz innych poznanych związków chemicznych(9.17) projektuje doświadczenia chemiczne umoŝliwiające wykrycie białka określa, na czym polega wysalanie białka definiuje pojęcie izomery wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza są polisacharydami wyjaśnia, co to są dekstryny omawia hydrolizę skrobi umie zaplanować i przeprowadzić reakcje weryfikujące postawioną hipotezę identyfikuje poznane substancje Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich nabycie przez ucznia moŝe być podstawą do wystawienia oceny celującej. i zmydlania, np. tristearynianu glicerolu potrafi zbadać skład pierwiastkowy białek i cukru wyjaśnia pojęcie galaktoza udowadnia doświadczalnie, Ŝe glukoza ma właściwości redukujące przeprowadza próbę Trommera i próbę Tollensa definiuje pojęcia: hipoglikemia, hiperglikemia projektuje doświadczenie umoŝliwiające odróŝnienie tłuszczu od substancji tłustej (próba akroleinowa) opisuje na czym polega próba akroleinowa wyjaśnia pojęcie uzaleŝnienia wymienia rodzaje uzaleŝnień opisuje szkodliwy wpływ niektórych substancji uzaleŝniających na organizm człowieka
opisuje substancje powodujące uzaleŝnienia oraz skutki uzaleŝnień wyjaśnia skrót NNKT opisuje proces utwardzania tłuszczów opisuje hydrolizę tłuszczów wyjaśnia, na czym polega efekt Tyndalla