STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP. NA LATA 2010-2020

STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP. NA LATA 2010-2020 Lipiec 2009

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. na lata 2010-2020 została opracowana przy współpracy z: Bestinwest sp. z o.o., ul. Libelta 1A, 61-706 Poznań, tel. (061) 852 34 83, www.bestinwest.pl NIP:778-145-23-43, REGON: 300771811, kapitał zakładowy 50.000,00 PLN

SPIS TREŚCI 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O MIEŚCIE... 6 1.1. INFORMACJE OGÓLNE... 7 1.1.1.Charakterystyka miasta... 7 1.1.2. Historia miasta... 7 1.2. OPIS STANU OBECNEGO... 10 1.2.1.Sytuacja demograficzna i społeczna Miasta... 10 1.2.2.Rynek pracy... 11 1.2.3. Infrastruktura drogowa... 12 1.2.4. Komunikacja zbiorowa... 13 1.2.5. Układ kolejowy... 13 1.2.6. Gospodarka wodno-ściekowa... 14 1.2.7. Infrastruktura energetyczna... 15 1.2.8. Infrastruktura telekomunikacyjna... 17 1.2.9. Rozwój gospodarczy... 17 1.2.10. Oświata i nauka... 20 1.2.11. Kultura i sztuka... 21 1.2.12. Kultura fizyczna i sport... 24 1.2.13. Pomoc społeczna... 28 1.2.14. Opieka zdrowotna... 31 1.2.15. Bezpieczeństwo publiczne... 32 1.2.16. Rozwój turystyczny Gorzowa Wlkp.... 36 1.2.17. Środowisko przyrodnicze i jego stan... 38 2. ANALIZA STRATEGICZNA MIASTA GORZOWA WLKP.... 43 2.1. BILANS STRATEGICZNY MIASTA GORZOWA WLKP... 44 2.1.1. Bilans strategiczny w obszarze cech wspólnych... 44 2.1.2. Bilans strategiczny w obszarze oświaty i nauki... 46 2.1.3. Bilans strategiczny w obszarze polityki prospołecznej... 46 2.1.4. Bilans strategiczny w obszarze ładu przestrzennego... 47 2.1.5. Bilans strategiczny w obszarze ochrony środowiska... 48 2.2 ANALIZA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO MIASTA GORZOWA WLKP.... 49 3. WYBÓR STRATEGII MIASTA GORZOWA WLKP.... 53 3.1. ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP... 54 3.2. ANALIZA SWOT/TOWS MIASTA GORZOWA WLKP.... 55 3.3. WIZJA ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP.... 59 4. PROGRAMY STRATEGICZNE MIASTA GORZOWA WLKP.... 63 Bestinwest 2009, str. 3

5. METODY WDRAŻANIA I MONITOROWANIA STRATEGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP.... 75 5.1. POZIOM MERYTORYCZNY... 76 5.2. POZIOM WYKONAWCZY... 77 5.3. POZIOM SPOŁECZNY... 78 6. STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MIASTA GORZOWA WLKP. A INNE DOKUMENTY STRATEGICZNE... 80 6.1. DOKUMENTY KRAJOWE... 81 6.2. DOKUMENTY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO... 82 6.3. INNE DOKUMENTY... 83 7. ZAŁĄCZNIKI.... 84 7.1. ZAŁĄCZNIK 1. MACIERZ ANALIZY SWOT MIASTA GORZOWA WLKP... 85 7.2. ZAŁĄCZNIK 2. MACIERZ ANALIZY TOWS MIASTA GORZOWA WLKP... 86 7.3. ZAŁĄCZNIK 3. KARTY PROGRAMÓW STRATEGICZNYCH... 87 7.3.1. Obszar strategiczny: Oświata i nauka... 87 7.3.2. Obszar strategiczny: Polityka prospołeczna... 90 7.3.3. Obszar strategiczny: Ład przestrzenny... 98 7.3.4. Obszar strategiczny: Ochrona środowiska... 107 7.4. ZAŁĄCZNIK 4. WYKAZ DOKUMENTÓW POWIĄZANYCH ZE STRATEGIĄ MIASTA GORZOWA WLKP.... 112 SPIS TABEL Tabela 1. Liczba zespołów uczestniczących w rozgrywkach ligowych w latach 2005-2009 24 Tabela 2. Liczba medali zdobytych przez zawodników gorzowskich klubów sportowych w kategorii senior 26 Tabela 3. Zestawienie działań kryzysowych w 2008 roku obsługiwanych przez wydział zarządzania kryzysowego Urzędu Miasta w Gorzowie Wlkp. 34 Tabela 4. Interwencje Straży Miejskiej 35 Tabela 5. Wykorzystanie bazy noclegowej Gorzowa Wlkp. 36 Tabela 6. Potencjał rozwojowy w obszarze wspólnym 50 Tabela 7. Potencjał rozwojowy w obszarze oświaty i nauki 50 Tabela 8. Potencjał rozwojowy w obszarze polityki prospołecznej 51 Tabela 9. Potencjał rozwojowy w obszarze ładu przestrzennego 51 Tabela 10. Potencjał rozwojowy w ochrony środowiska 52 Tabela 11. Analiza SWOT dla Miasta Gorzowa Wlkp. 56 Tabela 12. Zestawienie realizacji programów i działań Strategii Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. dla obszaru Oświata i Nauka (niezaznaczenie wiersza oznacza, że zadania zaplanowano na późniejszy okres) 65 Bestinwest 2009, str. 4

Tabela 13. Zestawienie realizacji programów i działań Strategii Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. dla obszaru Polityka prospołeczna (niezaznaczenie wiersza oznacza, że zadania zaplanowano na późniejszy okres) 66 Tabela 14. Zestawienie realizacji programów i działań Strategii Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. dla obszaru Ład przestrzenny (niezaznaczenie wiersza oznacza, że zadania zaplanowano na późniejszy okres) 69 Tabela 15. Zestawienie realizacji programów i działań Strategii Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. dla obszaru Ochrona Środowiska (niezaznaczenie wiersza oznacza, że zadania zaplanowano na późniejszy okres) 73 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Bilans strategiczny w obszarze cech wspólnych dla wszystkich obszarów 45 Wykres 2. Bilans strategiczny w obszarze oświaty i nauki 46 Wykres 3. Bilans strategiczny w obszarze polityki prospołecznej 47 Wykres 4. Bilans strategiczny w obszarze ładu przestrzennego 48 Wykres 5. Bilans strategiczny w obszarze ochrony środowiska 49 Wykres 6. SWOT/TOWS Miasta Gorzowa Wlkp. 58 Wykres 7. Schematyczne umiejscowienie tworzenia, weryfikacji i monitorowania strategii 77 Bestinwest 2009, str. 5

1. PODSTAWOWE INFORMACJE O MIEŚCIE

1.1. INFORMACJE OGÓLNE 1.1.1. Charakterystyka Miasta Gorzów Wielkopolski rozciąga się na powierzchni 86 km 2, w malowniczym krajobrazie Ziemi Lubuskiej i liczy ok. 125 tys. mieszkańców. Miasto usytuowane jest nad rzeką Wartą na granicy dwóch krain geograficznych: Równiny Gorzowskiej i Kotliny Gorzowskiej. Tworzące Równinę Gorzowską liczne wzgórza morenowe (o wysokości 50 80 m n.p.m.) czynią krajobraz niezwykle ciekawym ze względu na widoki. Kotlina Gorzowska w południowej części miasta osiąga zaledwie 15 20 m n.p.m. Gorzów Wielkopolski może poszczycić się 750-letnią historią, w której tradycja potrafi łączyć się z nowoczesnością i rozwojem. Miasto pełni rolę ważnego ośrodka administracyjnego, społeczno gospodarczego i kulturalnego regionu. Od 1999 r. jest siedzibą Wojewody Lubuskiego i stolicą administracyjną województwa lubuskiego. Nadwarciańskie miasto zlokalizowane jest na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych, wiodących ze Skandynawii na Bałkany oraz z Niemiec do krajów nadbałtyckich. Położenie sprzyja rozwojowi miasta i zachęca inwestowaniu w nim. Władze miasta gotowe są wspierać wszelkie inicjatywy inwestycyjne, oferując wsparcie i życzliwą pomoc merytoryczną. Dominującymi gałęziami gospodarki są: przemysł elektroniczny, maszynowy, motoryzacyjny, budowlany, chemiczny, tekstylny i produkcji leków weterynaryjnych. Wiele z przedsiębiorstw działających na rynku posiada europejskie certyfikaty jakości. Miasto poprzez rozwój infrastruktury turystycznej, a także wydawane w różnych językach przewodniki turystyczne, opiewające jego zabytki, kulturę oraz przyrodę zachęca do przybycia liczne grupy turystów. Gorzów Wielkopolski to miasto prawdziwie europejskie. Jest również największym ośrodkiem Euroregionu Pro Europa Viadrina. Od lat dumą Gorzowian jest ich otwartość i doskonałe kontakty z zagranicznymi partnerami. Gorzów oceniany jest jako ośrodek otwarty, nowoczesny, rozwijający się, a przede wszystkim przyjazny mieszkańcom i otoczeniu. 1.1.2. Historia Miasta Dnia 2 lipca 1257 roku margraf Johann I z dynastii askańskiej podpisał dokument, na mocy którego Albreht de Luge upoważniony został do założenia miasta o nazwie Landisberch Nova. Położone ono

było na terenie Kasztelanii Santockiej, stanowiącej wiano Konstancji - córki księcia Wielkopolskiego Przemysła I, poślubionej margrabicowi brandenburskiemu Konradowi. Gorzów był jednym z pierwszych miast lokowanych nad dolną Wartą. Jego położenie u ujścia Kłodawki do Warty na skrzyżowaniu wodnych i lądowych szlaków komunikacyjnych, dawało dogodne warunki do rozwoju urbanizacji i powiększania miasta, które rozkwitało dzięki pracy kupców i rzemieślników. Gorzów stał się bardzo ważnym ośrodkiem handlowym i wytwórczym. Obie rzeki przysparzały miastu majątku lecz także powodowały stale powtarzające się powodzie. W swej długiej, ponad 700-letniej historii Gorzów wielokrotnie był niszczony przez pożary i wojny, pustoszony przez zarazy. W 1433 r. przeżył oblężenie husytów, w XVII wieku przez kilkadziesiąt lat znosił szwedzką okupację, utrzymywał wojska rosyjskie w wojnie 7-letniej, opłacał się kontrybucją armii Napoleona. Okres pomiędzy Wiosną Ludów a I wojną światową to dla Gorzowa najlepszy i najspokojniejszy czas. Miasto rozwijało się dynamicznie nie mieszcząc się już w granicach średniowiecznych umocnień. Poza ich murami, na przedmieściach powstają liczne fabryki i domy. Połączenia drogowe i kolejowe z innymi miastami, a także rozwój żeglugi parowej na Warcie sprzyja zamożności miasta, które zyskuje opinię stabilnego ekonomicznie. Landsberg nazywano również miastem parków i ogrodów. Najtragiczniejsza z wojen okazała się II wojna światowa. Garnizon niemiecki wycofując się do Kostrzyna wysadził oba mosty, a oddziały Armii Radzieckiej spaliły stare miasto. 30 stycznia 1945 roku Landsberg staje się polskim Gorzowem. Następuje ponowny szybki rozwój miasta. Już w połowie lat 60-tych mieszkało tu 50 tys. osób, przekraczając stan sprzed wojny. W końcu lat 60-tych Gorzów przeżywa drugi w swych dziejach boom budowlany stając się miastem średniej wielkości. W 1975 r. zostaje stolicą województwa gorzowskiego a w 1979 rodzi się 100-tysięczna gorzowianka. Po reformie administracyjnej w 1999 r. Gorzów jest siedzibą wojewody lubuskiego. Lata 90 to dynamiczny rozwój sektora prywatnego. Powstają pierwsze inwestycje zagraniczne. Od 2001 r. w mieście działa podstrefa Kostrzyńsko- Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która z sukcesem wspiera i obsługuje inwestorów krajowych i zagranicznych, tworzących nowe miejsca pracy w przemyśle i usługach. Do największych pod względem ilości zatrudnienia firm działających w jej obszarze należą: tajwański TPV Displays Polska Sp. z o.o., z branży elektronicznej, zatrudniający około 2100 osób - największy pracodawca w mieście oraz hiszpańska Faurecia Gorzów Sp. z o.o., zajmująca się m.in. działalnością motoryzacyjną i zatrudniająca około 800 pracowników (stan na grudzień 2008r.). Ponadto w gorzowskiej podstrefie działają m.in. takie firmy jak: Goma Sp. z o.o., HMP Heidenhainmicroprint Sp. z o.o., I.M.C. Engineering Poland Sp. z o.o., High Tech Mechatronics Sp. z o.o., Yetico S.A., Auto Galeria Sp. z o.o., Fabryka Włókien Filtry Haft Sp. z o.o., Ziel-Bruk Sp. z o.o. Gorzów współpracuje z wieloma miastami europejskimi i podejmuje szereg działań na rzecz integracji europejskiej. W 1999 r. został otwarty Ośrodek Kultury Francuskiej Alliance Francais. Działania te Bestinwest 2009, str. 8

zostały dostrzeżone na forum Unii Europejskiej, czego wyrazem było uhonorowanie Gorzowa we wrześniu 1999 r. Dyplomem Rady Europy. Miasto jest również laureatem konkursu "Miasto a wymagania Unii Europejskiej" zorganizowanego pod patronatem Komisji Europejskiej. Wyniki badań potwierdziły duże zaangażowanie i spore osiągnięcia w dostosowaniu miasta do europejskich standardów w ochronie środowiska. Gorzów jest miastem rozwojowym o doskonałych perspektywach i wielu możliwościach. W ostatnim czasie zrealizowano wiele inwestycji zmieniających obraz miasta. Szczególną uwagę zwracają: nowy układ komunikacyjny, Centrum Sportowo-Rehabilitacyjne Słowianka, bulwar nad Wartą, przebudowa mostu na Warcie, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, Wojewódzki Sąd Administracyjny, centrum usługowo-handlowe Askana, remont katedry, dzięki któremu została udostępniona zwiedzającym wieża z przepięknym widokiem na dolinę Warty. Jedną z największych i bardziej spektakularnych inwestycji zrealizowanych przez miasto, nie tylko w ostatnim dziesięcioleciu, ale w całej jego historii, była budowa najnowocześniejszego w Polsce Centrum Sportowo-Rehabilitacyjnego Słowianka, oferującego mieszkańcom miasta oraz turystom liczne atrakcje, w tym możliwość korzystania z dwóch basenów, kręgielni, salonu fittness, a w okresie zimowym z lodowiska. Rozwój Gorzowa to również rozbudowa infrastruktury drogowej. Od 2000 r. mieszkańcy Gorzowa korzystają z nowego mostu Lubuskiego, a od lipca 2007 z nowego mostu Staromiejskiego. W tym samym roku w listopadzie została oddana do użytku zachodnia obwodnica Gorzowa, będąca częścią trasy ekspresowej S3. W roku 2007 miasto obchodziło jubileusz 750-lecia lokacji, któremu przez cały rok towarzyszyły liczne imprezy kulturalne. W 2009 r. rozpoczęto budowę centrum edukacji artystycznej, którego głównym elementem będzie, wybudowana w pierwszej kolejności, sala koncertowa na 600 miejsc oraz mniejsza sala do prób i mniejszych koncertów na ok. 120 miejsc. Centrum stanie się także siedzibą szkół artystycznych. Budowa takiego kompleksu artystycznego niewątpliwie przyczyni się do większego rozwoju kulturalnego Gorzowa i w zupełności zaspokoi potrzeby jego mieszkańców. Bestinwest 2009, str. 9

1.2. OPIS STANU OBECNEGO 1.2.1. Sytuacja demograficzna i społeczna Miasta Na koniec 2008 roku w Gorzowie mieszkało 125.157 osób. W ciągu ostatnich kilku lat nastąpił niewielki spadek liczby ludności, która kształtowała się następująco: - na koniec 2005 roku - 125.416 osób, - na koniec 2006 roku - 125.437 osób, - na koniec 2007 roku - 125.411 osób. Ruch naturalny ludności - stan na 31.12.2008 roku: 1. ilość mieszkańców - 125.157 2. małżeństwa - 777 3. urodzenia - 1.306 4. zgony - 1073 5. przyrost naturalny - 233 Na koniec trzeciego kwartału 2008 roku zanotowaliśmy wzrost liczby mieszkańców Gorzowa Wielkopolskiego o 76 osób w porównaniu z trzecim kwartałem 2007 roku, ale nie wpłynęło to na gęstość zaludnienia. Jednak rok 2008 zamyka się bilansem ujemnym w stosunku do roku poprzedniego. Na koniec roku 2006 gorzowian było 125.437 osób - 31 grudnia 2007 roku - 125 411, a obecnie jest ich 125 157 osób, czyli o 254 mniej niż na koniec roku 2007. Zawarto 777 małżeństw a w roku 2007 było ich na koniec roku 662 - czyli aż o 115 więcej. Zaobserwowaliśmy też wzrost liczby urodzeń. W 2008 roku urodziło się 1306 dzieci a odpowiednio w roku poprzednim 1026, czyli o 280 dzieci więcej. Podobnie jest z przyrostem naturalnym, który wynosi 233, a w 2007 roku 139. Mamy więc do czynienia z lekkim wzrostem parametrów demograficznych - trzeba tylko mieć nadzieję, że przestanie spadać liczba mieszkańców. Powody takiego spadku bywają różne, w przypadku Gorzowa Wlkp. notujemy stosunkowo duży odpływ ludności dorosłej do gmin ościennych. Zjawisko takie sygnalizuje, że mógł rozpocząć się proces deglomeracji miasta. Bestinwest 2009, str. 10

1.2.2. Rynek pracy Na koniec 2007 r. pracujących w Gorzowie Wlkp. było ogółem 37.816 osoby, z czego 13.714 osób było zatrudnionych w przemyśle i budownictwie. 2005 l. pracujących ogółem: 34.609 w tym przemysł i budownictwo 11.441 2006 l. pracujących ogółem: 37.407 w tym przemysł i budownictwo 14.189 2007 - l. pracujących ogółem: 37.816 w tym przemysł i budownictwo 13.714; Porównując dane z roku 2007 z danymi z lat poprzednich zauważamy wzrost zatrudnienia ogółem oraz spadek zatrudnienia z przemyśle i budownictwie. Bezrobocie (stan - kwiecień 2009r.) 1. stopa bezrobocia - 6,5 % 2. liczba bezrobotnych - 3673 3. w tym kobiety - 1732 4. z prawem do zasiłku - 1084 5. zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładu pracy - 12 6. osoby do 12 m-cy po ukończeniu szkoły - 92 7. młodzież do 25 lat - 580 8. osoby powyżej 50 lat - 985 9. długotrwale bezrobotni - 609 10. bez kwalifikacji zawodowych - 963 11. bez doświadczenia zawodowego - 620 12. niepełnosprawni - 564 Są już widoczne na rynku pracy skutki kryzysu gospodarczego na świecie. W październiku 2008 roku mieliśmy do czynienia z rekordowo niskim bezrobociem, stopa bezrobocia wynosiła wówczas 3,4%, co powodowało, że Gorzów Wielkopolski utrzymywał się na pierwszym miejscu w województwie lubuskim z najmniejszym bezrobociem. Jednak sytuacja szybko zaczęła się zmieniać - w grudniu 2008 roku stopa bezrobocia wyniosła 4,3%, w styczniu 2009 roku 5,8, w lutym wynosiła już 6,8%. Ta tendencja zaczęła przełamywać się dopiero w marcu, gdzie stopa bezrobocia lekko spadła i obecnie wynosi 6,5%. Przestała rosnąć ilość zwolnień grupowych w zakładach pracy. W poprzednim okresie sprawozdawczym zwolnienia z przyczyn zakładu pracy dotknęły 111 osób a w kwietniu 2009r. już tylko 12. Wynika to zapewne z faktu, iż wzrasta zatrudnienie przy pracach sezonowych, występuje także wzmożony ruch w budownictwie. Bestinwest 2009, str. 11

Na przestrzeni 2008r. nowopowstałe gorzowskie zakłady często sięgały po pracowników spoza miasta a nawet powiatu, stąd bezrobocie spadało nie tylko w samym Gorzowie, ale i okolicy. Lubuscy pracodawcy coraz częściej ratowali się również zagranicznymi pracownikami. Tylko w pierwszej połowie 2008 roku wydano 457 zezwoleń na pracę. Największe grupy pracujących obcokrajowców stanowili obywatele Ukrainy i Chin. Powiatowy Urząd Pracy w Gorzowie pozyskał dotacje zewnętrzne na realizację programu redukcji bezrobocia. Absolwenci oraz osoby bezrobotne, które zamierzają rozpocząć działalność gospodarczą na własny rachunek mogą liczyć na wsparcie finansowe na korzystnych warunkach. W Inkubatorze Przedsiębiorczości przy powołanej przez miasto Lubuskiej Fundacji Zachodnie Centrum Gospodarcze działają obecnie 35 firmy (stan na lipiec 2009r.). W Gorzowie Wlkp. funkcjonuje również Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości zrzeszający 22 firmy (stan na lipiec 2009r.). Zjawiskiem wartym zauważenia przy omawianiu bezrobocia są wyjazdy zawodowe do innych regionów i za granicę, praca w szarej strefie, wyjazdy do krótkotrwałych prac zleconych oraz zawodowa emigracja osób nie zarejestrowanych jako bezrobotne. Z braku danych nie można precyzyjnie określić skali zjawisk. Opinie specjalistów są jednak zgodne: nie sposób jak dotąd mówić o jakimś masowym ruchu, cechującym raczej wschodnie regiony Polski. Jest jednak niemal pewne, że skala zjawiska będzie wzrastać wraz z otwieraniem dla Polaków rynków pracy przez kolejne państwa europejskie. 1.2.3. Infrastruktura drogowa Położenie miasta blisko zachodniej granicy (odległość do przejścia granicznego w Kostrzynie wynosi zaledwie 45 km, a do Frankfurtu n/o 80 km), w odległości 130 km od stolicy Niemiec Berlina nadaje mu rolę ważnego węzła komunikacyjnego oraz miasta tranzytowego. W Gorzowie krzyżują się bowiem drogi łączące państwa Europy Zachodniej i Wschodniej oraz państwa Europy Południowej ze Skandynawią. Dwie drogi krajowe nr 3 i nr 22 łączą Gorzów z leżącym w odległości 130 km Poznaniem, oddalonym o 105 km Szczecinem. Drogi wodne umożliwiają połączenie: przez Wartę z Poznaniem, przez Noteć i Kanał Bydgoski z portami rzecznymi nad Wisłą, a poprzez Wartę i Odrę ze Szczecinem na północy i Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym na południu. Na układ komunikacyjny kołowy składają się drogi publiczne, w tym 14,846 km dróg krajowych, 17,3 km dróg wojewódzkich, 61,024 km dróg powiatowych oraz 103,378 km dróg gminnych, a także 103,922 km dróg wewnętrznych. W ostatnich latach dokonano znaczących zmian w infrastrukturze drogowej. Do najważniejszych inwestycji drogowych należą: 1. Trasa Nadwarciańska z mostami nad Wartą, Kanałem Ulgi i rondem Santockim; Bestinwest 2009, str. 12

2. Ulica Kasprzaka z rondem; 3. Druga jezdnia ul. Górczyńskiej i Piłsudskiego z rondami: Górczyńskim, Niepodległości i Gdańskim; 4. Trasa Średnicowa z rondami Kard. Stefana Wyszyńskiego i Myśliborskim; 5. Połączenie ul. Walczaka z ul. Podmiejską (odcinek drogi krajowej nr 22) wraz z rondem Sybiraków; 6. Modernizacja ul. Podmiejskiej (odcinek drogi krajowej nr 22), 7. Zachodnia Obwodnica Gorzowa Wlkp.; 8. Ulice Maczka i Bogusławskiego na osiedlu Górczyn; 9. Ulice Sczanieckiej i Dowbor-Muśnickiego na osiedlu Piaski. 1.2.4. Komunikacja zbiorowa Komunikację zbiorową w mieście obsługuje Miejski Zakład Komunikacji w Gorzowie Wlkp. Na system komunikacji miejskiej składają się: 3 linie tramwajowe i 41 linii autobusowych o łącznej długości 582 km, w tym 25 km linii tramwajowych. Ponadto w 2009r. planowane jest uruchomienie dwóch linii tramwajowych: na dworzec PKP z pętli Silwana (linia nr 4) i na dworzec PKP z pętli na Os. Piaski (linia nr 5). MZK posiada do dyspozycji: 41 pojazdów taboru tramwajowego, w tym jeden tramwaj zabytkowy, oraz nowoczesny tabor autobusowy, w którego skład wchodzi: 36 autobusów typu MAN, 27 typu Solaris, 4 typu Jelcz, 3 typu Neoplan, a także 2 autobusy zabytkowe. Z komunikacji miejskiej Gorzowa codziennie korzysta ok. 90 tys. pasażerów. Największym przewoźnikiem komunikacji autobusowej pozamiejskiej jest Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Sp z o.o. w Gorzowie Wlkp., które utrzymuje bezpośrednie połączenia m.in. z miastami: Legnicą, Poznaniem, Szczecinem, Wrocławiem, Zieloną Górą, Żarami, Głogowem i Kudową Zdrój przez Wrocław. Poza tym autobusową komunikację dalekobieżną realizują inne przedsiębiorstwa organizujące połączenia m.in. do Warszawy i Łodzi. 1.2.5. Układ kolejowy Podstawową oś komunikacji kolejowej w Gorzowie Wlkp. stanowi linia Krzyż Kostrzyn. Działa również linia Gorzów Zbąszynek. Według stanu na lipiec 2009r. miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe: - w ruchu pasażerskim na trasach ze stacji Gorzów Wlkp. do stacji m.in: Krzyż, Poznań, Leszno, Wrocław, Opole, Gliwice, Katowice, Kraków, Tarnów, Rzeszów, Kutno, Piła, Bydgoszcz, Toruń, Łowicz, Warszawa, Lublin, Zbąszynek, Kostrzyn, Berlin, Gdańsk, Sopot, Kaliningrad; Bestinwest 2009, str. 13

- w ruchu towarowym ze stacjami m.in.: Poznań Franowo, Kostrzyn, Wierzbno, Rokitno, Nowiny Wielkie, Górki Noteckie, Wawrów, Gorzów Wlkp. Zieleniec. 1.2.6. Gospodarka wodno-ściekowa Zaopatrzenie w wodę Miasto, za pomocą sieci wodociągowej zaopatrywane jest w wodę produkowaną w trzech ujęciach: Zakładzie Wodociągowym Siedlice, ZW Centralny i ZW Kłodawa. Ich łączna maksymalna dobowa wydajność wynosi 39.950 m 3. Z uwagi na zmniejszenie poboru wody przez przemysł oraz gospodarstwa domowe możliwości produkcyjne ujęć wody wykorzystywane są jedynie w ok. 40%. W minionych latach nastąpiła znaczna rozbudowa sieci wodociągowej terenów miasta przewidzianych pod zabudowę mieszkaniową, ujętych w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego, jak również została ulepszona metoda uzdatniania wody w zakresie jej dezynfekcji. Sieć wodociągowa na terenie miasta i gmin wykonana jest z rur stalowych, żeliwnych PCV, PE i AC. Przewody wodociągowe z rur stalowych i AC są sukcesywnie wymieniane na rury PE w ramach prac modernizacyjnych i inwestycyjnych prowadzonych przez PWiK Sp. z o.o. Przyłącza wodociągowe wykonane są głównie z rur stalowych oraz PE. Odprowadzanie ścieków Do podstawowych obiektów, istniejącego w Gorzowie Wlkp. systemu kanalizacji sanitarnej należą: lokalne przepompownie ścieków, poddawane ciągłej modernizacji w zakresie niezawodnej pracy (układy pompowe, monitoring) oraz oddziaływania na środowisko; centralna przepompownia ścieków, zmodernizowana w 1999 r.; dwa równolegle ułożone kolektory tłoczne Ø 800 mm, łączące oba powyższe obiekty oraz kolektor grawitacyjny Ø 1000, Ø 1600 mm, który doprowadza ścieki do oczyszczalni m.in. ze specjalnej podstrefy ekonomicznej z zachodniej części miasta; mechaniczno - biologiczna Miejska Oczyszczalnia Ścieków, działająca od 1979r., obecnie zmodernizowana i zautomatyzowana. Oczyszczalnia przyjmuje ładunek ok. 220 000 RLM, przy Q d. śr. = 19000m 3 /d (projektowe Q d. śr. = 27 000m 3 /d) i działa zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym z 2006 r., ważnym do 2016 r. W oczyszczalni ścieków w 2008 roku uruchomiono zespół kogeneracyjny do wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z biogazu, będący pierwszą w województwie lubuskim inwestycją proekologiczną tego typu. Bestinwest 2009, str. 14

Miejski system kanalizacyjny był w ubiegłych latach stale rozbudowywany zarówno na terenach miejskich, jak i ościennych gmin. Obecnie trwa rozbudowa sieci sanitarnej m.in. w rejonie dzielnicy Zawarcie. 1.2.7. Infrastruktura energetyczna Elektroenergetyka Gorzów zasilany jest w energię elektryczną, pochodzącą z krajowego systemu elektroenergetycznego linią 220 kv poprzez rozdzielnię sieciową 220/110 kv oraz z PGE Elektrociepłowni Gorzów SA Elektrociepłownia w sposób skojarzony wytwarza m.in. dwa użyteczne produkty - ciepło i energię elektryczną. Wielkość wyprodukowanej w roku 2007 w PGE Elektrociepłowni Gorzów SA energii elektrycznej wynosi 678 708 MWh, z czego 74,3% stanowi produkcja wykonana przez blok gazowoparowy. Pozostała produkcja, tj. 25,7% wykonana została przez blok węglowy EC II. W mieście zlokalizowanych jest 6 stacji elektroenergetycznych 110/15 kv, w tym jedna wydzielona zasilająca odbiorcę przemysłowego. Dodatkowo miasto zasilane jest ze stacji Łupowo na terenie gminy Bogdaniec. Wszyscy odbiorcy miasta zasilani są bezpośrednio z 420 stacji transformatorowych 15/0,4 kv, z czego 68 zasila wydzielonych odbiorców przemysłowych. Najliczniejszą grupę odbiorców energii elektrycznej stanowią gospodarstwa domowe ponad 90%. Stacje transformatorowe 15/0,4 kv zlokalizowane są na wszystkich zurbanizowanych obszarach miasta. Gazownictwo Gorzów Wlkp. zaopatrywany jest w gaz ziemny wysokometanowy GZ 50 (Grupa E) poprzez podłączenie do krajowego systemu przesyłania Odolanów Police. Rejon Gorzowa Wlkp. w zakresie sieci gazowej średniego i niskiego ciśnienia podlega Wielkopolskiej Spółce Gazownictwa Sp. z o.o. - zakład Gazowniczy w Szczecinie. Zmiany w ustawodawstwie skutkują dywersyfikacją dostawców i pojawianiem się nowych operatorów, np. MEDIA ODRA -WARTA Sp. z o.o. (obecnie EWE). Dla potrzeb miasta funkcjonuje jedna stacja redukcyjno pomiarowa o przepustowości 30.000 m 3, zlokalizowane przy ul. Kard. Wyszyńskiego i Srebrnej, obniżająca ciśnienie gazu z wysokiego na średnie. Ze stacji tej wyprowadzona jest sieć gazowa średniego ciśnienia, która w układzie pierścieniowym pokrywa obszar miasta. Na terenie miasta wybudowano 20 stacji redukcyjnych średniego ciśnienia, z których gaz doprowadzany jest do odbiorców indywidualnych. Stacje redukcyjne średniego ciśnienia znajdują się we wszystkich zurbanizowanych rejonach miasta. Z roku na rok mieszkańcy Gorzowa decydują się na zmianę rodzaju ogrzewania na korzyść gazowego. Decyzję o zmianie podejmują nie tylko właściciele domków jednorodzinnych, ale również zarządcy i administratorzy budynków mieszkalnych. W latach 2006-2008 przybyło około 100 odbiorców gazu Bestinwest 2009, str. 15

w mieście Gorzów Wlkp. W 2007r. wydano 64, natomiast w 2008 r. - 66 warunków technicznych podłączenia w Gorzowie Wlkp. Obecnie liczba odbiorców gazu w mieście Gorzowie to około 30 000 (w tym około 1 000 odbiorców mieszkających np. w Bogdańcu i Jeninie). Ciepłownictwo Największym i jednocześnie najbardziej ekologicznym producentem ciepła jest działająca na rynku energii od 1950 roku, zmodernizowana PGE Elektrociepłownia Gorzów SA, należąca od 2007 r. do PGE Polska Grupa Energetyczna SA, największego holdingu energetycznego w Polsce. Głównym dystrybutorem i drugim producentem ciepła w mieście jest Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., które działa na terenie Gorzowa Wlkp. od 1971 roku. Do końca 2001 r. stuprocentowym udziałowcem PEC Gorzów Sp. z o.o. było Miasto Gorzów, a obecnie jest nim PGE EC Gorzów S.A. Urządzeniami wytwórczymi w Elektrociepłowni są - podzielone na dwie części - zespół gazowoparowy (który zastąpił ECI - najstarszą część elektrociepłowni wybudowaną w latach 50.), oddany do eksploatacji w 1999 r. oraz ECII, blok węglowy, wybudowany w latach 70. Gaz ziemny pozyskiwany jest ze złóż lokalnych odległych o 40 km od Gorzowa Wlkp. (okolice Dębna Lubuskiego). Ciepło wytworzone w Elektrociepłowni sprzedawane jest odbiorcom na rynku lokalnym komunalnym i przemysłowym w postaci wody grzewczej, pary wodnej o ciśnieniu 0,4 MPa oraz pary wodnej o ciśnieniu 1,2 MPa na podstawie umów długo- i średnioterminowych. Jest ono dostarczane za pośrednictwem przedsiębiorstw dystrybucyjnych. PEC Gorzów Sp. z o.o. ogrzewa ok. 1,9 mln m 2 powierzchni poprzez ok. 83 km sieci ciepłowniczych i swoim zasięgiem obejmuje wszystkie dzielnice miasta. Łączna moc zainstalowana wynosi 224 MW, natomiast roczna sprzedaż ciepła to około 1 mln GJ. Sprzedaż ciepła jest w całości opomiarowana, a w dystrybucji zastosowana jest nowoczesna automatyka. W wyniku realizacji planu zaopatrzenia miasta w ciepło, skonkretyzowanego w 2004r. uchwałą Rady Miasta, stworzony został optymalny, pierścieniowy układ miejskiego systemu ciepłowniczego. Pierścień stwarza możliwość drugostronnego zasilania odbiorców w przypadku znaczącej awarii, a ponadto pozwala na przyłączenie szeregu nowych obiektów. W roku 2007 w PGE EC Gorzów SA trwały prace związane z dostosowaniem urządzeń do spełnienia zaostrzonych standardów emisyjnych, obowiązujących od 2008 r. W celu spełnienia tych norm wybudowano i oddano do eksploatacji wysokosprawny elektrofiltr dla jednego z kotłów OP 140, czego efektem jest zmniejszenie emisji pyłu do atmosfery. Ponadto Elektrociepłownia posiada komplet pozwoleń środowiskowych: Pozwolenie Zintegrowane, Wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych oraz Zezwolenie na udział we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Bestinwest 2009, str. 16

1.2.8. Infrastruktura telekomunikacyjna Na terenie Gorzowa działają operatorzy ponadregionalni: Telekomunikacja Polska S.A Multimedia Polska, TELE 2 oraz lokalny Telekam. Największymi dostawcami Internetu są: Provector, Multimedia Polska, TP SA Neostrada i Telekam. Ponadto cały teren miasta pokrywa sieć wszystkich funkcjonujących w Polsce operatorów sieci komórkowej. 1.2.9. Rozwój gospodarczy W roku 2008 w systemie REGON zarejestrowanych było 17 585 podmiotów gospodarczych działających na terenie Gorzowa Wlkp., co w porównaniu z rokiem poprzednim daje spadek o 65 podmiotów. Podmioty gospodarki narodowej stan na grudzień 2008 r.: 1. podmioty gospodarcze (ogółem) -17.585 2. osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osob. prawnej 4.558 3. spółdzielnie - 63 4. spółki handlowe 1.326 - w tym z udziałem kapitału zagranicznego - 460 5. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 13.027 Podobnie jak w całym woj. lubuskim, w Gorzowie Wlkp. ponad 90 % wszystkich przedsiębiorstw stanowią mikroprzedsiębiorstwa. Gorzów Wielkopolski jest dogodnym miejscem lokowania inwestycji. Wśród niezaprzeczalnych walorów miasta należy wskazać: korzystne położenie, atrakcyjne tereny inwestycje, bardzo dobre skomunikowanie, wysoki potencjał gospodarczy, przyjazne otoczenie i otwartość mieszkańców, bogate środowisko naturalne, stały i dynamiczny rozwój szkolnictwa. Zachodnia część Polski, bezpośrednie sąsiedztwo z granicą Niemiec oraz sąsiedztwo dwóch wielkich miast - Poznania i Szczecina, a także bliskość jednej z europejskich stolic - Berlina, powoduje, iż nasze miasto ma duże szanse na rozwój. Droga szybkiego ruchu S3 oraz nowe tereny pod inwestycję, powodują coraz większe zainteresowanie naszym miastem wśród inwestorów zagranicznych. Najwięcej firm z kapitałem zagranicznym, które dostrzegły walory Gorzowa Wlkp., pochodzi z Niemiec, Włoch, Francji, Norwegii, Szwajcarii, Anglii oraz Tajwanu. Bestinwest 2009, str. 17

Gorzów to gospodarcze centrum regionu. Z roku na rok wzrasta poziom aktywności gospodarczej. Dziś działa tu ponad 17000 podmiotów, z których 94% tworzy sektor prywatny. Sukcesywnie następuje rozwój sfery usług, przede wszystkim w dziedzinie obsługi biznesu, finansów i obrotu nieruchomościami. Stale wzrasta zainteresowanie inwestowaniem ze strony podmiotów zagranicznych, czego efektem jest funkcjonowanie ponad 400 spółek z udziałem kapitału zagranicznego. W gronie najważniejszych inwestorów zagranicznych znajdują się renomowane w świecie firmy tj.: TPV Displays (producent monitorów i TV ciekłokrystalicznych), SE Bordnetze (wiązki elektroniczne do samochodów), Bama Polska (wkładki obuwnicze), Rhodia, Nylstar (produkcja włókien technicznych i tekstylnych), Vetoquinol Biowet (leki weterynaryjne), Faurecia (elementy plastikowe dla przemysłu motoryzacyjnego). Stałemu rozwojowi gospodarczemu sprzyja stworzony w mieście dobry klimat dla inwestorów i aktywność władz samorządowych. Biznes wspierają i promują wyspecjalizowane instytucje Lubuska Fundacja Zachodnie Centrum Gospodarcze, Zachodnia Izba Przemysłowo-Handlowa, Lubuska Organizacja Pracodawców, Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki i wiele innych. Regularnie odbywają się tutaj imprezy targowe, wśród których najważniejsze to Targi Kwiatów i Nasadzeń, Targi Funduszy Europejskich, Gorzowskie Dni Ekologii, Targi Zdrowia i Urody Wellness, Lubuskie Kulinaria Regionalne, Gorzowskie Prezentacje Innowacji, czy też Lubuskie Targi Nieruchomości i Inwestycji. Ważnym warunkiem korzystnego inwestowania jest odpowiedni poziom wyposażenia gruntów i nieruchomości w infrastrukturę techniczną. Miasto posiada dużą powierzchnię w pełni uzbrojonych terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe, a także wolne obszary do zagospodarowania na przemysł i usługi. Dla rozwoju potencjału ekonomicznego miasta szczególne znaczenie ma działająca podstrefa Gorzów, wchodząca w skład Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i oferująca atrakcyjne warianty ulg. Obok oferty KSSSE funkcjonuje miejski system ulg w podatku od nieruchomości. Budżet miasta zorientowany na inwestycje i wspierany środkami europejskimi przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańców. Zwiększa też atrakcyjność Gorzowa w oczach potencjalnych inwestorów. Cenią oni zwłaszcza doskonałe zaopatrzenie miasta w podstawowe media takie jak: woda, kanalizacja, energia elektryczna i cieplna oraz gaz ziemny i telekomunikacja. Ważne są także inwestycje, czyniące miasto przyjaznym dla środowiska naturalnego. Gorzów posiada dobrze działający Zakład Utylizacji Odpadów i nowoczesną oczyszczalnię ścieków. Promocja Miasta w latach 2005-2009 Ustawa o samorządzie gminnym nakłada nań obowiązek promocji nie narzucając narzędzi i metod. Do działań stosowanych powszechnie przez wszystkie samorządy należy dystrybucja materiałów Bestinwest 2009, str. 18

promocyjnych w postaci drobnych gadżetów z logotypem miasta, jak też ulotek, folderów i albumów. Większość z tych materiałów rozdawanych jest bezpłatnie na targach i imprezach promocyjnych oraz bezpośrednio w Wydziale Rozwoju i Promocji Miasta. Aby zmniejszyć zaangażowanie miejskich funduszy, w roku 2007 wprowadzono te materiały do sprzedaży są dostępne w Miejskim Centrum Informacji (Bimba), w kilku księgarniach i punkcie kolekcjonerskim. Na podstawie otwartego konkursu wydano przewodnik turystyczny po Gorzowie i okolicach, który przy współpracy z Wydawnictwem Bezdroża wprowadzono na rynek w cenie niższej niż wartość rynkowa. W roku 2008 przygotowano drugie wydanie przewodnika oraz jego niemiecką wersję językową. Promocja miasta dokonywała się też przez wspieranie finansowe i merytoryczne imprez rozrywkowokulturalnych takich jak: Romane Dyvesa, Reggae nad Wartą, Dni Województwa Lubuskiego, a także przez organizowanie wystaw i konferencji. Charakter cykliczny mają plenery malarskie, skupiające wokół tematów związanych z miastem artystów z całej Polski i gości zagranicznych. Miasto dofinansowało szereg koncertów, także organizowanych przez jednostki zewnętrzne. W roku jubileuszowym na 750-lecie miasta, zlecono Piotrowi Rubikowi przygotowanie oratorium Habitat, którego premiera odbyła się w grudniu 2007 r. Istotne znaczenie miały także kampanie bilboardowe o zasięgu ogólnopolskim i emisje spotów reklamowych w krajowych stacjach telewizyjnych. Do działań stosowanych przez samorządy należy udział w imprezach targowych. W latach 2006-2007, kierując się zasadą efektywności, miasto Gorzów uczestniczyło w największych targach turystycznych w Polsce - Tour Salon w Poznaniu, największych na świecie targach turystycznych ITB w Berlinie, Targach gospodarczych w Chinach - Xiamen, Targach Turystyki i Karawaningu w Lipsku, w Salon des Vacances w Brukseli. Miasto było także obecne w Łodzi Na styku Kultur, oraz na podobnych w Niemczech w Monachium, w Austrii Wiedniu i w Warszawie. Miejskie stoisko reprezentowało zawsze Gorzów na mniejszych targach organizowanych przez niemieckie miasta: Frankfurt n/o oraz Cottbus, a także wszystkich imprezach promocyjnych o charakterze wojewódzkim. W 2007 roku zorganizowano misję społeczno-gospodarczą do Włoch, gdzie została podpisana umowa partnerska między miastami Gorzów Wlkp. i Teramo. Rok wcześniej została zorganizowana misja do Chin, do miasta Suzhou, gdzie znajduje się siedziba firmy TPV, największego jak dotąd, inwestora w Gorzowie. W ramach współpracy zagranicznej zrealizowano projekt ABC języków europejskich, sfinansowany ze środków pochodzących z programu Socrates Lingua 1. Partnerami projektu były miasta: włoskie Arezzo i Wilno oraz szkoły językowe. Projekt zrealizowano w celu promowania wśród osób dorosłych nauki jednego z europejskich języków. Promocja miasta to także kompleksowa obsługa inwestorów, która przekłada się na jego rozwój. W tym celu wyodrębniono Biuro Obsługi Inwestora. Jego zadaniem jest nie tylko promocja gospodarcza miasta wobec inwestorów zewnętrznych, ale także dbałość o lokalnych przedsiębiorców. Bestinwest 2009, str. 19

Zasadniczym przedsięwzięciem realizowanym w 2009 roku w ramach promocji miasta były prace nad stworzeniem strategii zarządzania marką Gorzów Wielkopolski. Jej istnienie umożliwia kompleksowe działania promocyjne, spójne w stosunku do realizowanych kierunków rozwoju miasta. Natomiast będący jej elementem system identyfikacji wizualnej, uatrakcyjnia wizerunek Gorzowa, doskonale spełniając tym samym cele promocyjne. 1.2.10. Oświata i nauka Gorzów Wlkp. jest miastem stałego i dynamicznego rozwoju szkolnictwa. Znajdują się tu placówki zapewniające wszechstronne kształcenie dzieci i młodzieży oraz umożliwiające dokształcanie osobom dorosłym. Co roku powstają nowe placówki oświatowe oraz nowe kierunki i specjalizacje w istniejących już szkołach. Wiele placówek współpracuje z zagranicznymi szkołami oraz realizuje specjalne programy kształcenia. Aktualna sieć szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego zaspokaja rzeczywiste oczekiwania społeczne. W mieście w roku szkolnym 2008/2009 funkcjonuje: 27 przedszkoli, w tym 3 integracyjne (Przedszkola Integracyjne nr: 9, 14, 27); 18 szkół podstawowych, w tym: 1 z filią (Szkoła Podstawowa nr 4), 3 specjalne, 5 z oddziałami integracyjnymi, 1 sportowa, 1 z oddziałami sportowymi (Szkoła Podstawowa nr 17); 15 gimnazjów, w tym: 3 specjalne, 1 gimnazjum dla dorosłych (w ZSBud.), 5 z oddziałami integracyjnymi (Gimnazjum nr: 12, 13, 16, 20, 21), 1 sportowe, 4 z oddziałami sportowymi (Gimnazjum nr: 3, 12, 13, 20); 18 szkół ponadgimnazjalnych, w tym: 2 licea ogólnokształcące samodzielne(iv LO i V LO), Liceum Plastyczne, Sportowe Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 14 i 13 zespołów szkół). Kształcenie ustawiczne, praktyczne oraz dokształcanie teoretyczno - zawodowe dla pracowników młodocianych prowadzi Centrum Kształcenia Zawodowego. W zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego dla młodzieży dominują szkoły średnie uprawniające do zdawania egzaminu maturalnego. Wzbogaceniem oferty młodzieżowych szkół publicznych są szkoły niepubliczne: 4 podstawowe, 5 gimnazjów, 2 zawodowe i 2 licea ogólnokształcące. Kształcenie ustawiczne, praktyczne oraz dokształcanie teoretyczno zawodowe dla pracowników młodocianych realizują odpowiednio: Centrum Kształcenia Ustawicznego, Centrum Kształcenia Praktycznego, Regionalny Ośrodek Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego, funkcjonujące w ramach Centrum Kształcenia Zawodowego oraz Izba Rzemieślnicza. Bestinwest 2009, str. 20

Organizacje rzemieślnicze w partnerstwie publiczno-prywatnym ze szkołami zawodowymi i Regionalnym Ośrodkiem Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego w Gorzowie Wlkp. organizują naukę zawodu i przyuczenie do wykonywania określonej pracy pracowników młodocianych i osób dorosłych. Gorzowskie rzemiosło i jego organizacje to prekursorzy partnerstwa publiczno-prywatnego w oświacie zawodowej na terenie miasta. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 maja 2001 r. wprowadzono wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego, realizowany we współpracy z poradniami psychologiczno- pedagogicznymi. Pomoc ta jest szczególnie ważna wtedy, gdy podejmowane kolejne decyzje edukacyjne i zawodowe mogą rzutować na przebieg całej drogi zawodowej jednostki. Ponadto miejska oferta oświatowa obejmuje 6 placówek pracy pozaszkolnej: Młodzieżowy Dom Kultury, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy, Zespół Poradni Psychologiczno Pedagogicznych, Stałe Szkolne Schronisko Młodzieżowe oraz Szkoła Muzyczna I stopnia, Szkoła Muzyczna I i II stopnia. W Gorzowie Wlkp. rozwija się także szkolnictwo wyższe. Wykorzystanie wolnych obiektów po jednostkach wojskowych pozwoliło poprawić warunki działania samodzielnych uczelni z gorzowskim rodowodem: Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej i Wyższej Szkoły Biznesu, a także Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej w Gorzowie Wlkp. Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyrażającą zgodę na likwidację Wyższej Informatycznej Szkoły Zawodowej, dnia 20 stycznia 2009 r. Senat PWSZ podjął stosowne uchwały umożliwiające przejęcie przez PWSZ studentów, bazy lokalowej oraz kadry WISZ od semestru letniego roku akademickiego 2008/09. W sumie w Gorzowie Wlkp. kształci się już około 10.000 studentów. W raku akademickim 2008/09 PWSZ liczyła 294 nauczycieli akademickich i 4854 studentów, WSB - 107 nauczycieli akademickich i 1100 studentów, a ZWKF - 83 nauczycieli akademickich i 1037 studentów. Ponadto w Gorzowie Wlkp. studia wyższe prowadzone są w punktach konsultacyjnych i wykładowych uczelni zlokalizowanych w innych miastach np. Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, czy też Uniwersytetu Szczecińskiego, kształcących w trybie zaocznym. 1.2.11 Kultura i sztuka Wizerunek kulturalny miasta Gorzowa Wlkp. tworzą znaczące przedsięwzięcia kulturalne. Najważniejsze z nich to: Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich Romane Dyvesa ; Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Jana Sebastiana Bacha; Gorzowskie Spotkania Teatralne; Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Zdzisława Morawskiego; Bestinwest 2009, str. 21

Ogólnopolskie Konfrontacje Fotograficzne; Koncerty w ramach Gorzów Jazz Celebrations; Ogólnopolski Festiwal Taneczny Dzieci i Młodzieży Szkolnej; Festiwal Reggae nad Wartą ; Międzynarodowy Festiwal Muzyczny Serenada nad Wartą ; Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych. W Gorzowie Wlkp. działa 8 miejskich instytucji kultury. Są nimi: Miejski Ośrodek Sztuki, prowadzący działalność wystawienniczą w dwóch galeriach: Galerii BWA i Galerii Sztuki Najnowszej oraz działalność filmową w trzech kinach: 60 krzeseł, DKF Megaron oraz Kinie Niezależnym; ponadto realizuje cykle edukacyjne z różnych dziedzin sztuki dla gorzowskich przedszkoli oraz szkół; Miejskie Centrum Kultury, prowadzi działalność impresaryjną oraz edukację muzyczną wśród dzieci i młodzieży szkolnej; Jazz Club Pod Filarami, zajmuje się upowszechnianiem muzyki jazzowej zarówno wśród dorosłych mieszkańców miasta, jak i wśród uczniów szkół w ramach edukacji muzycznej; Grodzki Dom Kultury, prowadzi działalność w 40 zespołach i sekcjach artystycznych oraz w trzech osiedlowych klubach kultury, a także szkolenia dla instruktorów amatorskiego ruchu artystycznego; Dom Kultury Małyszyn, jako instytucja peryferyjnie położona prowadzi działania z zakresu kultury dla okolicznych mieszkańców; Klub Myśli Twórczej Lamus, prowadzi działalność wystawienniczą, literacką i wydawniczą; Klub Nauczyciela, prowadzący działalność kulturalną na rzecz środowiska nauczycielskiego; Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, prowadzona wspólnie z Samorządem Województwa Lubuskiego, dysponująca 14 filiami bibliotecznymi, obsługującymi mieszkańców Gorzowa, a także wyspecjalizowanymi oddziałami, m.in.: Książki Mówionej, Zbiorów Audiowizualnych, Zbiorów Naukowych i Zbiorów Regionalnych. Biblioteka jest także organizatorem niezwykle cennego i unikalnego cyklu naukowego pn. Nowa Marchia prowincja zapomniana wspólne korzenie, którego celem jest upowszechnianie i dokumentowanie historii oraz wielokulturowego dziedzictwa dawnej Brandenburgii. W mieście ze zbiorów bibliotecznych można również korzystać w Bibliotece Pedagogicznej, która została wcielona w struktury Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego, a także w bibliotekach: przy Instytucie Wychowania Fizycznego, Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej oraz Wyższej Szkole Biznesu. Bestinwest 2009, str. 22

W Gorzowie Wlkp. działają dwie instytucje kultury podlegające Samorządowi Województwa: Teatr im. Juliusza Osterwy z unikalnym w skali kraju obiektem Sceny Letniej, zlokalizowany w zabytkowym kompleksie. Jest organizatorem Gorzowskich Spotkań Teatralnych, będących przeglądem najciekawszych spektakli w kraju, posiadających już wieloletnią tradycję, Międzynarodowych Spotkań Teatrów Ulicznych, jak również Międzynarodowych Spotkań Teatrów Ogródkowych. Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wlkp., ulokowane w 5 obiektach na terenie 3 gmin. W samym Gorzowie zajmuje willę z ogrodem oraz Spichlerz. Muzeum dokumentuje historię regionu, popularyzuje zgromadzone zbiory, prowadzi działalność wystawienniczą i edukacyjną. Instytucja posiada unikalny zbiór współczesnej sztuki polskiej Krąg Arsenału. W mieście funkcjonuje prywatne kino Helios z 5 salami oraz 1018 miejscami, z głównie komercyjnym repertuarem, znajdujące się w Galerii Askana. Aktywność społeczna znajduje swój wyraz w działalności około 40 towarzystw i stowarzyszeń kulturalnych. Do najbardziej znaczących grup amatorskiego ruchu artystycznego należą: chór Cantabile, Gorzowska Orkiestra Kameralna oraz dwie orkiestry dęte: Gorzowska Orkiestra Dęta i Orkiestra Ochotniczej Straży Pożarnej Siedlice. W Gorzowie Wlkp. istnieją liczne zespoły taneczne, m.in. dwa zespoły tańca ludowego Mali Gorzowiacy i Gorzowiacy, formacje tańca współczesnego: Buziaki, Kontra-Mini, Fart, Aluzja. Edukacja muzyczna dzieci i młodzieży realizowana jest w dwóch jednostkach podległych Miastu: Szkole Muzycznej I stopnia im. Władysława Jana Ciesielskiego oraz Szkole Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego, prowadzącej wiele przedsięwzięć muzycznych w mieście, m.in.: Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Jana Sebastiana Bacha; Regionalny Konkurs Skrzypcowy im. Jana Sebastiana Bacha. W mieście działa Liceum Plastyczne zaspokajające potrzeby miasta oraz częściowo regionu w zakresie kształcenia młodzieży uzdolnionej plastycznie. Wizytówką miasta jest prowadzona w szerokim zakresie edukacja kulturalna, będąca wynikiem dobrej współpracy gorzowskich instytucji kultury ze szkołami. Edukację muzyczną realizują dwie instytucje. Najstarszym, sztandarowym projektem jest Mała Akademia Jazzu, prowadzona od 1986 roku przez Jazz Club Pod Filarami. Zajęcia prowadzone przez muzyków jazzowych z całego kraju pogłębiają wiedzę z zakresu historii i teorii muzyki jazzowej. Innym przedsięwzięciem z zakresu edukacji muzycznej jest cykl koncertowy Polihymnia: muzyczne opowieści dla najmłodszych z udziałem muzyków, realizowany przez Miejskie Centrum Kultury. Edukację filmową realizuje Miejski Ośrodek Sztuki w następujących formach: Mała i Młodzieżowa Akademia Filmu, w której uczestnicy zdobywają wiedzę dotyczącą sztuki filmowej i Trudne tematy, Bestinwest 2009, str. 23

stworzone z myślą o młodzieży pochodzącej z rodzin dysfunkcyjnych i ubogich, łączące edukację filmową z profilaktyką patologii społecznych. Instytucja ta prowadzi również szeroko pojmowaną edukację artystyczną, łączącą różne dziedziny sztuki, w cyklu całorocznym pn. Warsztaty sztuki Karuzela oraz w okresie letnim pn. Wakacjoimaginacje, a także edukację regionalną, w formie spotkań z gorzowskimi regionalistami, połączonych z pokazem filmowym. Edukacją teatralną w mieście zajmuje się Studio teatralne dla dzieci i młodzieży, działające przy Teatrze im. Juliusza Osterwy. Jego uczestnicy poznają tajniki warsztatu aktorskiego (dykcja, ruch) oraz przygotowują scenki i przedstawienia teatralne. W ramach sprawowania przez miasto Gorzów Wlkp. mecenatu nad środowiskiem twórczym każdego roku przyznawane są stypendia dla młodych twórców na rozwój talentu i realizację projektów artystycznych oraz tzw. Motyle Nagroda Kulturalna Prezydenta Miasta Gorzowa Wielkopolskiego za zasługi w tworzeniu i upowszechnianiu kultury. 1.2.12. Kultura fizyczna i sport W roku 2008 w Gorzowie działało 60 klubów sportowych i 18 UKS, zrzeszających ogółem 2.900 zawodników. Uczestnictwo zespołów sportowych działających w Mieście w rozgrywkach ligowych na przestrzeni ostatnich lat przedstawia tabela 1. Tabela 1. Liczba zespołów uczestniczących w rozgrywkach ligowych w latach 2005-2009 2005 2006 2007 2008 2009 Ekstraliga 3 3 3 6 5 I liga 4 5 6 4 5 II liga 3 4 5 5 3 III liga 0 1 1 1 1 Źródło: Urząd Miasta Gorzowa Wlkp. W roku 2007 gorzowskie drużyny sportowe uczestniczyły w rozgrywkach Ekstraliga: - KSz Stilon szachy zespół mieszany; - AZS AWF lekkoatletyka zespół mieszany; - KSSE AZS PWSZ Sowood koszykówka kobiet; I liga: - KS Stal żużel; Bestinwest 2009, str. 24

- AZS AWF piłka ręczna mężczyzn; - ZTKKF Stilon piłka nożna kobiet; - GTPS Rajbud Development piłka siatkowa mężczyzn; - GKS Gorzovia Fisher Polska tenis stołowy kobiet; - GKS Gorzovia tenis stołowy mężczyzn; II liga: - TKKF Stilon II piłka nożna kobiet; - AZS PWSZ II koszykówka kobiet; - GKS Gorzovia II tenis stołowy kobiet; - Kanglida Team piłka nożna mężczyzn (futsal); - KS Beneton Globex - piłka nożna mężczyzn (futsal); III liga: - GKP piłka nożna mężczyzn. W 2008 roku układ zespołów w poszczególnych ligach wyglądał następująco: Ekstraliga: - AZS AWF lekkoatletyka zespół mieszany; - KSSE AZS PWSZ koszykówka kobiet; - KS Stal żużel po awansie; - AZS AWF piłka ręczna mężczyzn po awansie; - GKS Gorzovia Fisher Polska tenis stołowy kobiet po awansie; - GKS Gorzovia tenis stołowy mężczyzn po awansie; I liga: - KSz Stilon szachy zespół mieszany po spadku; - ZTKKF Stilon piłka nożna kobiet; - GTPS Rajbud Development piłka siatkowa mężczyzn; - GKP piłka nożna mężczyzn po awansie; II liga: - TKKF Stilon II piłka nożna kobiet; - AZS PWSZ II koszykówka kobiet; - GKS Gorzovia II tenis stołowy kobiet; - Kanglida Team piłka nożna mężczyzn (futsal); - KS Beneton Globex - piłka nożna mężczyzn (futsal); III liga: - Gorzowski Klub Koszykówki Bestinwest 2009, str. 25

W 2009 roku nasze zespoły występują na następujących szczeblach rozgrywek: Ekstraliga: - AZS AWF lekkoatletyka zespół mieszany; - KSSE AZS PWSZ koszykówka kobiet; - KS Stal żużel; - GKS Gorzovia Fisher Polska tenis stołowy; - GKS Gorzovia tenis stołowy mężczyzn; I liga: - GKP piłka nożna mężczyzn. - AZS AWF piłka ręczna mężczyzn po spadku; - KSz Stilon szachy zespół mieszany; - ZTKKF Stilon piłka nożna kobiet; - GTPS Rajbud Development piłka siatkowa mężczyzn; II liga: - TKKF Stilon II piłka nożna kobiet; - AZS PWSZ II koszykówka kobiet; - GKS Gorzovia II tenis stołowy kobiet; III liga: - Gorzowski Klub Koszykówki, - Zespoły uczestniczące w rozgrywkach I ligi futsalu. Wyniki sportowe zawodników gorzowskich klubów sportowych przedstawia tabela 2. Tabela 2. Liczba medali zdobytych przez zawodników gorzowskich klubów sportowych w kategorii senior 2005 2006 2007 2008 Mistrzostwa Świata 8 3 4 22 /23 Mistrzostwa Europy 15 4 10 7 Mistrzostwa Polski 94 99 140 137/138 Źródło: Urząd Miasta Gorzowa Wlkp. W 2008 roku klub AZS AWF był jedynym klubem w kraju, którego zawodnik na trzech kolejnych igrzyskach olimpijskich od Sydney po Ateny i Pekin zdobył złoty medal, co jest zaszczytem zarówno dla klubu jak i miasta. Bestinwest 2009, str. 26

Złote medale Igrzysk Olimpijskich zdobyli Tomasz Kucharski (Sydney i Ateny) oraz Michał Jeliński (Pekin) - wszystkie w wioślarstwie. Do najważniejszych indywidualnych dyscyplin sport w Gorzowie Wlkp. oprócz wioślarstwa należą: kajakarstwo, pływanie, boks, sumo, wschodnie sporty walki, lekka atletyka i kolarstwo. Godnym podkreślenia jest fakt, iż w 2008 roku medale ME i MŚ zdobywali również zawodnicy w kategorii juniora i młodzieżowca co stanowi znakomity prognostyk dla sukcesów gorzowskiego sportu w kontekście okresu objętego strategią (IO 2012 i 2016) ale jednocześnie pokazuje potrzebę dbałości o nowoczesną bazę sportową, sprzęt sportowy właściwe zaplecze medyczne oraz stosowne nakłady finansowe na proces szkolenia i ich udział w zawodników w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Wielką wartością gorzowskiego sportu są gry zespołowe. W 2008 roku liczba zespołów występujących w najwyższej klasie rozgrywkowej wzrosła w porównaniu do 2007 roku o trzy drużyny, a rangę gorzowskich gier zespołowych podniosły zdobycze medalowe historyczny brązowy medal w 2008 r. oraz srebrny medal w 2009 r. mistrzostw Polski w koszykówce kobiet KSSSE AZS PWSZ, akademickie wicemistrzostwo Polski piłkarzy ręcznych oraz srebrny medal tenisistów stołowych GKS Gorzovii w Pucharze Polski w 2008 r. oraz srebrny medal męskiej drużyny w mistrzostwach Polski w 2009 r. Ważne miejsce w gorzowskiej kulturze fizycznej odgrywa sport osób niepełnosprawnych zorganizowanych w ramach GZSN Start. W 2008 roku gorzowscy sportowcy niepełnosprawni zdobyli na arenach krajowych 51 medali w następujących dyscyplinach sportu: lekkoatletyce, łucznictwie, podnoszeniu ciężarów i strzelectwie sportowym (w kategorii senior i junior). Zawodnicy GZSN Start w 2008 roku zdobyli również trzy medale Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie srebrny w pchnięciu kulą wywalczony przez Tomasza Blatkiewicza oraz dwa brązowe - w rzucie oszczepem zdobyty przez Mirosława Pycha oraz w podnoszeniu ciężarów przez Ryszarda Rogalę. Instytucje kultury fizycznej (CSR Słowianka, OSiR, TKKF-y, kluby sportowe) oraz samorządowe placówki oświatowe (przedszkola i szkoły wszystkich typów), jak również Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej i Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, mają duży wpływ na aktywność mieszkańców miasta w zakresie rekreacji ruchowej. Jednak dla zaktywizowania społeczeństwa w powyższej materii nieodzowne są działania koordynacyjno- inspiracyjne. Obecnie baza sportowa miasta to m.in.: 2 stadiony; 7 boisk wielofunkcyjnych; 5 boisk piłki nożnej; 19 boisk piłki ręcznej; 11 boisk koszykówki; Bestinwest 2009, str. 27

11 kortów tenisowych; 1 tor łuczniczy; 1 strzelnica sportowa; 3 przystanie wodne; 2 pływalnie kryte; 10 hal sportowych; 30 hal gimnastyczno-sportowych; 1 tor żużlowy; 1 zadaszone sztuczne lodowisko. Mimo tak znaczącego zaplecza w postaci bazy sportowej, w 2008 roku występowały istotne potrzeby, do których zaliczyć należy przede wszystkim: brak stadionu lekkoatletycznego, hali widowiskowosportowej, stadionu piłkarskiego oraz bazy na potrzeby sportów walki, w tym głównie boksu. Niedostatki w powyższym zakresie miały istotny wpływ na ograniczenie możliwości organizacji w Gorzowie Wlkp. widowisk sportowych rangi krajowej i międzynarodowej ale mimo to gorzowski sport w 2008 roku był bardzo ważnym produktem promocyjnym naszego Miasta, który jednak w perspektywie czasowej niniejszej strategii będzie wymagał stale rosnących nakładów finansowych. 1.2.13. Pomoc społeczna Zadania z zakresu pomocy społecznej są realizowane przez Gorzowskie Centrum Pomocy Rodzinie i Polityki Społecznej. Głównym zadaniem Centrum jest nadzór nad jednostkami prowadzonymi przez miasto tj.: Dwoma Domami Pomocy Społecznej: o Domem Pomocy Społecznej Nr 1 im. Marie Juchacz (236 miejsc statutowych). W ramach miejsc statutowych funkcjonuje również Dom Kombatanta; o Domem Pomocy Społecznej Nr 2 z filią Dom W Połowie Drogi - (90 miejsc statutowych). Placówkami opiekuńczo wychowawczymi: o Ośrodkiem Wsparcia Rodziny (przeznaczony dla dzieci od urodzenia do 18 lat lub momentu ukończenia szkoły); o Pogotowiem Opiekuńczym (dla dzieci od 5 do 18 roku życia); o Rodzinnym Domem Dziecka dla dzieci w wieku do 18 roku życia lub do czasu zakończenia procesu edukacji; Bestinwest 2009, str. 28

o Ośrodkiem Adopcyjno Opiekuńczym. Do głównych zadań Ośrodka należy: poszukiwanie, przygotowywanie i kwalifikowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub adopcyjnej, udzielanie wsparcia rodzinom adopcyjnym, zastępczym oraz naturalnym; o Specjalistycznym Ośrodkiem Wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej - który prowadzi działalność całodobową, świadcząc specjalistyczne usługi dla osób i rodzin znajdujących się w sytuacjach kryzysowych. Ponadto w ramach struktur wsparcia społecznego działa szereg placówek wsparcia dziennego, realizujących usługi opiekuńcze, specjalistyczne i tworzące lokalne ośrodki wsparcia rozpoznanych potrzeb mieszkańców miasta: Dom Dziennego Pobytu w Gorzowie Wlkp.; Środowiskowy Dom Samopomocy w Gorzowie Wlkp.; Środowiskowy Dom Samopomocy z filią Ośrodka Terapii Zajęciowej. W roku 2008 pomocą społeczną objęto 5635 rodzin tj. 12734 osób w tych rodzinach. W porównaniu z 2007 rokiem liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej uległa zmniejszeniu o 263, co spowodowane było min. usamodzielnieniem się rodzin korzystających dotychczas ze świadczeń pomocy społecznej. W 2008r. pod opieką Centrum pozostawało 240 rodzin zastępczych, w których wychowywało się 468 dzieci. Na realizację świadczeń w ramach zadań własnych gminy wykorzystano środki w łącznej kwocie 7.442.737,-zł, natomiast na realizację zadań zleconych gminie w roku 2008 wydatkowano kwotę 3.615.873,-zł. Programy i działania lokalne prowadzone na rzecz wyrównywania poziomu życia mieszkańców Gorzowa Wlkp. obejmują: pomoc w dożywianiu uczniów; pomoc w formie zakupu biletów komunikacji miejskiej; pomoc w formie zapewnienia gorącego posiłku; pomoc w formie zapewnienia wypoczynku letniego dzieciom i młodzieży; Miejski program osłonowy wsparcia rodzin wielodzietnych w 2008 roku przyjęty Uchwałą Nr XXXVI/550/2008 Rady Miasta Gorzowa Wlkp. z dnia 28 maja 2008r.; Program rządowy Pomoc państwa w zakresie dożywiania. Bestinwest 2009, str. 29

GCPRiPS realizował następujące programy: Zacznij od nowa budować swoją przyszłość - głównym celem projektu była aktywna integracja osób z kręgu wykluczenia społecznego zamieszkałych w lokalach socjalnych stworzonych w hotelu Metalowiec przy ul. Szczecińskiej 25, jak również osób zagrożonych eksmisją lub tez nie posiadających własnych lokali z terenu Miasta Gorzowa Wlkp. Do projektu zakwalifikowano grupę 45 beneficjentów. Grupę tę stanowiły osoby wykluczone, które nie są w stanie samodzielnym staraniem wrócić na rynek pracy, korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, długotrwale bezrobotne z problemami psychospołecznymi oraz niewydolnością wychowawczą. Projekt systemowy współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w kwocie 242.228,90 zł. Współpraca zawodowych rodzin zastępczych z rodzinami biologicznym - szkolenie mające na celu poprawę relacji rodzin zastępczych z rodzinami naturalnymi, zmienić negatywne postawy względem siebie, zrozumieć mechanizmy, które doprowadziły do degradacji rodziny, a w konsekwencji do zabrania z niej dzieci. W szkoleniu wzięły udział zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze wielodzietne i o charakterze pogotowia rodzinnego razem z dziećmi 15 osób, w tym 9 kobiet i 6 mężczyzn w wieku od 27 do 52 roku życia oraz 43 dzieci w wieku od 0 do 18 roku życia oraz 6 wolontariuszy z GCPRiPS. Program z zakresu opieki nad dzieckiem i rodziną finansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Całkowity koszt programu to kwota 13.449,65 zł.; w tym kwota dotacji 10.000 zł. Utworzenie środowiskowych punktów poradnictwa dla dzieci, młodzieży oraz rodziców w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu - Program adresowany był do dzieci i młodzieży z rodzin niewydolnych wychowawczo oraz ich rodziców. Utworzono 2 kawiarenki internetowe na 4 stanowiska komputerowe każda. Podstawą działalności była nauka posługiwania się komputerem oraz bezpiecznego korzystania z Internetu. Uczestnikami byli rodzice wraz z dziećmi korzystający ze świadczeń pomocy społecznej (16 dzieci). Program z zakresu opieki nad dzieckiem i rodziną finansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Całkowity koszt programu to kwota 36.208,33 zł.; w tym kwota dotacji 27.694,88 zł. Chcemy wrócić do pracy - w ramach zadania zawarto kontrakty socjalne, które miały na celu aktywizację osób bezrobotnych i wyposażenie ich w umiejętności poruszania się na rynku pracy. Uczestnikami projektu było 7 mężczyzn oraz 3 kobiety. Program finansowany przez Wojewodę Lubuskiego. Całkowity koszt programu to kwota 8.950,00 zł.; w tym kwota dotacji 6.000,00 zł. Bestinwest 2009, str. 30

Dużo w domu nie wadzi nikomu program pracy z rodziną wielodzietną realizowany był w oparciu o utworzenie interdyscyplinarnego zespołu specjalistów pracujących na rzecz rodziny. Uczestnikami programu było 8 rodzin pełnych i 3 rodziny niepełne, w tym: 2 mężczyzn, 9 kobiet oraz 44 dzieci. Program finansowany przez Wojewodę Lubuskiego. Całkowity koszt programu to kwota 12.666,01 zł.; w tym kwota dotacji 1.998,01 zł. GCPRiPS otrzymał ogólnie 287.921,79,-zł. na realizację powyższych programów, z czego: - 242.228,90,-zł. z EFS; - 7.998,01,-zł. z Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego; - 37.694,88,-zł. z MPiPS w ramach opieki nad dzieckiem i rodziną. W ramach zadań statutowych GCPRiPS realizuje także działania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych realizowanych z funduszy PFRON przy wsparciu budżetu Miasta. Dzięki środkom z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych osoby niepełnosprawne otrzymują pomoc w różnych formach, mogą pełniej uczestniczyć z życiu społecznym (warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne), likwidacja barier umożliwia lepsze funkcjonowanie w domu, daje osobie poczucie większej samodzielności, ułatwia wykonywanie codziennych czynności, pozwala na pozostanie we własnym środowisku bez pilnej konieczności umieszczenia w specjalistycznych placówkach. W 2008 roku wydatkowano na te cele kwotę 4.543.201 zł., na niżej wymienione zadania: finansowanie kosztów szkoleń i przekwalifikowania osób niepełnosprawnych; dofinansowanie do kosztów pobytu Warsztatach Terapii Zajęciowej; dofinansowanie do uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych dla osób niepełnosprawnych; dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze; dofinansowanie do sportu, kultury, rekreacji i turystyki; dofinansowanie do likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych. 1.2.14. Opieka zdrowotna Na terenie miasta działa jeden Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki, w skład którego wchodzą: Zespoły Szpitalne przy ul. Dekerta 1 (650 łóżek), ul. Walczaka 42 (596 łóżek) oraz dwa pogotowia: Samodzielna Publiczna Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego oraz Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe Województwa Lubuskiego Zarząd Okręgowy. Bestinwest 2009, str. 31

Na terenie miasta Gorzowa funkcjonują (stan na styczeń 2007 r.) 74 Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej oraz 6 przychodni i ośrodków zdrowia publicznych, w których porad udziela ponad 400 lekarzy, a zatrudnionych jest blisko 1.000 pielęgniarek. Praktyki lekarzy rodzinnych, zorganizowane jako Podstawowa Opieka Zdrowotna, odbywają się w 17 placówkach, Niepublicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej zapewniając opiekę w zakresie podstawowym. Recepty można realizować w ponad 50 aptekach. 1.2.15. Bezpieczeństwo publiczne Policja Komenda Wojewódzka jest jednostką organizacyjną Policji stanowiącą aparat, przy pomocy którego Komendant Wojewódzki Policji w Gorzowie Wlkp. działając w imieniu Wojewody Lubuskiego lub własnym realizuje zadania Policji określone w ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na ich podstawie, w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze województwa lubuskiego. Działalność Komendy Wojewódzkiej podlega: nadzorowi Komendanta Głównego Policji, w zakresie wynikającym z ustawowej funkcji przełożonego wszystkich policjantów oraz centralnego organu administracji rządowej, właściwego w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi i utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego; zwierzchnictwu Wojewody Lubuskiego, sprawowanemu nad funkcjonowaniem zespolonych służb, inspekcji i straży, z wyjątkiem: o spraw związanych z wykonywaniem czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń; o spraw w postępowaniu administracyjnym, w których organem wyższego stopnia z mocy przepisów ustawowych jest Komendant Główny Policji. Bezpieczeństwo - na terenie miasta Gorzowa Wlkp. (za I-VI 2009r.) na podstawie danych Wydziału Wywiadu Kryminalnego Komendy Wojewódzkiej Policji w Gorzowie Wlkp.: 1. stwierdzone przestępstwa ogółem - 2743 - wykryte - 2343 - wykrywalność - 81,6% 2. w tym kryminalne - 1561 - wykryte - 1196 - wykrywalność - 70,8% Bestinwest 2009, str. 32

3. w tym gospodarcze - 742 - wykryte - 722 - wykrywalność - 97% 4. w tym drogowe - 295 - wykryte - 294 - wykrywalność - 99,7% 5. pozostałe - 145 Warto dodać, iż na wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańców Gorzowa Wlkp. wpłynie z pewnością realizacja projektu pn. Przebudowa i zmiana sposobu użytkowania budynku pokoszarowego przy ul. Myśliborskiej w Gorzowie Wlkp. na siedzibę filii samodzielnego Pododdziału Prewencji Policji z Zielonej Góry, I Komisariatu Policji, Laboratorium Kryminalistycznego oraz Archiwum Komendy Wojewódzkiej Policji, który decyzją Zarządu Województwa Lubuskiego ma zostać włączony do Indykatywnego Planu Inwestycyjnego Lubuskiego Regionalnego Programu operacyjnego na lata 2007-2013. Wydział zarządzania kryzysowego Urzędu Miasta w Gorzowie Wlkp. Na podstawie obowiązujących przepisów zajmuje się zadaniami z zakresu: zarządzania kryzysowego; obrony cywilnej; koordynowania działań związanych z bezpieczeństwem ludności i miasta; współpracy z władzami wojskowymi; nadzoru nad planowaniem i zapewnienie ochrony oraz ewakuacji dóbr kultury. Bestinwest 2009, str. 33

Tabela 3. Zestawienie działań kryzysowych w 2008 roku obsługiwanych przez wydział zarządzania kryzysowego Urzędu Miasta w Gorzowie Wlkp. L.p. Zdarzenia w mieście Ilość 1. powodzie, podtopienia / rz. Warta i Kłodawka 9 2. pożary: infrastruktury technicznej; infrastruktury mieszkalnej; terenów zielonych i lasów. 3. anomalia pogodowe: wichury; mrozy, gołoledź, upały; długotrwałe opady deszczu, śniegu, gradobicie; wyładowania atmosferyczne. 4. niepokoje społeczne: zamieszki uliczne; manifestacje; blokady dróg; okupacja urzędów i zakładów pracy; usuwanie niewybuchów i niewypałów; akty terroryzmu; paraliż komunikacyjny. 5. zdarzenia: ekologiczne; samochodowe; kolejowe; lotnicze; wodne; budowlane; osunięcia gruntu. 6. skażenia w zakładach pracy lub w transporcie: chemiczne; biologiczne; promieniotwórcze. 7. epidemie: wśród ludzi ; wśród zwierząt; wśród roślin; występowanie plag. 8. długotrwałe przerwy w dostawach: wody; gazu; energii elektrycznej; paliw stałych i ciekłych; energii cieplnej. 9. Brak łączności 10. paraliż istotnych sieci komputerowych 11. inne: oddziaływanie na dzikie, drapieżne zwierzęta; 16 RAZEM 102 Źródło: Urząd Miasta w Gorzowie Wlkp. 5 11 14 4 4 2 3-2 - - 7-4 3 6 - - - 3 1 - - - - - - 1 7 2 3-4 Bestinwest 2009, str. 34

Straż Miejska Straż Miejska, organ Prezydenta Miasta, działający w celu zapewnienia porządku i spokoju publicznego mieszkańcom miasta Gorzowa Wlkp. prowadzi dynamiczne i efektywne działania. Rozpoznanie zagrożeń, stała więź z lokalnymi społecznościami, podejmowanie nowych wyzwań, własna inicjatywa i skuteczność w ściganiu sprawców wykroczeń wpływają na osiąganie coraz lepszych wyników pracy tej formacji. Zestawienie informacji dotyczących interwencji Straży Miejskiej przedstawia tabela 4. Tabela 4. Interwencje Straży Miejskiej Lp. Rodzaje wykroczeń W latach 2006 2007 2008 1 Wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu: 249 318 298 Wykroczenia przeciwko instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym 1 9 19 Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia 590 460 341 Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji 3764 3110 2254 Wykroczenia przeciwko osobie - 12 - Wykroczenia przeciwko zdrowiu 2 21 - Wykroczenia przeciwko mieniu 2 79 - Wykroczenia przeciwko interesom konsumentów - 914 - Wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej 547-88 Wykroczenia przeciwko urządzeniom użytku publicznego 430-686 Szkodnictwo leśne, polne i ogrodowe 2-11 2. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 256 628 268 3. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 527 958 1037 4. Inne pozakodeksowe przepisy o wykroczeniach - 11 4 5 Akty prawa miejscowego (przepisy porządkowe) 22-3 Ogółem 5966 6504 5009 Źródło: Urząd Miasta w Gorzowie Wlkp. Dokonując analizy wykroczeń należy stwierdzić, że największą grupę stanowią czyny przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji. Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia oraz wykroczeń przeciwko urządzeniom majątku publicznego to druga dominująca grupa, w której przeważają czyny dotyczące: zanieczyszczenia oraz niszczenia trawników; zaśmiecania miejsc dostępnych dla publiczności; nie stosowanie się do zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu psa. Zwalczanie nielegalnych wysypisk śmieci, ściganie osób naruszających przepisy ustawy o porządku i czystości w mieście to priorytety działań w minionym okresie. Wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu, spożywanie alkoholu w miejscach niedozwolonych, pijaństwo, zakłócanie spokoju pod wpływem alkoholu to przyczyny, które powodują powstawanie poważniejszych zdarzeń, Bestinwest 2009, str. 35

przestępstw i wandalizmu. W ostatnich dwóch latach zdecydowanie wzrosła liczba tego rodzaju wykroczeń. Wymienione wykroczenia najczęściej irytują mieszkańców i wpływają na ich codzienne poczucie bezpieczeństwa. Włączają się oni aktywnie do zwalczania takich zachowań. W minionym okresie zgłosili ponad 1800 interwencji. 1.2.16. Rozwój turystyczny Gorzowa Wlkp. Gorzów Wlkp. wraz z okolicznymi terenami tworzy bardzo atrakcyjne miejsce pod względem turystycznym. Na terenie miasta Gorzowa Wlkp. funkcjonuje ogółem 11 obiektów zbiorowego zakwaterowania (6 hoteli, jedno schronisko młodzieżowe, 4 innych obiektów). Z obiektów noclegowych skorzystało ogółem w 2008 roku 69.480 osób, w tym 15.981 turystów zagranicznych (dane GUS 2009), co obrazuje tabela 5. Tabela 5. Wykorzystanie bazy noclegowej Gorzowa Wlkp. Lata Obiekty1 Miejsca noclegowe1 Korzystający z noclegów Udzielone noclegi ogółem w tym całoroczne ogółem w tym turyści zagraniczni Ogółem w tym turystom zagranicznym 2006 2007 2008 1 stan w dniu 31 VII 12 12 11 1.054 1.027 895 1.006 1.027 895 74.308 79.504 69.480 18.244 18.524 15.981 136.355 162.044 125.679 29.307 33.326 33.784 Źródło: Urząd Miasta w Gorzowie Wlkp. Gorzów jako miasto w środku "zielonych płuc" Polski stanowi doskonały cel dla turystów. Jest znakomitą bazą wypadową na wycieczki piesze i rowerowe. Rowerzyści mają do dyspozycji kilka ciekawych szlaków, które mają tu swój początek, wiodących przez malownicze wzgórza morenowe i lasy z licznymi rezerwatami przyrody wzdłuż dolin Warty, Noteci i Polki. Okolice Gorzowa można zwiedzić także pieszo docierając często do miejsc niedostępnych turystom zmotoryzowanym a nawet rowerzystom. Główne trasy szlaków pieszych wiodą przez Santok, Santoczno, Wojcieszyce, Górki Noteckie, Zdroisk oraz wiele równie malowniczych miejsc. Gorzów leży także w sąsiedztwie atrakcyjnych turystycznie Lubniewic dawnego kurortu wypoczynkowego. W centrum Gorzowa na Wełnianym Rynku, w zabytkowym tramwaju, działa Punkt Informacji Turystycznej BIMBA. Można tu nabyć gadżety promocyjne związane z Gorzowem, bilety na imprezy kulturalne i sportowe. Sprzedawane są także ciekawe książki poświęcone miastu, jego atrakcjom i historii. Dla tych, którzy planują wypoczynek w regionie uruchomiono ogólnodostępny portal Bestinwest 2009, str. 36

turystyczny www.wypoczynek.gorzow.pl. Jego zadaniem jest dostarczenie rzetelnej i kompleksowej informacji na temat bazy turystycznej miasta Gorzowa i okolic. Znajdą się tu między innymi informacje o ośrodkach turystycznych, hotelach, restauracjach, klubach, dyskotekach oraz gminach województwa. W Gorzowie istnieje także wiele stowarzyszeń i klubów turystycznych, które propagują czynną turystykę i aktywny wypoczynek na terenie miasta i w okolicach, m.in. PTTK Ziemi Gorzowskiej, Gorzowski Klub Rowerzystów Cyklista, Klub Turystyki Pieszej Nasza Chata i wiele innych. W latach 2005-2008 Miasto podjęło następujące działania związane z turystyką: we współpracy z Zakładem Kartograficznym Sygnatura Wydział Rozwoju i Promocji Miasta opracował wersję cyfrową planu miasta Gorzowa, na podstawie której powstał plan interaktywny umieszczony na miejskiej stronie internetowej, który głównie turystom ułatwia orientację w topografii miasta; wydano przewodnik turystyczny po mieście i okolicach Gorzów Wielkopolski miasto na siedmiu wzgórzach K. Kamińskiej i Z. Rudzińskiego, także w wersji niemieckiej; jest to pierwszy od 28 lat przewodnik po Gorzowie i w ogóle pierwszy po wojnie napisany przez osoby na stałe z nim związane; w replice zabytkowego tramwaju na Wełnianym Rynku uruchomiono punkt sprzedaży miejskich gadżetów oraz informacji turystycznej wraz z webstrefą w tzw. przestrzeni okołobimbowej, gdzie posiadacz laptopa a także komputera kieszonkowego może uzyskać bezpłatny dostęp do internetu; Gorzów zaprezentował się na największych targach turystycznych; wydano i wprowadzono na rynek plan Gorzowa Wlkp. z informacjami opracowanymi w Wydziale Rozwoju i Promocji Miasta; przedsięwzięcie zrealizowane we współpracy z Zakładem Kartograficznym Sygnatura ; zrealizowano projekt ponadlokalny Łączą nas rzeki umożliwiający pozyskanie środków unijnych na budowę infrastruktury w zainteresowanych gminach położnych nad rzekami: Odrą, Wartą; opracowano szlaki turystyczne i teksty, umieszczając je na stronie internetowej www.gorzow.pl; zorganizowano wymianę doświadczeń w ramach polsko-niemieckich grup roboczych skupiających organizatorów turystyki w mieście; zrealizowano promocję w ogólnopolskich wydawnictwach turystycznych. Bestinwest 2009, str. 37

1.2.17. Środowisko przyrodnicze i jego stan W Gorzowie Wlkp., jak w każdym dużym ośrodku miejskim istnieją problemy dotyczące ochrony środowiska, a ich rozwiązywanie wiąże się z potrzebą inwestowania i koniecznością podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców miasta. Władze miasta przywiązują dużą wagę do tych zagadnień, co uwidacznia się w konkretnych działaniach inwestycyjnych i administracyjnych dotyczących ochrony powietrza, ochrony wód, gospodarki odpadami, ochrony przed hałasem, urządzania i utrzymania terenów zieleni oraz monitoringu stanu środowiska. Równocześnie prowadzona jest edukacja i popularyzacja zagadnień ochrony środowiska. Wszystkie działania władz miasta podejmowane są zgodnie z zasadą, że Ziemi nie odziedziczyliśmy po naszych przodkach, a tylko pożyczyliśmy ją od naszych dzieci, a ich podstawą jest wiedza o istniejących zagrożeniach. Źródłem tej wiedzy są wyniki badań stanu środowiska, prowadzonych w ramach monitoringu krajowego, regionalnego i lokalnego, które wykorzystywane są przy podejmowaniu konkretnych decyzji mających na celu poprawę istniejącego stanu środowiska. Wyniki badań i ich analizy publikowane są w wydawanych przez Urząd Miasta i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska raportach o stanie środowiska miasta. Z danych tych wynika, że wpływ miasta na środowisko w ostatnich latach znacznie się zmniejszył, przede wszystkim dzięki prowadzonym inwestycjom proekologicznym. Odprowadzane przez oczyszczalnię do rzeki Warty ścieki odpowiadają normom również pod względem wskaźników biogennych, co jest efektem przeprowadzonej modernizacji oczyszczalni. Wyraźnemu zmniejszeniu uległa też emisja zanieczyszczeń do powietrza dzięki budowie bloku parowo gazowego w PGE Elektrociepłowni Gorzów S.A., i, zmianie paliwa stałego na gaz ciepłowni PEC i innych jednostek. Radykalnej zmianie uległa gospodarka odpadami komunalnymi, poprzez budowę Zakładu Utylizacji Odpadów, gdzie zmieszane odpady poddawane są segregacji, w wyniku której wyodrębnione zostają surowce wtórne i odpady organiczne (poddawane procesowi kompostowania). Jedynie pozostała część odpadów nieprzydatnych do wykorzystania jest składowana. Modernizowana i rozbudowywana jest sieć ciepłownicza, kanalizacyjna i wodociągowa. Z rozmachem prowadzone są prace przy porządkowaniu układu komunikacyjnego miasta. Stan jakości powietrza W celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza modernizuje się kotłownie opalane paliwem stałym, zastępując je kotłowniami opalanymi gazem lub podłączając obiekty do istniejącej sieci ciepłowniczej. W ten sposób w ostatnich latach zniknęło kilkanaście emitorów, a inne znaczenie ograniczyły emisję szkodliwych związków. Ze względu na istniejące przekroczenia dopuszczalnego Bestinwest 2009, str. 38

stężenia pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu, Wojewoda Lubuski wypełniając obowiązek ustawowy opracował program ochrony powietrza dla miasta (rozporządzenie Wojewody Lubuskiego z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla Gorzowa Wielkopolskiego miasta na prawach powiatu, Dz. Urz. Województwa Lubuskiego z 02.01.2008 r. Nr 1, poz. 1). Program obejmuje powierzchnię 8.306 ha (prawie 10% powierzchni miasta) jest to obszar ograniczony od wschodu ul. Głowackiego i ul. Nową; od południa Al. Odrodzenia, i ul. Roosevelta, od zachodu ul. Olimpijską, od północy ul. Składową i Al. 11 Listopada. Określa on podstawowe kierunki i działania naprawcze jak również termin ich realizacji do 2017 roku. Główne kierunki działań to: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń umożliwiających ograniczenie emisji pyłu zawieszonego; rozbudowa centralnych systemów zaopatrzenia w energię cieplną i modernizacja istniejących, likwidacja indywidualnych źródeł ciepła i osiedlowych kotłowni, zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczenie strat ciepła (termomodernizacja), rozwój systemu transportu publicznego, wymiana taboru transportu zbiorowego, budowa parkingów i ich właściwa lokalizacja (wielopoziomowych przy budynkach użyteczności publicznej), naprawa dróg, likwidacja dróg o nawierzchni nieutwardzonej, tworzenie ciągów pieszych deptaków z zielenią, budowa ścieżek rowerowych, utrzymywanie czystości dróg (zwiększenie częstotliwości sprzątania na mokro w porach bezdeszczowych; zwiększenie nadzoru nad sprawnością pojazdów, uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń umożliwiających ograniczenie emisji pyłu zawieszonego. Sukcesywna realizacja postanowień programu zapewni dotrzymanie obowiązujących norm w zakresie pyłu zawieszonego PM10. Pozostałe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza w mieście nie przekraczają dopuszczalnych norm. Stan jakości wód Ograniczenie wprowadzania zanieczyszczeń do wód sukcesywnie realizowane jest poprzez budowę sieci kanalizacji sanitarnej w dzielnicach miasta w ramach zintegrowanego systemu kanalizacji sanitarnej Gorzowa i gmin ościennych wchodzących w skład Związku Celowego Gmin MG-6. Dzięki wykonanej modernizacji oczyszczalni ścieków odprowadzane do Warty ścieki odpowiadają normom zarówno pod względem wskaźników fizyko-chemicznych jak i biogennych. Aby zmniejszyć zanieczyszczenie wód powierzchniowych od kilku lat prowadzona jest budowa osadników i separatorów na wylotach kanalizacji deszczowej. Jak wynika z prowadzonego monitoringu wody rzeki Warty i Kłodawki nie odpowiadają normom. Należy zaznaczyć, iż wśród badanych kilkudziesięciu wskaźników przekroczenia norm zaobserwowano tylko w dwóch wskaźnikach, i to nie w sposób stały i ciągły. Wyniki badań potwierdzają, że już na teren miasta wpływają wody złej jakości. Bestinwest 2009, str. 39

Gospodarka odpadami komunalnymi Gospodarowanie odpadami komunalnymi oparte jest na systemie gromadzenia odpadów, ich odbiorze, a następnie na bezpiecznym sposobie ich odzysku i unieszkodliwiania. Zebrane odpady przez przedsiębiorców posiadających zezwolenia Prezydenta Miasta trafiają do Zakładu Utylizacji Odpadów, oddanym do użytku w 1998 roku, gdzie zmieszane odpady poddawane są segregacji, w wyniku której wyodrębnione zostają surowce wtórne i odpady organiczne (poddawane procesowi kompostowania). Jedynie pozostała część odpadów nieprzydatnych do wykorzystania jest składowana. Zakład wyposażony jest w linię do doczyszczania i rozdrabniania odzyskanych surowców wtórnych, linię do belowania surowców wtórnych. W następnych latach wybudowano kolejne instalacje kwaterę na odpady niebezpieczne, linię do rozdrabniania odpadów gabarytowych. W mieście funkcjonuje system selektywnej zbiórki odpadów u źródła ich powstawania. Należy zaznaczyć, iż Miasto osiągnęło już poziom odpadów ulegających biodegradacji składowanych na składowisku wyznaczony w Krajowym planie gospodarki odpadami na 2020 r. Istniejący system gospodarki odpadami komunalnymi w Gorzowie, oparty na sprawnym systemie gromadzenia i wywozu odpadów, a także ich sortowania i kompostowania, uzupełniony systemem selektywnej zbiórki u źródła powstawania daje gwarancje racjonalnego gospodarowania odpadami komunalnymi w mieście. Zieleń miejska Składniki zieleni miejskiej lasy, parki, zieleńce, skwery, zieleń przydrożna decydują o warunkach życia w mieście, jego walorach zdrowotnych, rekreacyjnych, psychospołecznych i tożsamościowych. Wszystkie elementy zieleni miejskiej tworzą poczucie związków człowieka z przyrodą, uwrażliwiają na potrzebę jej ochrony, pobudzają postrzeganie naturalnego piękna i sprawiają, że nasze codzienne życie staje się przyjemniejsze i bogatsze. Gorzów Wlkp. charakteryzuje się dużą ilością terenów zielonych. Stanowią one około 14% powierzchni miasta. Dominujący udział w ich strukturze zajmują lasy - 417 ha, ogrody działkowe - 357 ha i parki 134 ha. Parki miejskie ze względu na bogaty skład gatunkowy i położenie na bardzo urozmaiconym, ciekawie ukształtowanym terenie - posiadają duże walory poznawcze, estetyczne i krajobrazowe. Na skutek sporadycznego prowadzenia prac pielęgnacyjnych i renowacyjnych na drzewostanie parkowym, niektóre parki zatraciły swoje pierwotne założenia, nabierając charakteru obszarów leśnych. Na terenie miasta znajduje się 9 parków z których największym jest park Czechówek, a najmniejszym Park Wiosny Ludów, położony w centrum miasta. Jest on, mimo niewielkiej powierzchni, najbardziej urokliwym miejscem ze względu na staw położony w centralnym punkcie parku, przepływającą Kłodawkę i różnorodność drzewostanu pod względem gatunkowym i wiekowym. Ważnym elementem zieleni miejskiej są zadrzewienia przydrożne, które wpływają korzystnie na warunki mikroklimatyczne miasta - chroniąc od kurzu, pyłu, dymu i hałasu. Chronią Bestinwest 2009, str. 40

również jezdnie i chodniki przed nadmiernym nasłonecznieniem i wiatrami. Ponadto zieleń uliczna stanowi nieodłączny element kompozycji przestrzennej i wpływa na estetykę miasta. Stopień zadrzewienia poszczególnych ulic nie jest jednakowy. Ulice nie posiadające zadrzewień znajdują się głównie w starych dzielnicach o zwartej zabudowie (Pionierów, Wodna, Mostowa, Obotrycka, Garbary) oraz w nowych dzielnicach, w których jeszcze nie założono zieleni. Najwięcej drzew w tym także starych i okazałych rośnie wzdłuż najdłuższych ulic: Kostrzyńskiej, Walczaka, Wyszyńskiego, Warszawskiej, Kosynierów Gdyńskich, 11-go Listopada, Kobylogórskiej i innych. Skład gatunkowy zadrzewień ulicznych jest dość bogaty i zróżnicowany. Minione lata nie były korzystne dla zieleni miejskiej, głównie z powodu ograniczonych środków na jej utrzymanie, niesprzyjających warunków klimatycznych, chorób drzew oraz ubytków spowodowanych działalnością inwestycyjną. Ważnym problemem jest stan zdrowotny drzew ulicznych, które rosną w trudnych warunkach siedliskowych, a składa się na to: zanieczyszczenie powietrza, zmniejszenie wilgotności, częste mechaniczne uszkodzenia, wzrost zasolenia gleby i objawy wandalizmu. W tych warunkach część drzew ginie. Przewiduje się, że ze względu na podobny wiek istniejącego drzewostanu, w przeważającej części jego wegetacja zakończy się w tym samym czasie. Nastąpi wówczas olbrzymi ubytek wysokiej zieleni miejskiej (symptomy tego zjawiska są zauważalne już teraz). Dlatego też corocznie w miarę możliwości finansowych miasto realizuje uzupełniające nasadzenia drzew i krzewów, adoptuje tereny zieleni nie urządzonej i udostępnia je mieszkańcom. Sukcesywnie włącza się tereny wymagające wykonania prac pielęgnacyjnych i porządkowych oraz przekazywanych w utrzymanie wraz z oddaniem do użytku różnego rodzaju inwestycji miejskich. Jednym z głównych założeń gospodarowania zielenią miejską jest to, iż tereny raz objęte utrzymaniem są stale utrzymywane przynajmniej w podstawowym zakresie. Gorzów Wielkopolski może poszczycić się pokaźną liczbą drzew uznanych przez Radę Miasta za pomniki przyrody (uchwała Rady Miasta Gorzowa Wlkp. z dnia 23 marca 2005 roku nr XLVIII/521/2005 ostatni akt prawny). Pierwsze akty prawne poddające drzewa ochronie prawnej w mieście, to decyzje Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z roku 1966. Aktualnie w granicach administracyjnych miasta jest 155 drzew, które podlegają ochronie prawnej w formie pomnika przyrody jako pojedyncze drzewo, czy też grupa drzew. Obok wspaniałych pomników przyrody atrakcją przyrodniczą miasta są drzewa wyróżniające się swą oryginalnością i swoistymi walorami na przykład: tulipanowiec amerykański, kasztan jadalny, glediczja trójcierniowa, korkowiec amurski. W mieście występuje też rzadka roślinność muraw kserotermicznych objęta ochroną w formie rezerwatu i użytku ekologicznego. Na terenie miasta mamy również obszary naturowe: 2 obszary specjalnej ochrony ptaków Dolina Dolnej Noteci (311,6 ha) i Ostoja Witnicko-Dębniańska (6,9 ha) oraz obszar ochrony siedlisk Ujście Noteci, którego powierzchnia w mieście pokrywa się z obszarem Dolina Dolnej Noteci. Bestinwest 2009, str. 41

Wysiłki władz miasta w zakresie poprawy stanu środowiska, a także prowadzonych działań edukacyjnych docenione zostały w konkursie Miasto a wymagania Unii Europejskiej ogłoszonym pod patronatem Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej XI ds. Środowiska, Bezpieczeństwa Nuklearnego i Obrony Cywilnej. W konkursie wzięło udział 215 miast z Europy Środkowej i Wschodniej, w tym 61 miast z Polski. Gorzów Wlkp. znalazł się w gronie 20 miast finalistów i otrzymał honorowy dyplom. Kierunki działań mające na celu rozwiązywanie istniejących problemów dotyczących stanu środowiska miasta, a tym samym zmniejszenie uciążliwości, na które narażeni są mieszkańcy tak zurbanizowanego obszaru, określone zostały w strategicznych dokumentach. Najważniejsze z nich to: Program Rozwoju i Utrzymania Zieleni, Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami. Bestinwest 2009, str. 42

2. ANALIZA STRATEGICZNA MIASTA GORZOWA WLKP.

2.1. BILANS STRATEGICZNY MIASTA GORZOWA WLKP. W celu sformułowania Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta Gorzowa Wlkp. dokonano bilansu strategicznego Miasta. Bilans strategiczny polega na systematycznej, wielokryterialnej analizie podmiotu. Podstawą prac były: I. Ustawa o samorządzie gminnym i ustawa o samorządzie powiatowym określająca zadania miasta; II. Agenda 21 określająca zasady zrównoważonego rozwoju; III. Opinie wypracowane przez zespoły pracujące nad strategią. W oparciu o te dwa źródła określono listę czynników sukcesu. Czynniki podzielone zostały na pięć grup. Następnie w ramach każdej grupy określono wagi poszczególnych czynników (sumujące się do 100%) i oceniono każdy z czynników w skali od -2 do 2 (-2 czynnik na słabym stopniu rozwoju, -1 czynnik poniżej poziomu obojętnego, 1 czynnik na średnim poziomie rozwoju i 2 dobrze rozwinięty). Wartość wynikająca z przemnożenia wagi i oceny dała wynik dla poszczególnych cech. Jednocześnie cechy o wartości powyżej neutralnej uznano za silne strony miasta, natomiast o wartości ujemnej za słabe strony. 2.1.1. Bilans strategiczny cech wspólnych Na wykresie 1 przedstawiono bilans cech wspólnych dla wszystkich obszarów analizy. Bestinwest 2009, str. 44

Wykres 1. Bilans strategiczny w obszarze cech wspólnych dla wszystkich obszarów Źródło: opracowanie Bestinwest w oparciu o materiały Urzędu Miasta Gorzowa Wlkp. Omówienie cech analizowanych w bilansie Zdolność do finansowania (budżet) - w sposób zagregowany oceniono zarówno wielkość budżetu jak i jego możliwości. Budżet Miasta Gorzowa Wlkp. dzięki rozsądnej gospodarce jest stabilny i umożliwia myślenie o wsparciu potrzeb możliwościami pozyskiwania środków komercyjnych z zewnątrz. Położenie miasta Gorzów Wlkp. położony jest przy ważnych szlakach komunikacyjnych, w interesującym otoczeniu przyrodniczym. Promocja miasta - Urząd Miasta realizuje wiele aktywności w obszarze promocji. Ludność - sytuacja demograficzna miasta (niewielki przyrost naturalny) wyróżnia się na tle kraju, jednak ogólne tendencje (zwłaszcza kształt piramidy wieku malejąca ilość osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym i rosnąca ilość osób w wieku poprodukcyjnym) pozwala jedynie na ocenę sytuacji jako stabilnej. Współpraca z otoczeniem - miasto uczestniczy w pewnych działaniach w ramach Unii i Polski, jednak niewielka ilość działań w odniesieniu zwłaszcza do najbliższego otoczenia nie pozwala na ocenę wyższą niż neutralna. Współpraca międzysektorowa (wewnętrzna) - uznano, że jest to obszar o dużych możliwościach poprawy sytuacji. Bestinwest 2009, str. 45

2.1.2. Bilans strategiczny w obszarze oświaty i nauki Zamieszczony poniżej wykres 2 przedstawia bilans w obszarze cech związanych z oświatą i nauką. Wykres 2. Bilans strategiczny w obszarze oświaty i nauki Źródło: opracowanie Bestinwest w oparciu o materiały Urzędu Miasta Gorzowa Wlkp. Szkolnictwo średnie ważona ocena znaczenia i stanu edukacji na poziomie średnim pozwala na wysoką ocenę. Szkolnictwo podstawowe i przedszkolne podobnie, ważona ocena znaczenia i stanu edukacji na poziomie średnim pozwala na wysoką ocenę. Edukacja pozaszkolna również wysoka ważona ocena. Potencjał naukowy aktualny stan pozwala na ocenę na poziomie neutralnym. Szkolnictwo wyższe podobnie, aktualny stan pozwala na ocenę na poziomie neutralnym. 2.1.3. Bilans strategiczny w obszarze polityki prospołecznej Na wykresie 3 przedstawiono cechy związane z obszarem polityki prospołecznej (bez ocenianych oddzielnie działań w zakresie oświaty i nauki). Bestinwest 2009, str. 46