PROTETYKA INFORMACJE DLA PACJENTA Uzupełnianie braków zębowych - czyli protetyka stomatologiczna W ujęciu potocznym proteza jest to sztuczny twór uzupełniający utraconą część narządu, lecz nie stanowiący jedności biologicznej z organizmem żywym. O ile protezy innych części ciała np.:, ucha nie przejmują w żadnej części utraconych funkcji, o tyle wewnątrzustne protezy stomatologiczne odtwarzają zniszczone części zęba lub zębów i upośledzone funkcje Protezy stomatologiczne są więc aparatami leczniczo-rehabilitacyjnymi. Korzystając z synomimów możemy użyć takich określeń jak: proteza zębowa, dostawka protetyczna, uzupełnienie protetyczne, konstrukcja protetyczna. W ciągu ostatnich osiągnęła bardzo wysoki poziom. Nie może być on jednak usprawiedliwieniem dla zaniechania leczenia, a w konsekwencji usuwania zębów. Należy pamiętać, że proteza jest i bez względu na postęp technologiczny pozostanie ciałem obcym w jamie ustnej. Można się do niej przyzwyczaić, ale nie wolno zapominać, że należy ją czyścić jak własne zęby. Wprawdzie nie boli, ale często nieprawidłowo wykonana jest zaburzeń czynnościowych prowadzących do zmian w przyzębiu i stawach skroniowo - żuchwowych. Jeszcze jedno, proteza nie jest wieczna i po pewnym czasie wymaga wymiany na nową. Jeżeli doszło do utraty zębów konieczne jest ich uzupełnienie. Każda nawet pojedyncza luka stwarza, bowiem zagrożenie dla sąsiadujących z nią zębów. Mają one tendencję do pochylania się, a nawet przesuwania w kierunku wolnej przestrzeni. Ząb przeciwstawny wysuwa się z zębodołu, staje się, a to z biegiem czasu może doprowadzić do jego utraty. Większe braki w uzębieniu często są przyczyną patologicznego starcia pozostałych zębów, ich rozchwiania, a także schorzeń stawów skroniowo - żuchwowych. Dlatego, im wcześniej zostanie wykonana proteza, tym lepiej. W zależności od istniejących warunków w jamie ustnej, stosowane są różne rodzaje uzupełnień protetycznych. Rodzaje protez stomatologicznych. Wśród protez zębowych można wyróżnić dwie zasadnicze grupy: - protezy stałe, - protezy ruchome, 1
Protezy stałe są to uzupełnienia trwale umocowane na zębach własnych pacjenta, najczęściej za pomocą cementów. Do protez stałych należą: wkłady koronowe i koronowo - korzeniowe, korony i mosty protetyczne. Protezy ruchome to uzupełnienia wprowadzane do jamy ustnej i wyjmowane z niej przez pacjenta. Są to: protezy szkieletowe, protezy nakładowe, częściowe i całkowite protezy osiadające. UZUPEŁNIENIA STAŁE WKŁADY KORONOWE Wkładami koronowymi uzupełnia się twarde tkanki korony zęba utracone lub uszkodzone w takim stopniu, że niemożliwa jest trwała odbudowa metodami zachowawczymi, czyli przez wykonanie wypełnienia. Ze względu na najnowsze generacje materiałów kompozytowych, zastosowanie wkładów koronowych znacznie się zawęził. Wkłady najczęściej wykonuje się z porcelany, nowoczesnych materiałów złożonych odpowiadających jakości ceramice, stopów złota. WKŁADY KORONOWO-KORZENIOWE Są to takie konstrukcje protetyczne stosowane w przypadku znacznego stopnia uszkodzenia lub całkowitego uszkodzenia koron zębów własnych. Warunkiem w przypadku kwalifikacji zęba do wkładu koronowo-korzeniowego powinnien być prawidłowo przeleczony kanał korzenia bez patologicznych zmian przy wierzchołku oraz uszkodzenie nie powinno znajdować się poniżej brzegu kości. Wkłady koronowo-korzeniowe służą najczęściej jako umocowanie korony protetycznej pojedynczej lub będącej filarem mostu protetycznego. W okresie szybkiego postępu technicznego indywidualnie odlewane wkłady koronowo-korzeniowe w laboratorium częściowo zastępowane są standardowymi wkładami koronowo-korzeniowymi wykonanymi z kompozytu, włókien szklanych, ceramiki, czy stopu metalu. KORONY PROTETYCZNE W przypadkach, kiedy korony zębów nie mogą być odbudowane wymienionymi wyżej metodami, stosuje się korony protetyczne, czyli uzupełnienia protetyczne trwale osadzone na oszlifowanych wcześniej zębach żywych jak i martwych. Mają one zastosowanie w przypadkach znacznego, nie dającego się odbudować za pomocą materiałów do wypełnień, zniszczenia części koronowej zęba. Często służą też do poprawy estetyki, przebudowy zwarcia, a także do lepszego utrzymania w jamie ustnej protez ruchomych. Są najbardziej rozpowszechnionym elementem mocującym mosty. Ze względu na użyte materiały, korony dzieli się na: 2
jednolite, wykonane z jednego rodzaju materiału np.: samego metalu, akrylu czy obecnie porcelany. Korony akrylowe, które obecnie stosuje się tylko jako uzupełnienia tymczasowe. złożone, w których główna część wykonana jest z metalu, a tylko widoczna powierzchnia pokryta jest materiałem odpowiadającym barwą własnym zębom. Korony złożone licowane są najczęściej porcelaną lub akrylem. Z uwagi na trwałość barwy i kształtu, doskonałą przezierność pozwalającą imitować szkliwo, a także obojętność biologiczną oraz wytrzymałość mechaniczną, za najlepszy materiał należy uznać dzisiaj porcelanę. W porównaniu z nią wprawdzie tani, ale łatwo przebarwiający, ścierający się, chłonący zapachy akryl wypada bardzo niekorzystnie. MOSTY Most to stała proteza uzupełniająca brak od jednego do kilku zębów. Zbudowany jest z przęsła odtwarzającego czynność i kształt utraconych zębów oraz z elementów mocujących go na filarach, którymi są naturalne zęby (korzenie) otaczające lukę lub implanty. Elementami mocującymi mogą być wkłady koronowe, koronowo - korzeniowe lub korony. Stosowanie mostów wymaga sprzyjających warunków miejscowych, a mianowicie odpowiedniej ilości i jakości dobrze rozmieszczonych (po obu stronach luki) zębów filarowych. Siły żucia przenoszone są z przęsła w całości na ozębną zębów filarowych. Czasem stosuje się jeszcze tzw. mosty jednobrzeżne, które osadzone są na jednym filarze, z reguły dowieszane do przodu. Metoda ta nie jest jednak polecana, szczególnie w obrębie zębów bocznych, gdyż wcześniej, czy później wskutek przeciążenia dochodzi do rozchwiania zęba filarowego. UZUPEŁNIENIA RUCHOME PROTEZY SZKIELETOWE Protezy szkieletowe należą do ruchomych uzupełnień protetycznych. Wykonuje się je przy brakach zębowych zbyt rozległych na uzupełnienie mostem. Główną ich częścią jest metalowy szkielet zaopatrzony w klamry i ciernie. Część metalowa jest na tyle cienka i zredukowana, iż prawie wcale nie przeszkadza użytkującemu. Klamry odpowiedzialne są za utrzymanie protezy na podłożu. Ze względu na niekosmetyczny wygląd klamer zastępowane są ostatnio przez mocowane na koronach zasuwy, zatrzaski i korony teleskopowe. Ciernie to wypustki opierające się na powierzchniach żujących zębów i przenoszące w ten sposób siły żucia przez zęby i ozębną na kości szczęk. Należy podkreślić, że jest to fizjologiczny sposób obciążania kości i stanowi niewątpliwie zaletę tego rodzaju uzupełnień. Oczywiście błona śluzowa i okostna również biorą udział w przenoszeniu sił, ale w dużo mniejszym stopniu 3
niż ma to miejsce w protezach osiadających. CZĘŚCIOWE I CAŁKOWITE PROTEZY OSIADAJĄCE Protezy osiadające podobnie jak protezy szkieletowe są uzupełnieniem ruchomym. Siły żucia są tu przenoszone wyłącznie przez błonę śluzową i okostną na kości szczęk. Skutkiem tego jest przeciążenie kości, co z kolei przyspiesza ich resorpcję i powoduje osiadanie protezy. Proteza staje się "za duża", a jej przyleganie do podłoża, tym samym utrzymanie coraz gorsze. Szczególnie dużo kłopotów nastręcza całkowita proteza dolna. Niestety w przypadku bezzębia alternatywą dla niej są tylko kosztowne implanty. KLEJ DO PROTEZ CZĘŚCIOWYCH I CAŁKOWITYCH OSIADAJĄCYCH. Właściwie zrobiona proteza powinna być dobrze dopasowana i dzięki odpowiedniemu kształtowi utrzymywać się pewnie na miejscu. Jednak w tzw. trudnych przypadkach anatomicznych np. zanik wyrostka zębodołowego, klej bardzo ułatwia posługiwanie się protezami. W Polsce podobnych badań nie robiono, ale np. w USA ilość rocznie zużywanego kleju mierzona jest w tonach. Klej powinien spełniać dwa kryteria: - nie być szkodliwy dla użytkownika - nie wpływać negatywnie na protezy Uzupełnienia ruchome Wszystkie kleje zawierają - jeden, lub więcej,- składników, który pęcznieje, staje się kleisty kiedy absorbuje wodę (ślinę). Może to być skrobia lub naturalna guma (karaya). Klej w obecności śliny pęcznieje o 50-150% wypełniając wolne przestrzenie pomiędzy śluzówką a protezą. Klej występuje pod postacią proszku lub żelu, klejem pokrywa się dośluzówkową (wewnętrzną) część protezy, zabieg wystarcza na kilka do kilkunastu godzin. W aptekach dostępne są takie kleje, np.: Protefix, Corega. JAK CZYŚCIĆ PROTEZĘ ZDEJMOWALNĄ? Przede wszystkim należy wyrobić sobie nawyk czyszczenia uzupełnień protetycznych po każdym posiłku. Najlepiej, jeżeli proteza jest myta szczoteczką i pastą do protez lub mydłem. Na rynku dostępne są specjalne szczotki do protez. Nie znaczy to jednak, że zwykła szczoteczka do zębów nie nadaje się do tego celu. Podobnie jest z pastą, należy tylko zwrócić uwagę, żeby nie była to pasta z dużą zawartością substancji ściernych (zasięgnij rady swojego stomatologa). 4
W ciągu dnia, gdy nie ma możliwości skorzystania z tych środków, konieczne jest przynajmniej dokładne przepłukanie protezy pod strumieniem bieżącej wody. Świeże uczucie w jamie ustnej jest na pewno warte poświęcenia kilku minut na higienę protezy w toalecie restauracji, czy biura. Według autorów niemieckich wskazane jest przeprowadzanie raz na kilka dni dezynfekcji ruchomych uzupełnień protetycznych. W tym celu należy umieścić protezy w naczyniu z roztworem antyseptyku, np. 0,2% chlorheksydyną, 3% wodą utlenioną i pozostawić je na 10 min. Uwaga - chlorheksydyna może przebarwiać protezy. Osoby użytkujące protezy nie są oczywiście zwolnione z higieny jamy ustnej. Dotyczy to w szczególności użytkowników protez całkowitych, którzy pozbawieni naturalnych zębów, zapominają o płukaniu jamy ustnej i masażu dziąseł. Ruchome uzupełnienia protetyczne powinny być wyjmowane na noc. Tylko w szczególnych przypadkach, zaleca się całodobowe używanie protez. Zawsze wtedy decyduje o tym stomatolog. Według polskich specjalistów, po oczyszczeniu protezy powinny być przechowywane na sucho. W Niemczech dominuje pogląd, że korzystniejsze jest pozostawienie ich w naczyniu z wodą. Jak długo służą? Nawet jeśli nosisz protezy całkowite, ważne jest regularnie 2 razy do roku odwiedzić dentystę (profilaktyka antynowotworowa). Z wiekiem w jamie ustnej zachodzą zmiany, kość pod śluzówką kurczy się i zanika. Proteza z biegiem czasu może wymagać podścielenia lub ponownego wykonania. 5