Haft Chazacki

Mieczysław Żurek wraz ze swoim wnukiem dotarł do bardzo ważnego dokumentu dot. HAZAKÓW. Dokument między innymi dotyczy miejscowości Leśnica, której nazwa pochodzi ze wczesnego średniowiecza od Lasu. Z tej miejscowości w 1565r przybyli pierwsi osadnicy na Ziemię Hazacką. W tym dokumencie miejscowość LEŚNICA (LEŚNIOKI) figuruje wśród innych nazw miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie. Hazacy na mapie etnograficznej Polski. Właśnie mija 450 rocznica, kiedy to pierwsi hazacy przybyli na bagniste tereny Orli, Dąbroczni, Szpatnicy i Złotej Wody.

Pierwsi osadnicy przybyli w miejsca dzisiejszej Łąkty (2) i Czarnego Lasu (1). Kolejni przybyli osadnicy nazywali tych ludzi TWARDYMI (wyjaśnię innym razem) i być może, a raczej na pewno pierwszym hazackim nazwiskiem było T W A R D Y. Ich potomkowie do dziś mieszkają na Łąkcie (po hazacku Unkta). Miejscowości (dziś już nie istniejące) Leśnydom (5) i Woliny (4) miały strategiczne znaczenia dla gospodarki hazackiej: LEŚNYDOM - przetwarzanie lnu i związane z tym nazwisko Płóciennik, oraz miejsce-punkt postoju i odpoczynku dla furmanek transportujących drewno z Łąkty do dworów w Chojnie, Golejewku i na budowę Rawicza. Do dziś w Łąkcie mieszka potomek jednego z furmanów transportujących drewno Pan WŁADYSŁAW KACZOR, który również całą swoją karierę zawodową związał z transportem drewna. WOLINY-hodowla bydła, owiec i kóz i powiązane z tym nazwisko Skotarz, Skotarek, Owcarz, oraz produkcja wiórków drewnianych (wełny drewnianej) służącej do pakowania drogocennych przedmiotów w szczególności porcelany.

HAZY (właściwe) na starej mapie powiatu rawickiego i kierunki rozszerzania się kultury hazackiej.

Tak wyglądały bagna otaczające ORŁOWY GRÓD i Ziemię Hazacką. Tylko zdesperowani i TWARDZI ludzie mogli je okiełznać. Zrobili to przez kilka stuleci HAZACY. Fotka przedstawia, prawem chronione bagna z rezerwatu - Park Krajobrazowy Doliny Baryczy, który bezpośrednio graniczy z Ziemią Hazacką.

Haft - słowo to pochodzi z j. niemieckiego i oznacza spięcie, spojenie (słowo 'haftowanie' z niemieckiego haften być przyczepionym). metoda ozdabiania tkanin, rzadziej skóry, filcu czy papieru, polegająca na wyszywaniu na materiale (tle) wzorów za pomocą igły lub szydełka oraz nici i różnych dodatków. Haftuje się ręcznie, czasem przy pomocy krosienek, przy użyciu tamborka, a od 1828 również maszynowo. Kobieta zajmującą się zawodowo wykonywaniem haftów na różnego rodzaju przedmiotach i materiałach to hafciarka. W zależności od podłoża hafty dzielą się na ciężkie (wykonane na grubej tkaninie, zazwyczaj kosztownym materiałem) i lekkie - wykonane nićmi lnianymi lub bawełnianymi proste wzory z ograniczoną kolorystyką na płótnie. Odzież zdobiono w ten sposób już w starożytności. Mistrzostwo w tym kunszcie osiągnęli między innymi peruwiańscy Indianie, żyjący w Ameryce Południowej jeszcze przed Inkami, oraz starożytni Chińczycy. Najdawniejsze przykłady haftów pochodzą z wykopalisk z V-IV w. p.n.e. w Grecji (dekoracja na lnie) oraz górach Ałtaj; w Polsce jest to m.in. ornat przedstawiający sceny z życia św. Stanisława, który wykonano ok. 1504 r. W ciągu wieków powstało wiele technik hafciarskich. Wszystkie polegają na wyszukiwaniu ornamentu według określonego wzoru w taki sposób, że elementy ozdobne wydają się doczepione do tkaniny będącej dla nich tłem.

Rozróżnia się cztery podstawowe grupy haftu: haft płaski - bezpośrednio na tkaninie. haft przed igłą - najstarszy i najprostszy, polegający na przeciąganiu nitki nad i pod równo odliczonymi nitkami tkaniny haft za igłą (stebnówka, haft holbeinowski) - krótkie, proste ściegi, tworzące jednolitą linię po obu stronach tkaniny. haft sznureczkowy - znany od starożytności, ściśle przylegające do siebie ukośne ściegi jednakowej długości przypominają układem skręt sznurka. haft łańcuszkowy haft supełkowy (węzełkowy, perełkowy) haft koloński haft rozłupany haft satynowy haft przekłuwany (atłasek) haft krzyżykowy haft wypukły (reliefowy) haft kładziony haft burgundzki haft nakładany haft ażurowy haft dziergany haft richelieu haft angielski (dziureczkowy) haft atłasowy mereżka

Pierwszy katalog wzorów haftów chazackich z założonego cyklu. Wydany przez Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne w 1983 Opracowaniem zajmowali się: Izabela Topczewska (grafika), dr Stanisław Chmielowski (tekst) Wybrane wzory stanowią autentyczne hafty chazackie zebrane przez Franciszka Brzeskota z Szymanowa (+2002) Miał na celu popularyzację twórczości ludowej mikroregionu chazackiego w dziedzinie haftu, Utrwalenie ginących tradycji regionalnych Spopularyzowanie Inspirowanie do wykorzystywania rodzimych wzorów Wzory zostały przeniesione w skali 1:1 co pozwala traktować je jako gotowe formy do wykorzystania. Technikę i rys historyczny opisał dr Stanisław Chmielowski były dyr. Muzeum Okręgowego w Lesznie Informacje te nadają katalogowi charakter praktycznego poradnika

Mikroregion chzacki Najbardziej na południe wysuniętą część wielkopolski, leżącą na terenie Gminy Rawicz w województwie wielkopolskim, zamieszkuje grupa Chazaków. Powstała ona z grupy osiedlonych tam niegdyś drwali, sprowadzonych z innych dzielnic Polski, a przemieszanych z ludnością miejscową pochodzącą ze wsi leżących na północ od Chazów. Przybysze, sprowadzeni do wyrębu puszczy granicznej między Wielkopolską i Śląskiem przynieśli z sobą właściwe im elementy językowe. Stąd bierze się m. in. charakterystyczne dla gwary chazackiej tzw. mazurzenie.

Ludność tej grupy nazywała siebie Leśniakami, ale sąsiedzi nadali im złośliwą nazwę Chascaków (od słowa chaszcze z wymową mazurzącą). Najprawdopodobniej stąd powstała nazwa, zmieniona później na Chazaków lub Chazów. Grupa ta wytworzyła, różniący się nieco od sąsiedzkich, strój ludowy, którego fragmenty (zwłaszcza w stroju kobiecym) były pięknie zdobione. Wśród tych zdobień poważną rolę odgrywały rozmaite hafty.

Haft - wzór wykonany nićmi na tkaninie lub skórze, igłą lub szydełkiem, ręcznie lub maszynowo. Umiejętność haftu i zastosowanie go do zdobienia strojów została przez lud przejęta od zamożniejszych warstw społeczeństwa. Zasługą ludu jest to, że przejęte elementy ukształtował według własnej koncepcji estetycznej i odrzucając formy mu nieodpowiadające, z pozostałych tworzył niejednokrotnie prawdziwe dzieła sztuki.

Haftować, pod koniec XIX wieku, umiała prawie każda wiejska kobieta i stroiła haftami swą odzież, ale dla warstwy najzamożniejszych mieszkańców wsi pracowały uzdolnione hafciarki wywodzące się z biedoty. Te ostatnie, mając sporo zamówień, dochodziły w hafcie do dużej biegłości i często były ze swoich umiejętności szeroko znane, chociaż nie zawsze dobrze opłacane.

Kultura mieszczańska na przełomie XIX i XX wieku oddziaływała szkodliwie na rozwój haftu ludowego. Pojawiały się na wsi różnego rodzaju drukowane wzorniki hafciarskie, szkoła kształcąc młodzież wprowadzała nowe, nieznane na danym terenie wzory i techniki haftu. Zaczęło się bezmyślne kopiowanie wzorników obcych dla terenu (w tym nawet zagranicznych) i próby wprowadzenia dotąd nieznanych technik haftu oraz materiałów. Wiele szkody dla autentyzmu haftów ludowych poczyniły współcześnie pewne instytucje zajmujące się "przemysłem ludowym". Narzucały one twórcom ludowym własne koncepcje, często niezgodne z miejscowymi tradycjami. Hafty wykonywane na zamówienia masowe były niestety coraz gorzej wykonywane i wykańczane. Upadek znaczenia haftu spowodował jego pogorszenie tak, że można w pewnym przybliżeniu datować ręczny haft wg jego wyglądu, gdyż im gorzej jest wykończony, tym bliższy nam w czasie.

U Chazaków haft występował głównie w zdobieniu stroju kobiecego. Częste były tu dwunitkowe hafty fabryczne wykonywane na różnych materiałach, ale o wiele ciekawsze były hafty jednonitkowe wykonywane ręcznie. Haftem ręcznym zdobiono skórzane spódnice używając do tego żółtych nici a spódnice czerwone "franelowe", zwane piekielnicami wykańczano dołem czarnym haftem. Najczęstszym jednak był haft biały na płótnie (spódnice, koszule, fartuchy, czepki, wiązadła, kryziki, chusty, chusteczki itp.), a później na tiulu, który w pewnych formach odzieży wyparł całkowicie płótno, a w niektórych tylko częściowo je zastąpił. Haft na płótnie chociaż często bardzo piękny, w XX wieku stał się bardzo rzadki, gdyż wypierający płótno tiul był bardziej efektowny.

Wśród haftów ręcznych można wyodrębnić: hafty cerowane zwane też liczonymi, hafty wolne, oraz ich odmianę, haft snutkowy hafty wykonywane przy pomocy maszyny do szycia.

Haft liczony jest formą starszą, bardziej prymitywną i łatwiejszą do wykonania. W jego przypadku na podkładzie płóciennym nici haftu układa się w poprzek liczonych nici wątku czy osnowy, lub też ustawia się je pod pewnym kątem do nich. Otrzymane w ten sposób kwadraty, prostokąty, romby, linie, zygzaki i gwiazdki są czasem wzbogacone obhaftowanymi nacięciami płótna, formującymi otworki układane w rzędy, gwiazdki czteroramienne itp.

Przy tiulu, który ma oczka sześcioboczne i jest splatany z trzech nitek, haft ten jest efektowniejszy gdyż nić można przeciągnąć w trzech kierunkach, a widać ją w całym jej przebiegu tak z wierzchu juk i pod spodem, gdyż tiul jest przejrzysty. W ten sposób powstają różne wzory geometryczne, takie jak: romby, kółka, kropki, gwiazdki, sosenki, zygzaki, linie itp. (patrz tab. 1-4).

Drugim typem haftu jest haft wolny, w którym w przeciwieństwie do poprzedniego, nie zważa się na strukturę i układ nici podłoża (materiału, na którym się haftuje). Na płótnie rysuje się wzór haftu, a pod tiul podpina papier lub płótno z rysunkiem i haftuje, używając różnych technik haftu, jak:

ściegu płaskiego, wypukłego, ażurowego, nakładanego itp. Przeważają tu stylizowane motywy roślinne, jak: gałązki, kwiaty, bukieciki, listki, a obok nich występują kropki, kółka, dziurki, łezki i pajączki.

Motywy te, w zależności od tego na jakiej części odzieży występowały, są rozmieszczane pasowo lub centralnie. Przy układzie pasowym w układaniu ich często zachowywano symetrię, (patrz tab. 5)

a w układzie centralnym, stosowanym głównie na czepkach, motyw środkowy jest otoczony podobnymi, mniejszymi lub innymi motywami (patrz tab. 6, 17, 20).

Uzupełniającą techniką zdobniczą jest stosowanie na tiulu aplikacji wykonywanej z płótna, batystu, gazy lub tiulu o odmiennej od podłoża wielkości oczek, a na płótnie nacinanie i wykłuwanie różnego rodzaju dziurek (haft angielski - patrz fot. 2).

Oryginalną odmianę haftu wolnego stanowi haft nasnuwany, zwany też często snutkowym lub po prostu snutkiem, a występujący tak na płótnie, jak i na tiulu. Po wyrysowaniu wzoru i podwleczeniu motywów nasnuwa się między nimi nici zwane "nóżkami pajęczymi". Po zasnuciu tła haftuje się obwiedzione poprzednio motywy, a w końcu wycina niezahaftowany materiał pod pajęczymi nóżkami. Otrzymuje się w ten sposób przepiękny ażurowy haft robiący wrażenie koronki. W snutkach najczęstrzym jest wzór koła (patrz tab. 27, środki kwiatów)

zdarzają się i inne formy, przy których nóżki nie wychodzą ze wspólnego centrum, ale łączą po prostu oba brzegi wyciętej partii materiału (patrz tab. 12 i 24).

Hafty nasnuwane stosowano również na Chazacczyźnie, ale centrum ich występowania na tych terenach mieściło się w Pakosławiu, gdzie żyły hafciarki produkujące kopki na handel i zdobiące je snutkami. Kopki (starsza odmiana czepka) takie, płócienne, często były tak pokryte snutkami, że ani kawałek płótna nie został widoczny.

Trzecim typem haftu ręcznego jest haft wykonywany na maszynie do szycia. Haft ten jest dwunitkowy i maszyna wykonując ścieg łańcuszkowy jest przez haftującego tak prowadzona, że linie łańcuszka formują piękne, układające się centralnie wzory. Ten typ haftu przeważnie nie był wykonywany na wsi. Tak haftowane płatki do swych czepków Chazaczki kupowały w Rawiczu, gdzie ich produkcją zajmowało się kilka osób.

Wypada tu również wspomnieć o hafcie jakim zdobiono mitenki, zwane tu rękawkami. Rękawki robione na drutach, wykonane z zielonej włóczki, były naszywane białymi paciorkami tworzącymi na nich piękny wzór, najczęściej stylizowanej gwiazdy. Ten typ zdobienia obecnie całkowicie zaniknął, razem ze zwyczajem noszenia rękawków.

Kolorowe hafty krzyżykowe nie uzyskały u Chazaków prawa obywatelstwa i chociaż często uczono ich wykonywania w szkołach, pozostały tylko w pracach szkolnych. Haft kolorowy występujący niegdyś w czepcach złotych, szychowych, itp. był dla potrzeb wsi wykonywany w mieście. U Chazaków białym haftom dodawano barwy dzięki haftowaniu okrągłych otworów z poprzeczką i przeciąganiu przez nie jednokolorowych wąskich wstążek zielonych, czerwonych a rzadziej niebieskich.

Na wsi chazackiej obecnie znaczenie haftu bardzo zmalało, gdyż całkiem zanikł dawny strój ludowy. Dzisiaj stare wzory i techniki haftu stosuje się do zdobienia serwetek, bieżników, a czasem przy odtwarzaniu dawnych strojów dla zespołów ludowych. Jednak trzeba sobie zdać sprawę, że sztuka hafciarska na wsi zamiera i trzeba wielu wysiłków ludzi zainteresowanych, aby ta dziedzina sztuki ludowej nie zniknęła zupełnie.

W tym celu urządza się kursy, na których wykładowczyniami są doświadczone hafciarki ze starszego pokolenia. Organizuje się konkursy i wystawy. Poprzez świetlice wiejskie i Koła Gospodyń Wiejskich próbuje się wzbudzić zainteresowanie haftem młodego pokolenia kobiet. Przy tak wielkich staraniach istnieje nadzieja, że haft ludowy nie zaginie.

Źródło: Katalog wzorów haftów występujących na terenie Chazów, Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne Leszno 1983

Hafty Stroje chazackie kobiece zdobione były pięknymi haftami. Najczęściej był to haft biały najpierw na płótnie (spódnice, koszule, fartuchy, czepki, wiązadła, kryzy, chusty) później na tiulu, który w niektórych formach odzieży wyparł płótno lub częściowo je zastąpił. Spośród chazackich haftów, możemy kila rozróżnić np. hafty cerowane, wolne, lub otrzymywane za pomocą maszyny do szycia. Przy zespole Wisieloki powołano sekcje hafciarek, które wykonywały na potrzeby Zespołu komplety haftów na tiulu. Fot.63,64,65,66,Przykłady haftów z mikroregionu chazackiego

Fot.67,68, Przykłady haftów na fartuchach

Fot.69,70, Przykłady haftów na fartuchach

A N N A B R Z E S K OT

F R A N C I S Z E K B R Z E S K O T

A nasa rodzina To same śpiewoki Lecą do Zespołu Jak na wiosnę ptoki Fot. 24, Rodzina Skrzypków Babcia lubi śpiewać A jo jej pomogom Jak za cicho śpiewom To mnie trąco nogą Fot.25, Rodzina Bartkowiaków

Fot.80,81, Przerwa Smolorzy

- tańce na podwórku jednej z mieszkanek Szymanowa