Nowe stanowisko kokoryczy drobnej Corydalis pumila (Papaveraceae) w okolicy Śremu

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (3): 242 249, 2014 Nowe stanowisko kokoryczy drobnej Corydalis pumila (Papaveraceae) w okolicy Śremu New locality of Corydalis pumila (Papaveraceae) in the vicinity of Śrem (CE Poland) ALEKSANDER SMOLIGA 1, KONRAD ŚWITALSKI 2, SANDRA WAJCHMAN 3 1 Nadleśnictwo Różańsko 74 311 Różańsko, Różańsko 75A e-mail: smoliga@interia.pl 2 Nadleśnictwo Piaski 63 820 Piaski, ul. Drzęczewska 1 e-mail: nashorn@autograf.pl 3 Katedra Urządzania Lasu, Wydział Leśny Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 60 625 Poznań, ul. Wojska Polskiego 71C e-mail: wajchman@up.poznan.pl Słowa kluczowe: Corydalis pumila, Papaveraceae, warunki siedliskowe, zasięg lokalny, środkowa Wielkopolska. Dotychczas z terenu Polski podawano około 50 stanowisk kokoryczy drobnej Corydalis pumilla (Host). Nowe stanowisko, liczące łącznie kilka tysięcy osobników, odnaleziono w lasach położonych pomiędzy wsiami Pinka i Kotowo, nieopodal Śremu w Wielkopolsce. Kokorycz drobna występuje w lasach zbliżonych do grądów, porastających strome zbocza moreny czołowej. Na uwagę zasługuje odkrycie mieszańca kokoryczy drobnej i kokoryczy wątłej. Niewielki areał, duże odległości pomiędzy subpopulacjami oraz silna penetracja ludności stanowią zagrożenie dla lokalnej populacji. Wstęp Flora i zbiorowiska roślinne obszaru Wielkopolski były wprawdzie przedmiotem licznych badań (Sokołowski 1936; Kaczmarek 1959; Borysiak i in. 1992, 1993; Żukowski i in. 1995; Czarna 2009), jednak odkrycie nowego stanowiska rzadkiej w skali kraju kokoryczy drobnej Corydalis pumilla (Host) było dziełem przypadku. Nowe stanowisko rośliny napotkano w okolicy Śremu, w lasach pomiędzy Pinką a Kotowem. Odkrycie zainicjowało dalsze badania nad tą populacją. Kokorycz drobna, zwana również kokoryczą skąpokwiatową, należy do rodziny makowatych Papaveraceae. Gatunek ten jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, jego zasięg rozciąga się od wybrzeża Morza Śródziemnego aż do południowej Skandynawii. W Polsce rośnie wyłącznie w północno-zachodniej części kraju, głównie na Pomorzu Zachodnim, Kujawach i w Wielkopolsce (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006). W literaturze pierwsze wzmianki o tej roślinie pojawiają się już w XIX wieku. Niemieccy przyrodnicy opisywali wówczas stanowiska kokoryczy drobnej w okolicach Świnoujścia, Stargardu i Białogardu (Ziarnek, Ziarnek 2005). Duże skupisko kokoryczy drobnej obserwowała Jasnowska (1973) w okolicach Kamieńca w pobliżu Szczecina. Najliczniejsze w kraju skupienia kokoryczy drobnej, które swoją liczebnością być może przekraczają sumę 242

A. Smoliga i in. Kokorycz drobna w okolicy Śremu wszystkich osobników z pozostałych lokalizacji, znajdują się w dolinie rzek Krąpieli i Parsęty (Ziarnek, Ziarnek 2011). Obecnie na terenie Polski znanych jest około 50 stanowisk tego gatunku (Burska, Myszkowska 2001; Czarna 2009; Chmiel i in. 2014, w druku). Kokorycz drobna osiąga wysokość od 10 do 20 cm, ma wyniesioną i silnie rozgałęzioną łodygę. Bulwa u tego gatunku jest pełna, zaś na dole znajdują się drobne włókniste korzenie. Dłoniasto złożone liście składają się z trzech listków, a występujące przysadki są głęboko wcinane. Nagie liście, podobnie jak łodyga, pozbawione są włosków i nalotu. Roślina wytwarza od 1 do 9 kwiatów, tworzących na wierzchołku zwisły kwiatostan (Rutkowski 2006). Kwiaty o symetrii grzbiecistej, zaopatrzone w długą ostrogę, osadzone na szypułkach, mają barwę purpurową lub liliową, rzadko białą (ryc. 1). Opisywany gatunek jest geofitem, pojawia się w runie wczesną wiosną. W trakcie rozwoju część nadziemna korzysta ze zgromadzonych w bulwie substancji zapasowych. Okres kwitnienia przypada na marzec i kwiecień. Kokorycz drobna jest owadopylna, w zapylaniu uczestniczą głównie motyle i pszczoły (Piękoś- -Mirkowa, Mirek 2006). Stolle (2004) podaje, że w rozsiewaniu dużą rolę odgrywają mrówki z rodzaju Formica. Występowanie tego taksonu jest związane z żyznymi lasami liściastymi (żyzne postacie grądów, lasy łęgowe). Według Matuszkiewicza (2005) jest to gatunek charakterystyczny dla rzędu Fagetalia sylvaticae. Kokorycz drobna jako gatunek narażony na wyginięcie został uwzględniony w Polskiej czerwonej księdze roślin (Burska, Myszkowska 2001; Chmiel i in. 2014, w druku) i jest objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową (Rozporządzenie 2004). Za główne zagrożenie krajowej populacji kokoryczy drobnej można uznać regresję i przekształcanie siedlisk, z jakimi jest ona związana (Żukowski, Jackowiak 1995). Ryc. 1. Kwitnąca kokorycz drobna Corydalis pumila na stanowisku koło Kotowa (10.04.2011 r.; fot. K. Świtalski) Fig. 1. Flowering Corydalis pumila at the site near Kotowo (10 April, 2011; photo by K. Świtalski) Metody badań Inwentaryzację nowego stanowiska prowadzono w latach 2010 2012, w okresie od połowy marca do końca kwietnia. Teren objęty badaniami mieścił się w granicach Nadleśnictwa Piaski (RDLP Poznań) w Leśnictwie Ostrowieczno. W celu jak najlepszego poznania dokładnego areału nowo odkrytej populacji corocznie podczas przedwiośnia dokonywano lustracji nowych terenów, przylegających do tych, na których wcześniej stwierdzono opisywany gatunek. W miejscach, gdzie napotkano nowe osobniki, obszar poszukiwań poszerzano, aby ustalić przybliżoną wielkość populacji. W celu zbadania fitocenoz, w jakich występują osobniki tego gatunku, wykonywano zdjęcia fitosocjologiczne metodą Braun-Blanqueta oraz dodatkowo prowadzono spisy florystyczne. Nowe lokalizacje nanoszono na mapę gospodarczą. W trakcie prac nie zbierano okazów zielnikowych, wykonano jednak dokumentację fotograficzną. Rośliny oznaczano za pomocą klucza Rothmalera (2009). Wyniki Nowo odkryte stanowisko znajduje się blisko miejscowości Pinka (kwadrat ATPOL BD49; ryc. 2). Jest to teren położony w połu- 243

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 3, 2014 dniowej części rynny Jeziora Grzymisławskiego, zajmowany przez pola uprawne, pastwiska oraz użytki zielone. Jedynie niedostępne bądź trudno dostępne dla rolnictwa obszary są pokryte przez silnie rozczłonkowane kompleksy leśne. W wyniku przeprowadzonych prac odkryto 8 nowych miejsc występowania kokoryczy drobnej, które różniły się liczbą osobników oraz panującymi warunkami siedliskowymi: Stanowisko 1 (52 0 42 N, 17 3 36 E) zarośla przy oddziale 178 a, na NE od wsi Kotowo Kilkadziesiąt osobników rosło w zaroślach na stromym brzegu Jeziora Grzymisławskiego, o wystawie wschodniej. Zarośla tworzyły: olsza czarna Alnus glutinosa, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, wiąz polny Ulmus minor, wiąz szypułkowy U. leavis, bez czarny Sambucus nigra i leszczyna pospolita Corylus avellana. W runie występowały: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina, zawilec żółty Anemone ranunculoides, kokorycz pusta Corydalis cava, kokorycz drobna, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, złoć żółta Gagea lutea, kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum i fiołek Viola sp. Ryc. 2. Nowo odkryte stanowisko kokoryczy drobnej Corydalis pumila na tle sieci kwadratów ATPOL: a nowe stanowisko, b miejscowości Fig. 2. A new site of Corydalis pumila in ATPOL grid: a new site, b locali es Stanowisko 2 (52 1 33 N, 17 2 54 E) oddział 178 a, na N od wsi Pinka Stanowisko 3 (52 1 32 N, 17 2 59 E) oddział 178 b, na N od wsi Pinka Kolejne dwa miejsca występowania kokoryczy drobnej znajdują się na stromym wzniesieniu w pobliżu jeziora (oddz. 178b) oraz w niewielkiej dolince u jego podnóża (oddz. 178a) odprowadzającej wody opadowe, przy granicy z polem. W obydwu miejscach stwierdzono łącznie ponad tysiąc osobników, głównie na stromych zbocza w rynnie jeziora. Rosły w niewielkich skupieniach, oddalonych od siebie nawet o kilka metrów. Osobniki badanego gatunku współwystępowały z innymi przedstawicielami rodzaju Corydalis, kokoryczą pustą i kokoryczą wątłą C. intermedia. W opisywanych wydzieleniach obserwowano gatunki związane zarówno z zespołem Galio sylvatici-carpinetum corydaletosum Oberd. 1957 oraz Ficario- -Ulmetum minoris Knap 1942 em. J.Mat. 1976. Liczne występowanie w górnej warstwie drzewostanu jesionu wyniosłego i wiązu polnego sugeruje przynależność zbiorowiska do lasów łęgowych. Jednak znaczne deniwelacje terenu uniemożliwiają pojawianie się periodycznych zalewów istotnych dla łęgów. Jedynie dolne partie stoków akumulujące wody opadowe stwarzają warunki siedliskowe najbardziej zbliżone do łęgowych. Na występowanie w zbiorowisku gatunków łęgowych przypuszczalnie wpływ mają znajdujące się w pobliżu niewielkie wysięki wód podskórnych. 178a Data: 17.04.2012 r., pow. 120 m², pokrycie warstw: a1 50%, a2 40%, b 20%, c 100%, d 3%, odkryta gleba: 0% a1: Tilia cordata 2.2, a2: Carpinus betulus +, b: Sambucus nigra +, Ulmus minor +, Corylus avellana r, c: Corydalis cava 5.4, Ficara verna 5.4, Gagea lutea 3.4, Anemone ranunculoides 2.2, Aegopodium podagraria 1.1, Corydalis pumila 1.1, Adoxa moschatellina +, Geum urbanum +, Pulmonaria obscura +, Urtica dioica + 178b Data: 6.05.2011 r., pow. 250 m², pokrycie warstw: a1 70%, a2 50%, b 20%, c 95%, d 2%, odkryta gleba: 5% a1: Fraxinus excelsior 4.3, Quercus robur 1.1, a2: Ulmus minor 4.3, b: Fraxinus excelsior 2.2, Sambucus nigra 2.2, Ulmus minor 1.1, Crategus monogyna +, Eu- 244

A. Smoliga i in. Kokorycz drobna w okolicy Śremu onymus europea +, Rosa canina +, c: Ficaria verna 2.3, Adoxa moschatellina 2.2, Veronica hederifolia 2.2, Corydalis cava 2.1, Aegopodium podagraria 1.2, Brachypodium sylvaticum 1.2, Corydalis pumila 1.2, Primula veris 1.2, Stachys sylvatica 1.2, Viola reichenbachiana 1.2, Anemone ranunculoides 1.1, Galium aparine 1.1, Geranium robertianum 1.1, Geum urbanum 1.1, Moehringia trinervia 1.1, Myosotis sylvatica 1.1, Pulmonaria obscura 1.1, Anemone nemorosa +, Chaerophyllum temulum +, Lysimachia nummularia +, Poa nemoralis + 178b Data: 17.04.2012 r., pow. 300 m², pokrycie warstw: a1 80%, a2 20%, b 60%, c 90%, d 3%, odkryta gleba: 5% a1: Fraxinus excelsior 2.3, Picea abies r, a2: Carpinus betulus +, Ulmus minor r, b: Ulmus minor 2.1, Corylus avellana 1.1, Sambucus nigra +, Crategus monogyna +, c: Corydalis cava 4.4, Ficaria verna 4.4, Aegopodium podagraria 3.4, Gagea lutea 3.2, Anemone ranunculoides 2.2, Corydalis pumila 2.2, Oxalis acetosella 1.3, Brachypodium sylvaticum 1.2, Adoxa moschatellina 1.1, Galium aparine 1.1, Geranium robertianum 1.1, Geum urbanum 1.1, Paris quadrifolia 1.1, Pulmonaria obscura 1.1, Viola reichenbachiana 1.1, Carpinus betulus +, Euonymus europea +, Moehringia trinervia +, Polygonatum multiflorum +, Rubus caesius +, Urtica dioca +, Primula veris r Stanowisko 4 (52 0 58 N, 17 3 15 E) oddział 180 g, na SE od wsi Pinka Największa subpopulacja kokoryczy drobnej znajduje się na niewielkiej pochyłości terenu o wystawie wschodniej i zajmuje powierzchnię około 0,49 ha. Pod 70-letnim drzewostanem jesionowym stwierdzono ponad tysiąc okazów kokoryczy drobnej. Napotkano również jej mieszańca z C. intermedia o ciemniejszych kwiatach i pokroju wyprostowanym (ryc. 3). W warstwie runa z dużą frekwencją występowały: gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, zawilec gajowy Anemone nemorosa, zawilec żółty, miodunka plamista Pulmonaria obscura czy ziarnopłon wiosenny. Po zaniku geofitów wiosennych w runie pojawia się lilia złotogłów Lilium martagon (odnotowano około 40 osobników). Skład gatunkowy zbiorowiska nawiązuje do łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris, jednakże duży udział leszczyny, gwiazdnicy wielkokwiatowej i lilii złotogłów utrudnia określenie przynależności syntaksonomicznej. W otoczeniu licznych wysięków wody, znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie badanego płatu, rosły: jarzmianka większa Astrantia major, rzeżucha gorzka Cardamine amara, turzyca odległokłosa Carex remota i śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium. Data: 11.04.2012 r., pow. 400 m², pokrycie warstw: a 70%, b 80%, c 90%, d 15%, odkryta gleba: 5% a: Fraxinus excelsior 4.4, b: Corylus avellana 4.3, Cornus sanguinea +, Prunus avium +, Crategus sp. +, Padus serotina r, c: Stellaria holostea 4.4, Anemone nemorosa 3.4, Corydalis intermedia 2.2, Gagea lutea 1.3, Anemone ranunculoides 1.2, Corydalis pumila 1.2, Ficaria verna 1.2, Pulmonaria obscura 1.2, Aegopo- Ryc. 3. Mieszaniec kokoryczy drobnej Corydalis pumila i kokoryczy wątłej Corydalis intermedia (11.04.2012 r.; fot. K. Świtalski) Fig. 3. A hybrid of Corydalis pumila and Corydalis intermedia (11 April, 2012; photo by K. Świtalski) 245

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 3, 2014 dium podagraria 1.1, Dactylis polygama +, Dryopteris filix-mas +, Euonymus europea +, Geum urbanum +, Lysimachia nummularia +, Maianthemum bifolium +, Rubus ideaus +, Viola sp. r Stanowisko 5 (52 0 51 N, 17 3 21 E) oddział 180 a, na N od wsi Kotowo Pojedyncze osobniki kokoryczy drobnej występowały na brzegu kompleksu leśnego, na przedłużeniu rynny jeziornej w kierunku południowym. Rosły pod okapem 50-letniego drzewostanu sosnowego, w bezpośrednim sąsiedztwie lip, które pozostały po drzewostanie poprzedzającym monokulturę sosnową. Warunki siedliskowe w tym miejscu wyraźnie nie sprzyjają występowaniu kokoryczy drobnej, gdyż stwierdzono tutaj zaledwie kilka okazów. Stanowisko 6 (52 0 46 N, 17 3 29 E) oddział 180 b, na NE od wsi Kotowo, przy leśnej drodze Odnaleziono około 300 kwitnących osobników zajmujących powierzchnię 0,05 ha, skupionych głównie wzdłuż drogi leśnej na skarpach niewielkiego wąwozu porośniętego lipami. Drzewostan w wieku około 70 lat był w znacznej części odroślowy. W jego składzie dominowały dęby, sosny i lipy. Stanowisko 7 (52 0 50 N, 17 3 22 E) oddział 180 i, na SE od wsi Pinka W płacie kokoryczy na powierzchni 0,15 ha odnaleziono ponad tysiąc osobników. Miejscami występowało po około 100 os./m 2. Kokorycz rosła na stromym stoku o wystawie wschodniej. Zaobserwowano podsiąkanie wód gruntowych. Dno lasu w tym miejscu jest silnie prześwietlone, wskutek działalności bobrów oraz zamierania drzewostanu jesionowego. Duża ilość światła słonecznego powoduje wzmożony rozwój traw. W runie wraz z kokoryczą występowały: piżmaczek wiosenny, zawilec żółty, grab zwyczajny Carpinus betulus, kupkówka Aschersona Dactylis polygama, ziarnopłon wiosenny, kuklik pospolity Geum urbanum, dziurawiec Hypericum sp., groszek Lathyrus sp., czeremcha amerykańska Padus serotina, wiechlina gajowa Poa nemoralis, pierwiosnka wiosenna Primula veris, porzeczka Ribes sp., malina właściwa Rubus ideaus, bez czarny, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum i fiołek Viola sp. Stanowisko 8 (52 0 52 N, 17 3 26 E) oddział 179 i, na S od wsi Pinka Płaty kokoryczy (0,07 ha) zajmowały łagodny stok o wystawie zachodniej i południowej porośnięty wiekowym, ponad stuletnim drzewostanem budowanym przez dęby, jawory, graby i lipy. Odnotowano tu około kilkaset osobników, większość kwitnących. Roślinność płatu z kokoryczą drobną była najbardziej zbliżona do Galio sylvatici-carpinetum corydaletosum. W sąsiednim wydzieleniu w odległości kilkudziesięciu metrów obserwowano wysięki wód gruntowych. Data: 6.05.2011 r., pow. 400 m², pokrycie warstw: a1 80%, a2 60%, b 10%, c 90%, odkryta gleba: 10% a1: Quercus robur 2.3, Fraxinus excelsior 2.2, a2: Tilia cordata 2.3, Carpinus betulus 1.2, b: Corylus avellana 4.3, Padus avium 1.2, Sambucus nigra +, c: Adoxa moschatellina 3.4, Fraxinus excelsior 3.2, Ficaria verna 2.3, Acer pseudoplatanus 2.2, Corydalis pumila 2.2, Impatiens parviflora 2.2, Veronica hederifolia 2.2, Poa nemoralis 1.2, Gagea lutea 1.2, Carpinus betulus 1.1, Galium aparine 1.1, Geranium robertianum 1.1, Polygonatum odoratum 1.1, Padus serotina +, Fallopia convolvulus +, Viola reichenbachiana +, Alliaria petiolata r, Lolium perenne r Zagrożenia Wszystkie zanotowane w terenie zbiorowiska z udziałem kokoryczy drobnej są zagrożone ekspansją czeremchy amerykańskiej oraz niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora. Niewielka powierzchnia odnalezionych stanowisk oraz ich silne rozczłonkowanie, które nie sprzyja wymianie genów, stanowią prawdopodobnie duże zagrożenie dla lokalnej populacji, podobnie jak uprawa sosny na siedliskach lasowych, w miejscach występowania kokoryczy drobnej. Roślina ta często występuje na skarpach i nasypach dróg leśnych, które bywają niszczone przez samochody i motocykle terenowe. 246

A. Smoliga i in. Kokorycz drobna w okolicy Śremu Dyskusja Gatunek opisany w niniejszej pracy jest związany z terenami, które niemal od zawsze pokrywał las (ryc. 4). Prawie wszystkie stanowiska występują na pochyłościach terenowych, w niewielkiej odległości od wysięków wód gruntowych. Zbiorowiska, w których znaleziono osobniki tego gatunku, mają charakter pośredni pomiędzy najżyźniejszymi postaciami grądów a łęgami wiązowo-jesionowymi. Z Wielkopolski opisano dotychczas 21 z około 50 krajowych stanowisk kokoryczy drobnej (Burska, Myszkowska 2001; Czarna 2009; Chmiel i in. 2014, w druku), jednakże do tej pory nie podano stanowiska kokoryczy drobnej w lasach położonych pomiędzy Pinką a Kotowem. Wyniki przedstawionych w tej pracy obserwacji podkreślają znaczną rolę nawet szczątkowych kompleksów leśnych, które z uwagi na swoją niedostępność ocalały w rolniczym krajobrazie środkowej Wielkopolski. Opisane stanowisko kokoryczy drobnej z pewnością ma istotne znaczenie dla zachowania jej krajowej populacji. Kokorycz drobna jest silnie związana z lasami grądowymi. Najczęściej i najliczniej notowano ją na zboczach w lasach grądowych, na żyznych glebach, zazwyczaj bogatych w próchnicę (Ziarnek, Ziarnek 2011). Zauważalna jest niska frekwencja bądź całkowity brak tego gatunku w runie monokultur sosnowych i świerko- Ryc. 4A: Rozmieszczenie stanowisk kokoryczy drobnej Corydalis pumila w lasach, w pobliżu miejscowości Pinka; B: Lasy badanego terenu w roku 1940; a stanowiska kokoryczy, b tereny leśne, c linie oddziałowe, d drogi leśne i ścieżki, e drogi publiczne, f zabudowania (A oprac. w oparciu o Portal BDL: www.bdl.info.pl; B podkład uzyskano z Archiwum Map Ziem Zachodnich: h p://amzp.pl/maps.shtml) Fig. 4A: Distribu on of Corydalis pumila sites in forests in the vicinity of Pinka; B: Forests of study area in 1940; a Corydalis pumila sites, b forests, c forest division lines, d forest roads and paths, e public roads, f buildings (A the author s work based on BDL Portal: www.bdl.info.pl; B resources of h p://mapy. amzp.pl/maps.shtml) 247

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 3, 2014 wych. Kokorycz drobna jest uznawana za gatunek wskaźnikowy dla starych lasów (Dzwonko 2007). Występowanie jej stanowisk wiąże się z dobrze zachowanymi i przeszłorębnymi lasami liściastymi (Ziarnek, Ziarnek 2005). Sporadycznie pojawia się na terenach niedawno zalesionych. Na gruntach porolnych lub silnie przekształconych przez człowieka pojedyncze osobniki lub ich niewielkie biogrupy obserwowano pod lipami, dębami i wiązami. Trzyletnie obserwacje nie pozwalają określić kierunku i tempa zmian liczebności tego gatunku. Badane tereny są położone z dala od cieków, więc obecność wody płynącej, która według Stolle (2004) odgrywa dużą rolę przy rozprzestrzenianiu propagul, nie miała dla opisywanego stanowiska większego znaczenia. Stolle (2004) dostrzega także możliwość przenoszenia nasion przez mrówki (myrmekochoria). Można przypuszczać, że przed rozwojem gospodarki rolnej i leśnej, znacznie większe obszary w środkowej Wielkopolsce były zajęte przez kokorycz drobną. Zmiany w sposobie użytkowania lasu, polegające na zaniechaniu zrębów zupełnych i pinetyzacji, są czynnikiem sprzyjającym zachowaniu populacji tego gatunku. Usunięcie gatunków obcych ekologicznie (sosna zwyczajna Pinus sylvestis) i obcych geograficznie (świerk pospolity Picea abies, czeremcha amerykańska, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia) powinno nieco znaturalizować obserwowane zbiorowiska i polepszyć warunki bytowania kokoryczy drobnej. Zagospodarowanie lasu, prowadzone z użyciem rębni złożonych, nie może jednak prowadzić do nadmiernego przerzedzenia drzewostanu i odsłonięcia gleby. Powoduje to wzrost ilości światła i w konsekwencji rozwój traw. Lasy, w których spotkano kokorycz drobną, zostały niemal w całości wyłączone z użytkowania rębnego. W sytuacji, gdy zaniechanie cięć rębnych jest trudne do osiągnięcia, alternatywą może być długi nawrót cięć. Stanowiska tego gatunku często obserwowano w lasach, które są objęte przynajmniej jedną z istniejących w naszym kraju form ochrony przyrody. Ograniczenia dla gospodarki leśnej wiążące się z występowaniem cennych przyrodniczo siedlisk mogą jednak okazać się niewystarczające dla ochrony kokoryczy drobnej. Podsumowanie i wnioski Kokorycz drobna jest gatunkiem, który w ostatnich latach coraz częściej jest przedmiotem zainteresowania ośrodków badawczych. Populacje tej rośliny z północno-zachodniej Polski cechuje znacznie większa liczebność niż na opisywanym stanowisku. Ważny jest monitoring siedlisk tego gatunku, zwłaszcza że w środkowej części Wielkopolski wydają się one wciąż zbyt mało chronione. Większość opisywanych zbiorowisk z kokoryczą drobną sklasyfikowano jako cenne siedliska przyrodnicze i wyłączono z użytkowania rębnego. Wymienione ograniczenia dla gospodarki leśnej nie gwarantują zachowania lokalnej populacji. Należy wyłączyć z użytkowania rębnego wydzielenia które dotychczas nie są nim objęte. PIŚMIENNICTWO Borysiak J., Brzeg A., Kasprowicz M. 1992. Materiały do znajomości szaty roślinnej oraz godne ochrony obiekty przyrodnicze województwa kaliskiego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B 41: 63 107. Borysiak J., Brzeg A., Kasprowicz M. 1993. Interesujące elementy szaty roślinnej obszaru chronionego krajobrazu Szwajcaria Żerkowska. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B 42: 169 199. Burska A., Myszkowska D. 2001. Corydalis pumila (Host) Rchb. Kokorycz drobna (Kokorycz skąpokwiatowa). W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 150 151. Chmiel J., Czarna A., Pilarczyk A., Ziarnek M., Ziarnek K. 2014. Corydalis pumila (Host) Rchb. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. 3. Inst. Ochr. Przyr. PAN (w druku). Czarna A. 2006. Kokorycz drobna Corydalis pumila (Host) Rchb. w Wielkopolsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 62 (2): 80 83. 248

A. Smoliga i in. Kokorycz drobna w okolicy Śremu Czarna A. 2009. Rośliny naczyniowe środkowej Wielkopolski. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań. Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorus, Poznań. Jasnowska J. 1973. Wąwóz Kamieniec projektowany rezerwat florystyczny w powiecie szczecińskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 29 (4): 31 37. Kaczmarek C. 1959. Notatki florystyczne z powiatu gostyńskiego. Przyr. Pol. Zach. 1 2: 94 108. Matuszkiewicz W. 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2006. Rośliny chronione. Multico Oficyna Wyd. Rothmaler W. 2009. Exkursionsflora von Deutschland. Band 3. Springer-Verlag Berlin Heidelberg. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz.U. z 2004 r. Nr 168, poz. 1764. Rutkowski L. 2006. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Sokołowski J. 1936. Zagrożone lasy w Czeszewie. Ochr. Przyr. 16: 113 123. Stolle J. 2004. Biological flora of Central Europe: Corydalis pumila (Host) Rchb. Flora 199: 204 217. Ziarnek M., Ziarnek K. 2005. Dolina Krąpieli cenna ostoja zachodniopomorskiej przyrody. Chrońmy Przyr. Ojcz. 61 (3): 37 44. Ziarnek M., Ziarnek K. 2011. Występowanie kokoryczy drobnej Corydalis pumila na Pomorzu Zachodnim. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 289 (19): 139 148. Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.). Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM, Poznań 3: 9 92. SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 70 (3): 242 249, 2014 Smoliga A., Świtalski K., Wajchman S. New locality of Corydalis pumila (Papaveraceae) in the vicinity of Śrem (CE Poland) The paper presents a new site of Corydalis pumila (Host) Rchb. found in the vicinity of Śrem. The site is located in the forests between the villages of Pinka and Kotowo in the Piaski Commune. So far, ca. fifty sites with this species have been reported from Poland. The new site was found in a small complex of oak-hornbeam forests, which cover steep slopes of the terminal moraine. A total of several thousand specimens of the species grow at the new site. Furthermore, a hybrid of Corydalis pumilla (Host) Rchb. and Corydalis intermedia (L.) Mérat occurs at the site. A small area, long distances between stands and strong human penetration are threats to the local population. 249