ESTIMATION OF THE INFLUANCE OF BURNISHING PARAMETERS ON STEEL X5CrNi1810 SURFACE LAYERS STRENGTHENING AND ROUGHNESS CHANGES



Podobne dokumenty
PROCES NAGNIATANIA JAKO METODA OBRÓBKI WYKAŃCZAJĄCEJ CZOPÓW WAŁÓW POMP OKRĘTOWYCH

ESTIMATION OF THE INFLUENCE OF PASSES NUMBER BURNISHING TOOL ON SHIPS PUMPS SHAFTS SURFACE LAYERS STRENGTHENING AND ROUGHNESS CHANGES

WPŁ YW NAGNIATANIA NA POPRAWĘ W Ł A Ś CIWOŚ CI EKSPLOATACYJNYCH WAŁ ÓW POMP WODNYCH SILNIKÓW OKRĘ TOWYCH

WPŁYW ODKSZTAŁCENIA WZGLĘDNEGO NA WSKAŹNIK ZMNIEJSZENIA CHROPOWATOŚCI I STOPIEŃ UMOCNIENIA WARSTWY POWIERZCHNIOWEJ PO OBRÓBCE NAGNIATANEM

NAGNIATANIE POWIERZCHNI PŁASKICH ELEMENTÓW CZĘŚCI MASZYN OKRĘTOWYCH

Ocena wpływu geometrii noża tokarskiego na strukturę geometryczną powierzchni czopów wałów wykonanych ze stali austenitycznej

NAGNIATANIE STALIWA TYPU DUPLEKS W ASPEKCIE ZWIĘKSZENIA TWARDOŚCI I ZMNIEJSZENIA CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI

WPŁYW ZMIANY GŁĘBOKOŚCI SKRAWANIA NA WARTOŚĆ SIŁ SKRAWANIA I PARAMETR CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI PODCZAS TOCZENIA CZOPÓW WAŁÓW

WPŁYW NAGNIATANIA NA UMOCNIENIE ELEMENTÓW CZĘŚCI MASZYN OKRĘTOWYCH

WPŁYW ZMIANY KĄTA PRZYSTAWIENIA NOŻA TOKARSKIEGO TYPU WIPER NA WARTOŚĆ PARAMETRÓW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI CZOPÓW WYKONANYCH ZE STALI AUSTENITYCZNEJ

Obróbka Plastyczna Metali t. XXII nr 2 (2011) Procesy kształtowania objętościowego

ANALIZA ROZKŁADU SIŁ SKRAWANIA PODCZAS ZMIENNYCH WARUNKÓW OBRÓBKI WAŁÓW WYKONANYCH ZE STALI NIERDZEWNEJ

BADANIE ENERGOCHŁONNOŚCI TOCZENIA I NAGNIATANIA STALI UTWARDZONEJ. Streszczenie

Wpływ warunków nagniatania tocznego na chropowatość powierzchni stali C45 po cięciu laserem

OCENA PARAMETRÓW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI TOCZONYCH OTWORÓW W KOŁACH ZĘBATYCH OBRABIANYCH NAGNIATANIEM

Wpływ obróbek wykończeniowych na odporność na zmęczenie stykowe powierzchni czopów wałów pomp okrętowych pracujących w wodzie morskiej

PROCEDURA DOBORU WARUNKÓW I PARAMETRÓW PROCESU TECHNOLOGICZNEGO W ASPEKCIE CECH EKSPLOATACYJNEJ WARSTWY WIERZCHNIEJ

Analiza doświadczalna obróbki nagniataniem metodą NSNT

SKUTECZNOŚĆ DOPROWADZENIA CIECZY OBRÓBKOWEJ POD CIŚNIENIEM W PROCESIE ŁAMANIA WIÓRA PRZY TOCZENIU WZDŁUŻNYM STOPU Ti6Al4V.

PRELIMINARY RESEARCH OF CUTTING FORCES OF SHAFT PINS

KSZTAŁTOWANIE WARSTWY WIERZCHNIEJ STALIWA TYPU DUPLEKS POPRZEZ TOCZENIE THE FORMING SURFACE LAYER OF THE DUPLEX CAST STEEL AFTER TURNING

WPŁYW PROCESU TARCIA NA ZMIANĘ MIKROTWARDOŚCI WARSTWY WIERZCHNIEJ MATERIAŁÓW POLIMEROWYCH

MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA PRZYRZĄDU HOMMEL ETAMIC F50 DO POMIARU ODCHYŁEK OKRĄGŁOŚCI WAŁKÓW PO TOCZENIU WYKOŃCZENIOWYM

BADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII FDM

OCENA WYKORZYSTANIA CIEPŁA WEWNĘTRZNEGO ŁUKU ELEKTRYCZNEGO DO HARTOWANIA POWIERZCHNIOWEGO STALI

Wpływ odkształcenia względnego na zmniejszenie chropowatości powierzchni po obróbce nagniataniem

-Special. Ceny wraz z dopłatą surowcową Prices without any addition new! Ø 32 Strona/Page 4,5. Black Panther DN 630 +

WPŁYW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI MATERIAŁU NA GRUBOŚĆ POWŁOKI PO ALFINOWANIU

DIAGNOZOWANIE STANÓW ZDOLNO CI JAKO CIOWEJ PROCESU PRODUKCYJNEGO

ODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg

WPYW STANU WARSTWY WIERZCHNIEJ NA WŁAŚCIWOŚCI TRIBOLOGICZNE ŻELIWA SFEROIDALNEGO FERRYTYCZNEGO PO NAGNIATANIU

PORÓWNANIE CECH CHROPOWATOŚCI ŻELIW PO OBRÓBCE TOKARSKIEJ. Streszczenie

STRUKTURA GEOMETRYCZNA POWIERZCHNI STOPU PA10 PO NAGNIATANIU TOCZNYM

WYBÓR PUNKTÓW POMIAROWYCH

CZAS WYKONANIA BUDOWLANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCJI STALOWYCH OBRABIANYCH METODĄ SKRAWANIA A PARAMETRY SKRAWANIA

Materiały metalowe. Wpływ składu chemicznego na struktur i własnoci stali. Wpływ składu chemicznego na struktur stali niestopowych i niskostopowych

WŁAŚCIWOŚCI TRIBOLOGICZNE WARSTWY POWIERZCHNIOWEJ CRN W WARUNKACH TARCIA MIESZANEGO

MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA NAGNIATANIA ZEWNĘTRZNYCH POWIERZCHNI KULISTYCH W SERYJNEJ PRODUKCJI PRZEDMIOTÓW ZE STALI KWASOODPORNEJ

Podstawy obróbki ubytkowej

PORÓWNANIE CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI STALI C45 PO OBRÓBCE MECHANICZNEJ I ELEKTROCHEMICZNEJ

Rajmund Rytlewski, dr inż.

W Y B R A N E P R O B L E M Y I N Y N I E R S K I E PROJEKT SIŁOMIERZA Z ZASTOSOWANIEM TENSOMETRII OPOROWEJ

SYMULACJA PROCESU OBRÓBKI NA PODSTAWIE MODELU OBRABIARKI UTWORZONEGO W PROGRAMIE NX

WPŁYW NIERÓWNOŚCI POWIERZCHNI NA WŁAŚCIWOŚCI TRIBOLOGICZNE ELEMENTÓW ŚLIZGOWYCH W SKOJARZENIU MATERIAŁOWYM SiC 42CrMo4

-Special. -Endmills. Ceny wraz z dopłatą surowcową Prices without any addition new! Ø 32 Strona/Page 4,5. Black Panther DN 630 +

30 MECHANIK NR 3/2015

OBRÓBKA WYKAŃCZAJĄCA NATRYSKIWANYCH PŁOMIENIOWO POWŁOK Ni-Al, OCENA ZUŻYCIA BORAZONOWYCH PŁYTEK SKRAWAJĄCYCH

ANALIZA SKŁADOWYCH SIŁ SKRAWANIA ORAZ CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI PODCZAS TOCZENIA WĘGLIKÓW SPIEKANYCH NARZĘDZIAMI Z OSTRZAMI DIAMENTOWYMI

NAGNIATANIE PŁASKICH POWIERZCHNI FREZOWANYCH

KONSTRUKCJA HYBRYDOWYCH NARZĘDZI DO OBRÓBKI ELEMENTÓW OPTYCZNYCH. Grzegorz BUDZIK *, Sławomir SOŁTYS

WPŁYW FREZOWANIA NA TOPOGRAFIĘ POWIERZCHNI KRZYWOLINIOWEJ PO NAGNIATANIU STOPU ALUMINIUM. Streszczenie

TOPOGRAFIA WSPÓŁPRACUJĄCYCH POWIERZCHNI ŁOŻYSK TOCZNYCH POMIERZONA NA MIKROSKOPIE SIŁ ATOMOWYCH

WPŁYW MODYFIKACJI NA STRUKTUR I MORFOLOGI PRZEŁOMÓW SILUMINU AK64

PRZYDATNOŚĆ NARZĘDZI Z PŁYTKAMI SAMOOBROTOWYMI DO OBRÓBKI MATERIAŁÓW TRUDNOOBRABIALNYCH 1. WSTĘP

Obróbka narzdziami segmentowymi na docierarkach jednotarczowych

MIKRONIERÓWNOŚĆ POWIERZCHNI OBROBIONEJ STOPU INCONEL 718 PO PROCESIE TOCZENIA

Podstawy obróbki ubytkowej

INSPECTION METHODS FOR QUALITY CONTROL OF FIBRE METAL LAMINATES IN AEROSPACE COMPONENTS

KOSZTY PLANOWEJ OBSŁUGI TECHNICZNEJ CIGNIKÓW ROLNICZYCH NOWEJ GENERACJI

ZAAWANSOWANE TECHNIKI WYTWARZANIA W MECHATRONICE

WPŁYW GNIOTU WZGLĘDNEGO NA WSKAŹNIK ZMNIEJSZENIA CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI POWŁOK Z FAZ MIĘDZYMETALICZNYCH

(GRADE 23) NA SIŁY SKRAWANIA ORAZ CHROPOWATOŚĆ POWIERZCHNI OBROBIONEJ

WIELOOSTRZOWE UZĘBIENIE O ZMIENNEJ GEOMETRII SZLIFOWANE W 5 PŁASZCZYZNACH NA PARĘ ZĘBÓW Z MONOLITU SPECJALNEJ STALI SZYBKOTNĄCEJ

OCENA WPŁYWU OSTRZY O GEOMETRII WYGŁADZAJĄCEJ NA CHROPOWATOŚĆ POWIERZCHNI STALI X17CrNi16-2 PO TOCZENIU. Streszczenie

ZASTOSOWANIE OBRÓBKI NAGNIATANIEM W TECHNOLOGII SIŁOWNIKÓW HYDRAULICZNYCH

Badania tribologiczne ślizgowych węzłów obrotowych z czopami z powłoką TiB 2

ZASTOSOWANIE CO2 JAKO CHŁODZIWA W PROCESIE TOCZENIA

Analiza topografii powierzchni stali narzędziowej Vanadis 6 po wybranych sekwencyjnych procesach obróbki powierzchniowej

ZNACZENIE POWŁOKI W INŻYNIERII POWIERZCHNI

Prognozowanie udziału grafitu i cementytu oraz twardoci na przekroju walca eliwnego na podstawie szybkoci krzepnicia

WPŁYW CZYNNIKA CHŁODZĄCO-SMARUJĄCEGO NA STAN WARSTWY WIERZCHNIEJ ZĘBÓW KÓŁ FREZOWANYCH OBWIEDNIOWO

Wskaniki niezawodnoci pojazdów samochodowych podlegajcych okresowym badaniom technicznym na Stacji Kontroli Pojazdów

Wpływ rodzaju obróbki termicznej na zmiany tekstury marchwi

WYKORZYSTANIE METODY PLANOWANIA BADAŃ G. TAGUCHI DO ANALIZY I OPTYMALIZACJI PROCESU NAGNIATANIA ŻELIWA EN-GJLP-250

JDSD Wiertła płytkowe

ZAAWANSOWANE TECHNIKI WYTWARZANIA W MECHATRONICE

NOŚNOŚĆ POWIERZCHNI A RODZAJ JEJ OBRÓBKI

2. ANALIZA NUMERYCZNA PROCESU

The development of the technological process in an integrated computer system CAD / CAM (SerfCAM and MTS) with emphasis on their use and purpose.

DOKŁADNOŚĆ KSZTAŁTOWA POWIERZCHNI ZŁOŻONEJ PO PROCESACH SYMULTANICZNEGO 5-OSIOWEGO FREZOWANIA PUNKTOWEGO ORAZ OBWODOWEGO.

REAMERS ROZWIERTAKI D-148 HOLE MAKING OBRÓBKA OTWORÓW WSRN Z =3, 4 D149-D147 WSBN Z=8-12 D148-D149 WTRN Z=8-12 D150.

Ocena kształtu wydziele grafitu w eliwie sferoidalnym metod ATD

Analiza parametrów krystalizacji eliwa chromowego w odlewach o rónych modułach krzepnicia

Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia 2 stopnia o profilu: A x P. Wykład 30 wiczenia Laboratorium Projekt

KSZTAŁTOWANIE RELIEFÓW NA POWIERZCHNIACH ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH METODAMI NAGNIATANIA

OBRÓBKA WYKOŃCZENIOWA NARZĘDZIAMI DIAMENTOWYMI DO NAGNIATANIA ŚLIZGOWEGO

WIERTŁA TREPANACYJNE POWLEKANE

Głowica Nanotwardociomierza

POMIAR SKŁADOWYCH SIŁ SKRAWANIA I CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI PODCZAS PRECYZYJNEGO TOCZENIA CZYSTEGO TYTANU 1. WPROWADZENIE

Efekty mikrowygładzania foliami ściernymi o nieciągłej powierzchni czynnej

Stale Leksykon materia oznawstwa

Wpływ warunków obróbki cieplnej na własnoci stopu AlMg1Si1*

BADANIA PORÓWNAWCZE CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI WYBRANYCH STOPÓW MAGNEZU PO FREZOWANIU NARZĘDZIEM PEŁNOWĘGIKOWYM ORAZ PKD

FREZOWANIE POWIERZCHNII NAPAWANYCH LASEROWO. Streszczenie MILLING OF LASER-HARDFACED SURFACES. Abstract

BADANIA ENERGOCHŁONNOŚCI PROCESU TOCZENIA

WPŁYW WARUNKÓW SMAROWANIA NA ZMIANY STRUKTURY GEOMETRYCZNEJ POWIERZCHNI ELEMENTÓW ŁOŻYSK TOCZNYCH

SKRAWALNO W PROCESIE TOCZENIA STALI 55NiCrMoV O ZRÓ NICOWANEJ MIKROSTRUKTURZE I MIKROTWARDO CI

Statyczna próba skrcania

POKRYWANE FREZY ZE STALI PROSZKOWEJ PM60. Idealne rozwiązanie dla problemów z wykruszaniem narzędzi węglikowych w warunkach wibracji i drgań

DIN 6527 FREZY; END MILLS. Charakterystyka; Features. Zastosowanie; Application

Transkrypt:

Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol. 15, No. 3 2008 ESTIMATION OF THE INFLUANCE OF BURNISHING PARAMETERS ON STEEL X5CrNi1810 SURFACE LAYERS STRENGTHENING AND ROUGHNESS CHANGES Wojciech Labuda, Robert Starosta, Tomasz Dyl Gdynia Maritime University of Marine Engineering Morska Street 83, 81-225 Gdynia, Poland tel.: +48 58 6901549, +48 58 6901249 fax: +48 58 6901399 e-mail: starosta@am.gdynia.pl, Abstract Angular momentum pumps are applied very often on ships. Because the pumps are working in hard conditions they are made from cavitation wear proof and electrochemical corrosion proof materials. The most popular damage of pump shaft is neck wear in place where seals are mounted. Burnishing as modern finish plastic tooling method makes possible getting high technological quality of elements. Because of many burnishing advantages it was proposed to shafts angular momentum pumps working instead of finish machining (finish turning, grinding, lapping). The goal was to estimate optimal burnishing parameters which enable to receive biggest strengthening and lowest roughness factor of angular momentum pumps shafts. The shaft necks are made from stainless steel X5CrNi1810. The tool one - roller burnishing tool SRMD type produced by Yamato. Its axis is parallel to working shaft axis. During working technological parameters like force, velocity and feed were changed. Keywords: plastic tooling, burnishing, surface layers, stainless steel, angular momentum pump OCENA WPYWU PARAMETRÓW NAGNIATANIA NA UMOCNIENIE WARSTWY WIERZCHNIEJ I ZMIAN CHROPOWATOCI POWIERZCHNI STALI X5CrNi1810 Streszczenie Na statkach bardzo czsto wykorzystuje si pompy krtne. Ze wzgldu na trudne warunki ich pracy do budowy tego rodzaju pomp stosuje si materiay odporne na zuycie kawitacyjne oraz korozj elektrochemiczn wywoan przez wod morsk. W przypadku waów pomp najczstsz niesprawnoci jest zuycie czopów (korozyjne, cierne i zmczenie stykowe) w miejscu montau uszczelnie (dawic). Obróbka nagniataniem jako nowoczesna metoda wykaczajca obróbki plastycznej umoliwia uzyskanie elementów maszyn o odpowiedniej jakoci technologicznej. W zwizku z licznymi korzyciami stosowania obróbki nagniataniem proponuje si jej zastosowanie w zamian za wykaczajc obróbk skrawaniem (toczenie wykaczajce, szlifowanie, polerowanie) do waów okrtowych pomp krtnych. Celem pracy byo wyznaczenie optymalnych parametrów nagniatania dla uzyskania najwikszego stopienia wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej i zmniejszenia chropowatoci powierzchni czopów waów okrtowych pomp krtnych wykonanych ze stali nierdzewnej X5CrNi1810. Proces nagniatania przeprowadzono nagniatakiem jednorolkowym SRMD firmy Yamato, który charakteryzuje si równolegoci osi czci roboczej do osi obrabianego czopu. Podczas nagniatania zastosowano zrónicowane parametry procesu technologicznego takie jak: sia nagniatania, prdko nagniatania oraz posuw. Sowa kluczowe: obróbka plastyczna, nagniatanie, stal odporna na korozj, warstwa wierzchnia, pompy krtne 1. Wprowadzenie Na trwao i niezawodno czci maszyn istotny wpyw ma technologia zastosowana w procesie produkcyjnym. Ostateczne ksztatowanie warstwy wierzchniej, czyli wymiarów i waciwoci uytkowych uzyskuje si podczas obróbki wykaczajcej danego elementu [1, 2]. Obróbka nagniataniem znana jest od kilkudziesiciu lat. Pierwsze narzdzia do nagniatania otworów powstay

W. Labuda, R. Starosta, T. Dyl w latach 1960-1965, natomiast w okresie póniejszym take do waków. Podstawowym celem obróbki nagniatania jest uzyskanie odpowiednich waciwoci warstwy wierzchniej, które maj znaczcy wpyw na trwao elementów czci maszyn. Technologia nagniatania moe by stosowana w zakadach przemysu maszynowego. Umoliwia ona wyeliminowanie tradycyjnej obróbki ciernej takiej jak szlifowanie, dogadzanie, gadzenie czy polerowanie. Dlatego ostateczne ksztatowanie wymiarów i waciwoci uytkowych przez nagniatanie staje si obróbk bezwiórow i bezpyow. Pozwala to na zaliczanie jej do ekologicznych metod obróbki (3). W praktyce przemysowej proces ten realizowany jest na obrabiarkach uniwersalnych jak i obrabiarkach CNC, ale zaliczany jest do obróbki plastycznej. Proces nagniatania umoliwia obróbk powierzchni z du dokadnoci wymiarow (w 7 i 6 klasie dokadnoci), co pozwala na osignicie wielu korzyci, do których naley zaliczy: - moliwo uzyskania powierzchni o duej gadkoci (Ra = 0,32-0,04 m) i duym udziale nonym profilu chropowatoci (90%), - wzrost twardoci powierzchni, - zwikszenie odpornoci na zmczenie (powierzchniowe i objtociowe), - zwikszenie odpornoci na zuycie cierne i zacieranie, - braku na nagniatanej powierzchni ziaren ciernych, ostrych i twardych fragmentów narostu oraz wiórów, - moliwo stosowania narzdzi nagniatajcych na uniwersalnych tokarkach (koncepcja obróbki na jednym stanowisku), - eliminacj lub ograniczenie czasochonnych operacji takich jak gadzenie, docieranie, szlifowanie, polerowanie, - moliwo eliminacji obróbki cieplnej w okrelonych przypadkach, - du wydajno procesu (jedno przejcie robocze narzdzia) i redukcje kosztów wytwarzania, - du trwao nagniataków, - zmniejszenie kosztów wytwarzania czci maszyn. Wiele orodków naukowych na caym wiecie zajmuje si obróbk nagniataniem i jej skutkami w warstwie wierzchniej. Programy badawcze obejmuj midzy innymi zagadnienia dotyczce nagniatania eliw [6], niektórych stopów aroodpornych i stali nierdzewnych, stopów miedzi i aluminium [9], tytanu i jego stopów [7, 10], powok galwanicznych, dyfuzyjnych i napawanych [1, 9] oraz czci wykonanych przez spiekanie proszków metali. W zwizku z wieloma zaletami wynikajcymi ze stosowania obróbki nagniataniem proponuje si wyznaczenie optymalnych parametrów nagniatania dla uzyskania najwikszego stopienia wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej i zmniejszenia chropowatoci powierzchni czopów waów okrtowych pomp krtnych wykonanych ze stali nierdzewnej X5CrNi1810. 2. Przygotowanie próbek Waki ze stali nierdzewnej X5CrNi1810 poddano wstpnej obróbce skrawaniem w celu przygotowania czopów pod obróbk nagniataniem. Proces tocznia przeprowadzono na tokarce TUC 40 noem z wymiennymi pytkami typu WNMG 080408 WF firmy Sandvik Coromant. Podczas operacji toczenia zastosowano nastpujce parametry skrawania: prdko skrawania V c = 112 m/min, posuw f = 0,27 mm/obr, gboko skrawania a p = 0,5 mm. Pomimo zastosowania niezmiennych parametrów technologicznych obróbki skrawaniem uzyskano zrónicowane wyniki pomiaru chropowatoci powierzchni badanych waków. Warto redniego arytmetycznego odchylenia profilu nierównoci, wahaa si w przedziale 0,5 do 1,18 m. rednia warto wspóczynnika chropowatoci R a wyniosa 0,83 m. (Tab. 1) Obrabiana stal charakteryzowaa si po operacji toczenia redni twardoci 307 HV, wyniki podstawowej analizy statystycznej przedstawiono w Tab. 2. 260

Estimation of the Influance of Burnishing Parametres on Steel X5crni1810 Surface Layers Strengthening Tab. 1. Wyniki podstawowej analizy statystycznej pomiaru chropowatoci (liczba pomiarów 48) Tab. 1. The results of statistic analysis of roughness factor measurements (measurements number 48) rednia Mediana Minimum Maksimum Odch. Stand. Bd Stand. 0,83 0,79 0,50 1,18 0,14 0,02 Tab. 2. Wyniki analizy statystycznej pomiaru twardoci (liczba pomiarów 48) Tab. 2. The results of statistic analysis of hardness measurements (measurements number 48) rednia Mediana Minimum Maksimum Odch. Stand. Bd Stand. 307 307 284 325 8,75 1,26 3. Metodyka bada Proces nagniatania przeprowadzono nagniatakiem jednorolkowym SRMD firmy Yamato, który charakteryzuje si, w odrónieniu od najczciej stosowanych, równolegoci osi czci roboczej do osi obrabianego waka. Nagniataniu poddane zostay czopy waków ze stali odpornej na korozj X5CrN1810 o rednicy 40 mm. Zastosowane parametry procesu technologicznego powierzchniowej obróbki plastycznej przedstawiono w Tab. 3. Tab. 3. Parametry procesu technologicznego obróbki nagniataniem Tab. 3. Technological parameters of burnishing process Parametr Wartoci Sia nagniatania - F [kn] 0,7; 0,9; 1,1 Prdko nagniatania - V c [m/min] 35; 56; 88; 112 Posuw - f [mm/obr] 0,13; 0,54; 0,94; 1,2 Pomiar twardoci zrealizowano metod Vickersa za pomoc przyrzdu WPM, przy sile nacisku wynoszcej 50 N. Na podstawie uzyskanych wyników wyznaczono stopie wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej Su: S u HV 2 HV 1100%, (1) HV 1 gdzie: S u - stopie wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej, HV 1 - twardo materiau przed nagniataniem, HV 2 - twardo materiau po powierzchniowej obróbce plastycznej. Chropowato powierzchni zmierzono profilometrem HOMMEL TESTER T1000. Dugo odcinka pomiarowego wynosia 4,8 mm, a odcinka elementarnego 0,8 mm. Na podstawie otrzymanych wyników wyznaczono wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni K Ra : gdzie: K Ra - wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni, R K a Ra, (2) R a R a - chropowato powierzchni materiau, R a - chropowato powierzchni materiau po powierzchniowej obróbce plastycznej. 261

W. Labuda, R. Starosta, T. Dyl Wyniki okrelajce twardo i chropowato powierzchni poddano analizie statystycznej - regresji wielokrotnej, w celu okrelenia ich wpywu na badane waciwoci. Obliczenia wykonano za pomoc programu komputerowego Statistica 5.5. Ze wzgldu na róne miana zmiennych niezalenych, wpyw poszczególnych parametrów analizowano na podstawie standaryzowanych wspóczynników regresji (BETA). 4. Wyniki bada Zastosowane parametry nagniatania wpyny zarówno na zmniejszenie wartoci chropowatoci powierzchni oraz na zwikszenie umocnienia warstwy wierzchniej materiau obrobionego. Wartoci wspóczynników Su okrelajcego stopie wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej zmieniay si w zalenoci od zastosowanych parametrów obróbki nagniataniem i wahay si w granicach od 1% do 18%. Najwysz warto stopnia wzgldnego umocnienia powierzchni czopa wau (S u = 18%) uzyskano stosujc nastpujce parametry nagniatania: F = 1140 N, V n = 35 m/min, f = 1,2 mm/obr. Natomiast najmniejsz warto stopnia wzgldnego umocnienia (S u = 1%) uzyskano przy parametrach nagniatania: F = 1140 N, V n = 112 m/min, f = 1,2 mm/obr. Analizujc wpyw parametrów nagniatania na stopie wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej posuono si analiz regresji wielokrotnej. Uzyskane wartoci standaryzowanych wspóczynników regresji (BETA), wspóczynników regresji wielokrotnej (B) i poziomów istotnoci (poziom p) podano w Tab. 4. Pozostae wspóczynniki przyjmuj wartoci stae i wynosz one odpowiednio: wspóczynnik korelacji R = 0,80, wspóczynnik determinacji R 2 = 0,65 oraz bd estymacji: 2,45. Tab. 4. Wyniki analizy regresji wielokrotnej parametru S u dla zmiennych przedstawionych w tabeli 3 Tab. 4. The results of S u parameter statistic analysis for variables presented in table 3 BETA B poziom p Wyraz wolny 12,28 0,00 Prdko nagniatania V n -0,79-0,11 0,00 Posuw f -0,03-0,33 0,71 Sia nagniatania - F 0,18 0,004 0,05 Tab. 5. Wpyw wartoci prdkoci nagniatania V n na parametr S u Tab. 5. The influence of burnishing speed V n on S u parameter Parametry nagniatania: F = 1,1 kn; f = 1,2 obr/min Prdko nagniatania V n [m/min] 35 56 88 112 Stopie wzgldnego umocnienia S u [%] 18 10 10 1 Parametry nagniatania: F = 0,9 kn; f = 0,13 obr/min Prdko nagniatania V n [m/min] 35 56 88 112 Stopie wzgldnego umocnienia S u [%] 15 11 6 4 Warto standaryzowana wspóczynnika regresji BETA prdkoci nagniatania wynosi -0,79, co wiadczy o jej najwikszym wpywie na wspóczynnik umocnienia S u. Wraz ze wzrostem prdkoci nagniatania nastpuje zmniejszenie stopnia wzgldnego umocnienia materiau (Tab. 5) W mniejszym stopniu (BETA = 0,18) na wspóczynnik S u wpywa sia nagniatania, ale wraz z jej wzrostem nastpuje umocnienie materiau. Maa warto wspóczynnika BETA (-0,03) dla posuwu okrela, e ma on najmniejszy wpyw na warto wspóczynnika S u i jest on statystycznie nieistotny (poziom p= 0,71). Wartoci standaryzowanych wspóczynników regresji (BETA), wspóczynników regresji wielokrotnej (B) i poziomów istotnoci (poziom p) przeprowadzonej analizy regresji wielokrotnej nie uwzgldniajcej posuwu zawarto w Tab. 6. Pozostae wspóczynniki przyjmuj 262

Estimation of the Influance of Burnishing Parametres on Steel X5crni1810 Surface Layers Strengthening wartoci stae i wynosz one odpowiednio: wspóczynnik korelacji R = 0,81, wspóczynnik determinacji R 2 = 0,65, bd estymacji: 2,42. Porównane wartoci wspóczynników BETA z Tab. 4 i 6 maj te same wartoci. Potwierdza to brak statystycznej istotnoci zmiennej niezalenej f na warto stopnia wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej. Jego pominicie nie wpywa równie na wartoci wspóczynników determinacji dla obu analiz. Tab.6. Wyniki analizy regresji wielokrotnej parametru S u dla zmiennych przedstawionych w tabeli 3 bez uwzgldnienia posuwu Tab. 6.The results of S u parameter statistic analysis for variables presented in table 3 without taking into account the feed BETA B poziom p Wyraz wolny 12,05 0,00 Prdko nagniatania - V n -0,79-0,11 0,00 Sia nagniatania - F 0,18 0,004 0,04 Równanie regresji wielokrotnej ma posta:s u = 0,004F - 0,11V n + 12,05±2,42 W wyniku przeprowadzonej obróbki nagniataniem wartoci wspóczynników K Ra okrelajcych wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni wahay si w przedziale od 1 do 11. Najmniejsz warto redniego arytmetycznego odchylenia profilu nierównoci R a = 0,07 m (Rys. 1) i najwiksz warto wskanika K Ra = 11 (Rys. 2.) uzyskano stosujc nastpujce parametry obróbki nagniataniem: F = 1140 N, V n = 56 m/min., f =0,13 mm/obr. a) b) Rys. 1. Profilogramy powierzchni waka a) przed nagniataniem R a = 0,77 m b) po obróbce nagniataniem R a = 0,7 m Fig. 1. The shaft surface profile analysis: a) before burnishing process R a = 0,77 m b) after burnishing process R a = 0,7 m 263

W. Labuda, R. Starosta, T. Dyl Rys. 2. Wpyw parametrów nagniatania na warto wskanika zmniejszenia chropowatoci (K Ra ) Fig.2. The influence of burnishing parameters on roughness reduction index value (K Ra ) Analizujc wpyw parametrów nagniatania na wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni posuono si równie analiz regresji wielokrotnej. Uzyskane wartoci standaryzowanych wspóczynników regresji (BETA), wspóczynników regresji wielokrotnej (B) i poziomów istotnoci (poziom p) podano w Tab. 7. Pozostae wspóczynniki przyjmuj wartoci stae i wynosz one odpowiednio: wspóczynnik korelacji R = 0,71, wspóczynnik determinacji R 2 = 0,51, bd estymacji 2,29. Tab. 7. Wyniki analizy regresji wielokrotnej parametru K Ra dla zmiennych przedstawionych w Tab. 3 Tab. 7. The results of K Ra parameter statistic analysis for variables presented in Tab. 3 BETA B poziom p Wyraz wolny 0,068 0,97 Sia nagniatania - F 0,41 0,007 0,00 Prdko nagniatania - V n -0,12-0,01 0,27 Posuw - f -0,57-4,44 0,00 Rozpatrujc uzyskane wartoci standaryzowanych wspóczynników regresji wielokrotnej dla zmiennych niezalenych, mona stwierdzi, e najwikszy wpyw na wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni K Ra ma posuw (BETA = -0,57). Im mniejsza warto posuwu uyta w operacji nagniatania, tym warto redniego arytmetycznego odchylenia profilu nierównoci R a jest mniejsza. Drugim istotnym parametrem wpywajcym na jako uzyskanej powierzchni, a tym samym na wskanik K Ra jest sia nagniatania. wiadczy o tym uzyskana warto standaryzowanego wspóczynnika regresji (BETA = 0,41). Wraz ze wzrostem wartoci siy nagniatania nastpuje spadek wartoci parametru R a. Wspóczynnik BETA dla zmiennej V n cechuje si wysok wartoci poziomu istotnoci (p = 0,27). wiadczy to o braku statystycznej istotnoci rozpatrywanego parametru na struktur stereometryczn czopów waów. Potwierdza to przeprowadzona analiza regresji wielokrotnej, która nie uwzgldnia prdkoci nagniatania (Tab. 8). Uzyskane wartoci BETA, B i poziomu p podano w Tab. 8. Pozostae wspóczynniki przyjmuj wartoci stae 264

Estimation of the Influance of Burnishing Parametres on Steel X5crni1810 Surface Layers Strengthening i wynosz odpowiednio: wspóczynnik korelacji R= 0,70, wspóczynnik determinacji R 2 = 0,49, bd estymacji: 2,30. Wspóczynniki BETA, B i poziomu p dla posuwu i siy nagniatania osigny takie same wartoci (Tab.7, 8). Powtórna analiza statystyczna z pominiciem zmiennej V n, pomimo tego, e potwierdza jego statystyczn nieistotno na warto wskanika K Ra, to obniya stopie dopasowania równania regresji do uzyskanych rzeczywistych wyników, o czym wiadcz wartoci wspóczynników determinacji R 2. Prawdopodobn przyczyn uzyskanej niszej wartoci wspóczynnika determinacji (R 2 =0,49), moe by brak liniowego wpywu, którego z parametrów nagniatania na warto K Ra (Rys. 3). Tab. 8. Wyniki analizy regresji wielokrotnej parametru K Ra dla zmiennych przedstawionych w tab. 3 bez uwzgldnienia prdkoci nagniatania Tab. 8. The results of K Ra parameter statistic analysis for variables presented in tab. 3 without taking into account the burnishing speed BETA B poziom p Wyraz wolny -0, 84 0,66 Sia nagniatania - F 0,41 0,007 0,00 Posuw - f -0,57-4,44 0,00 W celu lepszego dopasowania równania regresji wielokrotnej do uzyskanych wyników pomiarów przeprowadzono logarytmowanie parametru posuwu f i parametru K Ra. Uzyskane wartoci BETA, B i poziomu p podano w Tab.9, natomiast pozostae wspóczynniki przyjmuj wartoci stae i wynosz odpowiednio: wspóczynnik korelacji R = 0,83, wspóczynnik determinacji R 2 =0,70, bd estymacji: 0,17. Warto wspóczynnika determinacji wiadczy o tym, e zmodyfikowane równanie regresji (wzór 3) w dokadniejszy sposób pozwoli na szacowanie wpywu parametrów obróbkowych nagniatania na struktur stereometryczn powierzchni czopów waów pomp krtnych. 16 Wartoci przewidywane wzgldem obserwowanych Zmienna zalena: K Ra 14 12 10 Wart. obserw. 8 6 4 2 0-2 -2-1 0 1 2 3 4 5 Wart. przewidyw. 6 7 8 95% p.ufnoci Rys. 3. Zaleno pomidzy wartociami przewidywanymi (obliczonymi z równania regresji) a wartociami obserwowanymi (zmierzonymi) Fig. 3. Dependence between predicted (calculated) and observed (measured) values 265

W. Labuda, R. Starosta, T. Dyl Tab. 9. Wyniki analizy regresji wielokrotnej parametru logk Ra dla zmiennych przedstawionych w tab. 3 bez uwzgldnienia prdkoci nagniatania Tab. 9. The results of K Ra parameter statistic analysis for variables presented in tab. 3 without taking into account the burnishing speed BETA B poziom p Wyraz wolny -0,64 0,00 Sia nagniatania - F 0,52 0,001 0,00 Posuw - logf -0,65-0,51 0,00 Równanie regresji wielokrotnej ma posta: logk Ra = 0,001F - 0,51ogf - 0,64 gdzie: 0,001 F K Ra - wskanik zmniejszenia chropowatoci powierzchni [-], F - sia nagniatania [kn], f - posuw [mm/obr]. 10 K, (3) Ra 0,51 4, 36 f 5. Wnioski Moliwe jest przeprowadzenie procesu nagniatania stali odpornej na korozj X5CrNi1810 w celu zmniejszenia wartoci redniego arytmetycznego odchylenia profilu nierównoci R a oraz zwikszenia stopnia wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej S u. Dobór parametrów powinien zalee od celu zastosowania powierzchniowej obróbki plastycznej. - proces technologiczny majcy na celu uzyskanie maej wartoci chropowatoci powierzchni powinien by przeprowadzony z moliwie najwiksz si nagniatania i najmniejszym posuwem, - w celu uzyskania duego wspóczynnika stopnia wzgldnego umocnienia warstwy wierzchniej proces technologiczny powinien by przeprowadzony z jak najwiksz si nagniatania i najmniejsz prdkoci nagniatania, - w celu uzyskania jak najmniejszej wartoci redniego arytmetycznego odchylenia profilu nierównoci R a przy jednoczesnym umocnieniu warstwy wierzchniej naley zastosowa jak najwiksz si nagniatania, jak najmniejszy posuw oraz jak najmniejsza prdko nagniatania. Literatura [1] Przybylski,W., Technologia obróbki nagniataniem, Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 1987. [2] Przybylski, W., Wpyw stanu warstwy wierzchniej na konstytuowanej przez nagniatanie na trwao elementów maszyn, Wybrane problemy Trybologii, PWN, Warszawa 1990. [3] Przybylski, W., Wojciechowski, J., Technological and organizational aspects of cleaner manufacturing. First Cleaner Production International Conference, Rydzyna 1996. [4] Kukieka, L., Teoretyczne i dowiadczalne podstawy powierzchniowego nagniatania tocznego z elektrokontaktowym nagrzewaniem, Wydawnictwo Uczelniane Wyszej Szkoy Inynierskiej, Monografia WM Nr 47, Koszalin 1994. 266

Estimation of the Influance of Burnishing Parametres on Steel X5crni1810 Surface Layers Strengthening [5] Hassan, A. M., The effects ball-and roller-burnishing on the surface roughness and hardness of some non-ferrous metals, Journal of Materials Processing Technology 72, pp. 385-391, 1997. [6] Tubielewicz, K., Technologia nagniatania eliwnych czci maszynowych, Wydawnictwa Politechniki Czstochowskiej, Monografie Nr 69, Czstochowa 2000. [7] Melechow, R.,Tubielewicz, K., Baszczuk, W., Tytan i jego stopy, Wydawnictwa Politechniki Czstochowskiej, Monografie Nr 107, pp. 197-205, Czstochowa 2004. [8] López de Lacalle, L. N., Lamikiz, A., Muñoa, J., Sánchez J. A., Quality improvement of ballend milled sculptured surfaces by ball burnishing, International Journal of Machine Tools & Manufacture 45, pp. 1659-1668, 2005. [9] El-Tayeb, N. S. M., Low, K. O.,Brevern, P. V., Influence of roller burnishing contact width and burnishing orientation on surface quality and tribological behaviour of Aluminium 6061, Journal of Materials Processing Technology 186, pp. 272-278, 2007. [10] Golden, P. J., Hutson, A., Sundaram, V., Arps, J. H., Effect of surface treatments on fretting fatigue of Ti-6Al-4V, International Journal of Fatigue 29, pp. 1302-1310, 2007. 267