Raport z badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzonego wśród pracowników instytucji publicznych

Raport z badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzonego wśród pracowników instytucji publicznych Rzeszów 2010

Niniejszy raport został wykonany w ramach projektu "Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities)" koordynowanego przez Główny Inspektorat Sanitarny Niniejszy raport został wykonany dzięki dotacji Światowej Fundacji ds. Walki z Chorobami Płuc (ang. World Lung Foundation). Za treść niniejszego raportu wyłączną odpowiedzialność ponoszą jego autorzy i w żadnych okolicznościach treść niniejszego raportu nie może być uznawana za odzwierciedlenie stanowiska Międzynarodowej Unii ds. Zwalczania Gruźlicy i Chorób Płuc (Unii) lub Darczyńców Koordynacja badania: Joanna Skowron Główny Inspektorat Sanitarny Badanie przeprowadziła: Dorota Gibała Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rzeszowie Raport sporządziła: Aneta Czarniecka 2

SPIS TRESCI SPIS TRESCI... 3 I. METODOLOGIA BADAŃ... 4 1. Cel, założenia i przedmiot badań... 4 2. Narzędzia badawcze i analiza danych... 4 3. Organizacja badań... 4 4. Źródła danych i dobór badanej próby... 5 II. WYNIKI BADAŃ... 6 1. Badana grupa informacje ogólne... 6 1.1. Płeć respondentów... 6 1.2. Wiek respondentów... 6 1.3. Wykształcenie respondentów... 7 2. Postawy wobec palenia... 8 2.1. Palący codziennie ilość wypalanych papierosów... 8 2.2. Postawy wobec palenia w obrębie płci... 9 2.3. Codzienne palenie a płeć... 10 2.4. Codzienne palenie a wiek... 10 2.5. Okazjonalni palacze... 11 2.6. Byli palacze... 12 2.7. Niepalący... 12 3. Narażenie na bierne palenie... 13 3.1. Miejsce pracy respondenta... 13 3.2. Inne miejsca użyteczności publicznej... 13 4. Stosunek do całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy... 15 5. Trendy i zmiany... 17 6. Przestrzeganie zakazu palenia... 17 7. Rezygnacja z miejsca a dym tytoniowy... 18 III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z BADAŃ... 19 3

1. Cel, założenia i przedmiot badań I. METODOLOGIA BADAŃ Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Rzeszowie. Podejmuje istotną tematykę związaną z biernym narażeniem osób na dym tytoniowy, a także ich stosunek wobec zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy. Głównym celem niniejszego badania było zmierzenie natężenia zjawiska narażenia pracowników instytucji publicznych z terenu miasta Rzeszowa na wdychanie dymu tytoniowego w środowisku pracy i w odwiedzanych miejscach użyteczności publicznej. Ponadto za cel postawiono sobie poznanie opinii pracowników na temat wprowadzenia stref wolnych od dymu tytoniowego, gdzie będzie obowiązywał całkowity zakaz palenia, w określonych miejscach użyteczności publicznej. Wyniki badania, które zawiera niniejszy raport mogą stać się podstawą do podejmowania działań, prowadzących do zmniejszenia narażenia osób niepalących na zdrowotne następstwa związane z przebywaniem w miejscach o podwyższonym natężeniu dymu tytoniowego. 2. Narzędzia badawcze i analiza danych Badanie przeprowadzono w oparciu o formularze - kwestionariusze ankiet. Analizie poddano takie zagadnienia jak częstość i intensywność palenia, bierne narażenie na dym tytoniowy w miejscu pracy, a także w odwiedzanych w ostatnim czasie miejscach użyteczności publicznej. Ponadto zapytano respondentów o ich opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych (ankietowani mogli wskazać miejsca, które według nich powinny być sferami wolnymi od dymu tytoniowego). Zapytano również badanych, czy według nich zmniejszyła się liczba miejsc publicznych, które są wolne od dymu tytoniowego, a także poproszono o ich opinię na temat przestrzegania zakazów palenia. Kwestionariusz ankietowy zawierał również pytanie dotyczące kwestii, czy respondenci z powodu dymu tytoniowego zrezygnowali kiedyś z pójścia do danego miejsca publicznego (mogli wskazać takie miejsce). W niniejszym badaniu uwzględnione zostały następujące kategorie palących i niepalących: osoby codziennie palące, palące okazjonalnie, ekspalacze (czyli obecnie nie palący, którzy palili w przeszłości), a także nie palący obecnie (również nigdy nie palący). Grupa palących stanowi kategorię najistotniejszą, w związku z tym tą część respondentów przeanalizowano pod względem zmiennych takich jak: płeć, wiek, wykształcenie. Wszystkie analizy przeprowadzono wykorzystując pakiet SPPS for Windows. 3. Organizacja badań Badanie zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie w terminie 10 luty do 25 luty 2010 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 1480 osób. Kwestionariusze ankiet rozdysponowano wśród grup docelowych badania, po czym zostały zebrane, podliczone i zakodowane do dalszej analizy. Niniejszy raport badawczy został wykonany w związku z realizowanym programem interwencyjnym w ramach grantu Bloomberg Initiative To Reduce Tobacco Use. 4

4. Źródła danych i dobór badanej próby Grupa wybrana do badania to pracownicy jednostek budżetowych na terenie miasta Rzeszowa, zaangażowanych pośrednio lub bezpośrednio w realizacje projektu Odświeżamy nasze miasta.tob3cit. Wszystkie osoby poddane ankietyzacji są dorosłe i zatrudnione w ankietowanych zakładach. Wybrane zakłady to członkowie koalicji antytytoniowej. Są to: Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Miejska i Wojewódzka Policja, Szpital Miejski, Kuratorium Oświaty, Straż Miejska oraz Urząd Wojewódzki. Pozostałe jednostki: szkoły (Zespół Szkół Spożywczych i Gimnazjum nr 1 w Rzeszowie) oraz MOPS podlegają pod Urząd Miasta. Państwowy Powiatowy Inspektorat Weterynarii, jako placówka współpracująca z WSSE, również otrzymał ankiety do uzupełnienia. Wśród wybranych grup docelowych badania rozdysponowano łącznie 1732 ankiety. Dokładny rozkład przedstawia Tabela 1. Odebrano z jednostek łącznie 1480 uzupełnionych ankiet, które były podstawą do tworzenia niniejszego raportu. W przypadku Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego rozdysponowano 50 zwrotów było 54 (powielone i uzupełnione dodatkowe ankiety w urzędzie). Tabela 1. Badane grupy ilość ankiet Badane grupy (Rzeszów) Ilość ankiet rozdysponowanych Ilość ankiet odebranych 1 Urząd Miasta Rzeszów 500 428 2 Komenda Wojewódzka Policji 200 198 3 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 190 168 4 Komenda Miejska Policji 180 159 5 Szpital Miejski 180 140 6 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 160 101 7 Podkarpacki Urząd Wojewódzki 50 54 8 Gimnazjum nr 1 50 50 9 Straż Miejska 55 38 10 Państwowy Powiatowy Inspektorat Weterynarii 32 32 11 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 50 44 12 Zespół Szkół Spożywczych 45 45 13 Kuratorium Oświaty 40 23 Ogółem 1732 1480 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań 5

II. WYNIKI BADAŃ 1. Badana grupa informacje ogólne 1.1. Płeć respondentów W przeprowadzonych badaniach wzięło udział 1480 osób. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi odnośnie swojej płci, dokładnie 65% stanowiły kobiety natomiast 35% mężczyźni. Rozkład danych przedstawia graficznie poniżej zamieszczony wykres. (N=1453) Wykres 1. Płeć respondentów kobieta 65% mężczyzna 35% 1.2. Wiek respondentów Osoby w przedziale wiekowym 20-30 lat oraz 31-40 lat to dominujące grupy badawcze, o podobnej liczebności. Odpowiednio stanowiły one: 29,1% oraz 29,7% wszystkich ankietowanych, którzy wskazali swój wiek. Osoby w wieku 41-50 lat to 22,1% całości, natomiast najmniejszą grupą są respondenci powyżej 50 roku życia - 19,1% badanych. (N=1460) Wykres 2. Wiek respondentów powyżej 50 lat 19,1% 20-30 lat 29,1% 41-50 lat 22,1% 31-40 lat 29,7% 6

1.3. Wykształcenie respondentów Dominującą część ankietowanych stanowią osoby posiadające wyższe wykształcenie 64,2% (w tym 56,2% wykształcenie wyższe magisterskie, 8% wyższe zawodowe- licencjat). Kolejną liczną grupą są osoby o wykształceniu średnim (liceum, technikum) - 22,5%. Szkoły pomaturalne/policealne ukończyło 9,8% spośród wszystkich respondentów. Osoby z wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym oraz gimnazjalnym stanowiły znikomy procent ankietowanych łącznie 0,4% (były to pojedyncze przypadki). Zasadnicze zawodowe wykształcenie posiada 2,3% badanych, a kategorię inne wybrało 0,8% ankietowanych. Taki rozkład wykształcenia wiąże się bezpośrednio z grupą docelową, którą stanowią osoby dorosłe, pracujące już zawodowo. Wykres 3. Wykształcenie respondentów inne 0,8% wyższe (magisterskie) 56,2% wyższe zawodowe (licencjat) pomaturalne, policealne 8,0% 9,8% średnie (liceum, technikum) 22,5% zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe niepełne podstawowe 2,3% 0,1% 0,2% 0,1% 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 Badanie przeprowadzone było wśród pracowników instytucji publicznych funkcjonujących na terenie Rzeszowa. Największą grupą, która udzieliła odpowiedzi stanowiły osoby pracujące w Urzędzie Miasta (28,9%). Kolejno w badaniu udział wzięły takie podmioty jak: Komenda Wojewódzka Policji (13,4%), Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiolognniczna (11,4%), Komenda Miejska Policji (10,8%), Szpital Miejski (9,5%), Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (6,8%). Najmniej liczną grupę stanowią respondenci Urzędu Wojewódzkiego (3,6%), Gimnazjum nr 1 (3,4%), Zespołu Szkół Spożywczych (3%), Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (2,9%), Straży Miejskiej - 2,6%, Państwowego Inspektoratu Weterynarii (2,2%) oraz Kuratorium Oświaty - 1,6% spośród wszystkich ankietowanych. (N=1480) Tabela 2. Badane grupy Badane grupy (Rzeszów) Częstość Procent 1. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 168 11,4% 2. Straż Miejska 38 2,6% 3. Państwowy Inspektorat Weterynarii 32 2,2% 4. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 44 3,0% 5. Gimnazjum nr 1 50 3,4% 6. Zespół Szkół Spożywczych 45 3,0% 7. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 101 6,8% 8. Urząd Wojewódzki 54 3,6% 9. Urząd Miasta Rzeszów 428 28,8% 10. Szpital Miejski 140 9,5% 11. Kuratorium Oświaty 23 1,6% 12. Komenda Miejska Policji 159 10,7% 13. Komenda Wojewódzka Policji 198 13,4% Ogółem 1480 100,0% 7

2. Postawy wobec palenia Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że wśród grup docelowych, do których kierowane było niniejsze badanie największą grupę (ponad połowa wskazań) stanowią osoby niepalące (te które obecnie i nigdy nie paliły) - 52,9%. Istotna część respondentów odpowiedziała, że obecnie nie pali, ale paliła w przeszłości (ekspalacze) - 24,8%. Okazjonalnie pali 10,2% badanych. Natomiast codziennie palący stanowią 12,1% wśród wszystkich ankietowanych. (N=1449) Wykres 4. Czy Pan/Pani pali papierosy? palę okazjonalnie 10,2% palę codziennie 12,1% nie palę i nigdy nie paliłam (em) 52,9% obecnie nie palę, ale paliłam (em) w przeszłości 24,8% 2.1. Palący codziennie ilość wypalanych papierosów Spośród osób, które palą codziennie (12,1% - co stanowi 173 osoby), ponad połowa (55,6%) pali od 1 do 10 papierosów każdego dnia. Natomiast 36,8% badanych udzieliło odpowiedzi o ilości wypalanych papierosów mieszczącej się w przedziale 11-20. 7,6% respondentów pali od 21 do 40 papierosów na dzień. Najczęściej pojawiającymi się wskazaniami na 171 wszystkich odpowiedzi było: 10 wypalanych dziennie papierosów (62 osoby), 20 papierosów (35 respondentów), 15 papierosów (19 osób) oraz 5 (11 wskazań). 8

2.2. Postawy wobec palenia w obrębie płci Poniższej zamieszone wykresy przestawiają rozkład procentowy dotyczący postaw wobec palenia w obrębie danej płci. Jak wynika z wykresów - palących codziennie kobiet jest znacznie mniej niż mężczyzn (odpowiednio 8,9% i 18% spośród ankietowanych wśród danej płci). Odpowiedzi palę okazjonalnie udzieliła przybliżona liczba ankietowanych z obu grup. Zdecydowanie więcej kobiet nie pali i nigdy nie paliło (59% w stosunku do 41,1% w przypadku mężczyzn). Natomiast byłych palaczy więcej jest wśród mężczyzn (29,5%) niż kobiet (22,3%). Wykres 5. Postawy wobec palenia w obrębie płci / Kobiety Kobiety Palę okazjonalnie; 9,8% Pale codziennie; 8,9% Nie pale i nigdy nie paliłam; 59,0% O becnie nie palę ale paliłam w przeszłości; 22,3% Wykres 6. Postawy wobec palenia w obrębie płci / Mężczyźni Mężczyźni Palę okazjonalnie; 11,4% Palę codziennie; 18,0% Nie palę i nigdy nie paliłem; 41,1% O becnie nie palę ale paliłem w przeszłości; 29,5% 9

2.3. Codzienne palenie a płeć Jak wynika z przeprowadzonych badań znacznie częściej, bo aż dwa razy częściej, po papierosa sięgają mężczyźni - regularnie pali 18% ankietowanych, u kobiet odsetek ten wynosi 8,9%, spośród osób palących codziennie (N=173). Wykres 7 Wykres 7. Czy Pan/Pani pali papierosy? / płeć 20,0% 18,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 8,9% 12,1% 0,0% mężczyzna kobieta ogółem 2.4. Codzienne palenie a wiek Wiek respondentów różnicuje ich palenie. Spośród ankietowanych po papierosa codziennie sięga 16,7% osób w wieku od 41 do 50 lat. W przedziale wiekowym 31-40 lat 12,9% badanych respondentów udzieliło takiej odpowiedzi. Grupy wiekowe 20-30 lat oraz powyżej 50 lat mają zbliżoną ilość odpowiedzi w tym temacie codziennie pali odpowiednio 9,3% oraz 9,5% ankietowanych. (N=173). Wykres 8 - procent w grupie wiekowej. Wykres 8. Czy Pan/Pani pali papierosy? / grupa wiekowa 18,0% 16,0% 14,0% 12,9% 16,7% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 9,3% 9,5% 0,0% 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat pow yżej 50 lat 10

Wśród osób, które wskazały że palą codziennie (N=173) rozkład procentowy poszczególnych grup wiekowych wygląda następująco: największą grupę stanowią osoby w wieku 31-40 oraz 41-50 lat (odpowiednio 31,8% i 30,6% spośród palących), pozostałe grupy wiekowe, czyli 20-30 lat oraz powyżej 50 lat stanowią odpowiednio 22,5% oraz 15% spośród osób wskazujących na codzienne palenie. Wykres 9- udział poszczególnych grup wiekowych w całości osób palących. Wykres 9. Czy Pan/Pani pali papierosy? /udział grup wiekowych wśród osób palących powyżej 50 lat 15% 20-30 lat 23% 41-50 lat 31% 31-40 lat 31% 2.5. Okazjonalni palacze Okazjonalne palenie to opcja, którą wybrała najmniejsza liczba respondentów (10,3% ogółu badanych). Odsetek mężczyzn deklarujących okazjonalne palenie (11,4%) jest większy w porównaniu do kobiet (9,8%). Jednak jest to stosunkowo niewielka różnica (1,6 punkta procentowego). (N=148) Wykres 10. Okazjonalni palacze / płeć 12,0% 11,5% 11,4% 11,0% 10,5% 10,0% 9,8% 9,5% 9,0% mężczyźni kobiety 11

2.6. Byli palacze Osoby, które porzuciły codzienne palenie stanowią 24,8% badanej populacji. Niemal co trzeci mężczyzna (29,5%) deklarował przynależność do tej kategorii. Wśród kobiet odsetek ten wynosił 22,3% (różnica ponad 5 punktów procentowych). (N=355) Wykres 11. Byli palacze / płeć 35,0% 30,0% 29,5% 25,0% 22,3% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Mężczyźni Kobiety 2.7. Niepalący 52,8% respondentów deklaruje się jako osoby niepalące. Zdecydowaną większość stanowią kobiety. 59% spośród nich nie pali tytoniu. U mężczyzn odsetek ten wynosi 41,1%. (N=755) Wykres 12. Niepalący / płeć 70,0% 60,0% 59,0% 50,0% 40,0% 41,1% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Mężczyźni Kobiety 12

3. Narażenie na bierne palenie 3.1. Miejsce pracy respondenta Na pytanie, czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? odpowiedzi udzieliło 1453 osoby. W tym 10,8% wskazało twierdząco, natomiast 89,2% przecząco. (N=1453) Wykres 13. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? tak 10,8% nie 89,2% 3.2. Inne miejsca użyteczności publicznej Ankietowani zapytani zostali, czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach użyteczności publicznej byli narażeni na bierne palenie. Przedstawiono listę wybranych miejsc publicznych, przy każdym z nich osoby biorące udział w badaniu miały ustosunkować się poprzez wybór odpowiedzi tak lub nie. Z racji tego, że znaczna część badanych w wybranych przypadkach nie zaznaczała żadnej z dwóch opcji, zdecydowano w badaniu zaprezentować również braki odpowiedzi. Miejsca publiczne, które były brane pod uwagę w badaniu to: zakłady pracy, bar/pub, kawiarnia, restauracja, dyskoteka, klub muzyczny, centrum handlowe, obiekty kulturalne i wypoczynkowe, szkoła, szpital, urzędy, środki transportu, place zabaw, przystanki. Największe narażenie na dym tytoniowy według respondentów występuje na przystankach i obiektach komunikacji miejskiej takiej odpowiedzi udzieliło 63,1% badanych, zaprzecza temu 28,7%, a 8,2% to brak odpowiedzi. Bardzo duże narażenie respondenci wskazują, że jest w barach i pubach, aż 60,4% badanych zauważa osoby palące w tych miejscach, negatywnych odpowiedzi było 28%, natomiast 11,6% ankietowanych nie wyraziło swojej opinii. Osoby, do których skierowano pytanie, czy narażone są na dym tytoniowy w dyskotekach i klubach muzycznych w 51,4% zaznaczyło odpowiedź tak, 31,8% - nie, 16,8% - brak zdania. Ponad jedna trzecia ankietowanych wskazuje na takie miejsca jak: restauracje i kawiarnie. W przypadku restauracji odpowiedź tak wskazało 37,5% ankietowanych, wynik negatywny był w 49% udzielonych odpowiedzi, brak danych dotyczył 13,5% ankietowanych. Kawiarnia to miejsce, w którym 36,5% badanych osób narażonych było na kontakt z dymem tytoniowym, 49,2% to osoby, które twierdzą przeciwnie, zaś 14,3% stanowi brak danych. 13

Respondenci zapytani czy w zakładach pracy są narażeni na bierne palenie w 63,6% udzielili negatywnej odpowiedzi, jednak co czwarty badany stwierdził, że takie narażenie bezpośrednio go dotyczy (25,5% respondentów potwierdziło), zaś 10,9% z nich nie miało zdania na ten temat. Na pytanie dotyczące terenu obiektów rekreacyjno wypoczynkowych odpowiedzi tak udzieliło 22,7%, nie 62,6%, brak odpowiedzi dotyczył 14,7%. W miejscach przeznaczonych do zabawy dla dzieci, badane osoby w 17,6% zakreśliły odpowiedź tak, 67% uważa inaczej, natomiast 15,4% nie wypowiada się w w/w kwestii. Pytanie dotyczące środków transportu publicznego otrzymało pozytywną odpowiedź w 14,7%, negatywną w 71,2%, nie ma zdania 14,1% badanych. Grupa badanych, zapytana o narażenie na bierne palenie w urzędach i instytucjach państwowych odpowiedziała tak w 13,9%, nie w 72,1%, bez zdania pozostało 14,0%. Mniej niż co dziesiąty ankietowany wskazywał na takie miejsca jak: szkoły i inne placówki edukacyjne, szpitale i inne placówki zdrowotne, centra handlowe, obiekty kulturalne, jako te, w których przebywając narażonym się jest na dym tytoniowy. W szkołach i innych placówkach edukacyjnych zauważa bierne palenie 9,5% ankietowanych, 74,8% to odpowiedzi negatywne, 15,7% - brak danych. Szpital i inne placówki zdrowia, to miejsca, gdzie odpowiedzi pozytywne stanowią 7,7% respondentów, negatywne 78%, 14,3% nie udzieliło odpowiedzi w tym temacie. Centrum handlowe to miejsce, gdzie ankietowani stosunkowo rzadko spotykają się z biernym paleniem (6,8%), problem nie dotyczył 79,7% osób, 13,5% nie udzieliło odpowiedzi. W obiektach kulturalnych kinach i teatrach najwięcej osób, bo 80,6% nie jest narażonych bezpośrednio na dym tytoniowy, jedynie 4,7% odpowiedziało na to pytanie twierdząco, 14,7% nie ma zdania. Wykres 14. Czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach był(a) Pan/i narażony(a) na bierne palenie? przystanki i obiekty komunikacji miejskiej 63,1% 28,7% 8,2% bar lub pub 60,4% 28,0% 11,6% dusykoteka / klub muzyczny 51,4% 31,8% 16,8% restauracja 37,5% 49,0% 13,5% kaw iarnia 36,5% 49,2% 14,3% zakład pracy 25,5% 63,6% 10,9% na terenie obiektów rekreacyjno w ypoczynkow ych 22,7% 62,6% 14,7% miejsca zabaw dzieci 17,6% 67,0% 15,4% środki transportu publicznego 14,7% 71,2% 14,1% urzędy i instytucje państw ow e 13,9% 72,1% 14,0% szkoła lub inna placów ka edukacyjna 9,5% 74,8% 15,7% szpital / inna placów ka służby zdrow ia 7,7% 78,0% 14,3% centrum handlow e 6,8% 79,7% 13,5% tak nie braki danych obiekty kulturalne (kina, teatry) 4,7% 80,6% 14,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 14

4. Stosunek do całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy Respondentom zadano pytanie: Które z wymienionych miejsc powinny być Pana/Pani zdaniem strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Przy każdym z miejsc ankietowani mieli udzielić odpowiedzi tak, bądź nie. Z racji tego, że stosunkowo duża część osób nie wybrała żadnej opcji, w zestawieniu zawarte zostały również braki odpowiedzi. N=1480. Najwięcej odpowiedzi za wprowadzeniem sfer wolnych od dymu dotyczyło takich miejsc jak: szpitale i inne placówki służby zdrowia, miejsca przeznaczone do zabaw dla dzieci, szkoły lub placówki edukacyjne, tereny obiektów kulturalnych, centra handlowe (w przedziale 83,9-88,5% odpowiedzi twierdzących). Tak duży odsetek pozytywnych odpowiedzi w tym temacie wskazuje na fakt, że respondenci w znakomitej większości są za wprowadzaniem sfer wolnych od dymu tytoniowego. Według badanych to właśnie przede wszystkim szpitale i inne placówki służby zdrowia są miejscami, gdzie powinien obowiązywać w/w zakaz. Pozytywnie opowiedziało aż 88,7% ankietowanych, negatywnie 4,4%, bez zdania pozostało 6,9%. Podobnie, bo również aż 88,5% z grupy respondentów uważa, że miejsca przeznaczone do zabaw dla dzieci powinny być wolne od dymu tytoniowego, 4,9% zaznaczyło odpowiedź nie, 6,6% nie wybrało żadnej odpowiedzi. Przeważająca część z grupy respondentów opowiada się za wprowadzeniem zakazu palenia w szkołach lub placówkach edukacyjnych (88,4%), natomiast 4,6% negatywnie odnosi się do tego pomysłu, 7% osób jest to obojętne. Środki transportu publicznego to miejsca, w których 87,1% widziałoby potrzebę wprowadzenia zakazu palenia tytoniu, 5% nie zgadza się z tym, 7,9% nie miało zdania na ten temat. Na terenie obiektów kulturalnych (kina, teatry) 85,9% ankietowanych uważa ten zakaz za stosowny, 6,8% nie zgadza się, 7,3% to osoby niezdecydowane. Bardzo duży odsetek ankietowanych, bo aż 84,3% uważa, że urzędy i instytucje podlegające państwu i samorządom powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego, 7,3% uważa odmiennie, zaś 8,4% to brak danych. Ponadto, według osób badanych również centra handlowe to miejsca, gdzie powinien obowiązywać zakaz palenia wyrobów tytoniowych. 83,9% odpowiada twierdząco, natomiast 7,7% wypowiada się negatywnie w tej kwestii, 8,4% to brak odpowiedzi. Równie wysokie wyniki zanotowano w przypadku opinii dotyczącej zakładu pracy - pozytywny wynik odnośnie wprowadzenia stref wolnych od dymu wyniósł 78,9%, negatywny - 12,6%, brak danych dotyczył 8,4% respondentów. Podobny odsetek zanotowano w przypadku przystanków i obiektów komunikacji miejskiej. To miejsca, gdzie również powinien obowiązywać całkowity zakaz (77,5% odpowiedzi tak udzielonych przez ankietowanych), według 14,1% - problem nie dotyczy, natomiast 8,4% osób nie udzieliło odpowiedzi. Na terenie obiektów sportowych i stadionów 76,8% badanych uważa za celowe wprowadzenie zakazu palenia wyrobów tytoniowych, 13,9% zaprzecza, natomiast 9,3% to brak odpowiedzi. Blisko trzy czwarte respondentów na zadane pytanie odnośnie takiego zakazu w restauracjach udzieliło odpowiedzi tak (74,1%), natomiast nie - w 15,6%, brak odpowiedzi dotyczył 10,3% badanych. W kwestii obiektów rekreacyjno wypoczynkowych 72,8% ankietowanych deklarowało, że taki zakaz powinien być wprowadzony, 17% było na nie, 10,2% bez własnego zdania. Osoby opowiadające się za zakazem palenia papierosów w kawiarniach stanowią 69,2% ogółu badanych, przeciwni zakazowi to 19,2%, 11,6% bez zdania. W przypadku opcji: wszystkie miejsca gdzie przebywają niepalący powinny być sferami wolnymi od dymu tytoniowego - odpowiedzi tak udzieliło blisko dwie na trzy osoby (63,8%), odpowiedzi nie stanowiły 24,4%, bez zdania pozostało 11,8% badanych. 15

Warto podkreślić, że ponad połowa (803 osoby) - 54,3% spośród wszystkich ankietowanych zauważa potrzebę wprowadzenia zakazu palenia w dyskotekach lub klubach muzycznych, jedna trzecia respondentów (32,4%) nie widzi takiej potrzeby, zaś 13,3% nie wypowiedziało się w tym temacie. Bary lub puby również według ponad połowy respondentów (53% spośród wszystkich badanych) powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego, w 35% ankietowanych nie zgadza się z tym, zaś 12% nie udzieliło odpowiedzi w tym temacie. Wykres 15. Które z wymienionych miejsc powinny być sferami wolnymi od dymu tytoniowego? szpital lub inna placów ka służby zdrow ia miejsca zabaw dzieci szkoła lub inna placów ka edukacyjna środki transportu publicznego obiekty kulturalne (kina, teatry) urzędy i instytucje podległe państw u i samorządom centrum handlow e 88,7% 88,5% 88,4% 87,1% 85,9% 84,3% 83,9% 4,4% 6,9% 4,9% 6,6% 4,6% 7,0% 5,0% 7,9% 6,8% 7,3% 7,3% 8,4% 7,7% 8,4% zakład (miejsce) pracy 78,9% 12,6% 8,5% przystanki i obiekty komunikacji miejskiej 77,5% 14,1% 8,4% obiekty sportow e, w tym stadiony 76,8% 13,9% 9,3% restauracja 74,1% 15,6% 10,3% na terenie obiektów rekreacyjno-w ypoczynkow ych, 72,8% 17,0% 10,2% 19,2% kaw iarnia 69,2% 11,6% w szystkie miejsca, gdzie przebyw ają niepalący 63,8% 24,4% 11,8% dyskoteka / klub muzyczny 54,3% 32,4% 13,3% tak nie braki danych 35,0% bar lub pub 53,0% 12,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 16

5. Trendy i zmiany Grupę osób badanych zapytano czy według Pana/i obserwacji, w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od dymu tytoniowego. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi zdecydowana większość twierdzi, że sytuacja ta uległa poprawie 70,8%, odmiennego zdania jest zaledwie 8,9% respondentów. Jedna piąta (dokładnie 20,6%) ankietowanych uważa, że trudno powiedzieć, czy sytuacja ta uległa zmianie. N=1461 Wykres 16. Czy według Pana/i obserwacji, w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od dymu tytoniowego? trudno powiedzieć 20,6% tak 70,8% nie 8,6% 6. Przestrzeganie zakazu palenia Respondenci wyrazili swoją opinię na temat tego, czy ich zdaniem zakaz palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy jest przestrzegany. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi, opinii pozytywnych była niespełna jedna trzecia (28,8%), natomiast negatywnych blisko połowa (49,3%), Niezdecydowanych respondentów było 21,9% spośród wszystkich, którzy udzielili odpowiedzi. N=1456 Wykres 17. Czy Pana/i zdaniem zakaz palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy jest przestrzegany? trudno powiedzieć 21,9% tak 28,8% nie 49,3% 17

7. Rezygnacja z miejsca a dym tytoniowy Jak wynika z przeprowadzonego badania znaczna część, bo blisko jedna trzecia respondentów (32,4%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnowała z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie chciała być narażona na dym tytoniowy. Było to 471 na 1455 osób, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie. Niewiele ponad dwie trzecie respondentów (67,8%) udzieliło negatywnej odpowiedzi w tym temacie. N=1455 Wykres 18. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnował(a) Pan/i z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie chciał(a) być Pan/i narażony(a) na dym tytoniowy? 67,6% 32,4% Respondenci (471 ankietowanych, którzy zrezygnowali w ciągu ostatnich 12 miesięcy z pójścia do danego miejsca, gdyż nie chcieli być narażeni na dym tytoniowy) wskazali konkretne miejsca, z których to rezygnowali. Z racji możliwości wielokrotnego wyboru zanotowano 953 wskazania na wszystkie prezentowane kategorie. Najczęściej ankietowani wskazywali na: bar, pub (31,1% wszystkich odpowiedzi), restauracje (20,2%), a także porównywalnie dyskoteki, kluby muzyczne oraz kawiarnie, herbaciarnie odpowiednio 15,8% oraz 15,5%. Tabela 6. Miejsca, z których zrezygnowali respondenci w ciągu ostatnich 12 miesięcy, gdyż nie chcieli być narażeni na dym tytoniowy. N=471 Miejsce Liczba wskazań Procent bar, pub 298 31,1% restauracja 193 20,2% dyskoteka, klub muzyczny 151 15,8% kawiarnia, herbaciarnia 149 15,5% obiekt sportowy 40 4,2% obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy 36 3,8% centrum handlowe 32 3,3% obiekty kulturalne (teatr, kino) 25 2,6% inne miejsce 33 3,5% suma 957 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań 18

Kolejno ankietowani wskazywali, że zrezygnowali z pójścia do miejsc takich jak: obiekty sportowe (4,2%), obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe (3,8%), centra handlowe (3,3%) oraz obiekty kulturalne (kino, teatr) - 2,6% spośród wszystkich wskazań. 3,5% spośród udzielonych odpowiedzi to inne miejsca, które nie znalazły się w kafeterii i najczęściej powtarzającymi się były: pociągi i przystanki autobusowe (po 7 wskazań), domy prywatne znajomych (4 udzielone odpowiedzi) oraz toalety w miejscu pracy i place zabaw dzieci (po 3 odpowiedzi) i inne pojedyncze wskazania. III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z BADAŃ Badanie ankietowe przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie dotyczyło tematu postaw wobec palenia tytoniu wśród pracowników instytucji publicznych. Wyniki zawarte w niniejszym raporcie uwypukliły wiele istotnych informacji, które mogą zostać wykorzystane do dalszych działań prowadzących do zmniejszenia narażenia osób niepalących na zdrowotne następstwa, które wiążą się z przebywaniem w miejscach o podwyższonym natężeniu dymu tytoniowego. Raport prezentuje opinie pracowników instytucji (członków koalicji antytytoniowej oraz placówek współpracujących z WSSE) na temat wprowadzenia stref wolnych od dymu tytoniowego w określonych miejscach użyteczności publicznej. Wśród wybranych grup docelowych badania rozdysponowano łącznie 1732 ankiety. Odebrano z jednostek łącznie 1480 uzupełnionych ankiet, które były podstawą do tworzenia niniejszego raportu. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi dokładnie 65% stanowiły kobiety natomiast 35% mężczyźni. Dominującą grupą były osoby w przedziale wiekowym 20-30 lat oraz 31-40 lat oraz respondenci posiadający wyższe wykształcenie (64,2%). Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że spośród grup docelowych, do których kierowane było niniejsze badanie największą grupę stanowią osoby niepalące (te które obecnie i nigdy nie paliły) - 52,9%. Natomiast codziennie palący stanowią 12,1% wśród wszystkich ankietowanych. Znacznie częściej, bo aż dwa razy częściej, po papierosa sięgają mężczyźni - regularnie pali 18% ankietowanych, u kobiet odsetek ten wynosi 8,9%, spośród osób palących codziennie. Respondenci zostali zapytani, czy w pomieszczeniu, w którym pracują w ich obecności pali się tytoń. Ponad jedna dziesiąta ankietowanych odpowiedziała twierdząco (10,8%). Jest to wskaźnik, na który warto zwrócić uwagę przy planowaniu działań, gdyż w miejscu pracy przebywa się znaczną część swojego życia, a nikt nie ma prawa do zatruwania organizmu innej osoby. Ankietowani odpowiadali także na pytanie, czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach użyteczności publicznej byli narażeni na bierne palenie. Miejsca publiczne, które były brane pod uwagę w badaniu to: zakłady pracy, bar/pub, kawiarnia, restauracja, dyskoteka, klub muzyczny, centrum handlowe, obiekty kulturalne i wypoczynkowe, szkoła, szpital, urzędy, środki transportu, place zabaw, przystanki. Największe narażenie na dym tytoniowy według respondentów występuje na przystankach i obiektach komunikacji miejskiej takiej odpowiedzi udzieliło aż 63,1% badanych, tym samym zaprzecza temu 28,7%, a 8,2% to brak odpowiedzi. Bardzo duże narażenie respondenci wskazują, że jest w barach i pubach, aż 60,4% badanych zauważa osoby palące w tych miejscach, w dyskotekach i klubach muzycznych (51,4%). Warto zwrócić uwagę na zapytanie odnośnie zakładu pracy (pojmowanego tu ogólnie) i narażenia na bierne. W tym przypadku już co czwarty badany stwierdził, że takie narażenie bezpośrednio go dotyczy (25,5% respondentów potwierdziło). Mniej niż co dziesiąty ankietowany wskazywał na takie miejsca jak: szkoły i inne placówki edukacyjne, szpitale i inne placówki zdrowotne, centra handlowe, obiekty kulturalne, jako te, w których przebywając narażonym się jest na dym tytoniowy. 19

Respondentów wyrażali swoją opinię na temat miejsc, które powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Warto podkreślić, że w przypadku opcji: wszystkie miejsca gdzie przebywają niepalący powinny być sferami wolnymi od dymu tytoniowego - odpowiedzi tak udzieliło blisko dwie na trzy osoby (63,8%), odpowiedzi nie stanowiły 24,4%, bez zdania pozostało 11,8% badanych. Najwięcej odpowiedzi za wprowadzeniem sfer wolnych od dymu dotyczyło takich miejsc jak: szpitale i inne placówki służby zdrowia, miejsca przeznaczone do zabaw dla dzieci, szkoły lub placówki edukacyjne, tereny obiektów kulturalnych, centra handlowe (w przedziale 83,9-88,5% odpowiedzi twierdzących). Tak duży odsetek pozytywnych odpowiedzi w tym temacie wskazuje na fakt, że respondenci w znakomitej większości są za wprowadzaniem sfer wolnych od dymu tytoniowego. Należy zauważyć, że ponad połowa spośród wszystkich ankietowanych zauważa potrzebę wprowadzenia zakazu palenia w dyskotekach lub klubach muzycznych, barach lub pubach. Według ankietowanych w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od dymu tytoniowego. 70,8% respondentów twierdzi, że sytuacja ta uległa poprawie. Dlatego też trend ten powinien być zachowany. Niestety, jak wynika z badań, zdaniem połowy ankietowanych (49,3%) zakaz palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy nie jest przestrzegany. Dla porównania 28,8% twierdzi, że jest. Warto zwrócić uwagę na fakt, że blisko jedna trzecia respondentów (32,4%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnowała z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie chciała być narażona na dym tytoniowy. Najczęściej ankietowani wskazywali na: bar, pub (31,1% wszystkich odpowiedzi), restauracje (20,2%), a także porównywalnie dyskoteki, kluby muzyczne oraz kawiarnie, herbaciarnie odpowiednio 15,8% oraz 15,5%. Wyniki badań wskazują, że ankietowani zauważają problem biernego palenia i dostrzegają miejsca, w których narażeni są na dym tytoniowy. W związku z tym w większości (wartości dokładnie zostały ujęte w raporcie) opowiadają się za strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Pozytywnym aspektem jest z pewnością dostrzeganie poprawy w tym temacie, jednak niepokoi opinia związana z nieprzestrzeganiem zakazu palenia w wyznaczonych miejscach. I tu też pojawia się możliwość do podejmowania działań na rzecz ograniczania zjawiska biernego palenia. 20

KWESTIONARIUSZ ANKIETY Szanowni Państwo, jesteśmy koordynatorami projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities) i zwracamy się do Państwa z prośbą o wypełnienie kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz jest całkowicie anonimowy i posłuży zebraniu informacji dot. narażenia pracowników instytucji publicznych na dym tytoniowy w miejscach użyteczności publicznej i zakładach pracy. Wybrane odpowiedzi proszę PODKREŚLIĆ LINIĄ CIĄGŁĄ. 1. Czy Pan (i) pali papierosy? 1. nie palę i nigdy nie paliłam (em) 2. obecnie nie palę, ale paliłam (em) w przeszłości 3. palę okazjonalnie 4. palę codziennie,...papierosów dziennie (proszę wpisać liczbę wypalanych dziennie papierosów) 2. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/Pani pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? 3. Czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych obok miejscach był(a) Pan/Pani narażony(a) na bierne palenie? (proszę wybrać i podkreślić przy każdym tak lub nie) 1. tak 2. nie 1. zakład pracy. tak nie 2. bar lub pub. tak nie 3. kawiarnia.. tak nie 4. restauracja. tak nie 5. dyskoteka / klub muzyczny... tak nie 6. centrum handlowe tak nie 7. obiekty kulturalne (kina, teatry). tak nie 8. na terenie obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych.. tak nie 9. szkoła lub inna placówka edukacyjna... tak nie 10. szpital / inna placówka służby zdrowia. tak nie 11. urzędy i instytucje państwowe. tak nie 12. przystanki i obiekty komunikacji miejskiej... tak nie 13. środki transportu publicznego. tak nie 14. miejsca zabaw dzieci. tak nie 4. W niektórych krajach Europy obowiązuje całkowity zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy. Które z wymienionych miejsc powinny być Pana/Pani zdaniem strefami wolnymi od dymu tytoniowego (proszę wybrać i podkreślić przy każdym tak lub nie) 1. wszystkie miejsca, gdzie przebywają niepalący. tak nie 2. zakład (miejsce) pracy. tak nie 3. bar lub pub... tak nie 4. kawiarnia.. tak nie 5. restauracja tak nie 6.dyskoteka / klub muzyczny. tak nie 7.centrum handlowe. tak nie 8.obiekty kulturalne (kina, teatry).. tak nie 9.na terenie obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, w tym parków tak nie 10.szkoła lub inna placówka edukacyjna. tak nie 11.szpital lub inna placówka służby zdrowia tak nie 12.urzędy i instytucje podległe państwu i samorządom. tak nie 13.przystanki i obiekty komunikacji miejskiej. tak nie 14.środki transportu publicznego tak nie 15.miejsca zabaw dzieci. tak nie 16.obiekty sportowe, w tym stadiony. tak nie 21

5. Czy, według Pana/Pani obserwacji, w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od 1. tak 2. nie 3. trudno powiedzieć dymu tytoniowego 6. Czy Pana/Pani zdaniem zakaz palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy jest przestrzegany? 7.Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnował(a) Pan/Pani z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie 1. tak 2. nie 3. trudno powiedzieć 1. tak 2. nie chciał(a) być Pan/Pani narażony(a) na dym tytoniowy? 8. Jeśli tak, które to było miejsce? Proszę o wybranie i podkreślenie właściwego miejsca. Możliwe kilka odpowiedzi. 1. bar, pub 2. kawiarnia, herbaciarnia 3. restauracja 4. dyskoteka, klub muzyczny 5. centrum handlowe 6. obiekty kulturalne (teatr, kino) 7. obiekt sportowy 8. obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy 9. inne miejsce. Jakie?.. METRYCZKA Płeć respondenta 1. mężczyzna 2. kobieta Wiek 1. 20-30 lat 3. 41-50 lat 2. 31-40 lat 4. powyżej 50 lat Wykształcenie 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. gimnazjalne 4. zasadnicze zawodowe 5. średnie (liceum, technikum) 6. pomaturalne/ policealne 7. wyższe zawodowe (licencjat) 8. wyższe (magisterskie) 9. inne 22