UTRZYMANIE CZYSTOŚCI I PORZĄDKU W GMINACH

UTRZYMANIE CZYSTOŚCI I PORZĄDKU W GMINACH KOMENTARZ Wojciech Radecki 4. wydanie Warszawa 2012

Spis treści Wykaz skrótów... 11 Wstęp... 15 Część I. Wprowadzenie do problematyki czystości i porządku... 19 1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku... 19 2. Miejsce ustawy o utrzymaniu czystości i porządku. w gminach w polskim systemie prawnym... 44 Część II. Komentarz do ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach... 65 Rozdział 1. Przepisy ogólne... 67 Art. 1. [Przedmiot regulacji]... 67 Art. 1a. [Odesłanie do ustawy o odpadach]... 76 Art. 2. [Definicje i delegacje]... 76 1. Wprowadzenie... 77 2. Nieczystości ciekłe... 78 3. Stacje zlewne... 79 4. Właściciele nieruchomości... 81 5. Zbiorniki bezodpływowe... 83 6. Przepisy wykonawcze... 90 Rozdział 2. Zadania gmin... 97 Art. 3. [Zadania gmin]... 97 1. Utrzymanie czystości i porządku jako zadania gminy... 101 2. Działania organizatorskie... 104 3. Działania informacyjne i edukacyjne... 108 4. Działania analityczne... 108

Spis treści 5. Ulice, place i tereny otwarte... 109 6. Zwierzęta... 109 7. Związki międzygminne... 116 8. Ewidencja... 116 Art. 3a. [Regionalne instalacje do przetwarzania. odpadów komunalnych]... 118 Art. 3b. [Obowiązkowe poziomy recyklingu i przygotowania]... 133 Art. 3c. [Ograniczenia składowania]... 135 Art. 4. [Regulamin utrzymania czystości i porządku]... 137 1. Charakter prawny regulaminu... 138 2. Tryb uchwalania regulaminu... 140 3. Treść regulaminu... 144 4. Ogłoszenie regulaminu i kwestionowanie jego postanowień...154 Rozdział 3. Obowiązki właścicieli nieruchomości... 157 Art. 5. [Obowiązki utrzymania czystości i porządku]... 157 1. Wprowadzenie... 159 2. Odpady komunalne i nieczystości ciekłe... 160 3. Sprzątanie chodników... 175 4. Inne obowiązki regulaminowe... 182 5. Tereny budowy... 183 6. Przystanki komunikacyjne i torowiska pojazdów szynowych... 184 7. Drogi publiczne... 186 8. Obowiązki gminy... 188 9. Nadzór... 189 Art. 6. [Sposób wykonywania obowiązków]... 194 1. Zakres regulacji... 196 2. Pozbycie się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych... 197 3. Decyzje administracyjne... 203 4. Opłaty... 205 5. Tereny zamknięte... 212 Art. 6a. [Przejęcie obowiązków przez gminę]... 213 Art. 6b. [Opłaty]... 219 Rozdział 3a. Gospodarowanie odpadami komunalnymi przez gminę... 220 Art. 6c. [Odbieranie odpadów komunalnych]... 220 Art. 6d. [Podział obszaru gminy na sektory oraz przetargi]... 221 Art. 6e. [Spółki z udziałem gminy]... 226 Art. 6f. [Umowa]... 226 Art. 6g. [Odesłanie do Prawa zamówień publicznych]... 228 6

Spis treści Art. 6h. [Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi]... 228 Art. 6i. [Powstanie obowiązku opłatowego]... 229 Art. 6j. [Wysokość opłat]... 229 Art. 6k. [Określanie stawek opłat]... 231 Art. 6l. [Uiszczanie opłat]... 232 Art. 6m. [Deklaracja o wysokości opłaty]... 233 Art. 6n. [Wzór deklaracji i informacje]... 234 Art. 6o. [Decyzja o wysokości opłaty]... 234 Art. 6p. [Decyzja o zaległości]... 235 Art. 6q. [Odesłanie do Ordynacji podatkowej]... 236 Art. 6r. [Przeznaczenie opłat]... 236 Art. 6s. [Niedopełnienie obowiązku przez gminę]... 238 Rozdział 4. Warunki udzielania zezwoleń na świadczenie usług... 239 Art. 7. [Rodzaje zezwoleń]... 242 1. Przemiany art. 7... 243 2. Rodzaje działalności wymagające zezwolenia... 245 2.1. Opróżnianie zbiorników bezodpływowych. i transport nieczystości ciekłych... 245 2.2. Ochrona przed bezdomnymi zwierzętami... 248 2.3. Inne rodzaje działalności... 248 3. Charakter prawny zezwolenia... 252 4. Zagadnienia proceduralne... 257 5. Gminne jednostki organizacyjne... 262 6. Akt wykonawczy... 262 Art. 8. [Wniosek o zezwolenie]... 265 Art. 8a. [Sprawdzanie wniosku]... 272 Art. 8b. (uchylony)... 274 Art. 9. [Zagadnienia proceduralne zezwoleń]... 274 1. Treść zezwolenia... 275 2. Odmowa zezwolenia... 277 3. Cofnięcie zezwolenia... 278 Art. 9a. (uchylony)... 280 Rozdział 4a. Warunki wykonywania działalności. w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych... 281 Art. 9b. [Rejestr działalności]... 281 Art. 9c. [Wpis do rejestru]... 284 Art. 9d. [Wymagania]... 287 Art. 9e. [Obowiązki odbierającego odpady komunalne]... 288 7

Spis treści Art. 9f. [Niedopełnienie obowiązku selektywnego zbierania]... 291 Art. 9g. [Wymagane poziomy]... 291 Art. 9h. [Obowiązek przedłożenia rachunku]... 292 Art. 9i. [Wniosek o wykreślenie z rejestru]... 293 Art. 9j. [Wykreślenie z rejestru]... 293 Art. 9k. [Decyzja o zakazie wykonywania działalności]... 298 Art. 9l. [Regionalne instalacje do przetwarzania. odpadów komunalnych]... 299 Art. 9m. [Kalkulacja kosztów]... 300 Rozdział 4b. Sprawozdawczość... 302 Art. 9n. [Sprawozdanie podmiotu odbierającego odpady komunalne]... 302 Art. 9o. [Sprawozdanie podmiotu odbierającego nieczystości ciekłe]... 304 Art. 9p. [Weryfikacja sprawozdań]... 305 Art. 9q. [Sprawozdanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta]... 307 Art. 9r. [Weryfikacja sprawozdań gminnych]... 308 Art. 9s. [Sprawozdanie marszałka województwa]... 309 Art. 9t. [Wzory sprawozdań]... 311 Rozdział 4c. Kontrola... 312 Art. 9u. [Organy kontroli]... 312 Art. 9v. [Pomoc Policji]... 318 Art. 9w. [Kontrola marszałka województwa]... 319 Rozdział 4d. Kary pieniężne... 320 Art. 9x. [Odpowiedzialność przedsiębiorców odbierających. odpady komunalne]... 325 Art. 9y. [Odpowiedzialność gminnych jednostek organizacyjnych]... 330 Art. 9z. [Odpowiedzialność gmin]... 332 Art. 9za. [Odpowiedzialność prowadzących instalacje]... 334 Art. 9zb. [Właściwość organów karzących]... 337 Art. 9zc. [Wysokość kar pieniężnych względnie określonych]... 338 Art. 9zd. [Uiszczanie kar pieniężnych]... 340 Art. 9ze. [Zawieszenie i umorzenie kary pieniężnej]... 341 Art. 9zf. [Odesłanie do Ordynacji podatkowej]... 344 Rozdział 5. Przepisy karne... 345 Art. 10. [Odpowiedzialność za wykroczenia]... 345 1. Wprowadzenie... 346 2. Założenia materialnego prawa wykroczeń... 347 8

Spis treści 3. Wykroczenia z art. 10 u.c.p.g... 353 3.1. Wykroczenia z art. 10 ust. 1... 353 3.2. Wykroczenia z art. 10 ust. 2... 356 3.3. Wykroczenia z art. 10 ust. 2a... 362 4. Inne wykroczenia... 365 5. Zagadnienia procesowe... 379 6. Odpowiedzialność cywilna... 399 Rozdział 6. Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących. oraz przepisy końcowe... 406 Art. 11 13.(pominięte)... 406 Art. 14. [Wejście w życie]... 406 Część III. Akty prawne... 411 Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach... 413 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 października 2002 r. w sprawie warunków wprowadzania nieczystości ciekłych do stacji zlewnych... 451 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych... 455 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego sposobu określania wymagań, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o uzyskanie zezwolenia... 458 Literatura wybrana... 461 Indeks rzeczowy... 467 9

10

Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 88, poz. 555 z późn. zm.) k.p.w. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) k.w. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) p.d.g. ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.) 11

Wykaz skrótów p.o.ś. pr. bud. pr. wod. p.z.p. u.c.p.g. u.g.k. u.g.n. u.o. u.o.g. u.o.p. u.o.o.ś. u.o.z. u.o.z.ch.z. u.r.l. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655 z późn. zm.) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. Nr 88, poz. 985 z późn. zm.) 12

Wykaz skrótów u.s.g. u.w.l. u.z.w.o.ś. ustawa o IOŚ ustawa o PIS ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263 z późn. zm.) Organy i instytucje IOŚ MON MŚ MZ NSA PIS RM RZGW SN TK Inspekcja Ochrony Środowiska Minister Obrony Narodowej Minister Środowiska (minister właściwy do spraw środowiska) Minister Zdrowia (minister właściwy do spraw zdrowia) Naczelny Sąd Administracyjny Państwowa Inspekcja Sanitarna Rada Ministrów Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Organy publikacyjne, czasopisma, zbiory orzeczeń Dz. U. Dz. Urz. UE Dz. Urz. WE GS MoP M.P. ONSA Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich Gazeta Sądowa Monitor Prawniczy Monitor Polski Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego 13

Wykaz skrótów ONSAiWSA OSN(C) OSN(K) OSP OSPiKA OŚPiP OTK PE PiP PiŻ PK POŚ Prok. i Pr. PS Rzeczposp. St. Praw. Sam. Teryt. ZK Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna, Izba Wojskowa Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Ochrona Środowiska. Prawo i Polityka Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Problemy Ekologii Państwo i Prawo Prawo i Życie Przegląd Komunalny Problemy Ocen Środowiskowych Prokuratura i Prawo Przegląd Sądowy Rzeczpospolita Studia Prawnicze Samorząd Terytorialny Zeszyty Komunalne 14

WSTĘP Obowiązująca od 1 stycznia 1997 r. ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst pierwotny Dz. U. Nr 132, poz. 622) była już dwudziestopięciokrotnie nowelizowana, dwanaście razy przed tekstem jednolitym ogłoszonym w Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 i trzynaście razy po ogłoszeniu tekstu jednolitego. Nowelizacje te miały różny charakter. Najważniejsze były cztery nowelizacje ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Pierwszą była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085). Mocą tej ustawy nadano zupełnie nową treść przepisom art. 5, 6 i 7, zmieniono art. l, 2, 3, 4, 8, 9 i 10 oraz dodano nowe art. 6a i 6b. Jeśli zważyć, że spośród czternastu artykułów ustawy w wersji pierwotnej treść merytoryczną miały przepisy art. 1 10 (pozostałe to dwie zmiany w ustawach obowiązujących, jeden przepis przejściowy i jeden określający datę wejścia w życie), łatwo dostrzec, że nowelą z dnia 27 lipca 2001 r. zostały zmienione wszystkie przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Do tego należy dodać, że zasadniczo zmieniło się otoczenie prawne ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wraz z wejściem w życie uchwalonych w 2001 r.: ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo wodne, nowej ustawy o odpadach oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Drugą była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78). Objęła cztery przepisy art. 6, 7, 8 i 9 ustawy z dnia 13 września 1996 r. wprowadzając zmiany objętościowo 15

Wstęp niewielkie, ale treściowo fundamentalne. Od dnia wejścia w życie tej nowelizacji mieliśmy do czynienia z nowym modelem postępowania z odpadami komunalnymi, istotnie różniącym się od poprzedniego. Trzecią była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 175, poz. 1458). Ustawa ta zmieniła art. l, 3, 4, 5, 6, 6a, 7, 8, 9 i 10 ustawy z dnia 13 września 1996 r. oraz dodała nowy art. 9a. Po raz kolejny uległy zmianie niemal wszystkie przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Czwartą, zdecydowanie najobszerniejszą, była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897). Ustawą tą w ustawie z dnia 13 września 1996 r.:. zmieniono art. l, 2, 3, 4, 5,, 6, 6a, 7, 8 i 9, dodano nowe art. la, 3a 3c, 6c 6s, 9b 9zf (łącznie pięćdziesiąt dwa nowe artykuły),. uchylono art. 8b i 9a. Tekst pierwotny ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach liczył czternaście artykułów, tekst jednolity szesnaście, tekst po zmianach z dnia 1 lipca 2011 r. sześćdziesiąt sześć artykułów. Czysto mechaniczne podliczenie wskazuje, że tekst ustawy zwiększył się czterokrotnie, ale nie tylko o liczby chodzi. Zmiana dokonana ustawą z dnia 1 lipca 2011 r., która w wypowiedziach przedstawicieli resortu środowiska i publicystów została od razu nazwana zmianą rewolucyjną, oznacza przejście do kolejnego nowego modelu postępowania z odpadami komunalnymi, którego najistotniejszą cechą jest przejęcie przez gminy pełnej odpowiedzialności za odpady komunalne. W zaistniałej sytuacji wszystkie dotychczasowe komentarze do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w tym trzy wydania mojego komentarza z lat 2005, 2006 i 2008 w znacznym stopniu (co nie znaczy, że całkowicie) utraciły aktualność. Wydawnictwo Wolters Kluwer i ja zdecydowaliśmy się na szybkie przygotowanie czwartego wydania komentarza, uwzględniającego zmiany wprowadzone ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. Zdaję sobie sprawę z ryzyka, jakie wiąże się z przygotowaniem komentarza w zasadniczo zmienionym stanie prawnym, bez niezbędnego dystansu do nowych rozwiązań, bez aktów wykonawczych i bez ja- 16

Wstęp kichkolwiek doświadczeń praktycznych stosowania nowych regulacji. Niemniej jednak sądzę, że warto to ryzyko podjąć. Problematyka utrzymania czystości i porządku w gminach jest niezwykle istotna zarówno dla gmin, jak i podmiotów zajmujących się odpadami komunalnymi. Jest to jednocześnie problematyka niezwykle złożona z uwagi na związki z generalnymi regulacjami postępowania z odpadami w ogóle oraz z przepisami o ochronie środowiska. Gdyby przygotowane czwarte wydanie komentarza było jakąś pomocą dla gmin i innych podmiotów zajmujących się problematyką porządku i czystości, byłoby to dla mnie powodem szczególnej satysfakcji. Zdecydowałem się na utrzymanie układu komentarza przyjętego w poprzednich wydaniach z lat 2005, 2006 i 2008 w podziale na dwie części: część I wprowadzającą, której zadaniem jest prześledzenie ewolucji przepisów o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz usytuowanie ustawy z dnia 13 września 1996 r. w polskim systemie prawnym, część II zawierającą komentarz do obowiązujących w dzisiejszym kształcie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Po niej przytaczam w pełnym brzmieniu ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz akty wykonawcze do niej. Rezygnuję z zamieszczenia wyciągów z innych aktów prawnych, starając się, jeżeli jest to potrzebne, w tekście komentarza podawać niektóre ważniejsze przepisy in extenso. Kończę indeksem rzeczowym i wykazem literatury.

18

Część I WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI CZYSTOŚCI I PORZĄDKU 1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku 1. Jak wskazują specjaliści, najstarsze znane urządzenia służące wspólnocie do utrzymywania osiedla w czystości i porządku, takie jak zbiorniki na odpady, wysypiska odpadów, kanalizacja, ustępy publiczne pochodzą sprzed kilku tysięcy lat. W średniowieczu w miastach europejskich pojawiają się prawa, instytucje i urządzenia służące przestrzeganiu czystości i porządku. W Polsce w 1540 r. powstała w Warszawie policja sanitarna. W kilkanaście lat później powstała służba miejska, do której należało uprzątanie niektórych części miasta. Z tego okresu pochodzi Gnojna Góra, będąca pierwszym znanym w Warszawie wysypiskiem śmieci 1. 2. W opracowaniu o charakterze komentarza do przepisów tak daleko idące sięganie do dziejów nie jest niezbędne. Skrótowe z istoty swej rozważania historyczne rozpocznę od państwowej zasadniczej ustawy sanitarnej z dnia 8 lutego 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego Nr 15, poz. 207), szybko zastąpionej zasadniczą ustawą sanitarną z dnia 19 lipca 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego Nr 63, poz. 371). Kilkunastopunktowy art. 3 zasadniczej ustawy sanitarnej określał obowiązki samorządów. Stosownie do art. 3 pkt 1 1. R. Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2000, s. 70. 19

Część I. Wprowadzenie do problematyki czystości i porządku do takich obowiązków należało: dbanie o czystość powietrza, gleby i wody, zaopatrzenie ludności w wodę zdatną do picia i potrzeb gospodarczych, należyte usuwanie wód zużytych i nieczystości oraz odprowadzanie wód ściekowych. Zasadnicza ustawa sanitarna zapowiadała, że szczegółowe ustawy określą prawa i obowiązki ciał samorządowych przewidziane w art. 3. Według niektórych ocen, państwowa zasadnicza ustawa sanitarna była pierwszą kompleksową regulacją prawną ochrony środowiska. 3. Pierwszym aktem prawnym poświęconym w całości tej problematyce było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o usuwaniu nieczystości i wód opadowych (tekst jedn. Dz. U. z 1939 r. Nr 90, poz. 581). Przyjęto w nim założenie, że piecza nad należytym usuwaniem nieczystości (zdefiniowanych jako wydaliny ludzkie i zwierzęce, ścieki, śmiecie i odpadki gospodarcze) i wód opadowych należała do obowiązków gmin. W wykonaniu tego obowiązku gminy zostały zobowiązane do: 1) czuwania nad tym, aby istniejące w ich obrębie na terenie zaludnionym publiczne i prywatne urządzenia do usuwania nieczystości i wód opadowych odpowiadały przepisom, 2) zakładania urządzeń kanalizacyjnych do odprowadzania nieczystości i wód opadowych w miejscowościach liczących powyżej. 25 000 mieszkańców oraz prowadzenia oczyszczania ścieków w ten sposób, aby w razie wpuszczania ich do wód powierzchniowych lub gruntowych nie wpływały na skład tych wód pod względem fizycznym, chemicznym i biologicznym w sposób szkodliwy lub mogący być szkodliwy dla zdrowia, 3) zaprowadzania w miejscowościach liczących poniżej 25 000 mieszkańców takich sposobów i urządzeń zbierania, przechowywania i usuwania nieczystości oraz usuwania wód opadowych, które zapewniałyby utrzymanie czystości gleby, wód i powietrza w gminie, 4) czuwania, aby były zaprowadzone w dostatecznej liczbie publiczne i prywatne urządzenia do zbierania śmieci i odpadów gospodarczych oraz usuwania śmieci i odpadów z poszczególnych posesji w gminach liczących powyżej 10 000 mieszkańców, 5) wyznaczania terenów, na które powinny być usuwane nieczystości i śmiecie, oraz określenia sposobów ich usuwania. 20

1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku Ministrowie spraw wewnętrznych oraz robót publicznych zostali uprawnieni do wydawania przepisów sanitarnych normujących: 1) warunki, jakim powinny odpowiadać wszelkie publiczne i prywatne urządzenia do usuwania nieczystości i wód opadowych, 2) korzystanie z tych urządzeń, 3) warunki, jakim powinny odpowiadać ścieki nadające się do bezpośredniego wpuszczania do zbiorników wód powierzchniowych i do ziemi. Gminy zostały zobowiązane do przedłożenia projektów urządzeń kanalizacyjnych i służących do oczyszczania ścieków, w celu zatwierdzenia przez właściwe organy administracji rządowej. Gdyby gmina nie przystąpiła do wykonania projektów oraz robót, władza nadzorcza byłaby uprawniona do wstawienia do jej budżetu potrzebnych na te cele sum. Budowa i utrzymanie sieci kanalizacyjnej stanowiła wyłączne prawo gmin; gmina mogła jednak zezwolić na budowę tych urządzeń innej osobie prawnej lub fizycznej. Rozporządzenie zawierało przepisy o odpowiedzialności za wykroczenia. Winni przekroczenia przepisów rozporządzenia oraz rozporządzeń wydanych na jego podstawie podlegali karze grzywny do 1000 zł i aresztu do 6 tygodni albo jednej z tych kar, jeżeli inne przepisy nie przewidywały kar surowszych. Orzecznictwo należało do powiatowych władz administracji ogólnej; skazany mógł żądać przekazania sprawy właściwemu sądowi okręgowemu, który orzekał ostatecznie. Ważne w tych przepisach było zwrócenie szczególnej uwagi na sprawy kanalizacji oraz podkreślenie, że celem przepisów jest zapewnienie czystości gleby, wód i powietrza, czyli tego, co dziś uznaje się za trzon problematyki ochrony środowiska. Warto zauważyć, że rozporządzenie z 1928 r. w brzmieniu pierwotnym nie zawierało przepisów dotyczących utrzymywania czystości na ulicach. Pojawiły się one dopiero w ustawie z dnia 31 marca 1938 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 210), która znowelizowała to rozporządzenie. Z nowych regulacji wynikało, że w zasadzie na właścicielach (reprezentantach właścicieli lub zarządcach) przyległych nieruchomości ciążył obowiązek utrzymywania porządku i czystości na połowie szerokości ulicy (chodnik i połowa szerokości jezdni) wzdłuż nieruchomości. Obowiązek ten obejmował również usuwanie błota, śniegu i lodu oraz posypywanie chodników szorstkimi materiałami w czasie gołoledzi. 21