JOSEPH RATZINGER ZMARTWYCHWSTANIE I ŻYCIE WIECZNE. STUDIA O ESCHATOLOGII I TEOLOGII NADZIEI SPIS TREŚCI Od wydawcy Wykaz skrótów CZĘŚĆ A ZMARTWYCHWSTANIE I ŻYCIE WIECZNE Eschatologia - śmierć i życie wieczne Przedmowa Papieża Benedykta XVI do nowego wydania 2007 Przedmowa do pierwszego wydania Wprowadzenie 1. Stan problematyki 1. O obecnej sytuacji problematyki eschatologicznej 2. Historyczne przesłanki obecnej sytuacji Rozdział 1 Problem eschatologiczny jako pytanie o istotę chrześcijaństwa w ogóle 2. Kwestia wyników badań egzegezy biblijnej 1. Kwestie metodyczne 2. W kwestii znaczenia Jezusowej proklamacji królestwa Bożego 3. Odnośnie do kwestii oczekiwania rychłego końca 3. Słowo i rzeczywistość z perspektywy współczesności 1. Panorama rozwiązań a) Karl Barth b) Rudolf Bultmann c) Oscar Cullmann d) Charles Harold Dodd e) Teologia nadziei - teologia polityczna 2. Tymczasowy bilans Rozdział 2 Śmierć i nieśmiertelność. Indywidualny wymiar tego, co eschatologiczne 4. Teologia śmierci 1. Postawienie problemu 2. Przesłanki historyczno-duchowe problemu a) Dominujący punkt widzenia b) Próba rewizji 3. Rozwój kwestii w myśli biblijnej a) Stary Testament b) Interpretacja śmierci i życia zapoczątkowana w Nowym Testamencie 4. Wnioski dla chrześcijańskiego etosu śmierci 1
a) Akceptacja całości życia b) Znaczenie cierpienia 5. Nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie umarłych I. Sformułowanie problemu II. Wypowiedzi biblijne 1. Zmartwychwstanie zmarłych 2. "Stan" pomiędzy śmiercią a zmartwychwstaniem a) Przekazy wczesnojudaistyczne b) Nowy Testament 3. Rezultaty i konsekwencje III. Dokumenty nauczania Kościoła IV. Rozwój idei nieśmiertelności w teologii 1. Dziedzictwo antyku 2. Nowe pojęcie duszy 3. Dialogiczny charakter nieśmiertelności 4. Stwórcze przeznaczenie człowieka do nieśmiertelności 5. Podsumowanie: dominujące rysy chrześcijańskiej wiary w życie wieczne Rozdział 3 Życie przyszłe 6. Zmartwychwstanie umarłych i powtórne przyjście Chrystusa I. Co znaczy "zmartwychwstanie umarłych"? 1. Stan problematyki 2. Wypowiedzi Tradycji a) Nowy Testament b) Wyjaśnienie formuły "zmartwychwstanie ciała" w trzech pierwszych stuleciach c) Spór o ciało zmartwychwstałe w historii teologii 3. Co znaczy "zmartwychwstanie w dniu ostatecznym"? 4. Na temat kwestii cielesności zmartwychwstania II. Powtórne przyjście Chrystusa i Sąd Ostateczny 1. Przekaz biblijny a) Znaki powtórnego przyjścia Chrystusa b) Powtórne przyjście Chrystusa c) Sąd 2. Ocena teologiczna 7. Piekło, czyściec, niebo I. Piekło II. Czyściec 1. Problemy przekazu historycznego 2. Niezmienna treść nauki o czyśćcu III. Niebo Tymczasowe sprawozdanie na temat dyskusji (1990). Posłowie do 6. wydania I. O dyspucie na temat zmartwychwstania i nieśmiertelności II. Dalszy zasięg tematu eschatologicznego Aneks. Pomiędzy śmiercią i zmartwychwstaniem. Uzupełniające refleksje na temat kwestii "międzystanu" I. Oświadczenie Kongregacji Nauki Wiary o zagadnieniach eschatologii 2
II. Tło współczesnych kontrowersji III. Treść i problematyka nowych prób rozwiązania IV. Podstawy dla nowego konsensusu CZĘŚĆ B ROZWÓJ DIALOGICZNEGO ROZUMIENIA NIEŚMIERTELNOŚCI I ZMARTWYCHWSTANIA Zmartwychwstanie ciała [artykuł w leksykonie, 1957] Zmartwychwstałe ciało [artykuł w leksykonie, 1957] "Benedictus Deus". Bulla Benedykta XII [artykuł w leksykonie, 1958] Recenzja do: Karl Rahner, "Theologie des Todes" [Teologia śmierci], (QD 2), Freiburg 1958 O teologii śmierci I. Niechrześcijańskie interpretacje śmierci 1. Idealistyczne objaśnienie śmierci 2. Interpretacje materialistyczne II. Chrześcijańskie rozumienie śmierci 1. Stary Testament 2. Nowy Testament 3. Chrześcijaństwo i idealizm 4. Konsekwencje praktyczne Zmartwychwstanie i życie wieczne Wieczność [artykuł w leksykonie, 1959] Niebo [artykuł w leksykonie, 1960] Piekło [artykuł w leksykonie, 1960] Śmierć i koniec czasów I. Oznaki powtórnego przyjścia Chrystusa II. Śmierć w życiu chrześcijanina Zwłoki [artykuł w leksykonie, 1961] Umieranie, obumieranie [artykuł w leksykonie, 1964] Zmartwychwstanie ciała [artykuł w leksykonie, 1967] Co nastąpi po śmierci? Zmartwychwstanie Chrystusa i chrześcijańska nadzieja tamtego świata Po drugiej stronie śmierci Przeciwstawienie zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy a) Teza b) Problemy 3
W poszukiwaniu nowych odpowiedzi a) Czas fizyczny - czas człowieka - wieczność b) Rehabilitacja "duszy" Wiara w nieśmiertelność i odpowiedzialność za świat Recenzja do: "Was heißt - «Wiederkunft Christi»?" [Co znaczy - "Powtórne przyjście Chrystusa"?], Freiburg-Basel-Wien 1972 Eschatologia i utopia 1. Model chiliastyczny 2. Model wielkokościelny: synteza eschatologii i "utopii" 3. Utopijne civitas mnichów 4. Ewolucjonistyczny projekt Teilharda de Chardin O nadziei. Jej duchowe podstawy z perspektywy teologii franciszkańskiej 1. Podstawy antropologiczne: nadzieje i nadzieja 2. Wiara jako nadzieja 3. Wymiary nadziei i jej element franciszkański a) Nadzieja i mienie b) Nadzieja i skupienie bytu do wewnątrz c) Socjalny i kosmiczny wymiar nadziei 4. Nadzieja i modlitwa Boża władza - naszą nadzieją 1. Założenie a) Wstępne przemyślenia na temat istoty władzy b) Dwa teksty biblijne na temat kwestii władzy: góra kuszenia i góra posłania c) Istota władzy Jezusa: władza w posłuszeństwie - odpowiedzialna władza d) Dwa sposoby władzy: władza panowania i władza posłuszeństwa 2. Zastosowania a) Wiara jako brama do Bożej władzy b) Pismo Święte jako miejsce Bożej mocy dającej nadzieję c) Pełna władza Kościoła i władza Boga Moim szczęściem jest być w Twojej bliskości. O chrześcijańskiej wierze w życie wieczne 1. Wiara w Boga i oczekiwanie życia wiecznego 2. Co to jest: "życie wieczne"? 3. "Wszystko moje jest twoje" 4. Szczegółowe kwestie chrześcijańskiej eschatologii Problem chrześcijańskiego proroctwa. Rozmowa Nielsa Christiana Hvidta z kardynałem Josephem Ratzingerem CZĘŚĆ C OCZEKIWANIE KRÓLESTWA BOŻEGO I TEOLOGIA WYZWOLENIA Przyszłość zbawienia Zbawienie - szczęście - przyszłość Odpowiedź źródeł wiary 4
Zarzut: zwodzenie obietnicami? Wieczność jako teraźniejszość Teologia wyzwolenia I. Pojęcie teologii wyzwolenia i przesłanki jej powstania II. Podstawowa struktura teoriopoznawcza teologii wyzwolenia III. Główne pojęcia teologii wyzwolenia Polityka a zbawienie. O stosunku wiary, racjonalności i nieracjonalności w tak zwanej teologii wyzwolenia 1. Wprowadzenie: punkt wyjścia teologii wyzwolenia 2. Koncepcja polityczna Gustavo Gutiérreza 3. Punkt wyjścia i istota jego koncepcji teologicznej 4. Pytanie o logiczną strukturę i zawartość prawdy w koncepcji teopolitycznej 5. Przemyślenia końcowe: na temat kwestii właściwej relacji teologii i polityki Wolność i wyzwolenie. Antropologiczna wizja instrukcji "Libertatis conscientia" 1. Pytanie o podstawową koncepcję wolności 1. Etos i historia 2. Anarchia i więź 3. Konsekwencje praktyczne II. Wkład Biblii 1. Exodus i Synaj 2. Uniwersalizacja exodusu przez Chrystusa i jej konsekwencje 3. Polityczna racjonalność - utopia - obietnica Uwaga końcowa: podobieństwo Boże a wolność "Zamiar moralny nie może zastąpić znajomości rzeczy" - Kościół w obszarze napięcia zsekularyzowanego świata. Joseph kardynał Ratzinger w wywiadzie dla tygodnika "Rheinischer Merkur", "Christ und Welt" Koniec czasu O arystotelesowskiej perspektywie czasu - zarazem teologiczna wariacja na temat Arystotelesa Czas z perspektywy nauk przyrodniczych Wiara w postęp Model klasyczno-teologiczny Bóg, wina i cierpienie. Joseph kardynał Ratzinger i Johann Baptist Metz w dyskusji Prowokacja przemawiania o Bogu. Dyskusja pomiędzy Josephem kardynałem Ratzingerem, Johannem Baptistą Metzem, Jürgenem Moltmannem i Eveline Goodman-Thau Hymn ku czci ciała i przyszłości. Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1968 CZĘŚĆ D KAZANIA 5
Życie po tamtej stronie śmierci. Kazanie z okazji trzeciej rocznicy śmierci Juliusa kardynała Döpfni dla uczczenia pamięci zmarłego papieża Pawła VI wygłoszone 24 lipca 1979 roku w monachijskiej katedrze Najświętszej Maryi Panny Nadzieja pośrodku panowania śmierci. Kazanie wygłoszone podczas otwarcia misteriów Męki Pańskiej w Oberammergau 18 maja 1980 roku w kościele parafialnym w Oberammergau "Panie, gdybyś tu był..." Kazanie wygłoszone 2 października 1980 roku w monachijskiej katedrze Najświętszej Maryi Panny podczas mszy pogrzebowej za ofiary zamachu bombowego na Theresienwiese Miejsca nadziei - rzymskie katakumby. Rozważanie na Dzień Zaduszny Spełniona nadzieja. Na uroczystość Wszystkich Świętych Z Bogiem stać się pocieszeniem dla ludzi. Na drugą niedzielę Adwentu "Kardynał Degenhardt umarł w Zmartwychwstałym". Kazanie wygłoszone podczas egzekwii śp. Johannesa Joachima Degenhardta w drugą sobotę św. Liboriusza, 3 sierpnia 2002 roku, w archikatedrze w Paderborn Zmagania wokół pytania o śmierć i życie. Kazanie wygłoszone 7 listopada 2004 roku na Monte Cassino dla Papieskiej Akademii Nauk Chrzest - nowe życie w Chrystusie. Kazanie wygłoszone w Wigilię Paschalną, 26 marca 2005 roku, w Bazylice św. Piotra, w zastępstwie papieża Jana Pawła II DODATEK Od wydawcy I. Uwagi do "Opera omnia" II. Uwagi do X tomu Część A: Zmartwychwstanie i życie wieczne Część B: Rozwój dialogicznego rozumienia nieśmiertelności zmartwychwstania Część C: Oczekiwanie królestwa Bożego i teologia wyzwolenia Część D: Kazania Informacje bibliograficzne Część A: Zmartwychwstanie i życie wieczne Część B: Rozwój dialogicznego rozumienia nieśmiertelności zmartwychwstania Część C: Oczekiwanie królestwa Bożego i teologia wyzwolenia Część D: Kazania Wykaz literatury 6
Cytaty z Pisma Stary Testament Nowy Testament Indeks osobowy 7