PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA MIASTA I GMINY KROTOSZYN NA LATA

Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej w Krotoszynie z dnia 26 listopada 2009 r. PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA MIASTA I GMINY KROTOSZYN NA LATA 2010 2032 Krotoszyn, listopad 2009 r. 1

SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 3 2. AZBEST 4 2. 1. Co to jest azbest 4 2. 2. Rodzaje wyrobów zawierających azbest 5 2. 3. Szkodliwość azbestu 6 2. 4. Postępowanie z odpadami zawierającymi azbest 7 3. PRAWNE ASPEKTY UŻYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ OBOWIĄZKI Z NICH WYNIKAJĄCE 9 3. 1. Wykaz obowiązujących aktów prawnych dotyczących azbestu 12 4. LOKALIZACJA PROGRAMU 21 5. UCZESTNICY PROGRAMU 21 6. CELE I ZADANIA PROGRAMU 22 7. INFORMACJA O ILOŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIASTA I GMINY KROTOSZYN 23 8. WYKAZ FIRM POSIADAJĄCYCH ZEZWOLENIE STAROSTY KROTOSZYŃSKEIGO NA DEMONTAŻ I TRANSPORT ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 24 9. METODY REALIZACJI PROGRAMU 25 10. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU 26 11. FINANSOWE ASPEKTY REALIZACJI PROGRAMU 26 12. OKRESOWA WERYFIKACJA I AKTUAIZACJA PROGRAMU 26 13. PODSUMOWANIE 27 14. ZAŁĄCZNIKI 27 2

1. WPROWADZENIE Opracowanie programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest jest jednym z zadań samorządu gminnego określonych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, przyjętym przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 lipca 2009 r. Ponadto Gminy i Powiaty w zakresie objętym programem są odpowiedzialne za: - aktualizację programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz planów gospodarki odpadami, - współpracę z mediami i NGO w celu rozpowszechnienia programu, - współpracę z organami kontrolnymi (np. inspekcją sanitarną i nadzorem budowlanym), - prowadzenie szkoleń dla właścicieli nieruchomości, którzy będą sami usuwać azbest. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 określa nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu wynikające ze zmian społecznych i gospodarczych, jakie nastąpiły w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz utrzymuje cele przyjętego przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 r. Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, który powstał w wyniku: przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana m.in. do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy, potrzeb oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających azbest. Ze względu na zagrożenie, jakie niesie ze sobą obecność włókien azbestowych w powietrzu, Program... ten jest jedynym z priorytetowych dla ochrony zdrowia i środowiska. Choć azbest dobrze zabezpieczony nie stanowi niebezpieczeństwa dla zdrowia, to uszkodzony może stać się przyczyną wielu śmiertelnych chorób, np.: pylicy azbestowej (azbestozy), międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej (nowotwory o wysokiej złośliwości), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuc (najpowszechniejszy nowotwór złośliwy powodowany przez azbest). Prawidłowe zabezpieczenie wyrobów zawierających azbest zapewnia bezpieczeństwo jedynie przez 3

około 30 lat, potem stan techniczny większości z nich stopniowo się pogarsza. Jedynym sposobem wykluczenia niebezpieczeństwa związanego z azbestem jest jego stopniowe usuwanie z zachowaniem zasad bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska. Ze względu na szkodliwe działanie azbestu na zdrowie Program... zakłada całkowite jego wyeliminowanie ze wszystkich obiektów na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn do 2032 r. 2. AZBEST 2. 1. Co to jest azbest Azbest jest to handlowa nazwa grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami różnych metali. W zależności z jakim metalem krzemiany tworzą związek, wyróżnia się kilka typów azbestu o różnej szkodliwości dla zdrowia. Najgroźniejszy jest azbest niebieski zwany krokidolitem. Największe zastosowanie przemysłowe ma azbest biały - chryzotyl, następnie azbest niebieski oraz brązowy amosyt. Słowo azbest pochodzi z języka greckiego i oznacza niezniszczalny. Charakteryzuje go słabe przewodzenie ciepła i elektryczności, odporność na wysokie temperatury, ścieranie i czynniki chemiczne. Ze względu na swoje zalety, tj. m.in. odporność na działanie mrozu, kwasów, substancji żrących, odporność na wysokie temperatury, a także elastyczność stosowany był szeroko od ponad 100 lat w około 3 000 wyrobów przemysłowych, m.in. do produkcji wyrobów azbestowo cementowych, wyrobów włókienniczych, sznurów, przędzy, szczeliw, wyrobów ciernych, takich jak tarcze sprzęgłowe, klocki hamulcowe, wyrobów hydroizolacyjnych: papy dachowe, lepiki, płytki podłogowe, do filtrów w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym oraz wojskowych masek przeciwgazowych. W budownictwie azbest stosowano w wyrobach takich jak eternit, czyli płyty prasowane płaskie elewacyjne, płyty faliste azbestowo - cementowe do pokryć dachowych, płyty karo do dachów i elewacji wyroby te mają zawartość 10 13 % azbestu, rury azbestowo - cementowe kanalizacyjne i wysokociśnieniowe, przewody dymowo - spalinowe i wentylacyjne (zawartość azbestu ok. 22%), kształtki azbestowo - cementowe oraz elementy wielkowymiarowe na przykład płyty warstwowe, a również w takich elementach budynków jak: węzły ciepłownicze, klapy przeciwpożarowe, tablice rozdzielcze, ciągi telekomunikacyjne, obudowy klatki schodowej, przejścia kabli elektrycznych, przewodów wentylacyjnych i ciepłowniczych między stropami, zabezpieczenia elementów stropowych i ściennych strychów, dróg ewakuacyjnych, piwnic, konstrukcji stalowych. Azbest stosowano również w tkaninach wygłuszających hałas. 4

2. 2. Rodzaje wyrobów zawierających azbest W zależności od trwałości i ilości zastosowanego spoiwa wiążącego wyroby zawierające azbest oraz odpady azbestowe można podzielić na: - miękkie (łamliwe, kruche), - twarde (niekruche, sztywne). Wyroby miękkie o gęstości < 1000 kg/m³ Wyroby te charakteryzują się dużym procentowym udziałem azbestu. Łatwo ulegają uszkodzeniom, przez co powodują duże emisje pyłu azbestu. Najczęściej spotykane są w obiektach przemysłowych (elektrociepłownie, huty). Na oddziaływanie ich pyłów narażeni są pracownicy wykonujący remonty izolacji lub uszczelnień urządzeń z udziałem azbestu. Wyroby twarde o gęstości > 1000 kg/m³ Są to najpowszechniej występujące w krajowym budownictwie wyroby zawierające azbest. Charakteryzują się dużym udziałem spoiwa (najczęściej jest nim cement), niską procentową zawartością azbestu (ok. 5 % w płytach płaskich lignocementowych modyfikowanych, 12-13 % w płytach płaskich i falistych azbestowo - cementowych i ok. 20 % w rurach azbestowo - cementowych) oraz dużym stopniem zwięzłości. W przeciwieństwie do wyrobów miękkich, przez długi okres pozostają wyrobami emitującymi małe ilości pyłu azbestu. W związku z powyższym można je uważać za mniej groźne w użytkowaniu oraz podczas prac remontowych. Mniej groźne są również ich odpady. Emisja pyłu azbestu może powstawać podczas uszkodzeń mechanicznych, np. przy szlifowaniu lub piłowaniu szybkoobrotowymi narzędziami elektrycznymi, niewyposażonymi w miejscowe odciągi pyłu. Do emisji pyłu dochodzi także w trakcie trwania destrukcji, np. emitują go stare płyty pokryć dachowych azbestowo - cementowych o naruszonej przez czynniki atmosferyczne lub chemiczne powierzchni zewnętrznej. Wówczas zanieczyszczony jest też grunt w bezpośrednim sąsiedztwie rynny odprowadzającej wodę opadową. Wyroby twarde to m.in.: płyty azbestowo - cementowe płaskie prasowane, płyty azbestowo - cementowe faliste. 5

2. 3. Szkodliwość azbestu Pierwsze podejrzenia o szkodliwości azbestu dla zdrowia pochodzą z lat 1900 1906. Obecnie wiadomo, że azbest jest bardzo groźnym czynnikiem chorobotwórczym (całkowita liczba zgonów spowodowanych chorobami azbestozależnymi w Wielkiej Brytanii, Belgii, Niemczech, Szwajcarii, Norwegii, Polsce i Estonii wynosi ok. 15 tys. rocznie). Należy przy tym zauważyć, że niebezpieczeństwo pojawia się wskutek rozpylenia w powietrzu włókien azbestowych, które mogą być uwalniane w trakcie wydobycia azbestu oraz w procesie produkcji, obróbki i eksploatacji wyrobów zawierających azbest, a także podczas ich uszkodzenia lub wskutek ich korozji. Włókna azbestu trafiają do organizmu głównie drogą oddechową wraz z wdychanym powietrzem oraz w niewielkim stopniu z układu pokarmowego i przez skórę. Pomijając zanieczyszczone powietrze, źródłem narażenia może być także woda, do której azbest trafia z gleb zanieczyszczonych azbestem, z atmosfery i rur azbestowo - cementowych, ze ścieków przemysłowych. Przypuszcza się, że woda wodociągowa zawiera średnio poniżej 1 wł./cm³. Również artykuły żywnościowe mogą być zanieczyszczone cząstkami azbestu pochodzącymi z wody lub talku wykorzystywanego do polerowania ryżu. Właściwości chorobotwórcze włókien azbestowych zależą od takich czynników jak: rodzaj azbestu, kształt i wymiary włókien, ich stężenie, czas ekspozycji organizmu na ich działanie, a także efektywność biologicznych mechanizmów oczyszczania układu oddechowego oraz ewentualnego wpływu innych toksyn. Wszystkie rodzaje azbestu są niebezpieczne dla zdrowia, jednak za najgroźniejszy uważa się azbest krokidolitowy - ze względu na mechanizm rozdrabniania jego włókien, ich rozmiary oraz trwałość w warunkach fizjologicznych. Za najistotniejszy czynnik aktywności kancerogennej (rakotwórczej) i fibrogennej (powstawanie zbliznowaceń) azbestu uważa się kształt jego włókien cienki i wydłużony. Największe zagrożenie dla organizmu stanowią włókna respirabilne, czyli takie, które dostają się do pęcherzyków płucnych z wdychanym powietrzem. Krytyczne wymiary włókien respirabilnych azbestu: długość > 5 μm, średnica < 3 μm i stosunek długości do średnicy włókien jak 3:1. Wdychane do płuc włókna są pochłaniane (fagocytowane) przez komórki układu odpornościowego (makrofagi). Ze względu na swoją długość nie mieszczą się w komórce, tylko wystają z niej powodując wyciek jej zawartości, wnikanie ewentualnych toksyn, a ostatecznie obumarcie komórki. Efektem jest powstawanie zbliznowaceń lub indukcja procesu nowotworowego. Narażenie na działanie wysokich stężeń włókien azbestu jest największe w przypadku ekspozycji zawodowej, związanej z pracą przy wydobyciu azbestu lub produkcji i obróbce wyrobów zawierających azbest. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) włókien azbestu na 6

stanowisku pracy wynosi 0,2 wł./cm³, przy czym w zakładach produkcji wyrobów zawierających azbest, stężenie to wynosiło w przeszłości nawet kilkadziesiąt wł./cm³. Podwyższone stężenie włókien azbestowych występuje również w okolicach wymienionych instalacji (ekspozycja parazawodowa). Ekspozycja środowiskowa natomiast spowodowana jest występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. W polskich przepisach brak jest określenia dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń powietrza azbestem wewnątrz budynków. Przyjmuje się, że maksymalna akceptowalna wartość zanieczyszczenia powietrza włóknami respirabilnymi azbestu to 1000 wł./m³. Wdychane z powietrzem włókna azbestowe kumulują się w płucach przez całe życie, a pierwsze objawy chorobowe mogą ujawnić się nawet po 50 latach od pierwszej ekspozycji na ich działanie (okres utajenia, latencji). Kancerogenne działanie włókien azbestowych może być wzmacniane współdziałaniem innych czynników toksycznych, np. palenie tytoniu przy jednoczesnym narażeniu na działanie azbestu zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc 50 - ciokrotnie. Narażenie na pył azbestowy może być przyczyną następujących chorób układu oddechowego (choroby zawodowe): pylica azbestowa (azbestoza) jest to nieuleczalna choroba zawodowa występująca u osób narażonych na długotrwałe narażenie na wysokie stężenia pyłu azbestowego, prowadzi do niewydolności oddechowej - zwłóknienie tkanki płucnej, łagodne zmiany opłucnowe występują pod postacią blaszek, zgrubień lub blizn będących wynikiem zwłóknienia tkanki płucnej, międzybłoniak opłucnej rzadko występujący nowotwór złośliwy, spowodowany długotrwałym narażeniem nawet na nieduże stężenia włókien azbestu, rak oskrzela, rak płuca najczęściej występujący nowotwór złośliwy powodowany przez azbest, przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli. Podejrzewa się, że azbest może być również przyczyną takich schorzeń jak: nowotwory krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika czy chłoniaki. 2. 4. Postępowanie z odpadami zawierającymi azbest Demontaż pokryć cementowo - azbestowych jest ściśle regulowany przepisami prawnymi. Zawarte są one w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów 7

zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649). Według obowiązującego prawa prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest mogą być wykonywane przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne przeznaczone do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Wykonawcy prac powinni posiadać również zezwolenie na prowadzenie działalności, w wyniku której powstają odpady niebezpieczne. Prace przy naprawie wyrobów zawierających azbest w obiektach i urządzeniach budowlanych lub prace mające na celu jego usunięcie z obiektu lub urządzenia budowlanego powinny być poprzedzone zgłoszeniem tego faktu właściwemu terenowemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Wykonawca prac, polegających na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów i urządzeń budowlanych, zobowiązany jest do: 1). izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, które zabezpieczają przed przenikaniem azbestu do środowiska, 2). ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m przy stosowaniu w/w osłon, 3). umieszczeniu tablic ostrzegawczych o treści: "Uwaga! Zagrożenie azbestem", "Uwaga! Zagrożenie azbestem krokidolitem", 4). zastosowania odpowiednich środków technicznych celem zmniejszenia emisji włókien azbestu do środowiska. Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest należy prowadzić w taki sposób, aby wyeliminować emisję azbestu lub co najmniej zminimalizować pylenie do dopuszczalnych wartości stężeń w powietrzu regulowanych przepisami szczególnymi. Powyższe zapewni: - nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, - demontaż całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania (łamanie, kruszenie, cięcie, szlifowanie itp.), tam gdzie jest to technicznie możliwe, - odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest należy do właściciela nieruchomości, użytkownika wieczystego lub zarządcy nieruchomości art. 7 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów 8

i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649). Jednak poważną przeszkodą jest brak środków finansowych, co uniemożliwia większości właścicielom nieruchomości podejmowanie działań związanych z usuwaniem azbestu, który występuje między innymi w płytach eternitowych pokrywających dachy budynków. Jednym ze sposobów przyspieszenia procesu usuwania wyrobów zawierających azbest przez mieszkańców i jednocześnie zabezpieczenia środowiska przed zagrożeniem spowodowanym nieodpowiednim postępowaniem z odpadami zawierającymi azbest jest pomoc w sfinansowaniu ze źródeł zewnętrznych np. kosztów usuwania, transportu i unieszkodliwiania powstałych przy tym odpadów. 3. PRAWNE ASPEKTY UŻYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ OBOWIĄZKI Z NICH WYNIKAJĄCE Od 1997 r. na terenie Polski obowiązuje zakaz produkcji, handlu oraz stosowania wyrobów zawierających azbest. Zakaz taki wprowadzono ustawą z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2004 r. Nr 3, poz. 20). W kolejnych latach zostały wprowadzone kolejne akty prawne (ustawy oraz rozporządzenia) regulujące kwestie związane z postępowaniem i usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Uzupełnieniem aktów prawnych w przedstawionym zakresie jest Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 lipca 2009 r. oraz lokalne programy usuwania azbestu realizowane przez gminy, powiaty i województwa. Polskie prawodawstwo określa również wymagania dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami azbestowymi, obowiązki organów administracji, a także właścicieli i zarządców nieruchomości w tym zakresie oraz obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Obowiązki gminy to m.in.: - opracowanie, przyjęcie i aktualizacja planu gospodarki odpadami (z uwzględnieniem problematyki usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest), - gromadzenie informacji przekazywanych przez osoby fizyczne (właścicieli i zarządców nieruchomości) o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, - przedkładanie marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, w tym azbestu, - zatwierdzanie programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi (w tym odpadami zawierającymi azbest), 9

- inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, - współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja ochrony środowiska, inspekcja nadzoru budowlanego), - współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest. Obowiązki właścicieli, zarządców lub użytkowników nieruchomości: - kontrola wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach, urządzeniach budowlanych, urządzeniach przemysłowych lub innych miejscach zawierających azbest, - usuwanie wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zużycia wyrobu lub jego uszkodzenia, - sporządzenie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury, - sporządzenie i przedłożenie marszałkowi województwa (dot. przedsiębiorców) lub Burmistrzowi Krotoszyna (dot. osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami) oraz aktualizacja informacji o: wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, wyrobach zawierających azbest, których wykorzystanie zostało zakończone. Obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest: - uzyskanie pozwolenia, decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenie organowi informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi (zależnie od ilości wytwarzanych odpadów), - przeszkolenie przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników i osób kierujących lub nadzorujących w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, - opracowanie przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, 10

informacje o metodach wykonywania planowanych prac, zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, posiadanie niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu, zgłoszenie prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, - zapewnienie warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania w sposób określony w 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649), - złożenie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Warunkiem niezbędnym bezpiecznego dla ludzi i środowiska użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest jest prawidłowo sporządzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest oraz ocena ich stanu, określająca w zależności od rodzaju, stanu i sposobu zastosowania azbestu, stopień pilności wymiany wyrobów zawierających azbest. W rozporządzeniach Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. nr 192 poz. 1876 ze zm.) oraz z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71 poz. 649), założono wykonanie inwentaryzacji oraz dokonanie oceny stanu wyrobów zawierających azbest na 2004 r. Od tego też roku właściciele i zarządcy obiektów zobligowani są do 11

przekazywania marszałkowi województwa i wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania oraz informacji o wyrobach, których wykorzystanie zakończono. Przepisy w sposób bezpośredni nie precyzują, kto może być wykonawcą prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Biorąc pod uwagę obowiązki, jakie postawiono przed wykonawcą, tego rodzaju prace powinna wykonywać wyspecjalizowana jednostka posiadająca stosowne zezwolenia oraz wyposażenie techniczne i socjalne, zapewniające prowadzenie prac oraz odpowiednie zabezpieczenie pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu. W przypadkach nieprzestrzegania nałożonych na jednostki organizacyjne i osoby fizyczne obowiązków w zakresie bezpiecznego wykorzystania i usuwania wyrobów zawierających azbest oraz obowiązków sprawozdawczości w tym zakresie mają zastosowanie zapisy tytułu VI ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.150). Przewidują one w takich przypadkach odpowiedzialność karną tj. kary aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny orzekane na podstawie przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz odpowiedzialność administracyjną poprzez wstrzymanie prowadzonej przez podmiot korzystający ze środowiska lub osobę fizyczną działalności powodującej pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającej życiu lub zdrowiu ludzi. Ponadto do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko, w tym również powstałe w wyniku postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. 3. 1. Wykaz obowiązujących aktów prawnych dotyczących azbestu Ustawy: - Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.). Ustawa weszła w życie od 28 września 1997 roku. Zakazuje ona wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie z ustawą produkcja płyt azbestowo - cementowych została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998 r., a z dniem 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyjątek stanowi tylko azbest i wyroby zawierające azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku nr 1 do ustawy. Wykaz tych wyrobów określa 12

corocznie Minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia. Wymieniona ustawa praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczeniu środowiska. Ustawa porządkuje również zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników, którzy mieli kontakt z azbestem. - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z późn. zm.). Ustawa określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. W ustawie określone są obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych. Ustawa reguluje całokształt spraw administracyjnych związanych z postępowaniem przy zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu, w tym składowaniu odpadów, a także wymagań technicznych i organizacyjnych dotyczących składowisk odpadów. Ustawa wprowadza obowiązek opracowania planów gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, krajowy plan gospodarki odpadami został przyjęty pod koniec 2002 roku. Art. 10, ust. 4 tej samej ustawy stanowi, że wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, zawierające plany gospodarki odpadami mają być uchwalone przez odpowiednie organy w następujących terminach: - programy wojewódzkie do 30 czerwca 2003 r. uchwalane przez sejmiki województw, - programy powiatowe do 31 grudnia 2003 r. - uchwalane przez rady powiatów, - programy gminne do 30 czerwca 2004 r. - uchwalane przez rady gmin. - Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, z późn. zm.). Wśród wielu przepisów znajduje się zapis mający zastosowanie w przypadkach występowania azbestu. Art. 30 ust. 3 stanowi: właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych, objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1 tego art., jeżeli ich realizacja może naruszyć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować: zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia, pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków, pogorszenie warunków zdrowotno - sanitarnych, wprowadzenie, utrwalenie bądź 13

zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich. - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Ustawa zawiera szereg istotnych i ważnych postanowień dotyczących m.in.: państwowego monitoringu środowiska, jako systemu pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku, opracowania prognoz oddziaływania na środowisko, w tym gospodarki odpadami, a także programów wojewódzkich, zmierzających do przestrzegania standardów jakości środowiska, ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, sposobu postępowania z substancjami stwarzającymi szczególne zagrożenie dla środowiska, kar i odpowiedzialności za nieprzestrzeganie zasad i przepisów dotyczących ochrony środowiska, konieczności oznaczenia instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest oraz miejsc, w których on się znajduje. - Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085, z późn. zm.). Ustawa reguluje tryb postępowania oraz obowiązki podmiotów określanych ustawą. W art. 54 ustawa odnosi się do odpowiednich zapisów ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Ustawa udziela delegacji ministrowi właściwemu do spraw gospodarki do określenia w drodze rozporządzenia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, ministrem właściwym do spraw transportu oraz ministrem właściwym do spraw środowiska sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. - Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.). Ustawa reguluje na gruncie prawa europejskiego problematykę dotyczącą substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych. Ustawa określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych w celu ochrony przed szkodliwym 14

wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. Zgodnie z ustawą tworzy się urząd Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych. - Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 199, poz. 1671, z późn. zm.). Ustawa określa zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowiązują przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) Jednolity tekst Umowy ADR (Dz. U. z 2005 r. Nr 178, poz. 1481). Przepisy umowy ADR oraz ustawy określają warunki załadunku i wyładunku oraz przewozu odpadów niebezpiecznych na składowisko. Pojazdy powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stację kontroli pojazdów, zaś kierowcy pojazdów winni być przeszkoleni w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. Zarządzenia: - Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielonych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19, poz. 231). Określa jako niedopuszczalny dodatek azbestu w materiałach budowlanych, z terminem obowiązywania od dnia 1 stycznia 1997 r. Rozporządzenia: - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206). Zamieszcza rodzaje odpadów zawierających azbest na liście odpadów niebezpiecznych w wymienionych niżej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 15

10 11 81* - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła) 10 13 09*- odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo - azbestowych 15 01 11*- opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest 16 02 12* - zużyte urządzenia zawierające azbest 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest - Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833, z późn. zm). Określa najwyższe dopuszczalne stężenia w środowisku pracy pyłów zawierających azbest: a) pyły zawierające azbest chryzotyl - 1,0 mg/m³ - włókna respirabilne - 0,2 włókien w cm³ b) pyły zawierające azbest krokidolit - 0,5 mg/m³ - włókna respirabilne - 0,2 włókien w cm³ - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 236, poz. 1986). Przepisy o przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych stosuje się odpowiednio do transportu odpadów niebezpiecznych spełniających określone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne dla zaliczenia ich do jednej z klas towarów niebezpiecznych. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowiązują przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) - Jednolity tekst Umowy ADR (Dz. U. z 2005 r. Nr 178, poz. 1481). Odpady zawierające azbest pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawierające azbest zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 różne materiały i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikają określone wymagania przy ich transporcie. Posiadacz odpadów zawierających azbest, który prowadzi działalność w zakresie zbierania lub transportu odpadów, obowiązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej 16

działalności. Zgodnie z ustawą o odpadach zezwolenie wydaje w drodze decyzji starosta właściwy ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów. Transportujący odpady niebezpieczne obowiązany jest do posiadania karty ewidencji odpadu, dokumentu obrotu odpadami niebezpiecznymi i dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych według wymagań ADR. - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 237, poz. 2011, z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. z 2009 r. Nr 124, poz. 1033). - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. z 2003 r. Nr 120, poz. 1126). Określa zakres i formę informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (zwanego "planem bioz") oraz szczegółowy zakres rodzajów robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi (wyroby zawierające azbest). - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz.1876, z późn. zm.) - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. z 2004 r. Nr 257, poz. 2573, z późn. zm.). Sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymaga transport lub unieszkodliwianie azbestu lub produktów zawierających azbest, w ilości nie niższej niż 200 ton rocznie. 17

- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. z 2002 r. Nr 220, poz. 1858). Przepisy rozporządzenia nie stosuje się do składowiska odpadów materiałów izolacyjnych oraz konstrukcyjnych zawierających azbest oraz składowiska odpadów obojętnych. - Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. z 2002 r. Nr 191, poz. 1595). W sposób nieselektywny mogą być składowane odpady: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, Grupy 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Oznacza to, że odpady obu grup mogą być składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Natomiast nie wolno tych odpadów mieszać i składować z innymi odpadami niebezpiecznymi. - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. z 2003 r. Nr 61, poz. 549, z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649). Określa obowiązki wykonawcy prac polegających na bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest; warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest do miejsca ich składowania; wymagania, jakim powinno odpowiadać oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest. - Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824). 18

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru książeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 109). Pracodawca, który zatrudnia lub zatrudniał osobę w warunkach narażenia zawodowego na działanie pyłów zawierających włókna azbestu, wpisuje i aktualizuje w książeczce badań profilaktycznych tej osoby dane osobowe wraz z danymi dotyczącymi okresu zatrudnienia w warunkach narażenia na pył azbestu oraz szczegółowe parametry tego narażenia. - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 roku w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2006 r. Nr 30, poz. 213). Rozporządzenie określa wzory dokumentów stosowanych do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzenia ewidencji odpadów obowiązani są posiadacze odpadów (w tym wytwórcy). Ewidencję odpadów prowadzi się za pomocą dwóch dokumentów: karty ewidencji odpadów oraz karty przekazania odpadów (prowadzący działalność związaną tylko z transportem odpadów nie mają obowiązku prowadzenia kart ewidencji odpadów). - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. z 2005 r. Nr 189, poz. 1603). Rozporządzenie określa wykaz bezpłatnych leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście, sposób realizacji recept oraz tryb rozliczania przez oddziały wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia z budżetem państwa kosztów tych leków. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 171, poz. 1666, z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004 r., Nr 280, poz. 2771, z późn. zm.). 19

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. z 2004 r. Nr 183, poz. 1896). - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 185, poz. 1920, z późn. zm). - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2005 r. Nr 73, poz. 645, z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. z 2005 r. Nr 201, poz. 1674). - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2007 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. z 2007 r. Nr 101, poz. 686). - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2002 r. Nr 122, poz. 1055). - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. z 2005 r. Nr 110, poz. 935). - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (Dz. U. z 2002 r. Nr 108, poz. 953, z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne (Dz. U. z 2005 r. Nr 187, poz. 1571). 20

4. LOKALIZACJA PROGRAMU Krotoszyn położony jest w południowej części Wielkopolski, na granicy dwóch ważnych regionów gospodarczych: Wielkopolski i Dolnego Śląska. Powierzchnia gminy wynosi 259 km², z czego na miasto przypadają 23 km². Mieszka tu 41.345 osób, z tego w mieście 30.018, a w gminie 11.327. Początki miasta sięgają pierwszej połowy XV wieku. W roku 1415 Wierzbięta Krotoski, rycerz z wielkopolskiego rodu Łodziów, na mocy wcześniejszego o kilka lat przywileju Władysława Jagiełły dokonał lokacji Krotoszyna w miejscu, gdzie dziś znajduje się śródmieście miasta. Tutaj swoją siedzibę ma kilka dużych i około 30 średnich firm reprezentujących przemysł metalowy, budowlany, spożywczy, odzieżowy, przemysł wyrobów parafinowych, farmaceutycznych, opakowań drewnianych i opakowań z tworzyw sztucznych. Gmina to także zabytki architektoniczne i rezerwaty przyrody, życie kulturalne i sportowe o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Organizowane są imprezy artystyczne, konkursy poetyckie, turnieje taneczne, zawody sportowe i wiele innych imprez. W Krotoszynie swoją siedzibę mają szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia. Od ponad 20 lat Miasto i Gmina współpracuje z miastami partnerskimi w Niemczech, Holandii, Francji i na Litwie. Dowodem ścisłej współpracy z tymi miastami jest wyróżnienie Krotoszyna w 2000 roku Dyplomem Rady Europy, a w 2001 roku Honorową Flagą Rady Europy. 5. UCZESTNICY PROGRAMU Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest skierowany jest do wszystkich właścicieli nieruchomości zlokalizowanych na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn, ze szczególnym naciskiem na nieruchomości, które pokryte są wyrobami zawierającymi azbest, tj. eternitem. Tej grupie najbardziej powinno zależeć na jak najszybszym usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów azbestowych. Przewiduje się, że zainteresowanie programem będzie wzrastać stopniowo z roku na rok. Wiąże się to z prowadzeniem edukacji w zakresie zagrożeń związanych z eksploatacją azbestu. Przewidywani uczestnicy programu to głównie: właściciele nieruchomości oraz przedsiębiorcy. Wzrost liczby usuwania miejsc lokalizacji azbestu zależeć będzie od możliwości finansowych mieszkańców w kontekście zastąpienia wymiennego pokrycia dachowego. 21

6. CELE I ZADANIA PROGRAMU Głównym celem niniejszego opracowania jest usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Krotoszyn. Spowoduje to stopniowe unieszkodliwienie azbestu na terenie gminy, co bez wątpienia przełoży się na większy poziom bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców. Osiągając główne zamierzenie Miasto i Gmina Krotoszyn wypełni zobowiązanie, jakie Polska złożyła Unii Europejskiej, deklarując oczyszczenie terenu państwa z azbestu i wyrobów go zawierających do 2032 roku. Niniejszy program jako dokument miejscowy zawiera informacje dotyczące azbestu, jego budowy, właściwości i oddziaływania na środowisko naturalne oraz na życie i zdrowie mieszkańców Miasta i Gminy Krotoszyn. W programie zawarto także niezbędne mechanizmy oraz zasady pomocy, jakie Miasto i Gmina Krotoszyn będzie stosować w celu udzielenia pomocy osobom zdecydowanym na usunięcie elementów zawierających azbest z terenu swoich nieruchomości. Powyższe działania powinny zachęcić i determinować mieszkańców do działań, dzięki którym do roku 2032 zostanie zupełnie wyeliminowany azbest na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn. Działanie Miasta i Gminy Krotoszyn musi również prowadzić do tego, aby zmniejszyć ryzyko związane z nieprawidłowym usuwaniem azbestu z terenu nieruchomości. Należy tu przede wszystkim uświadomić mieszkańców, że tak niebezpiecznym produktem jak azbest powinny zajmować się tylko i wyłącznie przedsiębiorstwa posiadające stosowne pozwolenia i zatrudniające przeszkolonych i wykwalifikowanych pracowników. Program zawiera również harmonogram realizacji niezbędnych zadań. Należy pamiętać, że przedmiotowy program ma charakter lokalny, jednak założenia jego są spójne z założeniami programu krajowego, który zakłada realizację m.in. następujących zadań: 1. inwentaryzację i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest. Wiedza o tym ile jest azbestu, w jakiej postaci i jego stanie oraz gdzie jest zlokalizowany, była dotychczas niewielka; 2. edukację mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania; 3. podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację programu; 4. odbiór i unieszkodliwienie odpadów azbestowych z nieruchomości; 5. bieżący monitoring realizacji programu i okresowe raportowanie jego realizacji władzom 22

oraz mieszkańcom; 6. okresową weryfikację i aktualizację programu; 7. udzielanie pomocy finansowej uczestnikom programu w usuwaniu odpadów zawierających azbest. 7. INFORMACJE O ILOŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIASTA I GMINY KROTOSZYN Na podstawie informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania zgłoszonych do Burmistrza Krotoszyna przez właścicieli i zarządców nieruchomości, określono ilości oraz miejsca występowania takich wyrobów na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn. Z końcem 2007 roku utworzona została baza danych zawierająca informacje o wyrobach i odpadach zawierających azbest dla Miasta i Gminy Krotoszyn, która na bieżąco jest aktualizowana i współtworzy Wojewódzką Bazę Wyrobów i Odpadów Zawierających Azbest (WBDA). Według stanu na dzień 01.10.2009 r. ilość wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn przedstawia się następująco: Tabela nr 1 Masa całkowita wyrobów [Mg]: 91.89 Masa całkowita wyrobów osoby fizyczne: 91.155 Masa całkowita wyrobów osoby prawne: 0.736 Tabela nr 2 Masa wyrobów wg rodzaju [Mg]: W01 Płyty azbestowo - cementowe płaskie stosowane w budownictwie W02 Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa 2.068 89.822 Tabela nr 3 Masa wyrobów wg rodzaju z podziałem na osoby fizyczne i prawne [Mg]: W01 - Płyty azbestowo -cementowe płaskie stosowane w budownictwie W02 - Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa W02 Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa Osoby fizyczne 2.068 Osoby prawne 0.736 Osoby fizyczne 89.087 23

Tabela nr 4 Lp. Nazwa wyrobu zawierającego azbest Ilość (m²) Stopień pilności 1. WO2 Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa 2. WO1 Płyty azbestowo - cementowe płaskie stosowane w budownictwie 3. WO2 Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa 4. WO2 Płyty azbestowo - cementowe faliste dla budownictwa 5. WO1 Płyty azbestowo - cementowe płaskie stosowane w budownictwie 2 281 I 180 I 931 II 4 886,8 III 8 III Razem 8 286,8 Gdzie: zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Pomocy Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649) Stopień pilności I oznacza konieczność wymiany lub naprawy wyrobu. Stopień pilności II oznacza ponowną ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowani w terminie jednego roku. Stopień pilności III oznacza ponowną ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania w terminie do 5 lat. Z analizy przedłożonych informacji wynika, że na terenie Miasta i Gminy Krotoszyn znajduje się 8 286,8 m² wyrobów zawierających azbest. Dominują wyroby zawierające azbest w postaci płyt azbestowo - cementowych falistych, tj. ok. 8 098,8 m². 8. WYKAZ FIRM POSIADAJĄCYCH ZEZWOLENIE STAROSTY KROTOSZYŃSKIEGO NA DEMONTAŻ I TRANSPORT ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 1. Zakład Utylizacji Odpadów ul. Sulańska 11 62-510 Konin 2. Ekochem - Ekoservice sp. z o.o. ul. Kościuszki 99 90-432 Łódź 3. Dekarstwo Murarstwo inne usługi budowlane Roman Hajdysz Wyszki 87 63-220 Kotlin 4. Blacharstwo Dekarstwo prace rem. - bud. Ogólne Stefan Rzepka ul. Boszkowska 7 64-234 Przemęt 5. P.P.H.U. EKO MIX ul. Grabiszyńska 163 Wrocław 24