Konin, kwiecień 2016 r.

dla projektowanej inwestycji pn.: Budowa elektrowni wiatrowej o mocy do 2,0 MW wraz z niezbędną infrastrukturą na działce nr 213 położonej w obrębie miejscowości Brody, gmina Malanów. Autor: Marek Niezabitowski inwentaryzator, tel. kont. 606 796 622 Konin, kwiecień 2016 r. Autor: Marek Niezabitowski Strona 1

Spis treści 1. WSTĘP... 3 2. CHARAKTERYSTYKA TERENU... 4 3. METODYKA BADAŃ... 6 4. STWIERDZONE GATUNKI NIETOPERZY, OPIS AKTYWNOŚCI... 8 5. MONITORING POREALIZACYJNY... 15 6. WNIOSKI I SPOSTRZEŻENIA... 16 7. LITERATURA... 17 8. ZAŁĄCZNIKI... 18 Autor: Marek Niezabitowski Strona 2

dla projektowanej inwestycji pn.: Budowa elektrowni wiatrowej o mocy do 2,0 MW wraz z niezbędną infrastrukturą na działce nr 213 położonej w obrębie miejscowości Brody, gmina Malanów. 1. WSTĘP W okresie od 8 maja do 5 listopada 2015 r. oraz od 15 marca do 25 kwietnia 2016 r. przeprowadzony został całoroczny monitoring chiropterologiczny dla projektowanej inwestycji: Budowa elektrowni wiatrowej o mocy do 2,0 MW wraz z niezbędną infrastrukturą na działce nr 213 położonej w obrębie miejscowości Brody, gmina Malanów. Zasięg monitoringu - około 1 km od projektowanej lokalizacji farmy wiatrowej, zlokalizowanej na podstawie danych mapowych, udostępnionych przez zleceniodawcę, dodatkowo uszczegółowionych przez dane pochodzące z serwisu Geoportal (http://www.geoportal.gov.pl). Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie elementów przyrodniczokrajobrazowych w kontekście potencjalnego wykorzystania przez nietoperze (Chiroptera) oraz wykazanie zasadności (bądź braku) lokalizacji turbiny wiatrowej w ciągu całego roku. Szczególny nacisk położony został na badania podczas aktywności nietoperzy, tj. okres od przełomu kwietnia i maja do października, podczas którego ssaki te aktywnie przemieszczają się w poszukiwaniu pokarmu, pomiędzy kryjówkami, a także podczas migracji sezonowych. Niniejsze opracowanie zawiera następujące elementy: ogólną charakterystykę terenu w rejonie inwestycji, analizę położenia turbiny wiatrowej (elektrowni) względem obszarów chronionych, analizę terenu pod kątem opracowanych Wytycznych (układ pól i zadrzewień, odległości kompleksów leśnych od planowanej turbiny), opis aktywności nietoperzy, stwierdzonych na stałym transekcie nasłuchowym w okresie od 8 maja do 5 listopada 2015 r. oraz od 15 marca do 25 kwietnia 2016 r. inwentaryzację miejsc hibernacji nietoperzy kontrole kilku wybranych piwnic w sąsiedztwie planowanej inwestycji; podsumowanie - w tym ocenę potencjalnego wpływu inwestycji na miejscowe populacje nietoperzy. Autor: Marek Niezabitowski Strona 3

2. CHARAKTERYSTYKA TERENU Projektowana turbina wiatrowa posadowiona ma być pomiędzy zadrzewieniami śródpolnymi, w pobliżu kompleksów leśnych, które stanowią istotne miejsce żerowania m.in. nietoperzy. Potwierdza to wysoka aktywność borowców w punkcie nasłuchowym, zlokalizowanym na skraju niewielkiego zadrzewienia: Ryc. 1 przedstawiająca usytuowanie projektowanej turbiny względem lasów i zadrzewień. Czerwone strzałki oznaczają orientacyjne kierunki przemieszczania nietoperzy pomiędzy kryjówkami do miejsc żerowania (głównie w kierunkach północ-południe) wykorzystują obrzeża lasów i zadrzewień, przesmyki pomiędzy kępami drzew. Lokalizacja elektrowni wiatrowej w układzie 1992: EW X: 456298,74 Y: 453551,37 N: 51 o 58 15.54 E: 18 o 19 25.09 Dopuszcza się możliwość przesunięcia elektrowni o 3 m w każdym kierunku. Najbliższe otoczenie działek, na których zostanie zlokalizowana inwestycja stanowią: od strony północnej tereny użytkowane rolniczo, od strony południowej tereny użytkowane rolniczo, od strony wschodniej tereny leśne lasy i zadrzewienia (przybliżona odległość skrajnej krawędzi łopaty od zadrzewienia poniżej 100m), od strony zachodniej tereny użytkowane rolniczo, droga gruntowa. Autor: Marek Niezabitowski Strona 4

Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych Ryc.2 przedstawiająca położenie planowanej turbiny względem najbliżej położonych obszarów chronionych (geoserwis.gdos.gov.pl) Teren przeznaczony pod inwestycję znajduje się poza obszarami chronionymi na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 ze zm.). Inwestycja została zaplanowana również do realizacji poza wyznaczonymi korytarzami ekologicznymi, łączącymi Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000. Przybliżone odległości od najbliższych obszarów chronionych przedstawia poniższe zestawienie: Rezerwaty Nazwa [km] Złota Góra 21 Jeziorsko 29 Parki krajobrazowe Nadwarciański Park 27 Krajobrazowy Obszary chronionego krajobrazu Złotogórski 8 Dolina rzeki Swędrni w 14 okolicach Kalisza Uniejowski 16 Pyzdrski 19 Nadwarciański 24 Dolina rzeki Ciemnej 26 Goplańsko-Kujawski 26 Dolina Rzeki Prosny 28 Autor: Marek Niezabitowski Strona 5

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl Zespóły przyrodniczo-krajobrazowe Lipickie Błota 16 Natura 2000 Obszary specjalnej ochrony Dolina Środkowej Warty 25 PLB300002 Zbiornik Jeziorsko 27 PLB100002 Natura 2000 Specjalne obszary ochrony Dolina Swędrni PLH300034 15 Lipickie Mokradła 16 PLH100025 Ostoja Nadwarciańska 22 PLH300009 3. METODYKA BADAŃ Metodyka badań została oparta na Tymczasowych wytycznych dotyczących oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze z 2011 roku), powstałej na bazie publikacji Rodriguez i in., (2008), przedstawiającej założenia Rezolucji 5.6 Konwencji EUROBATS, której stroną jest Polska oraz na dotychczasowym doświadczeniu i wiedzy autora raportu. Każda kontrola polegała na jednorazowym przejściu wyznaczonego wcześniej transektu, przebiegającego w pobliżu planowanej inwestycji, a także nasłuchy w punkcie nasłuchowym za każdym razem 15 minut. Podstawą badań i analizy są nasłuchy detektorowe. Prace prowadzono przy użyciu detektora ultradźwiękowego Anabat SD2, pracującego w systemie frequency division, spełniającego wymogi techniczne wskazane przez Tymczasowe wytyczne. Nagrania odbywały się dzięki wewnętrznemu systemowi rejestracji. Gatunki rozpoznawano w oparciu o analizę częstotliwości, długości pulsów, długości odstępów wydawanych przez nietoperze głosów. Monitoring chiropterofauny terenu przeznaczonego pod lokalizację inwestycji poprzedziła wizja terenowa, której celem było wyznaczenie transektu nasłuchowego, na którym później były prowadzone nasłuchy, połączone z rejestracją aktywności nietoperzy. Autor: Marek Niezabitowski Strona 6

Ryc. nr 3 Fragment ortofotomapy przedstawiający orientacyjną lokalizację projektowanej turbiny (EW), a także wytyczony transekt nasłuchowy (długość około 870 m) oraz punkt nasłuchowy na skraju niewielkiego zadrzewienia Nagrań nie prowadzono w czasie deszczu lub bardzo silnego wiatru. Terminy kontroli dobierane były wg prognoz pogody zakładających możliwie optymalne warunki pogodowe dla wyższej aktywności nietoperzy (noce bez opadów, bezwietrzne lub z umiarkowanym wiatrem). Podczas wieczorów i nocy prowadzono rejestrację aktywności nietoperzy na transekcie nasłuchowym (odcinkach funkcjonalnych) w okresie do 4 godzin po zachodzie słońca oraz w ciągu całej nocy. Rejestracja całonocna polegała na dwukrotnym przejściu transektu (wieczorem i przed świtem). Transekt nasłuchowy (długość 870 m pokonanie tego odcinka zajmowało średnio około 35 minut) został wytyczony tak, by przebiegał przez możliwie wszystkie siedliska (tu: w większości teren otwarty, z pojedynczymi zadrzewieniami). Indeksy aktywności nietoperzy zostały wyliczone łącznie dla wszystkich gatunków rejestrowanych nietoperzy, wg następującego wzoru: gdzie: lx = Lx * 60 /T lx - indeks aktywności dla gatunku lub grupy gatunków x ; Lx - liczba jednostek aktywności nietoperzy stwierdzonych w czasie pojedynczego ciągłego nagrania na tym odcinku transektu lub w tym punkcie T - czas danego nagrania podany w minutach. Autor: Marek Niezabitowski Strona 7

Czas nasłuchu w punkcie nasłuchowym: 15 min., natomiast do wyliczenia czasu przejścia transektem przyjęto uśrednioną wartość: 1000 m/40 min (870 m w ciągu około 35 minut). Tabela przedstawiająca okresy aktywności nietoperzy uwzględnione przy analizie aktywności (okresy I-IV, ujęte w tabeli poniżej) OZNACZENIE OKRESU AKTYWNOŚCI NIETOPERZY OKRES PROWADZENIA NASŁUCHÓW GŁÓWNY RODZAJ BADANEJ AKTYWNOŚCI NIETOPERZY I 15 marca -30 maja opuszczanie zimowisk, wiosenne migracje, tworzenie kolonii rozrodczych II 1 czerwca -31 lipca rozród; szczyt aktywności lokalnych populacji III 1 sierpnia -15 września rozpad kolonii rozrodczych i początek IV 16 września -15 listopada jesiennych migracji, rojenie jesienne migracje, rojenie Na podstawie Tymczasowych wytycznych wyodrębnione zostały 4 umowne okresy aktywności nietoperzy, którymi posłużono się przy analizie i interpretacji indeksów aktywności nietoperzy: I. opuszczanie zimowisk, wiosenne migracje, tworzenie kolonii rozrodczych; II. rozród; szczyt aktywności lokalnych populacji; III. rozpad kolonii rozrodczych i początek jesiennych migracji, rojenie; IV. jesienne migracje, rojenie. 4. STWIERDZONE GATUNKI NIETOPERZY, OPIS AKTYWNOŚCI Rodzaje oraz terminy przeprowadzonych kontroli terenowych W okresie od 8 maja do 5 listopada 2015 r. oraz od 15 marca do 25 kwietnia 2016 r. przeprowadzonych zostało razem 27 kontroli, połączonych z nasłuchami detektorowymi. Badania obejmowały wszystkie okresy aktywności nietoperzy (tj. opuszczanie zimowisk, wiosenne migracje (w 2015 oraz 2016 roku), okres rozrodu, rozpad kolonii rozrodczych, a także jesienne migracje). Ponadto w dniu 13.02.2016 r. wykonane zostały kontrole wybranych potencjalnych miejsc hibernacji nietoperzy w pobliżu badanego obszaru. TERMINY ORAZ RODZAJE KONTROLI Kontrole w 2015 r. Lp. Data oraz rodzaj kontroli* (4 G, C) Zarejestrowane przeloty nietoperzy Autor: Marek Niezabitowski Strona 8

1. 08.05.2015 r. C 7Nno 2. 22.05.2015 r. C -- 3. 05.06.2015 r. C 6Nno, 2Pin 4. 14.06.2015 r. 4G 9Nno 5. 19.06.2015 r. C 11Nno, 6Pin 6. 04.07.2015 r. C 9Nno 7. 16.07.2015 r. 4G 5Nno, 2Pin, 8. 23.07.2015 r. 4G 6Nno 9. 04.08.2015 r.4g 4Nno 10. 14.08.2015 r. C 8Nno, 6Pin 11. 21.08.2015 r. 4G 10 Nno 12. 29.08.2015 r. C 8Nno, 6Pin 13. 04.09.2015 r. 4G 9Nno 14. 10.09.2015 r. C 2Nno, 4Pin 15. 15.09.2015 r. 4G 5Nno 16. 22.09.2015 r. 4G 7Nno 17. 29.09.2015 r. 4G 3Nno 18. 04.10.2015 r. 4G 5Nno 19. 14.10.2015 r. 4G 2Nno 20. 22.10.2015 r. 4G - 21. 28.10.2015 r. 4G - 22. 05.11.2015 r. 4G - Autor: Marek Niezabitowski Strona 9

Kontrole w 2016 r. Lp. Data oraz rodzaj kontroli* (4 G, C) Zarejestrowane przeloty nietoperzy 23. 15.03.2016 r. 4G -- 24. 04.04.2016 r. 4G -- 25. 11.04.2016 r. 4G - 26. 17.04.2016 r.4g - 27. 25.04.2016 r. 4G 2Nno **objaśnienia: Nno gat. nietoperza: borowiec wielki (Nyctalus noctula) Pin Karlik większy (Pipistrellus nathusii) 1. Borowiec wielki (Nyctalus noctula Nno): 118 jedn. aktywności (przeloty) 2. Karlik większy (Pipistrellus nathusii Pin): 26 jedn. aktywności (przeloty) Razem: 144 jednostki aktywności (przeloty) nietoperzy *objaśnienia: 4G kontrole 4-godzinne C- kontrole całonocne Przegląd stwierdzonych nietoperzy (opisy gatunków) Gatunki o bardzo wysokim stopniu narażenia na śmiertelność. Nietoperze z tej grupy cechują się szybkim i mało zwrotnym lotem (osiągającym niekiedy znaczne wysokości) oraz częstym wykorzystywaniem otwartych przestrzeni jako żerowisk lub podejmowaniem długodystansowych wędrówek (często powyżej 1000 km) wzdłuż szlaków przecinających różne kraje europejskie (w takim przypadku wpływ energetyki wiatrowej może mieć charakter oddziaływania transgranicznego). Należą do niej wszystkie borowce Nyctalus spp., karlik większy, a także mroczek posrebrzany. Borowiec wielki Nyctalus noctula, Jeden z największych, a zarazem najpospolitszych krajowych gatunków, związany przede wszystkim z lasami i innymi zadrzewieniami. Poluje głównie na terenach otwartych, w odległości do ok. 10 km od swoich dziennych kryjówek (najczęściej dziupli drzew). Na łowy wylatuje często jeszcze przed zachodem słońca. Lata wysoko, ponad 40 metrów nad ziemią, a często znacznie wyżej. Odbywa długodystansowe wędrówki między kryjówkami letnimi i zimowymi. Borowiec wielki należy (obok karlika większego) do grupy gatunków nietoperzy najbardziej narażonych na kolizje z turbinami. Stwierdzonych 118 przelotów (jednostki aktywności). Autor: Marek Niezabitowski Strona 10

Karlik większy Pipistrellus nathusii Jest nieco większy od karlika malutkiego, z szerszymi skrzydłami. Gatunek związany jest z terenami leśnymi, obfitującymi w wody powierzchniowe. Kolonie rozrodcze spotykano w budynkach, skrzynkach lęgowych dla ptaków i nietoperzy, jak również w dziuplach. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, lokalnie również z mroczkiem posrebrzanym, wykorzystuje także wspólne schronienia z mroczkiem późnym. Zimowymi kryjówkami są m.in. dziuple drzew, nadziemne części budynków, stosy składowanego drewna opałowego, zaś w ostatnich latach również fortyfikacje. Gatunek odbywający długodystansowe, sezonowe wędrówki. Karlik większy należy (obok Borowca wielkiego) do grupy gatunków nietoperzy najbardziej narażonych na kolizje z turbinami. Stwierdzonych 26 przelotów (jednostki aktywności). Aktywność nietoperzy transekt Brody Lp. 1 2015 EW BRODY Aktywność nietoperzy MIESIĄC TERMIN KONTROLI 1 (punkt nasłuch.) Transekt (870 m) 08.05.2015 r. C 5Nno 2Nno MAJ 2 22.05.2015 r. C 3 INDEKS Ix 05.06.2015 r. C 6Nno 2Pin 4 14.06.2015 r. 4G 7Nno 2Nno 5 CZERWIEC / 19.06.2015 r. C 9Nno, 3Pin 2Nno, 3Pin LIPIEC 6 04.07.2015 r. C 4Nno 5Nno 7 16.07.2015 r. 4G 5Nno, 1Pin 1Pin 8 23.07.2015 r. 4G 5Nno 1Nno 9 INDEKS Ix 21,3Nno; 2,0Pin 04.08.2015 r.4g 4Nno 2,5Nno; 1,4Pin 10 14.08.2015 r. C 8Nno, 3Pin 3Pin 11 21.08.2015 r. 4G 8Nno 2Nno 12 SIERPIEŃ / 29.08.2015 r. 4G WRZESIEŃ 4Nno 4Nno, 6Pin 13 04.09.2015 r. 4G 9Nno 14 10.09.2015 r. 4G 2Nno, 2Pin 2Pin 15 15.09.2015 r. 4G 3Nno 2Nno 16 INDEKS Ix 18,8Nno; 1,7Pin 17 29.09.2015 r. 4G 3Nno 18 WRZESIEŃ / PAŹDZIERNIK 04.10.2015 r. 4G 5Nno 1,4Nno; 2,2Pin 22.09.2015 r. 4G 6Nno 1Nno 19 14.10.2015 r. 4G 2Nno 20 22.10.2015 r. 4G Autor: Marek Niezabitowski Strona 11

21 28.10.2015 r. 4G 22 LISTOPAD 05.11.2015 r. 4G 23 INDEKS Ix 8,0Nno 0,5Nno 15.03.2016 r. 4G 24 04.04.2016 r. 4G 25 MARZEC 11.04.2016 r. 4G /KWIECIEŃ 26 17.04.2016 r.4g 27 25.04.2016 r. 4G 2Nno INDEKS Ix r-m marzec-maj (7 kontroli) 2,8Nno 1,1Nno Tabela przedstawiająca indeksy aktywności nietoperzy w poszczególnych okresach aktywności na transekcie nasłuchowym oraz w punkcie nasłuchowym, a także średni indeks aktywności z rozbiciem na poszczególne gatunki: Aktywność nietoperzy z wyszczególnieniem gatunków - EW BRODY 2015/2016 OKRES AKTYWNOŚCI NIETOPERZY I II III IV GAT. NIETOPERZA TRANSEKT NASŁUCHOWY PKT NASŁUCHOWY średni indeks aktywności Nno 1,1 2,8 1,9 Pin 0,0 0,0 0,0 Nno 2,5 21,3 11,9 Pin 1,4 2,0 1,7 Nno 1,4 18,8 10,1 Pin 2,2 1,7 1,9 Nno 0,5 8,0 4,2 Pin 0,0 0,0 0,0 Objaśnienia skrótów Nno Borowiec wielki (Nyctalus noctula) Pin Karlik większy (Pipistrellus nathusii) W okresie od 8 maja do 5 listopada 2015 r. oraz od 15 marca do 25 kwietnia 2016 r. na badanym obszarze zarejestrowano ogółem 144 jednostki aktywności nietoperzy należących do 2 gatunków: borowiec wielki Nyctalus noctula (118) oraz Karlik większy Pipistrellus nathusii (26). W przypadku badanego obszaru - po przeprowadzonym całorocznym monitoringu, okresami, w których nietoperze były wyraźnie bardziej aktywne były okresy II oraz III (średnie indeksy aktywności zaznaczone kolorem czerwonym): 1. Okres II - rozród; szczyt aktywności lokalnych populacji: średni indeks aktywności borowców wyniósł 11,9 os./g aktywność bardzo wysoka; Autor: Marek Niezabitowski Strona 12

2. Okres III - rozpad kolonii rozrodczych i początek jesiennych migracji: średni indeks aktywności borowców wyniósł 10,1 os./g - aktywność bardzo wysoka. W pozostałych okresach (tj. w I i IV) aktywność nietoperzy była już niższa: 2,0 os./godz./km transektu w IV okresie aktywności oraz 1,9 w okresie I. W przypadku karlika większego indeksy aktywności były bardziej wyrównane, ale już na poziomie niskim: 1,7 os./godz./km transektu w II okresie aktywności do 1,9 os./g w okresie III; w pozostałych okresach nie wykazywały aktywności. Ponadto w dniu 13.02.2016 r. wykonane zostały kontrole wybranych potencjalnych miejsc hibernacji nietoperzy w pobliżu badanego obszaru. Zima jest krytycznym okresem w życiu nietoperzy, ponieważ owady będące ich pożywieniem są nieaktywne. By przetrwać do wiosny, nietoperze zapadają w stan hibernacji, która polega na obniżeniu temperatury ciała o ponad 30 C i znacznemu spowolnieniu czynności życiowych. Nietoperze mogą przeżyć, korzystając jedynie z podskórnych zapasów tłuszczu. Do hibernacji potrzebują cichych i wilgotnych pomieszczeń o temperaturze od 0 do 8 stopni. Kontroli poddane zostały 3 piwnice w miejscowościach Kotwasice (2) oraz Dziadowice (1) i w żadnej nie stwierdzono hibernujących nietoperzy (w samej miejscowości Brody brak jest podpiwniczonych obiektów, bądź istnieją niewielkie, przemarzające). Nie oznacza to jednak, że nietoperze nie korzystają z tego typu schronień (np. stwierdzone zostało, że w środkowej i wschodniej Polsce w jaskiniach liczebnie dominują nocki Natterera i nocki duże, w fortach i schronach bojowych - mopki, w dużych piwnicach - nocki Natterera, a w małych przydomowych piwnicach - gacki). Borowce (stwierdzane na badanej powierzchni najczęściej) unikają piwnic odbywają niekiedy kilkusetkilometrowe wędrówki, ponadto stwierdzono, że do hibernacji wykorzystują m.in. głębokie dziuple drzew, których jednak brakuje w otoczeniu planowanej inwestycji (przeważają drzewostany młodsze w wieku do 40-50 lat). Na uwagę zasługuje potężny dąb w miejscowości Kotwasice (odległość około 3 km od planowanej inwestycji), we wnętrzu którego nietoperze mogą znajdować schronienie. W związku z wysokimi aktywnościami borowców w pobliżu planowanej inwestycji, w celu zmniejszenia wpływu planowanej inwestycji na nietoperze, powinny być wprowadzone działania minimalizujące. Powołując się jednocześnie na pismo Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 10.08.2012 r. (DOP-OR.075.03.5.2012.ep.1), ( ) zgodnie z zasadą przezorności (art.19 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 2010/C 83/01), wszelkie prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków należy traktować tak, jak pewność ich wystąpienia, projektowana turbina powinny być okresowo wyłączana także ze względu na lokalizację w pobliżu lasów i zadrzewień. Autor: Marek Niezabitowski Strona 13

Na etapie planowania i realizacji inwestycji W związku z powyższym należy zastosować środek minimalizujący, polegający na czasowych wyłączeniach elektrowni, zgodnie z poniższym harmonogramem: Termin wyłączeń Czas wyłączeń Warunki, przy których elektrownie wiatrowe mają pozostać wyłączone Od 15 czerwca do 15 września (okresy II, tj. rozrodu i szczytu aktywności lokalnych populacji oraz III - rozpad kolonii rozrodczych i początek jesiennych migracji) Na 1 godz. przed zachodem słońca do wschodu słońca prędkość wiatru 6 m/s przy temp. powietrza 10 C (mierzone na wysokości rotora) Wyłączanie elektrowni wiatrowych powinno nastąpić, gdy średnia prędkość wiatru z 15 min. pomiarów (odczytywana co 30 sek., rozpoczynając 15 min. przed czasem potencjalnego wyłączania elektrowni) będzie mniejsza lub równa 6 m/s (łącznie z temp. równą lub większą od 10 st.). Jeśli w trakcie okresu wstrzymania prędkość wiatru wyrażona odczytem średniej prędkości z ostatnich 15 min. pomiarów wzrośnie do wartości powyżej 6 m/s, elektrownie mogą zostać uruchomione, aż do momentu, kiedy prędkość wiatru (mierzona w analogiczny sposób) ponownie spadnie do wartości poniżej 6 m/s. Są to potwierdzone doświadczalnie sposoby zmierzające do zminimalizowania kolizji nietoperzy z turbinami. Ponadto zaleca się: 1. Zrezygnować z iluminacji elektrowni wiatrowych, placów manewrowych oraz dróg dojazdowych światłem białym, w tym w szczególności o widmie intensywnie przyciągającym owady (emitujących promieniowanie w paśmie ultrafioletu). Zalecenie nie dotyczy oświetlenia wymaganego przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa w ruchu powietrznym. W przypadku tych źródeł światła zaleca się zastosowanie oświetlenia o najmniejszej, dopuszczalnej przez te przepisy mocy oraz zmniejszenie do minimum częstotliwości błysków. 2. Nie obsadzać drzewami i krzewami nowych, liniowych elementów infrastruktury elektrowni wiatrowych (na przykład dróg technicznych). Na etapie eksploatacji inwestycji Utrzymywać nowe, liniowe elementy infrastruktury elektrowni wiatrowych, takie jak drogi techniczne, w stanie bezdrzewnym usuwać spontanicznie pojawiające się nowe zadrzewienia i zakrzewienia. Zgodnie zaleceniami zawartymi w opracowaniu Porozumienia dla Ochrony Nietoperzy pt. Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (wersja II, grudzień 2009) turbin wiatrowych nie należy lokalizować w odległości mniejszej niż 200 m m.in. od alei, szpalerów drzew, zadrzewień. W związku z powyższym należy rozważyć zastosowanie działania minimalizującego polegającego na Autor: Marek Niezabitowski Strona 14

przesunięciu turbiny, o której mowa powyżej na odległość wynosząca co najmniej 200 m od ww. obiektów lub wprowadzeniu czasowego wyłączania turbiny na całą noc lub jej część w danym sezonie lub w jego części, z wyjątkiem nocy o silnych opadach deszczu lub prędkości wiatru stabilnie większej niż 6 m/s, zgodnie z zaleceniami opracowania Kepel A., Ciechanowski M., Jaros P. 2011. Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze projekt (Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Warszawa 2011) wskazują do wyboru: w zależności od okoliczności - rezygnację z wiatraków w danej lokalizacji, zmianę lokalizacji - odsunięcie od konfliktowego obszaru (tu: kępa zadrzewień), wyłączenia czasowe turbin na całą noc lub jej część (w zależności od uzyskanych wyników), przy prędkościach wiatru poniżej 6 m/s (na wysokości turbiny) i bezdeszczowej pogodzie). Wystarczającym wydaje się w tym przypadku zastosowanie działań minimalizujących ze wskazaniem na czasowe wyłączanie w okresie 3 miesięcy od połowy czerwca do połowy września, podczas każdej nocy - z wyjątkiem nocy o silnych opadach deszczu lub z prędkością wiatru stabilnie większą niż 6 m/s. 5. MONITORING POREALIZACYJNY W ramach monitoringu poinwestycyjnego zaleca się przeprowadzenie badania śmiertelności nietoperzy oraz monitoringu ich aktywności w obszarze planowanej farmy wiatrowej (Kepel 2009), (Kepel i in. 2011). Prace powinny być prowadzone przez co najmniej trzy sezony, w ciągu pierwszych pięciu lat od uruchomienia elektrowni. Badanie śmiertelności nietoperzy Poszukiwania martwych nietoperzy należy przeprowadzać w odstępach 5-dniowych, co najmniej w okresach 1 kwietnia - 15 maja, 15 czerwca - 15 lipca, 1 sierpnia - 1 października, co daje łącznie 33 kontrole. Badania śmiertelności wymagają na każdej farmie dodatkowo co najmniej 2-krotnej kontroli skuteczności odnajdowania ofiar, przeprowadzonych w okresie maj-czerwiec i lipiec - sierpień w danym miejscu i przez dany zespół oraz szybkości ich znikania z powierzchni (metody takich kontroli opisane są np. przez: ARNETT i in. 2005, ARNETT i in. 2009, BRINKMANN 2006, SCHMIDT i in. 2003). W przypadku jeśli zaszła istotna zmiana, mogąca mieć znaczenie dla skuteczności odnajdowania ofiar (np. zmiana sposobu zagospodarowania istotnej części badanej powierzchni lub zmiana zespołu prowadzącego badania), kontrolę tę należy powtórzyć. Szczegółowe zalecenia dotyczące metodyki tych badań zostaną przedstawione w opracowaniu dotyczącym wykonywania ocen oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (CHYLARECKI i in. w przygotowaniu). Monitoring aktywności nietoperzy w pobliżu turbin wiatrowych Monitoring aktywności nietoperzy w trakcie monitoringu porealizacyjnego należy prowadzić przy użyciu sprzętu umożliwiającego rejestrację automatyczną i spełniającego minimalne wymagania sprzętowe dla badań przedinwestycyjnych, w okresie co najmniej od początku kwietnia do końca października. Urządzenia rejestrujące powinny być zamontowane Autor: Marek Niezabitowski Strona 15

na wysokości osi rotora, a jeśli jest to niewskazane ze względów technicznych (np. wpływ hałasu powodowanego przez urządzenia na jakość nagrań) - na wieży poniżej rotora w odpowiednim od niego oddaleniu, lecz wciąż na wysokości pracy łopat. Jeśli na terenie farmy oprócz turbin wiatrowych znajdują się inne konstrukcje o odpowiedniej wysokości, np. maszty lub wieże, można je również wykorzystać do zamontowania urządzeń rejestrujących. Liczbę i rozmieszczenie punktów nasłuchowych należy dostosować do wielkości farmy, lokalizacji turbin oraz siedliska (siedlisk), w jakim się znajdują. Dla farmy zajmującej względnie zwartą powierzchnię, liczba urządzeń rejestrujących nie powinna być mniejsza niż 1/3 liczby turbin (zaokrąglona w górę do pełnej jedności) dla 1-18 turbin, 7 dla 19-39 turbin, a dla 40 i więcej turbin - 1/5 liczby turbin (zaokrąglona w dół do pełnej jedności). W przypadku przedmiotowej inwestycji urządzenia rejestrujące należałoby zamontować na 1 elektrowni wiatrowej, bezwzględnie na wysokości osi rotora lub na wieży poniżej rotora, lecz nadal na wysokości pracy łopat. W przypadku, jeśli monitoring wykaże znaczące negatywne oddziaływanie na nietoperze lub jego istotne niebezpieczeństwo, należy ustalić i zastosować odpowiednie działania zapobiegawcze lub łagodzące. Jeśli nie będą one gwarantować satysfakcjonującego efektu, należy zlikwidować odpowiednie elektrownie wiatrowe. 6. WNIOSKI I SPOSTRZEŻENIA W okresie od 8 maja do 5 listopada 2015 r. oraz od 15 marca do 25 kwietnia 2016 r. przeprowadzony został całoroczny monitoring chiropterologiczny dla projektowanej inwestycji: Budowa elektrowni wiatrowej o mocy do 2,0 MW wraz z niezbędną infrastrukturą na działce nr 213 położonej w obrębie miejscowości Brody, gmina Malanów. Projektowana inwestycja znajduje się poza obszarami Natura 2000. Najbliższy Obszar NATURA 2000 - Dolina Swędrni PLH300034, rozpoczyna się w odległości około 15 km na wschód od planowanej inwestycji. Projektowana turbina wiatrowa posadowiona ma być pomiędzy zadrzewieniami śródpolnymi, w pobliżu kompleksów leśnych, które stanowią istotne miejsce żerowania m.in. nietoperzy. Z tego m.in. względu zalecone zostały działania minimalizujące - czasowe wyłączenia turbiny na całą noc lub jej część w okresie od 15 czerwca do 15 września (3 miesiące), z wyjątkiem nocy o silnych opadach deszczu lub prędkości wiatru stabilnie większej niż 6 m/s. Na podstawie przeprowadzonych badań aktywności nietoperzy, obejmujących wszystkie okresy aktywności tych ssaków (tj. opuszczanie zimowisk, wiosenne migracje, okres rozrodu, rozpad kolonii rozrodczych, a także jesienne migracje), należy stwierdzić, że opisywane przedsięwzięcie (tj. posadowienie 1 turbiny wiatrowej, położonej na działce nr 213 w obrębie miejscowości Brody, gmina Malanów), jest dopuszczalne pod względem chiropterologicznym pod warunkiem zastosowania wskazanych działań minimalizujących. Autor: Marek Niezabitowski Strona 16

7. LITERATURA Ahlen L, Baage H. J., Bach L. 2009. Behaviour of Scandinavian bats during migration and foraging at sea. J. Mammal. 90:1318-1323. Arnett, E. B., W. K. Brown, W. P. Arnett E. B., Erickson W. P., Kerns J., Horn J. 2005. Relationships between Bats and Wind Turbines in Pennsylvania and West Wirginia: An Assesement of Fatality Search Protocols, Patterns of Fatality and Behavioural Interactions with Wind Turbines. A final report prepared for Bats and Wind Energy Cooperative. Bat Conservation International, Austin: 187 ss; Baerwald E. F., D Amour G. H., Klug B. J., Barclay R. M. R. 2008. Barotrauma is a significant cause of bat fatalities at wind turbines. Current Biology 18 (16): R695- R696; Baerwald E. F., Edworthy J., Holder M., Barclay R. M. R. 2009. A large-scale mitigation experiment to reduce bat fatalities at wind energy facilities. Management and Conservation Note 73 (7): 1077-1081; Brinkmann R. 2006. Survey of possible operational impacts on bats by wind facilities in southern Germany. Administrative district of Freiburg Department 56 Conservation and Landscape Management. Gundelfingen: 63 ss; Cryan P. M. 2008. Mating behavior as possible cause of bat fatalities at wind turbines. Journal of Wildlife Management 72: 845-849; Dürr v. T. 2007. Möglichkeiten zur Reduzierung von Fledermausverlusten an Windenergieanlagen in Brandenburg. Nyctalus (N.F.), Berlin 12, Heft 2-3: 238-252; Furmankiewicz J., Gottfried I. 2009. Ekspertyza chiropterologiczna dla określenia przyrodniczych uwarunkowań lokalizacji elektrowni wiatrowych na Dolnym Śląsku. Wrocław. Głowaciński Z. (red.). 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków; 21 Horn J., Arnett E., Kunz T. H. 2008. Behavioral Responses of Bats to Operating Wind Turbines. Journal of wildlife management 72(1): 123 132; Kepel A. (red.). 2011. Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (na rok 2011). Rachwald A. 1996. Wybrane zagadnienia metodyki terenowych badań nad nietoperzami. II. Badanie echolokacji, radiotelemetria, analiza diety. Prz. Zool. 40: 43-53; Rodrigues L., Bach L., Dubourg-Savage M.J., Goodwin J., Harbusch C. 2008, Guidelines for consideration of bats in wind farm projects. EUROBATS Publication Series No. 3 (English version). UNEP/EUROBATS Secretariat, Bonn; Ruprecht A. L. 1983. Rząd: Nietoperze Chiroptera. W: Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. Pucek Z. & Raczyński J. (red.). PWN, Warszawa: 62-82; 22 Sachanowicz K., Ciechanowski M., Piksa K. 2006. Distribution patterns, species richnessand status of bats in Poland. Vespertilio. 9 10:151 17; Sachanowicz K., Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa; Autor: Marek Niezabitowski Strona 17

8. ZAŁĄCZNIKI DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA droga gruntowa przebiegająca przez miejscowość fragment transektu nasłuchowego (długość około 870 m) widok na działkę nr 213 w kierunku wschodnim widok na działkę nr 213 Autor: Marek Niezabitowski Strona 18

kępy zadrzewień przyległych do działki nr 213 małe oczko wodne wykopane w pobliżu zabudowań (potencjalne miejsce żerowania nietoperzy) Autor: Marek Niezabitowski Strona 19