ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI ORZECZENIA LEKARZY ORZECZNIKÓW ZUS O NIEZDOLNOŚCI DO PRACY WYDANE W 2007 ROKU

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI ORZECZENIA LEKARZY ORZECZNIKÓW ZUS O NIEZDOLNOŚCI DO PRACY WYDANE W 2007 ROKU Warszawa 2008

Opracowali: Akceptowała: Małgorzata Łabęcka Andrzej Kania Hanna Markowska Wicedyrektor Departamentu

SPIS TREŚCI str. Wprowadzenie 5 1. Orzecznictwo lekarskie w 2007 roku 7 2. Orzeczenia pierwszorazowe dla celów rentowych wydane w 2007 roku 11 3. Orzeczenia pierwszorazowe uprawniające do świadczenia rehabilitacyjnego wydane w 2007 roku 32 4. Orzeczenia ponowne dla celów rentowych wydane w 2007 roku 38 5. Orzeczenia pierwszorazowe i ponowne wydane osobom ubiegającym się o rentę socjalną w 2007 roku 50 Podsumowanie 57

WPROWADZENIE Organizacja systemu orzecznictwa, jak również tryb i zasady orzekania na przestrzeni lat ulegały zasadniczym zmianom. Od 1 stycznia 2005r. weszły w życie przepisy wprowadzające dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym ZUS. Organami orzekającymi są lekarze orzecznicy ZUS i komisje lekarskie Zakładu. Do zadań lekarzy orzeczników należy wydawanie orzeczeń dla celów rentowych, orzeczeń ustalających uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego oraz orzeczeń w sprawie renty socjalnej. Ponadto w zakres działań lekarzy orzeczników wchodzi orzekanie w sprawach pozarentowych, takich jak: kontrola prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy, orzekanie o potrzebie rehabilitacji w okresie czasowej niezdolności do pracy, przyznawanie dodatku pielęgnacyjnego emerytom, ocena procentowego uszczerbku na zdrowiu powstałego w wyniku wypadków przy pracy lub chorób zawodowych, orzekanie w sprawach świadczeń podlegających koordynacji w ramach UE, czy też o celowości przekwalifikowania zawodowego. W myśl obowiązujących przepisów za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje jej odzyskania po przekwalifikowaniu. Niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnie z posiadanym poziomem kwalifikacji. W zależności od charakteru i stopnia naruszenia sprawności organizmu oraz rokowań odzyskania zdolności do pracy, lekarz orzecznik ustala trwałą lub okresową niezdolność do pracy. Od stycznia 2006 r. zgodnie z zapisami ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zasadą jest orzekanie o niezdolności do pracy na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba, że według wiedzy medycznej, nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu wówczas niezdolność do pracy może być orzeczona na dłużej niż 5 lat. 5

W przypadku osoby, która była uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy przez co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego, a do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje jej mniej niż 5 lat, orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego, stanowiącego podstawę przyznania renty szkoleniowej, wydawane jest w stosunku do osoby niezdolnej do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale rokującej odzyskanie tej zdolności po przekwalifikowaniu do innego zawodu. Orzeczenie ustalające uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego jest wydawane osobom, u których dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie to przysługuje przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy. Orzeczenie o tym świadczeniu może być wydane w wyniku: badań w sprawie ustalenia uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego lub badań dla celów rentowych. Orzeczenie o niezdolności do pracy w sprawie o ustalenie uprawnień do renty socjalnej określające stopień niezdolności do pracy oraz związek tej niezdolności z okresem jej powstania (zgodnie z przepisami ustawy) jest wydawane na wniosek osoby ubiegającej się o to świadczenie lub jej przedstawiciela ustawowego. * * * Prezentowane opracowanie obejmuje wyniki kolejnego, pełnego badania statystycznego orzeczeń dla celów rentowych pierwszorazowych i ponownych, orzeczeń ustalających uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego oraz orzeczeń w sprawie renty socjalnej wydanych przez lekarzy orzeczników w 2007 r. Nie obejmuje problematyki orzekania lekarzy orzeczników ZUS w sprawach pozarentowych. Natomiast wyniki badania orzeczeń komisji lekarskich ZUS są przedmiotem odrębnej analizy przedstawionej w opracowaniu Orzeczenia komisji lekarskich ZUS wydane w 2007 roku. 6

Orzeczenia lekarskie 1. ORZECZNICTWO LEKARSKIE W 2007 ROKU W 2007 roku lekarze orzecznicy ZUS wydali 1 245,2 tys. orzeczeń, tj. o 5,9% mniej niż w roku poprzednim. Z tej liczby, orzeczenia wydane osobom ubiegającym się o świadczenie rentowe po raz pierwszy stanowiły 17,5 %, orzeczenia wydane w wyniku badań ponownych w sprawach rentowych - 39,1%, orzeczenia ustalające uszczerbek na zdrowiu - 8,1%, orzeczenia wydane emerytom w sprawach o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego - 5,6%, orzeczenia w sprawie renty socjalnej 3,8%, orzeczenia o potrzebie rehabilitacji leczniczej w okresie czasowej niezdolności do pracy - 1,2%, a orzeczenia w związku z kontrolą prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy 24,1%. Dynamikę liczby poszczególnych rodzajów orzeczeń w latach 2006-2007 prezentuje tabl. 1, natomiast szczegółową strukturę wydanych przez lekarzy orzeczników w 2007 r. orzeczeń, będących przedmiotem dalszej analizy tabl. 2. W porównaniu do roku poprzedniego zwiększyła się liczba orzeczeń o potrzebie rehabilitacji leczniczej o 16,8%, orzeczeń powypadkowych o ustalenie uszczerbku na zdrowiu o 3,2%, orzeczeń pierwszorazowych dla celów rentowych o 2,3% oraz orzeczeń w sprawach świadczeń podlegających koordynacji o 4,3%. Na spadek liczby wydanych orzeczeń ogółem w stosunku do roku poprzedniego, przede wszystkim wpływ miała mniejsza liczba (o 11,9%) wydanych orzeczeń ponownych dla celów rentowych oraz mniejsza liczba (o 13,7%) orzeczeń pierwszorazowych i ponownych w sprawie renty socjalnej i (o 3,8%) orzeczeń wydanych związku z kontrolą prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Biorąc pod uwagę orzeczenia (bez orzeczeń w związku z kontrolą prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy i orzeczeń o potrzebie rehabilitacji leczniczej) wydane w 2007 r., odnotowujemy że w stosunku do 17,5%, tj. 162,8 tys. ogółu badanych osób lekarze orzecznicy wydali orzeczenia negatywne. I tak, w grupie badanych w sprawach rentowych po raz pierwszy brak niezdolności do pracy stwierdzono w 15,0% przypadków, a w stosunku do 0,7% badanych wydano orzeczenia o braku całkowitej niezdolności do pracy skutkujące również nie przyznaniem świadczenia dotyczy renty wyjątkowej lub rodzinnej. W grupie badanych ponownie u 9,0% osób stwierdzono brak niezdolności do pracy, dla 3,5% badanych orzeczono brak całkowitej niezdolności do pracy, a dla 1,9% brak całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji. W przypadku orzeczeń ponownych, orzeczenie o braku całkowitej niezdolności do pracy lub braku całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji oznaczało pozostanie na tym samym stopniu niezdolności do pracy. 7

Orzeczenia lekarskie w latach 2006-2007 Wśród ubiegających się o rentę socjalną, odsetek orzeczeń negatywnych, czyli nieprzyznanie prawa do renty wynosił 31,7%. W grupie osób badanych w sprawach powypadkowych dotyczących ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu, u co czwartej osoby nie stwierdzono uszczerbku, a wśród emerytów i rencistów ubiegających się o dodatek pielęgnacyjny, również co czwarta osoba otrzymała orzeczenie negatywne. TABL. 1 ORZECZENIA WYDANE PRZEZ LEKARZY ORZECZNIKÓW W LATACH 2006-2007 Rodzaj orzeczenia a poprzedni okres =100 Ogółem W odsetkach OGÓŁEM 2006 1 323 404 100,0 2007 1 245 158 100,0 a 94,1 z tego: orzeczenia pierwszorazowe dla 2006 212 706 16,1 celów rentowych*/ 2007 217 700 17,5 a 102,3 orzeczenia ponowne dla 2006 551 788 41,6 celów rentowych*/ 2007 486 367 39,1 a 88,1 orzeczenia pierwszorazowe i ponowne 2006 73 675 5,6 w sprawach o przyznanie dodatku 2007 69 825 5,6 pielęgnacyjnego emerytom a 94,8 orzeczenia powypadkowe dotyczące 2006 97 736 7,4 oceny procentowego uszczerbku na 2007 100 878 8,1 zdrowiu a 103,2 orzeczenia pierwszorazowe i ponowne w sprawie renty socjalnej 2006 2007 a 55 374 47 814 86,3 4,2 3,8 orzeczenia o potrzebie rehabilitacji 2006 12 498 0,9 leczniczej na wniosek lekarza leczącego 2007 14 595 1,2 a 116,8 orzeczenia w innych sprawach**/ 2006 7 849 0,6 2007 8 188 0,6 a 104,3 orzeczenia w związku z kontrolą 2006 311 778 23,6 prawidłowości orzekania o czasowej 2007 299 791 24,1 niezdolności do pracy a 96,2 */ łącznie z orzeczeniami stwierdzającymi uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego lub celowość przekwalifikowania zawodowego **/ m.in. orzeczenia w sprawach świadczeń podlegających koordynacji 8

Orzeczenia lekarskie w 2007r. TABL. 2 ORZECZENIA WYDANE PRZEZ LEKARZY ORZECZNIKÓW W 2007 ROKU Rodzaj orzeczenia Liczba W odsetkach OGÓŁEM 1 245 158 X w tym: orzeczenia pierwszorazowe dla celów rentowych 217 700 100,0 z tego ustalające: niezdolność do samodzielnej egzystencji 4 824 2,2 całkowitą niezdolność do pracy 22 528 10,4 brak całkowitej niezdolności do pracy 1 577 0,7 częściową niezdolność do pracy 30 113 13,8 celowość przekwalifikowania zawodowego 151 0,1 uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego 125 784 57,8 brak niezdolności do pracy 32 723 15,0 orzeczenia ponowne dla celów rentowych 486 367 100,0 z tego ustalające: niezdolność do samodzielnej egzystencji 30 101 6,2 brak niezdolności do samodzielnej egzystencji 9 259 1,9 całkowitą niezdolność do pracy 92 124 18,9 brak całkowitej niezdolności do pracy 16 953 3,5 częściową niezdolność do pracy 257 703 53,0 celowość przekwalifikowania zawodowego 524 0,1 uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego 36 005 7,4 brak niezdolności do pracy 43 698 9,0 orzeczenia pierwszorazowe i ponowne w sprawach o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego emerytom 69 825 100,0 z tego ustalające: niezdolność do samodzielnej egzystencji 52 191 74,7 brak niezdolności do samodzielnej egzystencji 17 634 25,3 9

Orzeczenia lekarskie w 2007r. TABL. 2 ORZECZENIA WYDANE PRZEZ LEKARZY ORZECZNIKÓW W 2007 ROKU (dok.) Rodzaj orzeczenia Liczba W odsetkach orzeczenia powypadkowe dotyczące oceny procentowego uszczerbku na zdrowiu 100 878 100,0 z tego ustalające: uszczerbek na zdrowiu 75 100 74,4 brak uszczerbku na zdrowiu 25 778 25,6 orzeczenia pierwszorazowe i ponowne w sprawie renty socjalnej 47 814 100,0 z tego ustalające: całkowitą niezdolność do pracy 32 640 68,3 brak całkowitej niezdolności do pracy 15 174 31,7 Rys. 1 Struktura orzeczeń*/ wydanych przez lekarzy orzeczników w wyniku badań przeprowadzonych w latach 2006-2007 2006 2007 Badania w sprawie renty socjalnej - 5,5% Pozostałe - 8,2% Badania powypadkowe ustalające uszczerbek Badania w sprawie Badania powypadkowe na zdrowiu - 9,8% renty socjalnej - 5,1% ustalające uszczerbek na zdrowiu - 10,8% Pozostałe - 8,4% Badania pierwszorazowe Badania pierwszorazowe rentowe - 21,3% rentowe - 23,4% Badania ponowne Badania ponowne rentowe - 55,2% rentowe - 52,3% / bez orzeczeń wydanych w związku z kontrolą prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy i orzeczeń o potrzebie rehabilitacji leczniczej. 10

Orzeczenia pierwszorazowe 2. ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE DLA CELÓW RENTOWYCH */ WYDANE W 2007 ROKU W 2007 r. lekarze orzecznicy ZUS przebadali po raz pierwszy dla celów rentowych łącznie 217,7 tys. osób, tj. o 5 tys. więcej niż w roku ubiegłym. Największą grupę (125,8 tys., tj. 57,8%) badanych po raz pierwszy stanowiły osoby, którym przyznano uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego. W przypadku 57,5 tys. badanych, tj. 26,4% orzeczono niezdolność do pracy, a 34,3 tys. osób czyli 15,7% uznano za zdolne do pracy, bądź orzeczono brak całkowitej niezdolności do pracy (orzeczenia negatywne). W stosunku do 0,2 tys. (0,1%), ustalono celowość przekwalifikowania zawodowego. W porównaniu z rokiem poprzednim, liczba orzeczeń pozytywnych (57,5 tys. z ustalonym stopniem niezdolności do pracy) zmalała o 4,5% (tabl. 3). W tej grupie badanych, którzy uzyskali orzeczenie o niezdolności do pracy - 30,1 tys. osób, tj. 52,4% uznano za częściowo niezdolne do pracy, 22,5 tys. (39,2%) uzyskało orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, a 4,8 tys. (8,4%) o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji (tabl. 4 i rys. 2). Udział osób uznanych za całkowicie niezdolne do pracy, w porównaniu z rokiem poprzednim, wzrósł o 2,1 pkt. procentowego podczas gdy z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji zmniejszył się o 1,4 punktu procentowego, a z orzeczeniem o częściowej niezdolności do pracy zmalał o 0,7 punktu procentowego. Nieco rzadziej niż przed rokiem orzekano o braku niezdolności do pracy udział tych orzeczeń zmniejszył się o 1,6 punktu procentowego. Podobnie jak w roku 2006, orzeczenia pierwszorazowe dla celów rentowych wydawane były częściej mężczyznom, stanowili oni bowiem 64,2% tej grupy badanych. Wśród osób, którym orzeczono całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji mężczyźni stanowili 65,4% badanych pierwszorazowo, całkowitą niezdolność do pracy - 65,7%, a częściową niezdolność do pracy - 63,0% (tabl. 4). */ bez orzeczeń ustalających uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego oraz orzeczeń pierwszorazowych w sprawie renty socjalnej 11

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 3 ORZECZENIA*/ PIERWSZORAZOWE WYDANE DLA CELÓW RENTOWYCH W LATACH 2006-2007 Orzeczenia a - poprzedni okres = 100 liczba Ogółem w odsetkach ORZECZENIA OGÓŁEM 2006 97 742 100,0 2007 91 916 100,0 a 94,0 z tego ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 2006 5 878 6,0 2007 4 824 5,2 a 82,1 całkowitą niezdolność do pracy 2006 22 332 22,8 2007 22 528 24,5 a 100,9 częściową niezdolność do pracy 2006 31 971 32,7 2007 30 113 32,8 a 94,2 celowość przekwalifikowania zawodowego 2006 173 0,2 2007 151 0,2 a 87,3 brak całkowitej niezdolności do pracy 2006 1 083 1,1 2007 1 577 1,7 a 145,6 brak niezdolności do pracy 2006 36 305 37,2 2007 32 723 35,6 a 90,1 / bez orzeczeń ustalających uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego oraz orzeczeń w sprawie renty socjalnej TABL. 4 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE WYDANE DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PŁCI OSÓB BADANYCH I STOPNIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY Stopień niezdolności do pracy liczba w odsetkach Ogółem Mężczyźni Kobiety liczba w odsetkach liczba w odsetkach ORZECZENIA OGÓŁEM 57 465 100,0 36 916 100,0 20 549 100,0 z tego ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 4 824 8,4 3 155 8,5 1 669 8,1 całkowitą niezdolność do pracy 22 528 39,2 14 801 40,1 7 727 37,6 częściową niezdolność do pracy 30 113 52,4 18 960 51,4 11 153 54,3 12

Orzeczenia pierwszorazowe Rys. 2 Struktura orzeczeń pierwszorazowych dla celów rentowych w latach 2006-2007 2006 9,8% 37,1% 53,1% 2007 8,4% 39,2% 52,4% całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji całkowita niezdolność do pracy częściowa niezdolność do pracy Orzekając o niezdolności do pracy lekarze orzecznicy ZUS ustalają okoliczności jej powstania. Rozróżnia się trzy rodzaje okoliczności: ogólny stan zdrowia, wypadki przy pracy oraz wypadki w szczególnych okolicznościach, choroby zawodowe. Liczbę orzeczeń wydanych poszczególnym grupom osób oraz zróżnicowanie struktury tych orzeczeń według okoliczności powstania niezdolności do pracy przedstawiono w tablicach 5 i 6. W 2007 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, niezdolność do pracy najczęściej związana była z ogólnym stanem zdrowia. Takie orzeczenie otrzymało 95,5% osób badanych dla celów rentowych po raz pierwszy. Udział orzeczeń o niezdolności do pracy spowodowanej wypadkami przy pracy wyniósł 2,8% i wzrósł w stosunku do poziomu z ubiegłego roku o 0,2 punktu procentowego, natomiast orzeczenia o niezdolności do pracy z tytułu chorób zawodowych stanowiły jak w roku poprzednim 1,7%. 13

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 5 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE WYDANE DLA CELÓW RENTOWYCH*/ WEDŁUG OKOLICZNOŚCI POWSTANIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ GRUP UBEZPIECZONYCH Orzeczenia Ogółem Okoliczności powstania niezdolności do pracy: ogólny stan wypadki **/ choroby zdrowia zawodowe OGÓŁEM 57 178 54 562 1 619 997 z tego orzeczenia wydane: pracownikom ubiegającym się o rentę 46 677 44 237 1 450 990 osobom nie będącym pracownikami ubiegającym się o rentę 3 742 3 622 113 7 ubiegającym się o ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego 3 528 3 473 55 - ubiegającym się o ustalenie uprawnień do renty rodzinnej 3 231 3 230 1 - */ bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką **/ wypadki przy pracy i wypadki w szczególnych okolicznościach TABL. 6 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH WYDANYCH DLA CELÓW RENTOWYCH*/ WEDŁUG OKOLICZNOŚCI POWSTANIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ GRUP UBEZPIECZONYCH Orzeczenia Ogółem Okoliczności powstania niezdolności do pracy: ogólny stan wypadki**/ choroby zdrowia zawodowe OGÓŁEM 100,0 95,5 2,8 1,7 z tego orzeczenia wydane: pracownikom ubiegającym się o rentę 100,0 94,8 3,1 2,1 osobom nie będącym pracownikami ubiegającym się o rentę 100,0 96,8 3,0 0,2 ubiegającym się o ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego 100,0 98,4 1,6 - ubiegającym się o ustalenie uprawnień do renty rodzinnej 100,0 100,0 0,0 - */ bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką **/ wypadki przy pracy i wypadki w szczególnych okolicznościach 14

Orzeczenia pierwszorazowe W zależności od okoliczności powodujących niezdolność do pracy różnie kształtował się stopień tej niezdolności (rys. 3, tabl.7-8). Spośród osób niezdolnych do pracy z tytułu tzw. ogólnego stanu zdrowia, 51,0% badanych otrzymało orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, 40,3% otrzymało orzeczenie o całkowitej niezdolności, a orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji stanowiły 8,7% badanej zbiorowości. Z grupy poszkodowanych w wypadkach przy pracy - 73,7% badanych uznano za częściowo niezdolnych do pracy, 22,2% otrzymało orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, a 4,1% o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji. Natomiast w następstwie chorób zawodowych orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy lekarze orzecznicy wydali w 92,2% przypadków, a o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji tylko w 1,3% przypadków. Rys. 3 Struktura orzeczeń pierwszorazowych wydanych dla celów rentowych według okoliczności powstania niezdolności do pracy 92,2% 73,7% 51,0% 40,3% 22,2% 4,1% 1,3% 6,5% 8,7% wypadki przy pracy choroby zawodowe ogólny stan zdrowia niezdolność do samodzielnej egzystencji całkowita niezdolność do pracy częściowa niezdolność do pracy 15

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 7 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE WYDANE DLA CELÓW RENTOWYCH*/ WEDŁUG OKOLICZNOŚCI POWSTANIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ PŁCI OSÓB BADANYCH Orzeczenia Ogółem Okoliczności powstania niezdolności do pracy: ogólny stan wypadki **/ choroby zdrowia zawodowe OGÓŁEM 57 178 54 562 1 619 997 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 4 806 4 727 66 13 całkowitą niezdolność do pracy 22 414 21 990 359 65 częściową niezdolność do pracy 29 958 27 845 1 194 919 MĘŻCZYŹNI 36 703 34 859 1 398 446 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 3 145 3 076 62 7 całkowitą niezdolność do pracy 14 709 14 336 320 53 częściową niezdolność do pracy 18 849 17 447 1 016 386 KOBIETY 20 475 19 703 221 551 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 1 661 1 651 4 6 całkowitą niezdolność do pracy 7 705 7 654 39 12 częściową niezdolność do pracy 11 109 10 398 178 533 */ bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką **/ wypadki przy pracy i wypadki w szczególnych okolicznościach 16

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 8 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH WYDANYCH DLA CELÓW RENTOWYCH*/ WEDŁUG OKOLICZNOŚCI POWSTANIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ PŁCI OSÓB BADANYCH Orzeczenia Ogółem Okoliczności powstania niezdolności do pracy: ogólny stan wypadki **/ choroby zdrowia zawodowe OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 8,4 8,7 4,1 1,3 całkowitą niezdolność do pracy 39,2 40,3 22,2 6,5 częściową niezdolność do pracy 52,4 51,0 73,7 92,2 MĘŻCZYŹNI 100,0 100,0 100,0 100,0 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy 8,6 8,8 4,4 1,6 i samodzielnej egzystencji całkowitą niezdolność do pracy 40,1 41,1 22,9 11,9 częściową niezdolność do pracy 51,3 50,1 72,7 86,5 KOBIETY 100,0 100,0 100,0 100,0 z tego orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji 8,1 8,4 1,8 1,1 całkowitą niezdolność do pracy 37,6 38,8 17,7 2,2 częściową niezdolność do pracy 54,3 52,8 80,5 96,7 */ bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką **/ wypadki przy pracy i wypadki w szczególnych okolicznościach Analizując przestrzenne zróżnicowanie wydanych w 2007 r. orzeczeń pierwszorazowych ustalających niezdolność do pracy, obserwujemy, że podobnie jak w latach ubiegłych, najwięcej wydano ich w województwie wielkopolskim - 13,8%, mazowieckim - 13,6% i śląskim - 12,0%. Najmniej natomiast odnotowujemy w województwach: opolskim (1,5%), podlaskim (1,7%), świętokrzyskim (2,4%) oraz lubuskim (2,7%) tabl. 9. Relacje orzeczeń o określonym stopniu niezdolności do pracy do ogółu wydanych orzeczeń pierwszorazowych stwierdzających niezdolność do pracy, w poszczególnych województwach prezentują rys. 4,5. 17

Orzeczenia pierwszorazowe Najwyższy udział orzeczeń o całkowitej niezdolności do pracy (łącznie z orzeczeniami o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji) w ogólnej liczbie orzeczeń z ustalonym stopniem niezdolności do pracy wystąpił w województwie opolskim i wynosił 61,0% (rys.4). Stosunkowo wysoki współczynnik ten, wystąpił również w województwach: pomorskim - 57,3% oraz łódzkim - 55,2%. Orzekanie o częściowej niezdolności do pracy było relatywnie najwyższe w województwie wielkopolskim (rys. 5). Udział orzeczeń o częściowej niezdolności do pracy wynosił w tym województwie 62,7%. W dalszej kolejności były to województwa: podkarpackie i kujawsko-pomorskie po 55,7% oraz śląskie 55,5%. Omawiane średnie współczynniki dla kraju wynosiły odpowiednio: 49,6% i 50,4%. TABL. 9 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH WYDANYCH DLA CELÓW RENTOWYCH*/ WEDŁUG WOJEWÓDZTW Województwo Orzeczenia w odsetkach OGÓŁEM 100,0 Dolnośląskie 8,5 Kujawsko-pomorskie 7,7 Lubelskie 6,4 Lubuskie 2,7 Łódzkie 6,2 Małopolskie 6,1 Mazowieckie 13,6 Opolskie 1,5 Podkarpackie 3,7 Podlaskie 1,7 Pomorskie 4,1 Śląskie 12,0 Świętokrzyskie 2,4 Warmińsko-mazurskie 4,4 Wielkopolskie 13,8 Zachodniopomorskie 5,2 */ bez orzeczeń ustalających celowość przekwalifikowania zawodowego oraz bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką 18

Orzeczenia pierwszorazowe Rys. 4 Relacja orzeczeń o całkowitej *) niezdolności do pracy do ogółu orzeczeń stwierdzających niezdolność do pracy wg województw Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Kujawsko-Pomorskie Lubuskie Wielkopolskie Mazowieckie Łódzkie Lubelskie Dolnośląskie Opolskie Świętokrzyskie Śląskie Małopolskie Podkarpackie woj.2 po Polu1 % ** poniżej 40,0 (1) 40,0-45,0 (3) 45,0-50,0 (3) 50,0-55,0 (6) 55,0-60,0 (2) 60,0 i więcej (1) * dotyczy orzeczeń ustalających zarówno całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji jak i całkowitą niezdolność do pracy (bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką) ** liczba województw 19

Orzeczenia pierwszorazowe Rys.5 Relacja orzeczeń o częściowej *) niezdolności do pracy do ogółu orzeczeń stwierdzających niezdolność do pracy wg województw Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Kujawsko-Pomorskie Lubuskie Wielkopolskie Mazowieckie Łódzkie Lubelskie Dolnośląskie Opolskie Świętokrzyskie Śląskie Małopolskie Podkarpackie Wojewodztwa_2005 po Pole2 % poniżej 40,0 (1) ** 40,0-45,0 (2) 45,0-50,0 (6) 50,0-55,0 (3) 55,0-60,0 (3) 60,0 i więcej (1) * bez orzeczeń wydanych osobom ubiegającym się o rentę inwalidy wojennego, wojskowego oraz kombatancką ** liczba województw 20

Orzeczenia pierwszorazowe Wyniki analizy orzeczeń pierwszorazowych wydanych dla celów rentowych w 2007 r. potwierdziły, że najczęściej powstawanie niezdolności do pracy powodowały choroby związane z ogólnym stanem zdrowia. Były to choroby układu krążenia - 23,2% ogółu orzeczeń, nowotwory - 20,0%, zaburzenia psychiczne - 14,4%, choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego - 11,5%, oraz choroby układu nerwowego - 8,0% (tabl. 10, 11 i rys.6). W porównaniu z rokiem 2006 spadła liczba orzeczeń w zakresie każdej z wymienionych grup chorobowych oprócz chorób nowotworowych, w przypadku których zanotowano wzrost, zarówno liczby orzeczeń (o 2,6%) jak i ich udziału (o 1,3 punktu procentowego) w liczbie orzeczeń ogółem. TABL. 10 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE USTALAJĄCE NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WYDANE W LATACH 2006-2007 WEDŁUG WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Orzeczenia ustalające: Grupy chorobowe a - poprzedni okres = 100 Ogółem niezdolność do całkowitą częściową samodzielnej niezdolność do niezdolność do egzystencji pracy pracy OGÓŁEM 2006 60 181 5 878 22 332 31 971 2007 57 465 4 824 22 528 30 113 a 95,5 82,1 100,9 94,2 w tym: nowotwory 2006 11 224 2 992 7 388 844 2007 11 518 2 584 7 988 946 a 102,6 86,4 108,1 112,1 zaburzenia psychiczne 2006 9 314 458 3 463 5 393 2007 8 255 345 3 239 4 671 a 88,6 75,3 93,5 86,6 choroby układu nerwowego 2006 5 045 631 1 336 3 078 2007 4 602 470 1 398 2 734 a 91,2 74,5 104,6 88,8 choroby układu krążenia 2006 14 296 869 5 134 8 293 2007 13 345 681 4 938 7 726 a 93,3 78,4 96,2 93,2 choroby układu oddechowego 2006 1 923 39 344 1 540 2007 1 997 33 341 1 623 a 103,8 84,6 99,1 105,4 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 2006 6 674 112 983 5 579 2007 6 618 68 987 5 563 a 99,2 60,7 100,4 99,7 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 2006 4 778 361 1 463 2 954 2007 4 658 349 1 389 2 920 a 97,5 96,7 94,9 98,8 21

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 11 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH USTALAJĄCYCH NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WYDANYCH W LATACH 2006-2007 WEDŁUG WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Orzeczenia ustalające: Grupy chorobowe a - poprzedni okres = 100 Ogółem niezdolność do całkowitą częściową samodzielnej niezdolność do niezdolność do egzystencji pracy pracy OGÓŁEM 2006 100,0 100,0 100,0 100,0 2007 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: nowotwory 2006 18,7 50,9 33,1 2,6 2007 20,0 53,6 35,5 3,1 zaburzenia psychiczne 2006 15,5 7,8 15,5 16,9 2007 14,4 7,2 14,4 15,5 choroby układu nerwowego 2006 8,4 10,7 6,0 9,6 2007 8,0 9,7 6,2 9,1 choroby układu krążenia 2006 23,8 14,8 23,0 25,9 2007 23,2 14,1 21,9 25,7 choroby układu oddechowego 2006 3,2 0,7 1,5 4,8 2007 3,5 0,7 1,5 5,4 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 2006 11,1 1,9 4,4 17,5 2007 11,5 1,4 4,4 18,5 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 2006 7,9 6,1 6,6 9,2 2007 8,1 7,2 6,2 9,7 Podobnie jak w roku poprzednim, całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji powodowały głównie nowotwory, całkowitą niezdolność do pracy nowotwory, choroby układu krążenia i choroby psychiczne, natomiast częściową niezdolność do pracy - choroby układu krążenia, choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i zaburzenia psychiczne. 22

Orzeczenia pierwszorazowe Rys. 6 Struktura orzeczeń pierwszorazowych rentowych według stopnia niezdolności do pracy i wybranych grup chorobowych Choroby: 22,4% nowotwory 8,2% 69,4% zaburzenia psychiczne 4,2% 39,2% 56,6% układu nerwowego 10,2% 30,4% 59,4% 5,1% 37,0% układu krążenia 57,9% 1,7% 17,1% układu oddechowego 81,2% układu kostnostawowego 1,0% 14,9% 84,1% 7,5% 29,8% urazy kości, stawów i tkanek miękkich 62,7% całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji całkowita niezdolność do pracy częściowa niezdoność do pracy W zależności od płci osób badanych pierwszorazowo struktura grup chorobowych kształtowała się inaczej. U mężczyzn niezdolność do pracy powstawała najczęściej na skutek chorób układu krążenia - 29,0% przypadków oraz nowotworów - 17,4%, natomiast u kobiet powstawała ona najczęściej na skutek nowotworów w 24,8% przypadków oraz zaburzeń psychicznych w 20,4% (tabl. 12, rys. 7). 23

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 12 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PŁCI OSÓB BADANYCH I WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety liczba w odsetkackach liczba w odset- liczba w odsetkach OGÓŁEM 57 465 100,0 36 916 100,0 20 549 100,0 w tym : nowotwory 11 518 20,0 6 431 17,4 5 087 24,8 zaburzenia psychiczne 8 255 14,4 4 073 11,0 4 182 20,4 choroby układu nerwowego 4 602 8,0 2 765 7,5 1 837 8,9 choroby układu krążenia 13 345 23,2 10 704 29,0 2 641 12,9 choroby układu oddechowego 1 997 3,5 1 162 3,1 835 4,1 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 6 618 11,5 3 757 10,2 2 861 13,9 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 4 658 8,1 3 803 10,3 855 4,2 Rys. 7 Struktura orzeczeń pierwszorazowych rentowych według wybranych grup chorobowych i płci osób badanych 29,0% 24,8% 20,4% 17,4% 11,0% 7,5% 10,2% 10,3% 8,9% 12,9% 13,9% 3,1% 4,1% 4,2% mężczyźni kobiety nowotwory zaburzenia psychiczne choroby układu nerwowego choroby układu krążenia choroby układu oddechowego chor. układu kostno-stawowego urazy kości, stawów i tkanek miękkich 24

Orzeczenia pierwszorazowe Średni wiek osób badanych w 2007 r., którym orzeczono niezdolność do pracy w sprawach rentowych wynosił 49,3 lat (mężczyźni - 50,4 lat, kobiety - 47,4 lat) i w porównaniu z rokiem 2006 zwiększył się średnio o 6 miesięcy. Najliczniejszą grupą, tj. 50,2% ogółu badanych stanowiły osoby z przedziału wiekowego 50-59 lat. W zależności od stopnia niezdolności do pracy odsetek badanych w tym przedziale wiekowym był zróżnicowany. Wśród osób z ustaloną całkowitą niezdolnością do pracy i samodzielnej egzystencji wynosił 48,0%, z całkowitą niezdolnością do pracy 46,6%, a w grupie osób z orzeczoną częściową niezdolnością do pracy 53,2%. Również w zależności od schorzenia będącego przyczyną niezdolności do pracy kształtował się odmiennie (tabl. 13-15). I tak na przykład, niezależnie od stopnia niezdolności do pracy, najwyższy odsetek młodych rencistów poniżej 40 roku życia - wystąpił u osób z urazami kości, stawów i tkanek miękkich, najniższy zaś wśród badanych z chorobami układu krążenia. Rys. 8 Struktura wieku osób badanych po raz pierwszy dla celów rentowych, którym orzeczono niezdolność do pracy % 60 52,2% 50 46,7% 40 33,7% 30 20,1% 20 10 0,3% 0,3% 5,5% 4,5% 8,8% 12,1% 13,1% 2,7% 0 19 lat i mniej 20-29 lat 30-39 40-49 50-59 60 lat i więcej mężczyźni kobiety 25

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 13 STRUKTURA ORZECZEŃ USTALAJĄCYCH CAŁKOWITĄ NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY I SAMODZIELNEJ EGZYSTENCJI WEDŁUG WIEKU OSÓB BADANYCH ORAZ WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Wiek osób badanych Średni wiek 19 lat 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65 lat w i mniej i latach więcej OGÓŁEM 100,0 0,6 5,4 9,4 22,3 48,0 10,6 3,7 50,1 w tym: nowotwory 100,0 0,2 1,8 5,8 23,0 56,3 10,5 2,4 49,3 zaburzenia psychiczne 100,0 1,4 9,6 20,0 26,9 29,0 9,6 3,5 44,8 choroby układu nerwowego 100,0 2,3 9,6 17,0 21,5 38,1 8,9 2,6 46,0 choroby układu krążenia 100,0 0,1 1,2 4,2 17,8 50,5 17,5 8,7 55,8 choroby układu oddechowego 100,0-3,0 3,0 12,1 45,5 9,1 27,3 56,5 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 100,0-2,9 13,2 10,3 36,8 10,3 26,5 59,1 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 100,0 0,3 24,9 18,9 25,8 26,4 3,7-40,7 TABL. 14 STRUKTURA ORZECZEŃ USTALAJĄCYCH CAŁKOWITĄ NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY WEDŁUG WIEKU OSÓB BADANYCH ORAZ WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Wiek osób badanych Średni wiek 19 lat 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65 lat w i mniej i latach więcej OGÓŁEM 100,0 0,5 7,2 11,0 24,3 46,6 9,4 1,0 48,6 w tym: nowotwory 100,0 0,1 2,9 7,5 25,9 54,8 8,4 0,4 47,9 zaburzenia psychiczne 100,0 1,5 20,2 23,6 25,6 23,4 4,8 0,9 41,7 choroby układu nerwowego 100,0 1,4 12,9 15,7 25,7 36,0 7,7 0,6 42,4 choroby układu krążenia 100,0 0,0 1,4 3,7 18,6 58,5 16,0 1,8 49,7 choroby układu oddechowego 100,0-1,2 6,4 14,4 50,4 22,3 5,3 49,9 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 100,0 0,2 5,8 10,8 25,8 45,0 10,3 2,1 47,1 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 100,0 0,5 15,9 18,6 26,1 33,5 4,8 0,6 44,5 26

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 15 STRUKTURA ORZECZEŃ USTALAJĄCYCH CZĘŚCIOWĄ NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY WEDŁUG WIEKU OSÓB BADANYCH ORAZ WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Wiek osób badanych Średni wiek 19 lat 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65 lat w i mniej i latach więcej OGÓŁEM 100,0 0,1 3,6 9,3 25,8 53,2 7,0 1,0 49,8 w tym: nowotwory 100,0 0,1 3,4 10,6 31,7 47,3 5,8 1,1 47,1 zaburzenia psychiczne 100,0 0,1 4,8 12,7 32,9 45,3 3,2 1,0 47,4 choroby układu nerwowego 100,0 0,1 5,5 14,5 30,1 44,9 4,8 0,1 45,6 choroby układu krążenia 100,0 0,0 0,5 2,4 18,6 66,6 11,1 0,8 50,9 choroby układu oddechowego 100,0 0,2 0,9 3,8 17,4 61,9 10,3 5,5 52,2 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 100,0 0,0 2,0 9,3 27,2 54,4 6,6 0,5 48,2 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 100,0 0,3 12,4 17,1 28,9 37,1 3,7 0,5 45,2 Lekarze orzecznicy, orzekając o niezdolności do pracy ustalają również okres ważności orzeczenia. W zależności od charakteru i stopnia naruszenia organizmu oraz rokowań do odzyskania zdolności do pracy lekarz orzecznik określa przewidywany czas trwania niezdolności do pracy. Po jego upływie dalsze prawo do renty uzależnione jest od wydania nowego orzeczenia przez lekarza orzecznika na wniosek osoby zainteresowanej. Gdy naruszenie sprawności organizmu nie rokuje poprawy wówczas lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na czas nieokreślony (bezterminowe). W 2007 r. w 8,8% przypadków, czyli częściej niż w roku poprzednim, ustalono orzeczenie bezterminowe ( w 2006 r. odsetek ten wynosił 7,6%). Orzeczenia wydawane na okres do dwóch lat stanowiły 78,0% ogółu orzeczeń pierwszorazowych. W roku ubiegłym orzeczenia z okresem ważności do 2 lat stanowiły 82,9%. Strukturę orzeczeń według okresu ich ważności zaprezentowano w tablicy 16, natomiast strukturę orzeczeń wydanych na czas określony obrazuje rys. 9. Z przedstawionych danych w tabl. 16 wynika, że w analizowanym 2007 roku przeważały orzeczenia wydane na okres od 13 do 24 miesięcy; takie orzeczenia otrzymało 34,1% badanych, a w 33,9% przypadków przewidywano, że niezdolność potrwa od 10 do 12 miesięcy. 27

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 16 ORZECZENIA USTALAJĄCE NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PRZEWIDYWANEGO OKRESU TRWANIA NIEZDOLNOŚCI Okres ważności orzeczeń liczba Ogółem w odsetkach Orzeczenia ustalające: całkowitą niezdolność całkowitą częściową do pracy niezdolność niezdolność i samodzielnej do pracy do pracy egzystencji liczba w odsetkackach liczba w odset- liczba w odsetkach OGÓŁEM 57 465 100,0 4 824 100,0 22 528 100,0 30 113 100,0 z tego wydane na okres: do 3 miesięcy 475 0,8 7 0,1 91 0,4 377 1,2 4 6 miesięcy 3 994 7,0 135 2,8 761 3,4 3 098 10,3 7 9 miesięcy 1 256 2,2 61 1,3 368 1,6 827 2,7 10 12 miesięcy 19 467 33,9 1 622 33,6 7 110 31,6 10 735 35,6 13 24 miesięcy 19 609 34,1 1 544 32,0 7 921 35,2 10 144 33,7 25 36 miesięcy 5 973 10,4 515 10,7 2 579 11,4 2 879 9,6 37 miesięcy i więcej 1 624 2,8 177 3,7 768 3,4 679 2,3 bezterminowe 5 067 8,8 763 15,8 2 930 13,0 1 374 4,6 Rys. 9 Struktura orzeczeń pierwszorazowych rentowych wydanych na czas określony według przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy 0,9% 7,6% 2,4% 37,2% 1 do 3 miesięcy 4-6 miesięcy 7-9 miesięcy 11,4% 37,4% 10-12 miesięcy 13-24 miesięcy 3,1% 25-36 miesięcy 37 i więcej miesięcy 28

Orzeczenia pierwszorazowe Na długość przewidywanego okresu ważności orzeczeń ma wpływ orzeczony stopień niezdolności do pracy. W przypadku całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, orzeczenia bezterminowe otrzymało 15,8% badanych, wśród osób z całkowitą niezdolnością do pracy orzeczenia bezterminowe stanowiły 13,0%, a z częściową niezdolnością do pracy 4,6%. W roku poprzednim udział tych orzeczeń wynosił odpowiednio 16,4%, 10,4% i 4,1%. Największe zmiany w porównaniu z rokiem poprzednim obserwujemy w liczbie orzeczeń wydanych na okres 10-12 miesięcy. Spadek ich udziału w orzeczeniach ogółem (łącznie z bezterminowymi) wyniósł 6,1 punktu procentowego. Najwyższy spadek liczby tych orzeczeń odnotowano wśród osób, którym orzeczono częściową niezdolnością do pracy - 6,3 punktu procentowego. TABL. 17 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE USTALAJĄCE NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PRZEWIDYWANEGO OKRESU TRWANIA NIEZDOLNOŚCI W LATACH 2006-2007 Okres ważności orzeczeń a - poprzedni okres = 100 Ogółem Orzeczenia ustalające: całkowitą całkowitą częściową niezdolność do niezdolność niezdolność pracy i samodziel- do pracy do pracy nej egzystencji OGÓŁEM 2006 60 181 5 878 22 332 31 971 2007 57 465 4 824 22 528 30 113 a 95,5 82,1 100,9 94,2 z tego wydane na okres: do 3 miesięcy 2006 527 10 86 431 2007 475 7 91 377 a 90,1 70,0 105,8 87,5 4 6 miesięcy 2006 4 883 231 944 3 708 2007 3 994 135 761 3 098 a 81,8 58,4 80,6 83,5 7 9 miesięcy 2006 1 428 76 481 871 2007 1 256 61 368 827 a 88,0 80,3 76,5 94,9 10 12 miesięcy 2006 24 073 2 289 8 402 13 382 2007 19 467 1 622 7 110 10 735 a 80,9 70,9 84,6 80,2 13 24 miesięcy 2006 18 968 1 722 7 510 9 736 2007 19 609 1 544 7 921 10 144 a 103,4 89,7 105,5 104,2 25 36 miesięcy 2006 4 626 439 2 037 2 150 2007 5 973 515 2 579 2 879 a 129,1 117,3 126,6 133,9 37 miesięcy i więcej 2006 1 085 145 542 398 2007 1 624 177 768 679 a 149,7 122,1 141,7 170,6 bezterminowe 2006 4 591 966 2 330 1 295 2007 5 067 763 2 930 1 374 a 110,4 79,0 125,8 106,1 29

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 18 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH USTALAJĄCYCH NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG STOPNIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ PRZEWIDYWANEGO OKRESU TRWANIA NIEZDOLNOŚCI W LATACH 2006-2007 Okres ważności orzeczeń Ogółem Orzeczenia ustalające: całkowitą całkowitą częściową niezdolność do niezdolność niezdolność pracy i samodziel- do pracy do pracy nej egzystencji OGÓŁEM 2006 100,0 9,8 37,1 53,1 2007 100,0 8,4 39,2 52,4 z tego wydane na okres: do 3 miesięcy 2006 100,0 1,9 16,3 81,8 2007 100,0 1,5 19,1 79,4 4 6 miesięcy 2006 100,0 4,7 19,3 76,0 2007 100,0 3,4 19,0 77,6 7 9 miesięcy 2006 100,0 5,3 33,7 61,0 2007 100,0 4,9 29,3 65,8 10 12 miesięcy 2006 100,0 9,5 34,9 55,6 2007 100,0 8,3 36,5 55,2 13 24 miesięcy 2006 100,0 9,1 39,6 51,3 2007 100,0 7,9 40,4 51,7 25 36 miesięcy 2006 100,0 9,5 44,0 46,5 2007 100,0 8,6 43,2 48,2 37 miesięcy i więcej 2006 100,0 13,4 49,9 36,7 2007 100,0 10,9 47,3 41,8 bezterminowe 2006 100,0 21,0 50,8 28,2 2007 100,0 15,1 57,8 27,1 Długość okresu ważności orzeczeń wydanych przez lekarzy orzeczników uzależniona jest również od rodzaju schorzenia. Orzeczenia bezterminowe najczęściej uzyskiwały osoby z zaburzeniami psychicznymi (22,4%), nowotworami (21,0%) oraz chorobami układu krążenia (16,7%). Najlepsze rokowania co do odzyskania pełnej sprawności organizmu bądź zdolności do pracy dotyczyły osób z urazami kości, stawów i tkanek miękkich oraz chorobami układu kostnostawowego, mięśniowego, gdyż odpowiednio 65,0% i 54,7% orzeczeń o niezdolności do pracy w tych grupach chorobowych wydana została na okres do 12 miesięcy. W dalszej kolejności były to osoby z chorobami psychicznymi - 45,2% orzeczeń wydanych do 12 miesięcy oraz z chorobami układu nerwowego - 44,7%. (tabl. 19, 20). Analizując poszczególne rodzaje chorób według okresu ważności orzeczenia; najwyższy odsetek badanych, którym wydano orzeczenie bezterminowe wystąpił wśród osób z zaburzeniami psychicznymi - 13,7% i z chorobami układu oddechowego - 13,4 %. 30

Orzeczenia pierwszorazowe TABL. 19 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH USTALAJĄCYCH NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PRZEWIDYWANEGO OKRESU TRWANIA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY I PRZYCZYN CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem do 3 miesiacy Orzeczenia wydane na czas określony: 37 mie- 4-6 7-9 10-12 13-24 25-36 sięcy i więcej OGÓŁEM 100,0 0,8 7,0 2,2 33,9 34,1 10,4 2,8 8,8 w tym: nowotwory 100,0 0,2 1,7 1,0 29,4 42,6 13,5 2,3 9,3 zaburzenia psychiczne 100,0 0,7 6,1 2,2 36,2 28,7 9,1 3,3 13,7 choroby układu nerwowego 100,0 0,6 7,8 2,5 33,8 31,1 10,4 3,5 10,3 choroby układu krążenia 100,0 0,6 5,3 1,7 35,9 37,7 9,8 2,6 6,4 choroby układu oddechowego 100,0 0,7 6,0 0,9 26,2 36,5 13,4 2,9 13,4 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 100,0 1,7 14,2 3,5 35,3 30,1 8,6 2,3 4,3 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 100,0 2,5 17,8 4,8 39,9 22,7 5,9 2,2 4,2 TABL. 20 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH USTALAJĄCYCH NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY DLA CELÓW RENTOWYCH WEDŁUG PRZYCZYN CHOROBOWYCH I PRZEWIDYWANEGO OKRESU TRWANIA NIEZDOLNOŚCI Grupy chorobowe Ogółem do 3 miesięcy Orzeczenia wydane na czas określony: 37 mie- 4-6 7-9 10-12 13-24 25-36 sięcy i więcej bezterminowo bezterminowo OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: nowotwory 20,0 5,3 5,0 9,2 17,4 25,0 26,0 16,2 21,0 zaburzenia psychiczne 14,4 11,8 12,6 14,6 15,4 12,1 12,6 16,6 22,4 choroby układu nerwowego 8,0 5,7 8,9 9,1 8,0 7,3 8,0 10,0 9,4 choroby układu krążenia 23,2 16,2 17,7 18,2 24,6 25,7 21,9 21,6 16,7 choroby układu oddechowego 3,5 2,9 3,0 1,5 2,7 3,7 4,5 3,5 5,3 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 11,5 24,0 23,5 18,6 12,0 10,2 9,5 9,6 5,6 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 8,1 24,2 20,8 17,9 9,5 5,4 4,6 6,3 3,8 31

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne 3. ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE UPRAWNIAJĄCE DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO WYDANE W 2007 ROKU Orzeczenia pierwszorazowe ustalające uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego otrzymało w 2007 r. - 125,8 tys. osób. W porównaniu do 2006 r. liczba wydanych orzeczeń ustalających prawo do tego świadczenia wzrosła o 9,4%. Wpływ na ten wzrost ma w dalszym ciągu regulacja w ustawie (obowiązuje od dnia 8 lutego 2005 r.), dotycząca długości okresu zasiłku chorobowego, który nie ulega przedłużeniu powyżej 182 dni*/. Zmiany tego przepisu w największym stopniu dotyczą kobiet z chorobami okresu ciąży, porodu i połogu. Z uwagi na niemożność przedłużania okresu zasiłkowego, lekarze orzecznicy przyznają im do dnia przewidywanego porodu świadczenie rehabilitacyjne. W związku z tym, przyczyną przyznawania uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego są w większości przypadków choroby okresu ciąży, porodu i połogu 49,0% przyznanych świadczeń. W dalszej kolejności uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego przyznawano w związku z: urazami kości, stawów i tkanek miękkich 13,0% uprawnionych, chorobami układu kostno-stawowego i mięśniowego - 11,6% oraz chorobami układu krążenia - 6,3% (tabl. 21 i rys. 10). TABL. 21 ORZECZENIA USTALAJĄCE UPRAWNIENIA DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO WEDŁUG PŁCI I WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Mężczyźni Kobiety liczba w liczba w liczba w odsetkach odsetkach odsetkach OGÓŁEM 125 784 100,0 35 889 100,0 89 895 100,0 w tym: nowotwory 4 248 3,4 1 443 4,0 2 805 3,1 zaburzenia psychiczne 6 288 5,0 1 995 5,6 4 293 4,8 choroby układu nerwowego 6 029 4,8 3 181 8,9 2 848 3,2 choroby układu krążenia 7 952 6,3 5 699 15,9 2 253 2,5 choroby układu oddechowego 1 212 1,0 656 1,8 556 0,6 choroby układu trawienia 1 519 1,2 1 003 2,8 516 0,6 choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego 14 560 11,6 7 556 21,1 7 004 7,8 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 16 397 13,0 12 372 34,5 4 025 4,5 choroby okresu ciąży, porodu i połogu 61 585 49,0 - - 61 585 68,5 */ Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 10, poz. 71) 32

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne Rys. 10 Struktura orzeczeń pierwszorazowych ustalających uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego według wybranych grup chorobowych nowotwory 3,4% zaburzenia psychiczne choroby ukł.nerwowego choroby ukł. oddechowego choroby ukł. krążenia choroby ukł. trawienia choroby układu kostno-stawowego urazy kości, stawów i tkanek miękkich choroby okresu ciąży, porodu i połogu 5,0% 4,8% 1,0% 6,3% 1,2% 11,6% 13,0% 49,0% 0 10 20 30 40 50 % Główną okolicznością powodującą przyznanie uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego, podobnie jak w przypadku pozostałych orzeczeń pierwszorazowych, był ogólny stan zdrowia. Na skutek wypadków przy pracy ustalono 3,8% uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego, a w związku z chorobami zawodowymi tylko 0,1%. Średni wiek osób, którym ustalono uprawnienia do świadczenia rehabilitacyjnego wynosił 36,5 lat (mężczyźni 44,5 lat, kobiety 33,3 lat). Osoby z przedziału wieku 20 39 lat stanowiły ponad 64,3% ogółu uprawnionych do świadczenia rehabilitacyjnego (tabl. 23). Największą liczbę orzeczeń przyznających świadczenie rehabilitacyjne wydano: w województwie wielkopolskim 12,9%, śląskim - 12,1%, mazowieckim - 11,9%, oraz łódzkim - 9,9%, najmniejszą natomiast w województwie podlaskim 1,4% i opolskim 1,7% (tabl. 24). 33

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne TABL. 22 ORZECZENIA PIERWSZORAZOWE USTALAJĄCE UPRAWNIENIA DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO W LATACH 2006-2007 WEDŁUG WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Mężczyźni Kobiety OGÓŁEM 2006 114 964 34 681 80 283 2007 125 784 35 889 89 895 a 109,4 103,5 112,0 w tym: nowotwory 2006 3 712 1 206 2 506 2007 4 248 1 443 2 805 a 114,4 119,7 111,9 zaburzenia psychiczne 2006 6 577 2 207 4 370 2007 6 288 1 995 4 293 a 95,6 90,4 98,2 choroby układu nerwowego 2006 5 875 3 029 2 846 2007 6 029 3 181 2 848 a 102,6 105,0 100,1 choroby układu krążenia 2006 7 808 5 554 2 254 2007 7 952 5 699 2 253 a 101,8 102,6 100,0 choroby układu oddechowego 2006 1 105 612 493 2007 1 212 656 556 a 109,7 107,2 112,8 choroby układu trawienia 2006 1 466 959 507 2007 1 519 1 003 516 a 103,6 104,6 101,8 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 2006 13 484 7 145 6 339 2007 14 560 7 556 7 004 a 108,0 105,8 110,5 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 2006 16 426 12 161 4 265 2007 16 397 12 372 4 025 a 99,8 101,7 94,4 choroby okresu ciąży, porodu i połogu 2006 52 545-52 545 2007 61 585-61 585 a 117,2-117,2 34

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne TABL. 23 STRUKTURA ORZECZEŃ PIERWSZORAZOWYCH USTALAJĄCYCH UPRAWNIENIA DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO WEDŁUG WIEKU OSÓB BADANYCH ORAZ WYBRANYCH GRUP CHOROBOWYCH Grupy chorobowe Ogółem Wiek osób badanych Średni wiek 19 lat 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65 lat w i mniej i latach więcej OGÓŁEM 100,0 0,2 34,4 29,9 16,9 17,7 0,9 0,0 36,5 w tym: nowotwory 100,0 0,1 8,2 16,4 35,4 37,6 2,1 0,2 45,3 zaburzenia psychiczne 100,0 0,1 9,5 22,7 35,1 31,5 1,1 0,0 43,5 choroby układu nerwowego 100,0 0,0 7,5 22,5 35,7 32,8 1,5 0,0 44,3 choroby układu krążenia 100,0 0,0 2,4 7,7 29,6 55,7 4,4 0,2 49,6 choroby układu oddechowego 100,0-6,8 17,2 33,4 40,4 2,2-45,9 choroby układu trawienia 100,0-7,2 21,7 34,7 35,0 1,3 0,1 44,6 choroby układu kostnostawowego, mięśniowego 100,0 0,0 6,5 18,5 35,1 38,0 1,8 0,1 45,4 urazy kości, stawów i tkanek miękkich 100,0 0,4 19,1 24,3 28,6 26,1 1,4 0,1 41,0 choroby okresu ciąży, porodu i połogu 100,0 0,2 58,3 40,1 1,4 0,0 - - 28,8 35

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne TABL. 24 STRUKTURA PIERWSZORAZOWYCH ORZECZEŃ UPRAWNIAJĄCYCH DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO WEDŁUG WOJEWÓDZTW Województwo Orzeczenia w odsetkach OGÓŁEM 100,0 Dolnośląskie 7,7 Kujawsko-pomorskie 6,4 Lubelskie 4,3 Lubuskie 3,3 Łódzkie 9,9 Małopolskie 6,7 Mazowieckie 11,9 Opolskie 1,7 Podkarpackie 3,6 Podlaskie 1,4 Pomorskie 6,9 Śląskie 12,1 Świętokrzyskie 2,3 Warmińsko-mazurskie 3,7 Wielkopolskie 12,9 Zachodniopomorskie 5,2 36

Orzeczenia pierwszorazowe Świadczenie rehabilitacyjne W przypadku 18,1 tys., tj. 14,4% orzeczeń uprawniających do świadczenia rehabilitacyjnego, lekarze orzecznicy ustalili jednocześnie potrzebę przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej realizowanej przez ZUS w ośrodkach rehabilitacyjnych specjalizujących się w leczeniu chorób: narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego i psychosomatycznych. W porównaniu z rokiem ubiegłym wystąpił wzrost o 7,3% liczby orzeczeń ustalających uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego z jednoczesną potrzebą rehabilitacji leczniczej. W 65,4% przypadków konieczność rehabilitacji leczniczej uprawnionym do świadczenia rehabilitacyjnego orzeczono w związku z chorobami układu kostno-stawowego i urazami kości, stawów i tkanek miękkich. Strukturę orzeczeń według grup chorobowych, które były przyczyną konieczności przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej przedstawia (rys. 11). Rys. 11 Struktura orzeczeń pierwszorazowych ustalających potrzebę rehabilitacji leczniczej uprawnionym do świadczenia rehabilitacyjnego według wybranych grup chorobowych % 40 34,6% 30,8% 30 20 11,7% 11,6% 10 7,6% 0 choroby układu kostnostawowego urazy kości, stawów i tkanek miękkich choroby układu krążenia choroby układu nerwowego choroby psychiczne 37

Orzeczenia ponowne 4. ORZECZENIA PONOWNE DLA CELÓW RENTOWYCH */ WYDANE W 2007 ROKU W 2007 r. lekarze orzecznicy ZUS wydali na podstawie badań ponownych 486,4 tys. orzeczeń. W porównaniu z rokiem poprzednim ich liczba zmniejszyła się o 65 tys., tj. o 11,9%. W wyniku tych badań 30,1 tys. osób tj. 6,2% ogółu badanych zostało uznanych za całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, 92,1 tys. (18,9%) za całkowicie niezdolne do pracy, 257,7 tys. (53,0%) za częściowo niezdolne do pracy, a 36,5 tys. (7,5%) otrzymało uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego lub orzeczenia o celowości przekwalifikowania zawodowego. U pozostałych 69,9 tys. (14,4%) stwierdzono brak niezdolności do pracy lub brak do całkowitej niezdolności do pracy, bądź brak do całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji (tabl. 25). Badania ponowne rencistów umożliwiają ustalenie zmian stanu zdrowia badanych po upływie czasu określonego w orzeczeniu poprzednim. Przeprowadzane są przez lekarzy orzeczników ZUS na wniosek zainteresowanego, występującego o ponowne stwierdzenie niezdolności do pracy, po przedstawieniu przez niego dokumentacji medycznej bądź zaświadczenia lekarskiego. Wynikiem tych badań jest: utrzymanie, zmiana poprzednio orzeczonego stopnia niezdolności do pracy lub stwierdzenie braku niezdolności do pracy. W 2007 r. w przypadku 323,8 tys. osób (66,6%) badanych ponownie orzeczono dotychczasowy stopień niezdolności do pracy. Podwyższenie stopnia niezdolności, czyli pogorszenie stanu zdrowia, ustalono u 45,7 tys. osób tj. 9,4% badanych, a w przypadku 10,5 tys. osób (2,1%) obniżono stopień niezdolności do pracy. Brak całkowitej niezdolności do pracy lub całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji orzeczono dla 26,2 tys. osób (5,4%), a w przypadku 43,7 tys. osób, tj. 9,0% uznano, że są zdolne do pracy (tabl. 26). Należy jednak zaznaczyć, że orzeczenia o braku całkowitej niezdolności do pracy lub o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, w przypadku orzeczeń ponownych rentowych, oznaczają z reguły utrzymanie dotychczasowego stopnia niezdolności do pracy i nie wykluczają badanych z populacji osób otrzymujących renty. Porównanie liczby orzeczeń ponownych wydanych w latach 2006-2007 według rodzaju zmian w stopniu niezdolności do pracy i płci przedstawia tablica 27, natomiast strukturę orzeczeń ponownych dla celów rentowych według stopnia niezdolności do pracy (bez uprawnionych do świadczenia rehabilitacyjnego i osób z koniecznością przekwalifikowania zawodowego) tabl. 28. */ bez orzeczeń ponownych w sprawie renty socjalnej 38