DJE-WEK.054.13.2015.AK Warszawa, 09 kwietnia 2015 r. Pan Radosław Sikorski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku, odpowiadając na interpelację Posła Piotra Babiarza (K7INT31980) w sprawie kwalifikacji pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych oraz wyników kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli, uprzejmie informuję. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli (NIK), dotycząca systemu egzaminów zewnętrznych w oświacie, prowadzona była w 2014 r. W tym samym czasie (od początku 2014 r.) prowadzone były w Ministerstwie Edukacji Narodowej prace nad zmianami w ustawie o systemie oświaty w zakresie dotyczącym egzaminów zewnętrznych. Ich efektem jest uchwalona przez Sejm w dniu 20 lutego 2015 r. ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw. 1 Kluczowe, z punktu widzenia jakości egzaminów, jak również uprawnień zdających, kwestie, w których zdaniem NIK występują nieprawidłowości (dotyczące wglądu do prac i weryfikacji wyniku egzaminu, unieważnienia wyników oraz nadzoru nad okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi), zostały już w tej ustawie uwzględnione. Odnosząc się do kwestii opracowania i wdrożenia jednolitego i rzetelnego schematu tworzenia testów, uprzejmie informuję, że od 2013 r. obowiązuje 1 Dz. U., poz. 357.
w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (CKE) stale doskonalona rozbudowana procedura tworzenia zadań egzaminacyjnych, stanowiąca wytyczne zarówno w zakresie formatu i kształtu arkuszy egzaminacyjnych, materiałów źródłowych wykorzystanych w arkuszach oraz samego procesu przygotowywania, w tym próbnego zastosowania, zadań egzaminacyjnych. Zadania egzaminacyjne są opracowywane w cyklu dwuletnim, zgodnie z zasadami określonymi w sposób ogólny w ustawie o systemie oświaty. 2 Okręgowe komisje egzaminacyjne (oke) przedstawiają propozycje zadań, które następnie są poddawane weryfikacji w CKE zarówno przez recenzentów zewnętrznych (akademickich, nauczycielskich), jak i wewnętrznych (spotkania wartościujące, w których uczestniczą eksperci CKE i oke). Zadania są następnie poddawane próbnemu zastosowaniu, po którym są poprawiane oraz poddawane ponownemu procesowi recenzji oraz weryfikacji. W przypadku niektórych przedmiotów zadania recenzowane są nawet przez 3 4 osoby. Liczebność grup uczniów, którzy brali udział w próbnym zastosowaniu zadań, wahała się od ok. 15 do 200 250. Zależała m.in. od powszechności danego egzaminu, a tym samym od dostępności potencjalnych badanych. W przypadku niektórych egzaminów pozyskanie większej próby było po prostu niemożliwe, a wręcz nieuzasadnione, bowiem do niektórych egzaminów przystępuje nie więcej niż kilkadziesiąt, a czasem tylko kilka osób. Co istotne, w przypadku egzaminów powszechnych, takich jak sprawdzian, egzamin gimnazjalny (część pierwsza i druga) próby te nie były nigdy mniejsze niż 200 osób. Biorąc pod uwagę przede wszystkim merytoryczny charakter przeprowadzanego próbnego zastosowania zadań, wielkość prób określonych w procedurach CKE i oke należy zatem uznać za pragmatycznie wystarczającą. Celem próbnego zastosowania zadań jest przede wszystkim zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń związanych z zawartością merytoryczną zadań, przejrzystością poleceń itp. Należy nadmienić, że zadania są poprawiane wielokrotnie przechodzą wielokrotny proces konsultacji i kolejnych poprawek. Zasadnicze poprawki, wprowadzane zarówno przez zespoły ekspertów wewnętrznych (CKE i oke) podczas spotkań wartościujących, jak i recenzentów zewnętrznych (nauczycielskich i akademickich), nanoszone są przed próbnym zastosowaniem zadań. Należy również podkreślić, że przeprowadzenie próbnego zastosowania zadań otwartych rozszerzonej odpowiedzi w sytuacji symulującej rzeczywisty egzamin jest obarczone ogromnym ryzykiem ujawnienia tematów wypracowań oraz fragmentów tekstów literackich wykorzystanych jako ich część integralna, co praktycznie wyklucza możliwość wykorzystania takiego zadania 2 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.).
na egzaminie. Działanie takie znacznie podnosiłoby ryzyko nieuprawnionego ujawnienia treści zadań egzaminacyjnych, tym samym prowadząc do unieważnienia egzaminu danej grupie zdających lub nawet wszystkim zdającym w kraju. CKE i oke stale doskonalą proces tworzenia zadań, szukając rozwiązań najlepszych merytorycznie, ale również zasadnych pod względem racjonalności wydatków. Należy również mieć na względzie, że zadania egzaminacyjne, zwłaszcza w przypadku egzaminu maturalnego, poddawane są rokrocznie niezmiernie wnikliwemu oglądowi i osądowi zdających, nauczycieli, akademików, kiedy po skończonym egzaminie arkusze są publikowane na stronach CKE i oke. W stanowisku do Informacji o wynikach kontroli pn. System egzaminów zewnętrznych w oświacie, przekazanym Prezesowi Najwyższej Izbie Kontroli, Ministerstwo Edukacji Narodowej zasygnalizowało wątpliwości odnośnie przedstawionych przez NIK wyliczeń dotyczących liczby prac egzaminacyjnych zweryfikowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne na wniosek zdającego, które wymagały zmiany wyniku i wydania nowego świadectwa (zaświadczenia/dyplomu). Z wyliczeń CKE, poczynionych na podstawie danych uzyskanych od okręgowych komisji egzaminacyjnych w lutym 2015 r. (dane te były przekazane NIK przez komisje okręgowe w trakcie przedmiotowej kontroli), wynika, że w badanym okresie (lata 2009 marzec 2014) zmiana wyników miała miejsce w ok. 13% (nie 25,8%) udostępnionych do wglądu i ponownie sprawdzonych prac egzaminacyjnych 3, z czego ok. 6% ze względu na pomyłki egzaminatorów (dane w tym zakresie zostały przekazane NIK przez 4 komisje okręgowe). Z danych CKE dotyczących 2014 r. wynika, że wnioski o zmianę wyniku dotyczyły ok. 11 tys. prac na ok.1,5 mln wszystkich prac z egzaminu maturalnego. Z powodu błędów egzaminatorów trzeba było zmienić wynik w 600-700 przypadkach (pozostałe przypadki wynikały z omyłek pisarskich i błędów w zliczeniu punktów). Prace egzaminacyjne uczniów sprawdzają egzaminatorzy, którzy zgodnie z ustawą o systemie oświaty (art. 9c) posiadają kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole albo są nauczycielami akademickimi specjalizującymi się w dziedzinie związanej z zajęciami edukacyjnymi wchodzącymi w zakres sprawdzianu lub egzaminów, z zakresu której jest przeprowadzany sprawdzian lub egzamin, odpowiedni staż pracy 3 Z danych uzyskanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych wynika, że w latach 2009 2014 (do marca) złożonych zostało 20 696 wniosków o ponowne sprawdzenie pracy, w wyniku którego wymieniono 2 716 zaświadczeń / świadectw / dyplomów (ok. 13%).
dydaktycznej i ukończyli z wynikiem pozytywnym szkolenie dla kandydatów na egzaminatorów, organizowane przez okręgową komisje egzaminacyjną, zakończone egzaminem ze znajomości zasad przeprowadzania i oceniania sprawdzianu i egzaminów. Szkolenie to, trwające w zależności od przedmiotu do kilkunastu do kilkudziesięciu godzin zakończone jest egzaminem, w którym sprawdzane są kompetencje kandydata na egzaminatora w zakresie rzetelnego oceniania prac egzaminacyjnych. Powoływane każdego roku przez dyrektorów komisji okręgowych zespoły egzaminatorów (w zakresie odpowiedniej części sprawdzianu lub danego zakresu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego lub danego przedmiotu w przypadku egzaminu maturalnego) sprawdzają i oceniają prace egzaminacyjne uczniów/absolwentów pod kierunkiem doświadczonego przewodniczącego zespołu. Przewodniczący zespołu egzaminatorów uczestniczą w szkoleniach organizowanych każdego roku przez komisję okręgową przed sprawdzaniem prac uczniów/absolwentów, odpowiadają za przygotowanie i przeprowadzenie szkolenia egzaminatorów oraz nadzorują pracę egzaminatorów. Egzaminatorzy przechodzą dodatkową kilkugodzinną sesję doszkalającą, podczas której przygotowują się do oceniania rozwiązań zadań egzaminacyjnych z danego arkusza egzaminacyjnego. Materiały, które są wykorzystywane w sesji doszkalającej, są opracowywane m.in. na bazie analizy rzeczywistych rozwiązań zdających, a celem ich przygotowania jest zaopatrzenie egzaminatorów w wytyczne, których celem jest zapewnienie jednolitości i porównywalności oceniania. Nieusprawiedliwione nieuczestniczenie w takiej sesji może skutkować wykreśleniem egzaminatora z ewidencji egzaminatorów (art. 9c ust. 5 ustawy o systemie oświaty). Przypadki, w których egzaminatorzy odmawiają uczestniczenia w takiej sesji, są jednak niezmiernie sporadyczne na przestrzeni lat było ich kilka. Egzaminatorzy mają pełną świadomość istotności przygotowania do oceniania. Oceniając prace, egzaminatorzy pracują w zespołach, w trybie weekendowym. Każdy zespół egzaminatorów liczy ok. 20 osób i pracuje pod kierunkiem przewodniczącego egzaminatora z wieloletnim doświadczeniem w ocenianiu prac egzaminacyjnych, stałego współpracownika komisji okręgowej. Przewodniczący ma możliwość stałego kontaktu z koordynatorem danego przedmiotu w komisji okręgowej, który z kolei pozostaje w stałym kontakcie z koordynatorem centralnym egzaminu z danego przedmiotu. Koordynator centralny ma możliwość konsultacji z recenzentami i ekspertami. Taki kaskadowy tryb pracy zespołów egzaminatorów jest standardową praktyką,
realizowaną w wielu systemach egzaminacyjnych korzystających z egzaminatorów zewnętrznych. Egzaminatorzy stosują opracowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną zasady oceniania rozwiązań zadań (szczegółowe kryteria oceniania zadań egzaminacyjnych z danego przedmiotu). Opracowanie i stosowanie jednolitych w całym kraju kryteriów ma na celu zapewnienie porównywalności oceniania. Ponadto, każdego roku część prac egzaminacyjnych podlega powtórnemu sprawdzeniu, co jest dodatkowym mechanizmem bieżącego nadzoru i weryfikacji pracy egzaminatorów. W każdym zespole egzaminatorów pracuje osoba pełniąca funkcję tzw. weryfikatora jest to doświadczony egzaminator danego przedmiotu. W przypadku egzaminu maturalnego 10% prac jest sprawdzanych przez egzaminatora i weryfikatora w celu monitorowania na bieżąco jakości pracy egzaminatorów. W przypadku rozbieżności w ocenie pomiędzy oceną egzaminatora i weryfikatora przewodniczący rozmawia z egzaminatorem, omawiając te rozbieżności. Jeżeli sytuacja się powtarza, ma możliwość wyłączenia egzaminatora z prac. Po sprawdzeniu prac w zespołach egzaminatorów i przesłaniu ich do OKE, część prac jest ponownie weryfikowana przez ekspertów komisji okręgowych, zanim dyrektor OKE ustali ostateczne wyniki egzaminu z danego przedmiotu. System egzaminów zewnętrznych stosuje zatem mechanizmy (na każdym etapie działań egzaminatorów), których zadaniem jest wyłapywanie osób, które nie powinny sprawdzać prac (tj. szkolenia dla kandydatów na egzaminatorów, sesje doszkalające przed sprawdzaniem w danej sesji, praca pod kierunkiem przewodniczącego, bieżąca kontrola jakości pracy egzaminatora podczas sprawdzania), ewentualnie korygowanie powstałych pomyłek (wglądy + weryfikacja sumy punktów). Dodatkowo w tym roku (przed raportem NIK) wprowadzony został dodatkowy mechanizm wyrywkowej weryfikacji punktów przyznanych przez egzaminatorów w komisjach okręgowych. W naszej ocenie, cały proces oceny prac zdających stanowi gwarancję, że prace egzaminacyjne są ocenione w sposób rzetelny i uczciwy, przy zachowaniu najwyższych standardów związanych z bezpieczeństwem prac egzaminacyjnych. W ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw w sposób jednoznaczny określono (art. 9c ust. 5 pkt 2
lit. c), że egzaminator może zostać wykreślony z ewidencji egzaminatorów w przypadku nieprzestrzegania zasad oceniania rozwiązań zadań. Odnośnie kwestii kwalifikacji wymaganych od pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisji egzaminacyjnych informuję, że zgodnie ze statutami tych jednostek w komisjach zatrudnia się pracowników na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych i na stanowiskach administracyjno-obsługowych. Z poważaniem Z upoważnienia MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ Joanna Berdzik Podsekretarz Stanu / podpisany cyfrowo/