1
Opracowanie Teresa Chwalińska Korekta Jolanta Polańska Projekt okładki Jacek Wilk Skład Paweł Szewczyk ISBN 83-7415-027-0 PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch 90-009 Łódź, ul. Henryka Sienkiewicza 61 tel./fax (0-42) 632 78 61 tel. 630 71 17, 0-602 34 98 02(06) http://www.piatek13.com.pl; e-mail: kot@piatek13.com.pl Łódź Wydanie I rok: 2007 2006 2005 2004 rzut: 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ostatnia liczba Druk i oprawa PIĄTEK TRZYNASTEGO Drukarnia 93-345 Łódź, ul. Paradna 3 tel. 0-602 34 98 02(06) Printed in Poland 2
Spis treści LIRYKA... 15 Wiadomości wstępne... 15 Nazwa epoki... 15 Periodyzacja... 15 Postawy światopoglądowe we współczesnym świecie... 32 Egzystencjalizm... 32 Personalizm... 33 Materializm... 34 Wybrani przedstawiciele poezji obcej... 34 Ezra Pound... 34 Thomas Stearns Eliot... 35 Iwan Bunin... 36 Anna Achmatowa... 38 Josif Brodski... 39 Octavio Paz... 40 Sylvia Plath... 42 Wybrani przedstawiciele poezji polskiej... 43 Kazimiera Iłłakowiczówna... 43 Opowieść małżonki świętego Aleksego... 44 Podsumowanie... 46 Władysław Broniewski... 47 Ballady i romanse... 49 3
Co mi tam troski... 51 Rozmowa z historią... 51 Homo Sapiens... 53 Podsumowanie... 54 Krzysztof Kamil Baczyński... 55 Pokolenie ( Wiatr drzewa spienia... )... 56 Historia... 59 Spojrzenie... 60 Bez imienia... 61 Z lasu... 61 Biała magia... 62 Podsumowanie... 63 Tadeusz Gajcy... 64 Modlitwa za rzeczy... 65 Ukochanej... 66 Podsumowanie... 67 Jan Twardowski... 68 Sprawiedliwość... 70 Oda do rozpaczy... 71 Mrówko ważko biedronko... 73 Podsumowanie... 74 Czesław Miłosz... 76 Który skrzywdziłeś... 77 Zaklęcie... 79 Piosenka o porcelanie... 80 4
Campo di Fiori... 81 Wyznanie... 84 Sens... 85 Dar... 86 Oeconomia divina... 86 Moja wierna mowo... 89 Podsumowanie... 90 Tadeusz Różewicz... 93 Ocalony... 94 Krzyczałem w nocy... 97 Zostawcie nas... 97 Chaskiel... 98 Jak dobrze... 98 List do ludożerców... 99 Kto jest poetą... 101 Podsumowanie... 101 Miron Białoszewski... 103 Stara pieśń na Binnarową... 104 Tłumaczenie się z twórczości... 105 wywód jestem u... 106 mironczarnia... 107 Karuzela z madonnami... 108 Klapa... 109 Podsumowanie... 109 Wisława Szymborska... 111 5
Kobiety Rubensa... 112 Na wieży Babel... 113 Cebula... 114 Parada wojskowa... 116 Psalm... 116 Cień... 117 Kot w pustym mieszkaniu... 118 Głos w sprawie pornografii... 120 Sto pociech... 122 Urodziny... 124 Podsumowanie... 126 Zbigniew Herbert... 127 Nike, która się waha... 129 Pieśń o bębnie... 130 Przesłanie Pana Cogito... 132 Pan Cogito powrót... 134 Dlaczego klasycy... 136 Apollo i Marsjasz... 137 Ze szczytu schodów... 139 Podsumowanie... 141 Urszula Kozioł... 142 ( Nie mijaj ranku... )... 143 Podsumowanie... 144 Andrzej Bursa... 145 Zgaśnij księżycu... 146 6
Podsumowanie... 148 Ernest Bryll... 149 Wciąż o Ikarach głoszą... 150 Podsumowanie... 152 Stanisław Grochowiak... 153 Do pani... 154 Święty Szymon Słupnik... 156 Podsumowanie... 157 Halina Poświatowska... 159 Koniugacja... 160 Podsumowanie... 161 Edward Stachura... 162 Biała lokomotywa... 164 Życie to nie teatr... 165 Przystępuję do ciebie... 166 Podsumowanie... 167 Ryszard Krynicki... 168 Język to dzikie mięso... 169 Podsumowanie... 171 Ewa Lipska... 172 Egzamin... 173 Ucz się śmierci... 175 Dom... 176 Podsumowanie... 177 Stanisław Barańczak... 178 7
8 Pan tu nie stał... 180 Spójrzmy prawdzie w oczy... 181 Mieszkać... 182 Podsumowanie... 182 DRAMAT... 184 Wybrani przedstawiciele światowego dramatu. Nowe koncepcje teatru... 184 Eugène Ionesco... 184 Jean Genêt... 184 Bertolt Brecht... 185 Luigi Pirandello... 186 George Bernard Show... 187 Samuel Beckett... 187 Czekając na Godota... 189 Czas powstania i wydania dramatu... 189 Kategoria czasu w utworze... 189 Kompozycja utworu... 189 Bohaterowie utworu... 190 Wymowa dramatu... 192 Ocena dramatu... 193 Gatunek dramat... 193 Friedrich Dürrenamatt... 194 Fizycy... 196 21 punktów w związku z Fizykami... 196
Czas i miejsce akcji... 197 Bohaterowie utworu... 197 Wymowa utworu... 201 Gatunek komedia... 201 Wybrani przedstawiciele polskiego dramatu... 203 Witold Gombrowicz... 203 Operetka... 204 Czas wydania utworu... 204 Tytuł utworu... 204 Opozycja strój nagość... 205 Motyw rewolucji... 208 Gatunek dramat... 209 Tadeusz Różewicz... 211 Kartoteka... 212 Czas powstania i wydania utworu... 212 Tytuł utworu... 212 Czas i miejsce akcji... 213 Bohater dramatu... 213 Wnioski... 216 Gatunek dramat... 218 Sławomir Mrożek... 220 Tango... 221 Czas wydania i wystawienia dramatu... 221 Czas i miejsce akcji... 221 Bohaterowie... 221 9
Ocena inteligencji... 230 Motyw rodziny a różne interpretacje utworu... 231 Topos tańca... 233 Gatunek dramat... 234 Poezja i dramat podsumowanie wiadomości... 236 EPIKA... 239 Wybrani przedstawiciele światowej prozy... 239 Vladimir Nabokov... 239 Ernest Hemingway... 240 William Faulkner... 240 George Orwell... 242 John Steinbeck... 243 Gabriel Garcia Márquez... 243 Umberto Eco... 244 Günter Grass... 244 Albert Camus... 245 Dżuma... 246 Czas powstania utworu... 246 Tytuł utworu... 246 Czas i miejsce akcji... 247 Bohaterowie utworu... 247 Egzystencjalizm i jego odzwierciedlenie w utworze... 259 Wymowa utworu... 261 Gatunek powieść parabola... 263 George Orwell... 264 10
Folwark zwierzęcy... 265 Czas powstania utworu... 265 Czas i miejsce akcji... 265 Bohaterowie... 266 Władza totalitarna... 268 Gatunek powieść parabola... 271 Aleksander Sołżenicyn... 273 Literatura łagrowa... 274 Jeden dzień Iwana Denisowicza... 275 Czas wydania utworu... 275 Czas i miejsce akcji... 275 Obraz łagru... 275 Bohater utworu... 281 Przyjęcie i ocena utworu... 284 Gatunek opowiadanie... 284 Wybrani przedstawiciele polskiej prozy... 285 Tadeusz Borowski... 285 Zbiór opowiadań Pożegnanie z Marią... 287 Geneza opowiadań... 287 Czas i miejsce akcji... 288 Bohater... 289 Konstrukcja narratora... 290 Życie w okupowanym mieście... 292 Obraz obozu śmierci... 294 Topos śmierci... 297 Człowiek zlagrowany... 299 11
Wnioski... 302 Gatunek opowiadanie... 303 Zofia Nałkowska... 303 Medaliony... 305 Czas wydania utworu... 305 Geneza utworu... 305 Motto utworu... 306 Tytuł utworu... 307 Narracja w utworze... 307 Kompozycja utworu... 308 Ofiary i oprawcy... 308 Gatunek opowiadanie... 313 Miron Białoszewski... 314 Pamiętnik z powstania warszawskiego... 315 Czas powstania i wydania utworu... 315 Konstrukcja utworu... 316 Narracja w utworze... 316 Bohater utworu... 318 Topos miasta w utworze... 320 Język w utworze... 324 Utwór wobec polskiej literatury okresu wojny i okupacji... 326 Gatunek pamiętnik... 327 Gustaw Herling-Grudziński... 328 Inny świat... 330 Czas powstania i wydania utworu... 330 12
Tytuł utworu... 330 Motto utworu... 331 Czas i miejsce akcji... 331 Narracja w utworze... 332 Obraz łagru... 333 Wnioski... 342 Postawa autora wobec ukazanej rzeczywistości... 344 Gatunek... 345 Andrzej Szczypiorski... 346 Początek... 347 Czas powstania i wydania utworu... 347 Czas i miejsce akcji... 347 Kompozycja utworu... 348 Tytuł utworu... 349 Narracja w utworze... 350 Bohaterowie utworu... 350 Podsumowanie... 375 Refleksje o Polsce... 377 Przedstawienie Żydów w powieści... 379 Gatunek powieść... 381 Hanna Krall... 381 Zdążyć przed Panem Bogiem... 382 Czas wydania utworu... 382 Temat utworu... 382 Kompozycja utworu... 383 Tytuł utworu... 385 13
Marek Edelman... 386 Bohaterowie utworu... 387 Wymowa utworu... 393 Przyjęcie utworu... 395 Gatunek reportaż wywiad... 396 Marek Hłasko... 397 Pierwszy krok w chmurach... 398 Czas i miejsce akcji... 398 Tytuł utworu... 399 Bohaterowie utworu... 399 Topos miasta w utworze... 401 Gatunek opowiadanie... 403 Proza współczesna podsumowanie wiadomości... 404 14
LIRYKA Wiadomości wstępne Nazwa epoki 1 września 1939 roku (atak Niemiec na Polskę początek II wojny światowej) uznaje się za datę otwierającą okres, w którym powstawała literatura nazywana współczesną powszechnie przyjmuje się dwa określenia: literatura współczesna lub literatura po roku 1939 Periodyzacja okres rozwoju literatury współczesnej jest wewnętrznie zróżnicowany, a jego podział sprawia wiele trudności jedna z propozycji podziału uwzględnia wybrane fakty polityczne i literackie, jakie miały miejsce w Polsce po roku 1939 15
Czas: 1939 1945 Wydarzenia polityczne: okres wojny i okupacji Ogólna charakterystyka literatury: literatura oraz wszelka działalność kulturalna miały charakter konspiracyjny (organizowano tajne nauczanie, działały podziemne uniwersytety, wydawano czasopisma o tematyce politycznej i kulturalnej, np. Sztuka i Naród, Miesięcznik Literacki ) wielu twórców zginęło w walce (m.in. Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński), niektórzy doświadczyli rzeczywistości lagrów czy łagrów (Tadeusz Borowski, Gustaw Herling-Grudziński), inni wyemigrowali (Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Julian Tuwim Nowy Jork; Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Antoni Słonimski Londyn) za najważniejszy fakt literacki tego okresu uznaje się debiut twórców nazywanych Kolumbami lub pokoleniem Kolumbów (byli to m.in. Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński, Wacław Bojarski) ówczesna literatura w bardzo dużym stopniu stanowiła reakcję na wydarzenia w kraju 16
ośrodkami emigracji polskiej były: Londyn, Nowy Jork, a także Bliski Wschód Czas: 1945 1953 Wydarzenia polityczne: lata powojenne to okres zmian ustrojowych w Polsce wprowadzenie ustroju socjalistycznego stosowane były represje wobec żołnierzy AK oraz prowadzono walkę z opozycją antykomunistyczną w 1948 roku z połączenia PPS i PPR została utworzona PZPR, która sprawowała nieograniczoną władzę w państwie okres zimnej wojny ; takim terminem zostały określone wrogie stosunki panujące pomiędzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi i krajami Europy Zachodniej; granica pomiędzy wpływami radzieckimi a wpływami państw niekomunistycznych została nazwana żelazną kurtyną ; początki zimnej wojny przypadają na lata 1946 1949 zjazd Związku Literatów Polskich (1949 r.) i wprowadzenie programu realizmu socjalistycznego (socrealizmu) stalinizm komunistyczna odmiana totalitaryzmu próby sowietyzacji kraju 17
Ogólna charakterystyka literatury: literaturę emigracyjną cechowały dwie tendencje: pierwsza, którą reprezentowały londyńskie Wiadomości, odznaczała się zamknięciem w kręgu problemów emigracyjnej egzystencji oraz izolowaniem się od kraju druga, reprezentowana przez paryską Kulturę, odznaczała się zainteresowaniem sprawami Polski oraz zagadnieniami artystycznymi na Zachodzie lata 1945 1948 to w Polsce okres dyskusji na temat kształtu literatury powojennej (dyskusje toczyły się na łamach czasopism marksistowskich Odrodzenie, Kuźnica oraz na łamach katolickiego Tygodnika Powszechnego i dotyczyły założeń i celów, jakie wyznaczał twórczości szeroko propagowany realizm) okres całkowitego podporządkowania życia kulturalnego polityce poetyka socrealizmu określała cele literatury, do których należało: wzywanie do budowy socjalizmu 18
naśladowanie rzeczywistości zgodnie z założeniami marksizmu (rzeczywistość fabryk i kołchozów) przedstawianie sytuacji typowych, powszechnych uprzywilejowanie tematyki pracy ukazywanie pozytywnych bohaterów, będących reprezentantami pracujących mieszkańców wsi i miast, oraz negatywnych, którymi byli wrogowie komunizmu propagowanie urzędowego optymizmu twórczość miała być zrozumiała dla wszystkich czytelników rezultatem takich działań było pojawienie się w literaturze powieści produkcyjnej, czyli socrealistycznej (miejsce akcji w tego rodzaju powieściach to fabryka, kołchoz lub budowa; socjalistycznej ideologii, którą reprezentował bohater pozytywny, podporządkowane były perypetie, a nawet wątek miłosny; istotną rolę pełnił odautorski komentarz); ten typ powieści reprezentują między innymi utwory Przy budowie Tadeusza Konwickiego, Traktory zdobędą wiosnę Witolda Zalewskiego 19
poezję okresu socrealizmu reprezentują między innymi Strofy o planie sześcioletnim Jana Brzechwy, a także Słowo o Stalinie Władysława Broniewskiego Czas: Odwilż 1953 1956 i polski Październik ; 1968 r. Wydarzenia polityczne: śmierć Stalina (5 marca 1953 roku), początek odwilży (1954 1955) na XX Zjeździe KPZR (luty 1956 roku) Nikita Chruszczow skrytykował rządy Stalina czerwiec 1956 roku protesty robotników w Poznaniu; 28 czerwca 1956 roku został nazwany czarnym czwartkiem wówczas do protestujących robotników oddano strzały październik 1956 roku powrót Władysława Gomułki do władzy (zwolnienie z więzienia kardynała Stefana Wyszyńskiego) lata 60. okres tzw. małej stabilizacji 1964 r. List 34 list 34 pisarzy skierowany do Józefa Cyrankiewicza jako protest przeciwko ograniczeniu swobód politycznych i cenzurze 20
1967 r. początek propagandy i polityki antysemickiej (w wojnie izraelsko-egipskiej Polska opowiedziała się po stronie arabskiej) na przełomie 1967 i 1968 roku w Czechosłowacji zaszły zmiany o charakterze polityczno-kulturalnym; do zdławienia demokratycznych dążeń użyto wojsk Układu Warszawskiego, w tym także sił polskich 1968 r. wystąpienia antyżydowskie w Polsce marzec 1968 roku zakaz wystawiania Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka (premiera dramatu mająca miejsce 25 listopada 1967 roku spotkała się z krytyczną recenzją w Trybunie Ludów ) spowodował akcje protestacyjne i strajki na uczelni; odpowiedzią na takie działania było tłumienie manifestacji oraz zatrzymanie wielu osób (m.in. Adama Michnika, Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego), niektórzy pracownicy naukowi stracili pracę (m.in. Leszek Kołakowski i Maria Hirszowicz), wielu studentów wyrzucono z uczelni lub zawieszono w prawach studenckich Ogólna charakterystyka literatury: po śmierci Stalina w literaturze oraz w innych dziedzinach nastąpiło rozluźnienie cenzury; w mniej- 21
szym stopniu przestrzegano programu realizmu socjalistycznego autorzy zaczęli krytykować socrealizm, powstawały utwory należące do nurtu obrachunkowego (np. Poemat dla dorosłych Adama Ważyka, Ciemności kryją ziemię Jerzego Andrzejewskiego) powstawały instytucje kulturalne, kluby jazzowe, teatry studenckie, między innymi Piwnica pod Baranami, Teatr na Tarczyńskiej nastąpiło otwarcie na literaturę emigracyjną i zachodnią (utwory Witolda Gombrowicza, Czesława Miłosza, Alberta Camusa, Johna Steinbecka, Samuela Becketta) zaczęto zwracać uwagę na pisarzy wyklętych, takich jak Witkacy czy Schulz w literaturze nastąpił zwrot ku grotesce (Sławomir Mrożek), pojawił się nowy typ bohatera będącego w opozycji do bohatera socrealistycznego wydarzeniem, które wzbudziło ożywioną dyskusję, było ukazanie się na emigracji Zniewolonego umysłu Czesława Miłosza był to okres licznych debiutów młodych poetów; pokolenie Współczesności (twórcy skupieni wokół czasopisma Współczesność ) reprezentowali 22
między innymi: Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Zbigniew Herbert, Jerzy Harasymowicz, Ernest Bryll, Edward Stachura; wymienionych poetów łączyły przeżycia pokoleniowe: wczesne dzieciństwo przypadające na lata wojny, stalinowska młodość i październikowy przewrót, a także bunt wobec zakłamanej kultury w tym czasie miał także miejsce debiut prozaików młodego pokolenia, do którego należeli Andrzej Bursa, Marek Hłasko, Marek Nowakowski od 1955 roku ważną rolę odgrywało pismo Po prostu, które reprezentowało poglądy studentów i inteligencji wyznającej antystalinowskie ideały; w artykule wstępnym redaktorzy pisali: Jesteśmy grupą niezadowolonych chcielibyśmy więcej, mądrzej i lepiej; pismo to zostało zamknięte w październiku 1957 roku, a decyzja ta wywołała falę zamieszek w Warszawie lata 60. to czas małej stabilizacji, która w literaturze oznaczała swobodę w zakresie kwestii artystycznych; ceną za to było milczenie w sprawach publicznych 23
na skutek atmosfery panującej w kraju pod koniec 1968 roku wielu uczonych i pisarzy wyemigrowało, np. Sławomir Mrożek, Leszek Kołakowski ważnym faktem literackim było ukształtowanie się formacji poetyckiej określonej jako Nowa Fala, potem również jako pokolenie 68; reprezentantów tej grupy łączyły wspólne doświadczenia pokoleniowe, czyli wydarzenia z 1968 roku (demonstracje studentów i represje); przedstawiciele Nowej Fali to między innymi: Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki oraz związana z tym ugrupowaniem Ewa Lipska; program Nowej Fali zakładał protest wobec wszelkich form fałszowania rzeczywistości, nawiązywanie do polskich realiów w poezji, demaskowanie języka obfitującego w slogany i hasła propagandowe, odrzucenie konformizmu, bunt wobec zastanej rzeczywistości Czas: 1970 1980 Wydarzenia polityczne: kryzys polityczny i ekonomiczny (grudzień 1970 roku); niezadowolenie społeczeństwa, spowodowane trudną sytuacją materialną, zostało pogłębione dra- 24
styczną podwyżką cen artykułów żywnościowych i przemysłowych, co doprowadziło do demonstracji, które krwawo stłumiono; wydarzenia grudniowe miały miejsce na Wybrzeżu, do pierwszych wystąpień robotników doszło 14 grudnia w Gdańsku 17 grudnia 1970 roku miała miejsce masakra robotników w Gdyni; tego dnia ukazała się fałszywa informacja prasowa na temat wydarzeń na Wybrzeżu od władzy odsunięty został Władysław Gomułka pierwszym sekretarzem PZPR został Edward Gierek nasiliła się propaganda sukcesu strajk pracowników przemysłu tekstylnego w Łodzi (luty 1971 roku) anulowana została uchwała rządowa z grudnia 1970 roku o podwyżce cen manifestacje ludności w Gdańsku i Gdyni (maj 1971 roku) 1975 r. zaczęły pojawiać się sprzeczne informacje na temat polskiego zadłużenia za granicą; gwałtowny wzrost tego zadłużenia to efekt chwilowej poprawy statusu materialnego Polaków 25
1976 r. projekt podwyżek cen wywołał strajki oraz protesty w Radomiu, Ursusie, Łodzi, Starachowicach, Płocku; w ich rezultacie podwyżki zostały odwołane; wydarzenia te dały początek najpoważniejszemu kryzysowi lat 70. w Polsce kolejne napięcia w środowisku studenckim wywołała tragiczna śmierć (na skutek pobicia przez milicję) studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisława Pyjasa (maj 1977 roku); pogrzeb stał się manifestacją polityczną 1978 r. Karol Wojtyła został wybrany na papieża na VIII Zjeździe PZPR ponownie na I sekretarza KC PZPR wybrano Edwarda Gierka (15 lutego 1980 roku) w 1980 roku miały miejsce kolejne podwyżki cen, a ich następstwem były strajki wydarzenia w Stoczni Gdańskiej (sierpień 1980 roku) fala strajków w całym kraju powstanie NSZZ Solidarność (1980 r.) odsunięcie od władzy Edwarda Gierka 26
Ogólna charakterystyka literatury: powstają wydawnictwa drugiego obiegu, np. Niezależna Oficyna Wydawnicza, Pokolenie, które publikują utwory Tadeusza Konwickiego, Czesława Miłosza ukazuje się kwartalnik literacki Zapis, który jest redagowany m.in. przez Jerzego Andrzejewskiego, Stanisława Barańczaka, Jacka Bocheńskiego, Kazimierza Brandysa debiutują także młodzi autorzy prozy, np. Jerzy Krzysztoń w poezji w dalszym ciągu obecni są twórcy już uznani, m.in. Stanisław Barańczak, Ewa Lipska, Zbigniew Herbert, Jarosław Iwaszkiewicz interesującym zjawiskiem literackim jest poezja Edwarda Stachury istnieje grupa Teraz powstała w 1968 roku oraz tworzą poeci nazwani pokoleniem 76, m.in. Jan Polkowski, Bronisław Maj, Tomasz Jastrun, Antoni Pawlak rozwija się także dramat, sztuki piszą: Tadeusz Różewcz ( Białe małżeństwo ), Sławomir Mrożek ( Emigranci ); do Polski docierają dramaty Witolda Gombrowicza; autorzy tacy jak: Ernest 27
Bryll, Stanisław Grochowiak, Zbigniew Herbert podejmują próby stworzenia dramatu poetyckiego bardzo ważnym wydarzeniem literackim było przyznanie Nagrody Nobla Czesławowi Miłoszowi (1980 r.) Czas: 1981 1989 Wydarzenia polityczne: przewodniczącym Solidarności został Lech Wałęsa premierem PRL oraz szefem partii jest gen. Wojciech Jaruzelski 13 grudnia 1981 roku w Polsce został wprowadzony stan wojenny; nastąpiły liczne aresztowania, internowania i zawieszenie działalności wszelkich związków zawodowych Solidarność rozpoczęła działalność konspiracyjną 16 grudnia 1981 roku miały miejsce wydarzenia w kopalni Wujek (na skutek ataku milicji zginęło 7 górników, a 39 zostało rannych) 10 grudnia 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał pokojową Nagrodę Nobla, którą w imieniu wyróżnionego odebrała żona Danuta Wałęsowa wraz 28
z synem Bogdanem; komisja parlamentu norweskiego przyznała Wałęsie tak wysokie wyróżnienie za przyczynienie się przy jednoczesnych osobistych ofiarach do zagwarantowania pracującym praw do tworzenia ich własnych organizacji październik 1984 roku zamordowanie księdza Jerzego Popiełuszki wrzesień 1986 roku Solidarność wznowiła jawną działalność w 1989 roku miały miejsce obrady Okrągłego Stołu, podczas których wypracowano porozumienie w kwestiach politycznych i gospodarczych, ustalono wybory do sejmu i senatu; w rezultacie nastąpił upadek władzy komunistycznej Ogólna charakterystyka literatury: po ogłoszeniu stanu wojennego nasilił się ruch wydawniczy drugiego obiegu; ukazały się między innymi Zniewolony umysł Czesława Miłosza, Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego znaczna grupa polskich twórców znalazła się na emigracji, wielu internowano, np. Wiktora Woroszylskiego, Jana Polkowskiego, Jacka Bocheńskiego, Andrzeja Szczypiorskiego 29
z wydarzeniami politycznymi wiązało się zjawisko literatury gorącej, którą reprezentuje między innymi Raport o stanie wojennym Marka Nowakowskiego cechą charakterystyczną literatury stanu wojennego jest jej znaczne upolitycznienie koniec lat 80. odznaczał się nasileniem literatury wspomnieniowej; ukazały się także materiały do tej pory ukrywane rok 1989 to początek nowej epoki, okresu pozbawionego cenzury, bez drugiego obiegu wydawniczego Czas: po roku 1989 Wydarzenia polityczne: w 1990 roku nastąpiło rozwiązanie PZPR w kwietniu 1990 roku Sejm uchwalił ustawę o zniesieniu cenzury Lech Wałęsa został prezydentem Polski, zwyciężając w drugiej turze wyborów (9 grudnia 1990 roku) w 1995 roku Aleksander Kwaśniewski został prezydentem kraju w 1997 roku Sejm uchwalił Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej 30
w 2000 roku Aleksander Kwaśniewski ponownie wygrał wybory prezydenckie Ogólna charakterystyka literatury: widoczna jest komercjalizacja rynku wydawniczego i dominacja literatury popularnej z uwagi na fakt, że jest to współczesne życie literackie, nie ma ujęć o charakterze syntetycznym w kulturze, a więc także w literaturze, występuje zjawisko mieszania elementów kultury wysokiej i niskiej pojawiło się młode pokolenie debiutantów pokolenie brulionu; reprezentują je między innymi: Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Marcin Sendecki, Dariusz Foks, Krzysztof Koehler do najciekawszych debiutów zaliczyć można wystąpienia takich twórców, jak: Manuela Gretkowska, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk popularność zyskała poezja śpiewana, np. Jacka Kaczmarskiego, Grzegorza Turnaua ważną rolę odgrywa esej i reportaż wydarzeniem wielkiej wagi było przyznanie Nagrody Nobla Wisławie Szymborskiej (1996 r.) 31