PATENT EUROPEJSKI ZE SKUTKIEM JEDNOLITYM

Warszawa, 18 lipca 2012 r. PATENT EUROPEJSKI ZE SKUTKIEM JEDNOLITYM Informacje ogólne: Patent europejski ze skutkiem jednolitym (tzw. patent jednolity ) będzie funkcjonował obok patentów krajowych oraz patentu europejskiego działającego w oparciu o Konwencję Monachijską z 1973 r. Będzie on udzielany jak każdy klasyczny patent europejski - przez Europejski Urząd Patentowy. Na negocjowany tzw.: pakiet patentowy składają się następujące elementy: 1. projekt rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej, 2. projekt rozporządzenia Rady wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej w odniesieniu do ustaleń dotyczących tłumaczeń, 3. projekt umowy międzynarodowej o Jednolitym Sądzie Patentowym (JSP) wraz z projektem Statutu. Rozwiązania przewidziane w umowie o JSP zostaną uszczegółowione w projekcie regulaminu JSP. Zmiany wprowadzone w ramach tzw. pakietu patentowego: Ad. 1. Rozporządzenie to daje możliwość uzyskania ochrony jednolitej na terenie państw członkowskich UE (aktualnie pozostających w procedurze wzmocnionej współpracy). Przedsiębiorca, składając wniosek o ochronę patentową dla swojego wynalazku, będzie mógł od razu (ale także na późniejszym etapie) zaznaczyć, że wnioskuje o ochronę jednolitą. Po przyznaniu ochrony, patent będzie obowiązywał jednocześnie i w takim samym zakresie na terenie wszystkich państw uczestniczących w systemie wzmocnionej współpracy, które ratyfikowały umowę o Jednolitym Sądzie Patentowym. Jakiekolwiek zmiany zakresu ochrony patentu, takie jak jego unieważnienie, ograniczenie, przeniesienie czy udzielenie licencji będą wywoływały skutki na terenie wszystkich państw UE uczestniczących w systemie. Przedsiębiorstwa w celu uzyskania ochrony patentowej nie będą musiały dokonywać tzw. walidacji (potwierdzenia) patentu w poszczególnych państwach członkowskich, żeby jednolity patent wywoływał w nich skutki. Celem tego rozwiązania jest obniżenie dla przedsiębiorców kosztów uzyskania ochrony patentowej i jej utrzymania. W porównaniu do kosztów uzyskania ochrony klasycznego patentu europejskiego we wszystkich państwach UE koszt uzyskania ochrony w ramach patentu jednolitego będzie o około 70% niższy. Zgłoszenie patentu jednolitego, jak i opłaty za jego przyznanie oraz utrzymywanie będą w dalszym ciągu wnoszone do Europejskiego Urzędu Patentowego. Zmienia się sposób redystrybucji opłat za utrzymanie patentów 50% całej opłaty będzie rozdysponowywane pomiędzy krajowe urzędy ds. własności przemysłowej (UP RP), tak by na poziomie 1

państwa członkowskiego można było podejmować efektywne działania na rzecz wzrostu innowacyjności, a zwłaszcza patentowania wynalazków. Ad. 2 Rozporządzenie językowe przede wszystkim znosi obowiązek tłumaczenia udzielonego patentu europejskiego ze skutkiem jednolitym na języki wszystkich państw członkowskich, w których będzie obowiązywał. Sam wniosek o ochronę patentu europejskiego z jednolitym skutkiem może zostać złożony w każdym z języków urzędowych Europejskiej Organizacji Patentowej (EPO) - tak jak w oparciu o przepisy Konwencji Monachijskiej. Natomiast ochrona praw patentowych, w patencie europejskim z jednolitym skutkiem będzie przyznawana w jednym z trzech języków urzędowych EPO (angielskim, niemieckim i francuskim). W okresie przejściowym który będzie obowiązywał przez minimum 6 lat (a maksymalnie aż 12 lat) do wniosku o rejestrację jednolitego skutku, dołącza się: jeśli językiem postępowania jest francuski lub niemiecki, pełne tłumaczenie opisu patentu europejskiego na język angielski; lub jeśli językiem postępowania jest angielski, pełne tłumaczenie opisu patentu europejskiego na dowolny inny język urzędowy Unii. Takie rozwiązania w zakresie tłumaczeń znacząco obniżą koszty tłumaczeń patentów na języki poszczególnych państw ponoszone przez właścicieli patentów. Powyższe może także oznaczać, że przedsiębiorca, nie będący właścicielem patentu może mieć obiektywną trudność w uzyskaniu pewności odnośnie do zakresu praw chronionych patentem (tym samym do zakresu swoich możliwych działań, aby nie naruszyć czyichś praw chronionych), ale: Rozporządzenie językowe przewiduje ponadto: Funkcjonowanie systemu tłumaczeń automatycznych; Zasadę obowiązku ręcznego tłumaczenia dokumentacji patentowej w przypadku sporu i na żądanie potencjalnie naruszającego na język obowiązujący w kraju potencjalnego naruszenia lub na język kraju, w którym siedzibę ma potencjalnie naruszający patent jednolity; Domniemanie dobrej wiary po stronie MŚP, które są narażone na ryzyko naruszenia praw z patentu. Ad. 3 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) krytycznie ocenił poprzednią wersję projektu umowy międzynarodowej pomiędzy Unią Europejską i jej państwami członkowskimi oraz państwami trzecimi z 2009 r., której celem było powołanie wspólnego sądu patentowego. 2

Mając na uwadze zalecenia i wątpliwości TSUE w zakresie zgodności z prawem UE, projekt umowy międzynarodowej został poddany gruntownym zmianom: Umowa międzynarodowa będzie zawarta jedynie pomiędzy państwami członkowskimi UE bez udziału samej UE oraz bez udziału państw trzecich; Jednolity Sąd Patentowy będzie miał charakter sądu wspólnego dla państw członkowskich. Z perspektywy krajowych porządków konstytucyjnych będzie funkcjonował jako sąd międzynarodowy, ale jednocześnie tak jak każdy sąd krajowy będzie miał prawo i obowiązek zwracać się do TSUE z wnioskiem o wydanie orzeczeń prejudycjalnych; Wszystkie państwa członkowskie solidarnie ponosić będą odpowiedzialność za wyroku tego sądu. W przypadku naruszenia przez sąd prawa UE podmiotom przysługiwać będzie roszczenie odszkodowawcze od państw członkowskich; W ramach systemu przewidziano funkcjonowanie oddziałów lokalnych sądu w poszczególnych państwach członkowskich (w zależności od woli państwa członkowskiego i jego potrzeb), oddziałów regionalnych (które poszczególne państwa członkowskie będą mogły ustanowić na mocy umowy międzynarodowej np. w przypadku, gdy uznają za zbędne funkcjonowanie sądu lokalnego) oraz oddziału centralnego, a także jednego sądu apelacyjnego; Państwa członkowskie będą wspólnie ponosić koszty utrzymania systemu, ale co do zasady każde państwo ponosić będzie koszty utrzymania oddziału mającego siedzibę na jego terytorium; Co do zasady językiem postępowania przed Jednolitym Sądem Patentowym będzie język państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma oddział, przed którym toczyć będzie się postępowanie. Przewidziano również szereg ułatwień w zakresie zmiany języka postępowania, które jednak ograniczone są zawsze do języka, w którym patent został udzielony i obwarowane są ochroną pozwanego (por. poniżej); Orzeczenie JSP w sprawie ochrony patentowej (a więc ważności i naruszenia patentu) będzie wywoływało skutki na terytorium wszystkich państw aktualnie pozostających w systemie. Jest to szczególnie ważne, by można było mówić o rzeczywistej jednolitej ochronie we wszystkich państwach członkowskich. Korzyści dla MŚP ale też np. dla jednostek naukowo-badawczych W trakcie negocjacji, jakie miały miejsce podczas PR PL, udało się wprowadzić szereg zmian korzystnych zarówno dla przedsiębiorców potencjalnie naruszających patenty, ale też dla uniwersytetów czy jednostek naukowo-badawczych o ile było tylko możliwe uzyskując równowagę rozwiązań. W szczególności dotyczy to preferencji przysługujących MŚP. W rozporządzeniach: okres przejściowy na tłumaczenia maszynowe od 6 do 12 lat (rozp. językowe) domniemanie dobrej wiary (bona fide) w stosunku do MŚP, jednostek badawczo-rozwojowych, a także uniwersytetów (rozp. językowe) 3

podmiotowe ograniczenie systemu rekompensat za poniesione koszty tłumaczeń dokumentacji patentowej do MŚP, jednostek badawczo-rozwojowych, a także uniwersytetów (rozp. językowe) niższe opłaty dla MŚP za odnowienie patentu (rozp. materialne) W umowie o JSP: W trakcie negocjacji szczególną uwagę zwrócono przede wszystkim na to, by sytuacja procesowa polskiego przedsiębiorcy potencjalnie naruszającego patent nie uległa pogorszeniu. Podstawową zasadą pozostaje ta, zgodnie z którą sprawę prowadzi się przed sądem państwa, w którym doszło do naruszenia patentu. Wszystkie oddziały sądu regionalne, centralny i apelacyjny będą składały się z sędziów (prawników oraz sędziów technicznych) różnych narodowości sprawa przeciwko przedsiębiorcy z PL nie będzie prowadzona przez 3 sędziów niemieckich. Opłata sądowa będzie ustalana w sposób stały, a powyżej pewnej wartości sporu będzie uzależniona od jego wartości pozwoli to sędziom JSP w aktywny sposób eliminować pozwy tzw. troli patentowych i rozróżniać sytuację podmiotów wykorzystujących patenty w praktyce np. we wdrażaniu produkcji, itp. od podmiotów zajmujących się jedynie budowaniem portfolio patentów w celu szantażu innych producentów. Zobowiązanie do ustalania opłat sądowych na takim poziomie, by zapewnić realizację zasady dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza biorąc pod uwagę sytuację MSP, mikroprzedsiębiorstw, osób fizycznych, organizacji non-profit, uniwersytetów oraz publicznych organizacji badawczych. Zasady językowe: Co do zasady językiem postępowania przed Jednolitym Sądem Patentowym będzie język patentu, w którym toczyło się postępowanie o udzielenie patentu, jakkolwiek wprowadzono szereg zasad szczegółowych celem uprzywilejowania języków narodowych: a. język siedziby oddziału sądu w lokalnym oddziale JSP; b. język siedziby oddziału sądu, albo ten który państwa członkowskie wyznaczą jako język właściwy w przypadku regionalnego oddziału JSP; c. strony mogą uzgodnić między sobą stosowanie języka, w którym patent został udzielony, ale musi to zostać zatwierdzone przez właściwy oddział sądu. Jeżeli sąd nie wyrazi zgody, strona może poprosić o przeniesienie sprawy do oddziału centralnego tutaj również jest wymagana zgoda sądu; d. za zgodą stron, kierując się zasadami ułatwienia postępowania i zasadą słuszności oddział lokalny lub regionalny może zadecydować o zmianie języka na język, w którym patentu udzielono; e. na wniosek jednej ze stron - po wysłuchaniu drugiej strony i stanowiska panelu sędziowskiego Prezes Sądu Pierwszej Instancji może podjąć decyzję o użyciu języka patentu jako języka postępowania ale tylko i wyłącznie ze względu na zasadę słuszności, po rozpatrzeniu wszystkich okoliczności, wliczając w to stanowiska stron, a przede wszystkim pozycję oskarżonego. W takim wypadku na wniosek strony sąd zapewnia dodatkowe tłumaczenia pisemne i ustne w trakcie postępowania; 4

f. na wniosek strony każdy oddział sądu zapewni tłumaczenia w postępowaniu ustnym; g. jeżeli sprawa o naruszenie patentu toczy się przed oddziałem centralnym (przed nim sprawy zawsze toczą się w języku patentu) pozwany będzie miał prawo otrzymać na wniosek tłumaczenia odpowiednich dokumentów w języku państwa, gdzie ma siedzibę lub główne miejsce prowadzenia działalności lub miejsce prowadzenia działalności. Co do zasady do sądu centralnego, gdzie obowiązuje język patentu, trafiają sprawy: a. jeżeli nie ma oddziału lokalnego albo regionalnego b. jeżeli strony uzgodnią to między sobą c. co do zasady przy całej liście skarg i spraw którymi zajmować się będzie JSP ustalone zostało, że do oddziału centralnego trafiają sprawy dotyczące tylko 3 kwestii: i. unieważnienia patentu musi być w centralnym, bo skutek ma być na terytorium wszystkich państw członkowskich ii. odszkodowania za licencje iii. powództwa wzajemne w sprawach toczących się w sądach lokalnych i regionalnych co zapewni skrócenie drogi postępowania, zapewnienie ekonomiki postępowania i upewnienie się, że szybko dojdzie do rozstrzygnięcia sporu bez narażania stron na straty W odniesieniu do środków tymczasowych (czyli np. możliwość zakazu produkcji do momentu rozstrzygnięcia praw z patentu lub zajęcie kont) PR PL wprowadziła zapis zgodnie z którym strona wnioskująca będzie zmuszona złożyć odpowiednie zabezpieczenie na wypadek poniesienia szkody przez pozwanego. Pozostałe zagadnienia związane z tzw. pakietem patentowym Aktualny stan prac: Na ostatnim posiedzeniu Rada Europejska przyjęła ustalenia, zgodnie z którymi m.in.: siedziba oddziału centralnego JSP wraz z biurem Prezesa Sądu Pierwszej Instancji umieszczona zostanie w Paryżu, a także zapewnienie, że funkcja pierwszego prezesa JSP powierzona zostanie Francuzowi; utworzone zostaną dwa klastry tematyczne oddziału centralnego JSP jednego w Londynie, a drugiego w Monachium; zasugerowano usunięcie art. 6-8 z projektu rozporządzenia materialnego (artykuły te dotyczą uprawnień właściciela patentu, a także działań, które mogą być podjęte przez osoby trzecie, a które nie będą traktowane jako naruszenie patentu), które stanowią powtórzenie odpowiednich przepisów materialnych umowy o JSP. Z uwagi na tak określony ww. pakiet rozwiązań z Rady Europejskiej, PE przełożył na wrzesień 2012 r. debatę i głosowanie plenarne dotyczące pakietu patentowego zaplanowane wstępnie na 3 i 4 lipca br. 5

PE jest zdania, iż usunięcie art. 6-8 dotyczących skutków przyznania patentu o jednolitym skutku z projektu rozporządzenia materialnego zasługuje na pogłębioną analizę przed głosowaniem plenarnym. Zgodność z prawem Unii Europejskiej PR PL przejęła projekt umowy o JSP, wobec którego TSUE wydał negatywną opinię i doprowadziła do jego zgodności z prawem UE, m.in. poprzez jednoczesne wyraźne odróżnienie charakteru Jednolitego Sądu Patentowego od sądów krajowych (sąd międzynarodowy) oraz zapewnienie JSP możliwości funkcjonowania analogicznie do sądów krajowych. Powyższe oznacza, że JSP nie jest częścią krajowych systemów sądownictwa w rozumieniu krajowych przepisów konstytucyjnych ale jednocześnie analogicznie jak sądy krajowe w państwach członkowskich UE jest zobowiązany do stosowania prawa UE i ma prawo i obowiązek zwracania się do Trybunału Sprawiedliwości UE w wnioskami o wydanie orzeczeń wstępnych i interpretacje przepisów. Jedyna analogia jaka została zastosowana przy projektowaniu JSP to analogia do sądu wspólnego dla Belgii, Holandii i Luksemburga, którego funkcjonowanie zostało uznane przez TSUE za godne z prawem UE i wskazane przez niego wprost jako jedno z właściwych rozwiązań. Zgodność z Konstytucją RP Pojawiające się w prasie zarzuty dotyczące niezgodności systemu z Konstytucją RP nie są zasadne. Należy podkreślić, że użyte w preambule projektu sformułowanie Unified Patent Court will be a court common to the Contracting Member States and thus part of their judicial systems nie oznacza, że JSP będzie sądem w rozumieniu rozdziału VIII Konstytucji. Sformułowanie to nie może być oceniane w oderwaniu od pozostałych zmian, które zostały wprowadzone w celu zapewnienia zgodności projektu z opinią Trybunału 1/09. JSP jako sąd wspólny, tworzony umową międzynarodową ma w rozumieniu przepisów krajowych państw członkowskich charakter sądu międzynarodowego. Motyw 10 Preambuły i użyta w nim konstrukcja wskazują, że JSP działa tak jak sądy krajowe w odniesieniu do zapewnienia stosowania przezeń prawa UE i obowiązek współpracy z TSUE. Motyw ten celowo wskazuje, że w swoim działaniu JSP kieruje się tymi samymi zasadami i działa w ten sam sposób, jak sąd krajowy. Takie rozumienie znaczenia pojęcia użytego w motywie 7 Preambuły oraz art. 14b projektu umowy w świetle funkcji, którą ma spełniać (a więc zapewnienie możliwości zadawania pytań prejudycjalnych i potwierdzenie odpowiedzialności państw członkowskich za wyroki JSP naruszające prawo UE tak jak w przypadku sądów krajowych) potwierdzone zostało opinią Służb Prawnych Rady (15856/11) z dnia 21 października 2011 r. Podczas PR PL zapewniono, że to poszczególne państwa członkowskie będą decydowały, czy spełnione zostały warunki obowiązujące do sprawowania urzędu sędziowskiego w danym kraju. Ponadto, wprowadzono odpowiednie przepisy dotyczące kwalifikacji wymaganych od kandydatów na sędziów JSP, które sprowadzają się do: wykształcenia, doświadczenia zawodowego i obywatelstwa jednego z państw członkowskich UE uczestniczących w systemie. Oznacza to, że sędziowie desygnowani tylko decyzją PL do grupy sędziów JSP (Pool of Judges) będą następnie szkoleni celem przygotowania do pracy w JSP. Nie jest więc prawdą, że w składach orzekających JSP nie będzie polskich sędziów, mimo, że w chwili obecnej PL nie dysponuje dużą liczbą sędziów już wyspecjalizowanych w sprawach patentowych (co z kolei wiąże się także z brakiem wyspecjalizowanych w zakresie prawa własności przemysłowej struktur polskiego sądownictwa). 6

Polityka innowacyjności Odnośnie do całego systemu wspierania polityki innowacyjności należy pamiętać o instrumentach, które dzisiaj nie są wykorzystywane w pełni i o zadaniach, które na tym odcinku mogłyby być ewentualnie dopracowane zadaniach realizowanych też przez inne instytucje. Należy wspierać i edukować przedsiębiorców, podnosić skutecznie poziom innowacyjności polskiej gospodarki, która ma wielki, niewykorzystany potencjał. Do rozwiązania problemu niskiego poziomu innowacyjności nie przyczyni się pozostawanie poza systemem jednolitej ochrony patentowej. Przeciwnie poprzez inwestowanie publicznych i prywatnych środków w badania i rozwój (w tym także na ochronę własności przemysłowej) oraz promocję współpracy: czy pomiędzy przedsiębiorcami (klastry), pomiędzy nauką a biznesem jak również współpracy międzynarodowej w perspektywie średnio i długoterminowej możliwe jest uzyskanie efektu wzrostu poziomu innowacyjności polskiej gospodarki. Działania Ministerstwa (resortu) Środowiska będą się więc koncentrowały na kontynuacji takich programów jak GreenEvo czy GEKON. Nie można też pomijać kwestii karencji przed wejściem w życie systemu patentu jednolitego przewidziany jest okres przynajmniej 7 lat (z możliwością dalszego przedłużenia) podczas którego przedsiębiorcy będą mogli zadecydować, czy chcą by sprawy z zakresu klasycznych patentów europejskich rozpatrywane były przez JSP, czy też z dotychczasowego rozwiązania (a więc przez sądy krajowe) Wzmocniona współpraca Dzięki staraniom RP przyjęte rozwiązanie przewiduje, że cały pakiet aktów prawnych zaczyna obowiązywać dopiero po ratyfikacji przez dane państwo umowy o JSP. Tak więc do momentu ratyfikacji przez RP umowy o JSP patent jednolity nie będzie mógł obowiązywać na naszym terytorium oznaczać to będzie pozostawanie Polski poza systemem. Należy podkreślić że wycofanie się ze wzmocnionej współpracy oznaczałoby także brak możliwości konstruktywnego udziału w dalszych pracach, tj. nad zasadami postępowania przed JSP (Rules of Procedure). 7