Seminarium Profilaktyki Bezdomności Profilaktyka i Walka z Uzależnieniem jako element przeciwdziałania bezdomności które odbyło się 15 grudnia 2009, o w godzinach 11:00-15:30, Urząd Miasta i Gminy w Nowym Dworze Gdaoskim, sala Rady Miasta, ul. Wejhera 3 1 W spotkaniu uczestniczyli: 1. Ewa Bełdowska PCTWSS Gdaosk 2. Dorota Betkier PCPR Nowy Dw. Gdaoski 3. Elżbieta Borszcz PFWB 4. Łukasz Browarczyk PFWB 5. Krystyna Brzozowska PCPB MONAR-MARKOT Gdaosk 6. Maria Chlebowska MOPS Sopot 7. Krystyna Cwyl M-GOPS Nowy Dw. Gdaoski 8. Urszula Cychylik M-GOPS Nowy Dw. Gdaoski 9. Maciej Dębski Uniwersytet Gdaoski 10. Bożena Dołkowska MOPS Gdaosk 11. Gabriela Dywizjusz M-GOPS Nowy Dw. Gdaoski 12. Zbigniew Klewicz Stowarzyszenie na rzecz Osób Uzależnionych i Umierających Osiem 13. Aneta Kordek PCPR Nowy Dw. Gdaoski 14. Adam Koszutowski Stowarzyszenie Horyzont 15. Sylwia Krasucka Stowarzyszenie Homo Liber 16. Jolanta Łepek TPBA Koło Koszalioskie 17. Krzysztof Ługowski MOPS Rumia 18. Barbara Łukasiewicz M-GOPS Nowy Dw. Gdaoski 19. Aleksandra Maj TPBA Koło Gdaoskie Centrum Integracji Społecznej 20. Anna Marciniak GOPS Malbork 21. Bogdan Palmowski ChSD oddz. ter. w Gdyni 22. Justyna Pobran M-GOPS Sztum 23. Ewa Prill MOPS Nowy Staw 24. Beata M. Prusak PFWB 25. Stanisław Rączka Radny 26. Justyna Rozbicka TPBA Koło Gdaoskie Centrum Integracji Społecznej 27. Agnieszka Rumpocka PCK 28. Alicja Skotnicka M-GOPS Nowy Dw. Gdaoski 29. Tadeusz Studzioski UM Nowy Dw. Gdaoski
30. Ewa Ściuba Urząd Gminy Sztutowo 31. Jarosław Trąbka Fundacja Zorza 32. Janusz Witkowski Pomorska Rada Osób Bezdomnych 33. Ewa Zając MOPS Gdaosk 34. Katarzyna Żukowska PCPR Nowy Dw. Gdaoski 2 Program seminarium: 11:00-11:15 Powitanie uczestników Tadeusz Studzioski, Burmistrz Nowego Dworu Gdaoskiego 11:15-11:45 Uzależnienie osób bezdomnych w perspektywie badao socjologicznych Maciej Dębski, Uniwersytet Gdaoski 11:45-12:05 Profilaktyka i Walka z Uzależnieniem jako element przeciwdziałania bezdomności Bogdan Palmowski, Chrześcijaoskie Stowarzyszenie Dobroczynne Odział w Gdyni 12:05-13:00 Dyskusja 13:00-13:30 Przerwa 13:30-13:50 Komisja Antyalkoholowa dobra praktyka działao w rejonie Nowego Dworu Gdaoskiego Urszula Cychylik, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdaoskim 13:50-14:10 Zasady funkcjonowania oddziału leczenia uzależnieo z perspektywy lekarza i psychologa na przykładzie Stowarzyszenia Na Rzecz Leczenia Uzależnionych i Umierających OSIEM Mirosława Maszk-Witkowska, Sylwia Krasucka 14:10-14:30 Gdaoski model pracy z osobą uzależnionej od Alkoholu Ewa Zając, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gdaosku 14:30-15:30 Podsumowanie, dyskusja i próba wypracowania rekomendacji w zakresie walki z uzależnieniem jako elementu przeciwdziałania bezdomności Moderatorzy: Dorota Betkier, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Dworze Gdaoskim Gabriela Dywizjusz, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdaoskim, Zbigniew Klewicz, Stowarzyszenie na rzecz Osób Uzależnionych i Umierających OSIEM
Przebieg Seminarium: ul. Ks. Józefa Zator Przytockiego 4; 80-245 Gdańsk Wrzeszcz Zbigniew Klewicz otworzył Seminarium, następnie w kilku słowach opowiedział o tematyce spotkania. Przekazał głos burmistrzowi Miasta Nowego Dw. Gdaoskiego Tadeusz Studzioski, który przywitał uczestników, podziękował za zorganizowanie wydarzenia właśnie w tej miejscowości. Podkreślił, że problematyka bezdomności jest ważna, że często stanowi wyrzut sumienia dla decydentów, jest namacalnym dowodem niedociągnięd w polityce mieszkaniowej. W powitaniu wskazał także, że częstym akcydensem bezdomności jest uzależnienie od alkoholu. 3 Po powitaniu zgromadzonych przez burmistrza prowadzący, skrótowo przypomniał program spotkania i oddał głos pierwszemu prelegentowi Maciejowi Dębskiemu, który mówił o Uzależnieniu osób bezdomnych w perspektywie badao socjologicznych. Dane, na których się opierał pochodzą z dwóch źródeł badania socjodemograficzne realizowane na Pomorzu w dwuletnich odstępach od 2001 roku, oraz badanie psychospołecznego profilu osoby bezdomnej. Jeśli chodzi o poza pomorskie źródła, to dostępne jest jedno badanie poświęcone uzależnionym bezdomnym. Pomorskie dane dotyczą jedynie pomorskiej i trójmiejskiej populacji ludzi bezdomnych. Pierwsze wniosek jest taki, że w sposób usystematyzowany nie realizuje się diagnoz uzależnienia od alkoholu populacji ludzi bezdomnych. Jak wskazują pomorskie badania osoby bezdomne uzależnienie wskazują jako jedną z głównych przyczyn bezdomności, jednak, co należy podkreślid badanie socjologiczne, szczególnie to realizowane metodą ilościową nie jest wstanie określid czy uzależnienie pojawiło się przed bezdomnością, czy wystąpiło dopiero po utracie miejsca zamieszkania (dachu nad głową). Wśród motywów sięgania po alkohol wskazad można kilka najistotniejszych: różnego rodzaju wydarzenia życiowe, które ogólnie można nazwad socjologicznymi źródłami stresu; niska samoocena, brak umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach; ucieczkowy sposób radzenia sobie ze stresem. Osoby bezdomne są silniej predestynowane do nadużywania alkoholu. Picie może byd środkiem pogłębiania relacji z innymi ludźmi bezdomnymi (wymiana informacji itp., ale także chwilowe zapomnienie o beznadziejnej sytuacji). W przypadku korzystania osób bezdomnych z terapii alkoholowej często nie jest to rezultatem wolnej, nieuwarunkowanej zewnętrznie decyzji osoby bezdomnej. Bywa tak, że osoby te podejmują terapię, ponieważ jest to warunek uzyskania miejsca w placówce udzielającej schronienia, czy warunek uzyskania pomocy finansowej. Praktyka pokazuje, że wyżej wskazane motywy podejmowania terapii charakteryzują się niewielką jej skutecznością.
Osoby bezdomne pijące alkohol gorzej oceniają swój stan zdrowia niż osoby bez domu nie pijące. Gorsza ocena stanu zdrowia odnosi się do zdrowia fizycznego, ale także do kondycji psychicznej. Osoby pijące są bardziej podejrzliwe, wycofane. Co bardzo ważne stan zdrowia uzależnionych osób bezdomnych w ciągu ostatnich pięciu lat, jak pokazują wyniki badao socjodemograficznych, się pogorszył. Coraz większy odsetek osób posiada orzeczenie o niepełnosprawności, obawia się o swoje zdrowie. 4 W opinii terapeutów osoby bezdomne uzależnione mają mniejsze szanse na sukces terapeutyczny niż nie bezdomne nieuzależnione. Kwestią do doprecyzowania jest tu pojęcie sukcesu terapeutycznego czy to trwałe utrzymywanie abstynencji, czy jedynie okresowa poprawa stanu zdrowia osoby uzależnionej i szybkie przełamanie abstynencji. Jak pokazują badania około 33% osób dwa lata po ukooczeniu terapii odczuwa poprawę, Dębski uważa, że jest to bardzo dobry wynik. Alkoholizm jest domeną głownie mężczyzn. Najczęściej piją w miejscach niemieszkalnych, ciągi alkoholowe, jak wskazują wyniki badao, także mają miejsce głównie w miejscach niemieszkalnych. Im dłużej jest się w bezdomności tym więcej się pije. Jak pokazuje praktyka pracy z ludźmi bezdomnymi, osoby te często ukrywają swój problem alkoholowy. Kolejne wystąpienie Bogdan Palmowski. Rozpoczął od przedstawienia rysu działalności własnej organizacji. W placówkach, które prowadzi realizowany jest program motywujący do podjęcia terapii. Prelegent realizował badania własne, które dotyczyły Gdyni, dotyczące przyrostu liczby osób bezdomnych w Gdyni na przestrzeni pięciu lat (1995-2000), uważa, że w tym okresie gdyoska populacja ludzi bezdomnych powiększyła się pięd razy. Stawia tezę, że tak intensywny przyrost jest rezultatem niewydolności systemu pomocy ludziom bezdomnym. Wychodzenie z bezdomności w owym okresie nie istniało w związku z tym mieliśmy do czynienia z tak licznym przyrostem populacji ludzi bezdomnych. Wychodzenie z bezdomności kulało ponieważ ludzi bezdomnych nie motywowano do podejmowania terapii alkoholowej, nie było rozbudowanej infrastruktury hosteli, ośrodków terapii znajdujących się poza miastem, poza środowiskiem klienta. Jak dalej zauważył Palmowski w latach 2005-2007 zaobserwowano w Gdyni mniejszy napływ strumienia ludzi do bezdomności, a po roku 2007 obserwuje się zatrzymanie napływu.
Prelegent zgromadził 1600 teczek osobowych osób bezdomnych, które przewinęły się przez jego placówkę. Okazuje się, że wśród tych 1600 teczek są trzy, gdzie przyczyną bezdomności jest choroba psychiczna, a nie alkohol. Przytłaczająca większośd to osoby znajdujące się w 4 fazie uzależnienia alkoholowego. Jego zdaniem 99% osób bezdomnych to osoby uzależnione i to uzależnienie jest główną przyczyną bezdomności. Wspomniał o swoistym współuzależnieniu pracowników socjalnych na co dzieo pracujących z osobami bezdomnymi. 5 Wniosek wystąpienia Palmowskiego profilaktyka uzależnienia jest zdecydowanie mniej kosztowna niż zajmowanie się osobą bezdomną od wielu lat uzależnioną od alkoholu. W wystąpieniu starał się pokazad, że problem bezdomności, jej przyczyn jest ściśle związany z uzależnieniem od alkoholu, w związku z tym przekonywał, że w dużej mierze sukces pracy z ludźmi bezdomnymi jest uzależniony od motywowania i prowadzenia terapii uzależnieo. Dyskusja: Krzysztof Ługowski zwrócił uwagę na fakt, że na tego tupu spotkania warto byłoby zapraszad, osoby, instytucje, które zajmują się profilaktyką uzależnienia i jest to ich główny profil aktywności. Należy unikad dyskutowania we własnym gronie o problemach, które powinny byd rozwiązywane przez instytucje innej specjalizacji, my (pracownicy socjalni, pracownicy NGO pracujący z ludźmi bezdomnymi) powinniśmy dbad o współpracę między różnego rodzaju instytucjami by lepiej radzid sobie z problemem bezdomności. W profilaktyce należy dotrzed do osób nieuzależnionych, ale zagrożonych uzależnieniem czy bezdomnością, ale także do osób uzależnionych ale jeszcze nie bezdomnych. W Żukówku mówi Klewicz rocznie przez terapię przewija się około 140 osób, z czego osoby bezdomne stanowią zaledwie 5-6%. Za to całą resztę można określid jako osoby zagrożone bezdomnością. Palmowski proponuje rozróżnid profilaktykę uzależnieo od profilaktyki bezdomności. Zwraca też uwagę na to, że łatwiej zapobiegad, gdy ktoś jest uzależniony w stopniu niewielkim. Klewicz o praktyce Żukówka. We współpracy z bytowską szkołą średnią prowadzone są wizyty w placówce uczniów tej szkoły. Uczniowie, którzy byli w ośrodku w Żukówku przygotowują następnie wystąpienie w szkole, na godzinie wychowawczej, gdzie omawiają swoje doświadczenia, spostrzeżenia. Tego rodzaju praktyka ma wartośd terapeutyczną, jednocześnie jednak nie należy jej przeceniad niedorzecznym byłoby myśled, że po jednej takiej wizycie osoba w ogóle zaprzestanie picia alkoholu. Ważną kwestią jest kontakt ośrodków terapii uzależnieo z pracownikami socjalnymi, często to pracownik socjalny powinien rozpoznad, czy jego klient może mied problem z alkoholem. W momencie kiedy osoba wyrazi zgodę na uczestnictwo w terapii to pracownik socjalny po-
winien tę osobę monitorowad, motywowad czas oczekiwania na terapię jest dośd długi i między zgłoszeniem się, a dostaniem się do ośrodka wiele może się wydarzyd. Tu jest miejsce dla pracownika socjalnego, który powinien na kilka tygodni przed wyjazdem na terapię monitorowad osobę, sprawdzid w jakim jest stanie. Pytanie Ewy Bełdowskiej jak wygląda kierowanie osób na terapię ze strony służby zdrowia? Klewicz odpowiada, że w chwili obecnej na terapię zapisuje: pacjent, dzieci, mąż, żona, pracownik socjalny, kurator, lekarz. 6 Piotr Olech podsumowanie pierwszej części. Uzależnienie zwiększa zagrożenie bezdomnością. Uwidoczniły się dwa nurty: edukacja osób nieuzależnionych, ale zagrożonych uzależnieniem (edukacja w szkołach, kampanie społeczne, także wychodzenie do środowiska np. partyworking, propagowanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego) wszystko to działania rozciągnięte w czasie nakierowane na dzieci, młodzież, osoby dorosłe oraz praca z osobami uzależnionymi ale jeszcze nie bezdomnymi, rozpoznawana bardziej w krótkim przedziale czasowym, a zawierająca: motywowanie osób do podjęcia terapii, jak skutecznie motywowad, praktyka pokazuje, że to pracownicy pomocy społecznej oraz służby zdrowia, czyli głównie pracownicy socjalni często są niejako predestynowani do motywowania osób do podjęcia terapii dobrą terapię uzależnieo; jak powinna byd zorganizowana, czy lepiej terapia na miejscu, dochodzenie ze środowiska na terapię, czy może lepiej wyjazdowa w ośrodkach poza miastem dostęp do terapii, czas oczekiwania na miejsce współpraca OPS z ośrodkami leczenia uzależnieo, taka współpraca powinna mied miejsce przed skierowaniem osoby na terapię jeszcze w czasie motywowania osoby, następnie w trakcie prowadzenia terapii pracownik socjalny powinien otrzymywad informacje o kliencie, o planie życiowym klienta, po terapii to pracownik socjalny przy współpracy z terapeutą powinien monitorowad osobę pracownicy socjalni powinni wstępnie rozpoznawad problem alkoholowy i kierowad osoby do specjalistów, pracownik socjalny nie jest terapeutą uzależnieo po zakooczonej terapii należy osobę także monitorowad, wspierad przez pewien okres czasu tak by, mogła okrzepnąd w abstynencji Urszula Cychylik o Nowodworskiej dobrej praktyce. Na samym wstępie odniosła się do uwagi Palmowskiego o współuzależnieniu pracowników socjalnych oni nie są współuzależnieni. Pracują w określonych godzinach, nie zabierają pracy do domu.
Wyjście z uzależnienia to bardzo długa praca. Do tego różna jest specyfika pracy z uzależnionymi w małych ośrodkach niż w wielkich miastach. W małym mieście, nawet jeśli funkcjonuje klub AA to i tak wszyscy się wzajemnie znają. Osoby nie bardzo chcą uczestniczyd w aktywnościach, które są z pozoru anonimowe. Małe miasta ma takie problemy jak np. brak stacjonarnej placówki leczenia uzależnieo. Osoby wysyła się do placówek odległych o kilkadziesiąt kilometrów. Często ludzie podjęliby terapię, ale nie godzą się ze względu na koniecznośd wyjazdu. 7 Z drugiej strony na miejscu wystarczyłby punkt konsultacyjny (czego nie ma, a pojawia się pytanie skąd brad środki na taką działalnośd). Dobrym rozwiązaniem dla małych miejscowości są kółka samopomocowe, ale kto/kiedy/za co miałby je organizowad? Nie może też byd tak, że pracownik socjalny będzie zastępował terapeutę uzależnieo. Pracownik socjalny ma wiedzied wie by móc trafnie rozpoznawad dysfunkcje/potrzeby klienta, jednak nie może byd specjalistą w wielu dziedzinach. Koszutowski dodatkowo powiedział o własnych doświadczeniach przymusowe kierowanie na leczenie, takie sprawy ciągną się latami, a w większości przypadków są umarzanie, ponieważ osobie bezdomnej nie udało się dostarczyd pisma/wezwania. Należy w działalności szukad mówi Olech sojuszników, warto także myśled o wykorzystaniu tzw. pieniędzy kapslowych. Jak pokazuje raport NIK o wykorzystani tych środków są one w 60% wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem. By móc myśled rozsądnym wykorzystaniu tych środków należy dysponowad odpowiednią diagnozą potrzeb i naciskad na lokalne władze o rozdysponowanie środków zgodnie z przeznaczeniem. Sylwia Krasucka o działalności w Żukówku. Placówka dysponuje 24 łóżkami, w tym 18 dla mężczyzn. Są dwie grupy terapeutyczne, terapia rozpoczyna cię co 4 tygodnie i trwa 8 tygodni. Przy rozpoczynaniu terapii niezbędne jest dokonanie diagnozy deficytów pacjenta (Uzależnienie, picie, jest tym, co osoba zna, a to, co się zna daje względne poczucie bezpieczeostwa, łatwiej jest robid to co się zna, realizowad znane schematy niż błądzid po nieznanym). W przypadku ludzi uzależnionych nie bezdomnych stosuje się pozytywną motywację, pracuje się na zasobach, które pacjent ma (nowe umiejętności społeczne). Ważne jest monitorowanie osoby po ukooczeniu terapii po jej powrocie do środowiska, tak by w miejscu, które dotychczas kojarzyła z piciem, mogła się odnaleźd jako niepijąca. W przypadku osób bezdomnych uzależnionych charakterystyczny jest mały kontakt z własnym ciałem, nieumiejętnośd rozpoznania potrzeb własnego ciała, wytłumienie potrzeb. Osoby bezdomne identyfikują potrzeby na bardzo niskim poziomie. Elementem terapii jest
uwrażliwienie na potrzeby, nauka umiejętności ich identyfikowania. Ważne też jest aby pokazad pacjentowi, że uzależnienie i bezdomnośd nie pojawiły sie w tym samym momencie (wiele osób bezdomnych podejmujących terapię mówi jestem uzależniony bo jestem bezdomny). Czymś pozytywnym jest uczestnictwo w grupach samopomocowych, co daje poczucie przynależności tym samym wzmacnia osobę. Praktyka pokazuje, że osoby bezdomne bardzo trudno zmotywowad do podjęcia terapii może wynikad to stąd, że osoby te, jeśli można tak powiedzied przez alkohol już nie więcej nie stracą. Wśród tych osób częściej występują urazy głowy, a samo uzależnienie jest bardziej zaawansowane. 8 Ewa Zając o profilaktyce w Gdaosku. Sukcesem jest powrót osoby do społeczności. Aby proces miał jak największe szanse powodzenia muszą zaistniej trzy elementy: wola osoby uzależnionej do podjęcia terapii, terapeuta uzależnieo dobrze prowadzący terapię, pracownik socjalny wspierający osobę, i ją sprawnie prowadzący. Na gdaoski program składają sie następujące elementy: diagnoza, motywowanie, terapia, aktywizacja, usamodzielnienie się. W celu realizacji programu zawiązano partnerstwo trzech podmiotów: MOPS Gdaoski, Miejska Poradnia Uzależnieo, Towarzystwo Wspierania Potrzebujących PRZYSTAO. Uczestników rekrutuje się spośród osób wielokrotnie odnotowanych w Gdaoskim Pogotowiu Socjalnym, motywowanie ma miejsce w placówce lub mieszkaniu osoby. W czasie realizacji terapii pracownic socjalny i terapeuta są w kontakcie. Aktywizację zawodową rozpoczyna się dopiero po ukooczeniu terapii, w tym miejscu do współpracy wchodzi PUP. Narzędziem jest np. kontrakt socjalny. Palmowski zauważył pewną różnicę w Gdyni terapia prowadzona jest raczej w placówkach poza miastem, uważa się, że tam odnosi ona większy sukces. Pamiętad należy by najzwyczajniej dopasowad formę terapii do indywidualnych potrzeb i zasobów samej osoby jej poddanej. Olech podsumowanie. Widad dwa nurty profilaktyki: edukacja dzieci, młodzieży, dorosłych nieuzależnionych, ale zagrożonych uzależnieniem. Drugi nurt praca z osobami uzależnionymi i współuzależnionymi (praca ze środowiskiem samej osoby uzależnionej). Istotne zagadnienia: Jak pracowad z osobami bezdomnymi nieuzależnionymi, alby w bezdomności nie popadły w uzależnienie. Zagrożeniem po zakooczaniu terapii jest brak kontaktów z grupą nieuzależnionymi, nie ma nieuzależnionej grupy odniesienia.
Gdaoski program pokazuje pewien model, pewną ścieżkę radzenia sobie z problemem, warto byłoby zebrad i zaprezentowad więcej modeli, więcej propozycji podejścia do problematyki. Brak nam odwołao do kręgosłupa pracy z człowiekiem uzależnionym, brak odniesienia do paradygmatów wspólnych dla wszystkich specjalistów pracujących z osobą uzależnioną. Potrzebne jest aby pamiętad o pewnych paradygmatach. 9 Czy system nie jest oparty przesadnie na motywowaniu negatywnym, na sankcjach, karach? Czy nie podjąd próby wprzęgnięcia w system motywowania pozytywnego. Jak motywowad pozytywnie? Klewicz Są dwie szkoły. Praca na zasobach, nie bazowanie na stratach. Z drugiej strony jak wskazuje Ewa Zając pracownicy socjalni mają trudnośd z pracą z osobami uzależnionymi, w Gdaosku wiele zespołów pracowników socjalnych nie wykazuje, że wśród ich klientów są osoby uzależnione. Ponieważ to zmusiłoby ich do zaproponowania takiemu klientowi odpowiedniej oferty, o którą trudno. Wybór metody mówi Klewicz powinien zależed od osobowości klienta, od konkretnej sytuacji (Czy motywowanie negatywne jego nadużywanie, gloryfikowanie nie jest formą ucieczki przed pracą, przed problemem? Motywowanie negatywne można w pewnyk okolicznościach zinterpretowad jako swoisty sposób przeuczania odpowiedzialności za sukcesy porażki i sukcesy na klienta, motywowanie pozytywne rozkłada odpowiedzialnośd na dwie obie strony relacji pomagacz, osoba wspierana.[kom. Browarczyk]). Olech mówi o niezwykle istotnej kwestii moralnej odpowiedzialności za klienta, którego zmotywowało się do określonego działania prezentując na horyzoncie wizję usamodzielnienia, mieszkania. Taka osoba spełnia wiele wymogów, przechodzi długa drogę aktywizacji, terapii itp. i na koocu zostaje postawiona w placówce ponieważ brak mieszkao socjalnych, wspieranych. Taka sytuacja jest moralnie niedopuszczalna. Istotne jest monitorowanie osoby po zakooczeniu terapii. Różna jest specyfika różnych środowisk. Bardzo trudna jest praca w środowisku po PGR, to ludzie przez wiele lat pozostawieni sami sobie ze swoimi problemami. Praca z takimi ludźmi wymaga sporo czasu i wysiłku.