Liczba zakładów w regionie

Arkadiusz Zawadzki Gospodarka Południowego Podlasia w latach 1918-1939 Siedlce 2014

Recenzenci: prof. AWF dr hab. Ryszard Polak prof. UPH dr hab. Wojciech Włodarkiewicz Komitet Wydawniczy: Andrzej Bałandynowicz, Andrzej Barczak, Tadeusz Boruta, Janusz Chruściel, Beata Gałek, Leszek Kania, Jarosław Stanisław Kardas, Rafał Kozak, Krzysztof Lewandowski, Violetta Machnicka (przewodnicząca) Robert Piętek, Janina Skrzyczyńska, Stanisław Socha, Andrzej Walendziak, Paweł Żarkowski Projekt strony tytułowej i przedtytułowej mgr Tomasz Chodowiec Żaden fragment tej publikacji nie może być reprodukowany, umieszczany w systemach przechowywania informacji lub przekazywany w jakiekolwiek formie elektronicznej, mechanicznej, fotokopii czy innych reprodukcji bez zgody posiadacza praw autorskich. Copyright by Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2014 ISBN 978-83-64415-08-01 Dystrybucja: Wydawnictwo UPH w Siedlcach (www.wydawnictwo.uph.edu.pl) Pracownia Wydawnicza UPH w Siedlcach 08-110 Siedlce, ul. Żytnia 39, pok. 2.45, tel. 25 643 18 68 Skład i łamanie: mgr Tomasz Chodowiec Wyd. I Format B-5 Ark. wyd. 33,0. Ark. druk. 38,0. Druk i oprawa: EXPOL Włocławek

Spis treści Wstęp... 15 Wykaz skrótów... 27 Rozdział 1. Terytorium i demograficzna charakterystyka Południowego Podlasia... 29 1. 1. Terytorium... 29 1. 1. 1. Charakterystyka fizycznogeograficzna... 29 1. 1. 2. Podział administracyjny... 30 1. 2. Ludność... 33 1. 2. 1. Liczba ludności i gęstość zaludnienia... 33 1. 2. 2. Struktura wiekowa i podział ludności według płci... 35 1. 2. 3. Poziom urbanizacji... 37 1. 2. 4. Struktura narodowościowa i wyznaniowa... 39 1. 2. 5. Poziom wykształcenia... 44 1. 2. 6. Struktura zawodowa... 46 Rozdział 2. Rolnictwo i leśnictwo... 53 2. 1. Warunki naturalne funkcjonowania rolnictwa Południowego Podlasia... 53 2. 1. 1. Gleby... 53 2. 1. 2. Sytuacja hydrologiczna... 54 2. 1. 3. Klimat... 55 2. 2. Struktura użytków rolnych i wielkości gospodarstw... 57 2. 2. 1. Struktura użytkowania gruntów... 57 2. 2. 2. Struktura wielkości gospodarstw... 63 2. 3. Produkcja roślinna... 79 2. 3. 1. Czynniki wpływające na poziom produkcji roślinnej... 79 2. 3. 2. Odbudowa produkcji roślinnej po wojnie... 80 2. 3. 3. Struktura zasiewów... 83 2. 3. 4. Zbiory... 91 2. 4. Produkcja zwierzęca... 105 2. 4. 1. Warunki i tradycje hodowli zwierząt w regionie. Straty wojenne... 105 5

2. 4. 2. Hodowla bydła rogatego... 109 2. 4. 3. Hodowla trzody chlewnej... 110 2. 4. 4. Hodowla koni... 112 2. 4. 5. Hodowla owiec... 114 2. 4. 6. Zróżnicowanie hodowli bydła rogatego, trzody chlewnej, koni i owiec w powiatach regionu... 115 2. 4. 7. Hodowla kóz, drobiu, pszczół i ryb... 117 2. 5. Poziom kultury rolnej w regionie... 123 2. 5. 1. Rolnictwo Południowego Podlasia na tle województwa lubelskiego i kraju 123 2. 5. 2. Oświata rolnicza... 134 2. 5. 3. Kółka rolnicze i spółdzielczość rolnicza... 144 2. 6. Gospodarka leśna... 151 2. 6. 1. Poziom zalesienia Południowego Podlasia w latach 1918 1939... 151 2. 6. 2. Zalesianie nieużytków... 154 Rozdział 3. Przemysł... 159 3. 1. Pozycja przemysłu w strukturze gospodarczej Południowego Podlasia... 159 3. 2. Położenie przemysłu w okresie międzywojennym... 163 3. 2. 1. Straty wojenne... 163 3. 2. 2. Sytuacja przemysłu Południowego Podlasia w pierwszych latach istnienia II Rzeczypospolitej... 165 3. 2. 3. Położenie przemysłu w latach 1923 1929... 169 3. 2. 4. Przemysł Południowego Podlasia w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego... 181 3. 2. 5. Rozwój przemysłu regionu w latach ożywienia gospodarczego 1936 1939.. 188 3. 3. Struktura ilościowa i rozmieszczenie przestrzenne zakładów przemysłowych.. 195 3. 3. 1. Liczba zakładów w regionie... 195 3. 3. 2. Rozmieszczenie przestrzenne zakładów... 197 3. 4. Charakterystyka poszczególnych branż przemysłowych... 201 3. 4. 1. Przemysł mineralny... 202 3. 4. 2. Przemysł metalowy i elektrotechniczny... 208 6

3. 4. 3. Przemysł chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, papierniczy, poligraficzny i budowlany... 214 3. 4. 4. Przemysł skórzany... 216 3. 4. 5. Przemysł drzewny... 218 3. 4. 6. Przemysł spożywczy... 222 3. 4. 7. Przemysł energetyczny (elektrownie)... 240 Rozdział 4. Rzemiosło... 249 4. 1. Rola rzemiosła w regionie w okresie międzywojennym... 249 4. 2. Liczebność zakładów rzemieślniczych... 257 4. 3. Zróżnicowanie zakładów rzemieślniczych Południowego Podlasia... 269 4. 3. 1. Struktura branżowa rzemiosła... 269 4. 3. 2. Struktura narodowościowa... 278 4. 4. Przemysł ludowy i domowy, chałupnictwo... 283 Rozdział 5. Handel i finanse... 289 5. 1 Położenie handlu Południowego Podlasia w latach międzywojennych... 289 5. 2. Liczebność i struktura zakładów handlowych... 307 5. 2. 1. Liczebność zakładów handlowych... 307 5. 2. 2. Struktura branżowa zakładów handlowych... 312 5. 2. 3. Struktura narodowościowa... 316 5. 3. Handel targowy... 321 5. 4. Finanse...333 Rozdział 6. Komunikacja i łączność... 349 6. 1. Miejsce komunikacji i łączności w strukturze gospodarczej regionu... 349 6. 2. Koleje... 355 6. 3. Transport drogowy... 365 6. 3. 1. Sieć drogowa Południowego Podlasia... 365 6. 3. 2. Transport konny... 377 6. 3. 3. Transport samochodowy... 380 6. 4. Łączność... 387 7

Zakończenie... 393 Wykaz fotografii... 397 Wykaz aneksów... 401 Aneks 1. 1 a. Podział administracyjny Południowego Podlasia w latach 1816-1844 (mapa A)... 407 Aneks 1. 1 b. Podział administracyjny Południowego Podlasia w latach 1844-1866 (mapa B)... 408 Aneks 1. 1 c. Podział administracyjny Południowego Podlasia 1867-1912 (mapa C)... 409 Aneks 1. 2. Podział administracyjny województwa lubelskiego w 1921 r. i 1931 r., powierzchnia poszczególnych powiatów, liczba miast, gmin wiejskich i miejscowości z wyszczególnieniem powiatów Południowego Podlasia... 410 Aneks 1. 3. Wykaz rozporządzeń wprowadzających zmiany administracyjne na obszarze Południowego Podlasia w latach 1922-1939... 411 Aneks 1. 4. Podział administracyjny Południowego Podlasia w latach 1932-1939... 414 Aneks 1. 5. Ludność Południowego Podlasia w latach 1810-1938... 415 Aneks 1. 6. Gęstość zaludnienia w Polsce, województwie lubelskim i na Południowym Podlasiu w latach 1921-1938... 416 Aneks 1. 7. Struktura wiekowa ludności Południowego Podlasia w 1921 r.... 417 Aneks 1. 8. Struktura wiekowa ludności Południowego Podlasia w 1931 r. z uwzględnieniem podziału według płci... 418 Aneks 1. 9. Struktura narodowościowa i wyznaniowa ludności Południowego Podlasia i poszczególnych powiatów według spisu powszechnego 1921 r. w odsetkach... 419 Aneks 1. 10. Struktura wyznaniowa ludności Południowego Podlasia i poszczególnych powiatów według spisu powszechnego 1921 r.... 420 Aneks 1. 11. Struktura ludności Południowego Podlasia i poszczególnych powiatów według języka ojczystego w 1931 r.... 421 Aneks 1. 12. Struktura wyznaniowa ludności Południowego Podlasia i poszczególnych powiatów według spisu powszechnego 1931 r.... 422 Aneks 1. 13. Struktura narodowościowa mieszkańców Południowego Podlasia w 1931 r. według szacunku... 423 Aneks 1. 14. Struktura wyznaniowa mieszkańców miast w powiatach Południowego Podlasia w 1931 r. w odsetkach... 424 8

Aneks 1. 15. Ludność Południowego Podlasia w wieku powyżej 10 lat według wykształcenia, w 1921 r.... 425 Aneks 1. 16. Struktura zawodowa mieszkańców Południowego Podlasia w 1921 r... 426 Aneks 1. 17. Struktura zawodowa mieszkańców Południowego Podlasia w 1931 r... 427 Aneks 1. 18. Udział procentowy pracowników samodzielnych i najemnych w poszczególnych działach gospodarki na obszarze Południowego Podlasia w 1931 r. 428 Aneks 1. 19. Struktura zatrudnienia w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1931 r.... 429 Aneks 2. 1. Gleby Południowego Podlasia i województwa lubelskiego... 430 Aneks 2. 2. Użytkowanie gruntów na Południowym Podlasiu w latach 1921 i 1931... 431 Aneks 2. 3. Struktura użytkowania gruntów w powiatach Południowego Podlasia w roku 1930/1931... 432 Aneks 2. 4. Struktura użytków rolnych w powiatach Południowego Podlasia w latach 1931 i 1932... 433 Aneks 2. 5. Odsetek gospodarstw i zespołów rolnych pod względem powierzchni użytkowej na obszarze Południowego Podlasia, województwa lubelskiego i II Rzeczypospolitej w 1921 i 1931 r.... 434 Aneks 2. 6. Struktura powierzchni zajmowane przez gospodarstwa poszczególnych kategorii wielkości na terenie Polski, województwa lubelskiego i Południowego Podlasia w 1921 r.... 434 Aneks 2. 7. Struktura gospodarstw rolnych Południowego Podlasia w 1921 r. pod względem ilości i zajmowanej powierzchni... 435 Aneks 2. 8. Gospodarstwa rolne w powiatach Południowego Podlasia w 1921 r. Struktura ilościowa... 436 Aneks 2. 9. Gospodarstwa rolne powiatów Południowego Podlasia w 1921 r. Struktura powierzchniowa... 437 Aneks 2. 10. Wykaz nieruchomości ziemskich Południowego Podlasia podlegających wykupowi przymusowemu na lata 1926-1939... 438 Aneks 2. 11. Powierzchnia gruntów i liczba gospodarstw scalonych w latach 1919-1937 na Południowym Podlasiu... 440 Aneks 2. 12. Odsetek gruntów obsianych oraz leżących odłogiem i ugorów większej własności w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1920 r.... 441 Aneks 2. 13. Areał podstawowych upraw w powiatach łukowskim i garwolińskim w latach 1928/1929 i 1930/1931 w ha... 442 9

Aneks 2. 14. Struktura zasiewów w powiecie garwolińskim i łukowskim w latach 1928/28 i 1930/31... 443 Aneks 2. 15. Udział areału pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa i ziemniaków w ogólnej powierzchni zasiewów na obszarze Południowego Podlasia w latach 1930-1938. 444 Aneks 2. 16. Areał pszenicy, żyta, jęczmienia owsa i ziemniaków na Południowym Podlasiu w latach 1931-1938... 445 Aneks 2. 17. Stosunek areału owsa na trenie Południowego Podlasia względem pozostałej części województwa lubelskiego... 446 Aneks 2. 18. Areał pszenicy, żyta, jęczmienia owsa i ziemniaków w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w latach 1930-1938... 447 Aneks 2. 19. Udział areału żyta, owsa i ziemniaków w strukturze zasiewów poszczególnych powiatów Południowego Podlasia w latach 1932/1933 i 1936/1937... 449 Aneks 2. 20. Zbory żyta na Południowym Podlasiu w latach 1930-1938 w q.... 450 Aneks 2. 21. Zbiory pszenicy na Południowym Podlasiu w latach 1930-1938 w q.... 451 Aneks 2. 22. Zbiory jęczmienia na Południowym Podlasiu w latach 1930-1938 w q... 452 Aneks 2. 23. Zbiory owsa na Południowym Podlasiu w latach 1930-1938 w q.... 453 Aneks 2. 24. Zbiory ziemniaków na Południowym Podlasiu w latach 1930-1938 w q 454 Aneks 2. 25. Plony podstawowych roślin uprawnych na Południowym Podlasiu, w województwie lubelskim i w II Rzeczypospolitej, w latach 1930-1938 w q/ha... 455 Aneks 2. 26. Zbiory żyta w powiatach Południowego Podlasia w latach 1931/1932, 1934/1935 i 1937/1938 w q... 456 Aneks 2. 27. Zbiory pszenicy w powiatach Południowego Podlasia w latach 1931/1932, 1934/1935 i 1937/1938 w q... 457 Aneks 2. 28. Zbiory owsa w powiatach Południowego Podlasia w latach 1931/1932, 1934/1935 i 1937/1938 w q... 458 Aneks 2. 29. Zbiory ziemniaków w powiatach Południowego Podlasia w latach 1931/1932, 1934/1935 i 1937/1938 w q... 459 Aneks 2. 30. Szkody wyrządzone przez najazd bolszewicki w 1920 r. w inwentarzu żywym na terenie województwa lubelskiego, Południowego Podlasia i w poszczególnych powiatach regionu... 460 Aneks 2. 31. Pogłowie bydła rogatego na terenie Południowego Podlasia w latach 1931-1938... 461 Aneks 2. 32. Pogłowie trzody chlewnej na terenie Południowego Podlasia w latach 1931-1938... 462 10

Aneks 2. 33. Pogłowie koni na terenie Południowego Podlasia w latach 1931-1938... 463 Aneks 2. 34. Pogłowie owiec na terenie Południowego Podlasia w latach 1931-1938... 464 Aneks 2. 35. Pogłowie bydła rogatego, trzody chlewnej, koni i owiec w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w latach 1931-1937... 465 Aneks 2. 36. Liczba sztuk bydła rogatego przypadającego na 100 ha użytków rolnych w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1933 r. i 1937 r.... 468 Aneks 2. 37. Liczba sztuk trzody chlewnej przypadającej na 100 ha użytków rolnych w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1933 r. i 1937 r.... 469 Aneks 2. 38. Liczba sztuk koni przypadających na 100 ha użytków rolnych w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1933 r. i 1937 r.... 470 Aneks 2. 39. Liczba uli z rojami pszczelimi w powiatach województwa lubelskiego w latach 1919-1920... 471 Aneks 2. 40. Gospodarstwa rybne założone w powiecie konstantynowskim po 1918 r.... 472 Aneks 2. 41. Opis gospodarstwa rolnego z pamiętnika gospodarza z powiatu garwolińskiego nadesłanego na konkurs na Pamiętnik Chłopa ogłoszony we wrześniu 1933 r. przez Instytut Gospodarstwa Społecznego... 473 Aneks 2. 42. Akcja przysposobienia rolniczego w powiatach Południowego Podlasia w 1935 r.... 475 Aneks 2. 43. Stan drzewostanu w 1921 r. w stosunku do 1909 r. w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia i województwie lubelskim 476 Aneks 2. 44. Nieużytki znajdujące się w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia, i w województwie lubelskim według stanu z 1928 r.... 477 Aneks 2. 45. Powierzchnia zalesiona w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w latach 1927-1938, w ha... 478 Aneks 3. 1. Ustawa z dnia 14 maja 1923 r. w przedmiocie podatku przemysłowego 479 Aneks 3. 2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym... 512 Aneks 3. 3. Liczba zakładów przemysłowych I-VII kategorii znajdujących się na obszarze powiatów Południowego Podlasia w 1935 r.... 542 Aneks 3. 4. Liczba zakładów przemysłowych VIII kategorii znajdujących się na obszarze powiatów Południowego Podlasia w 1935 r.... 542 11

Aneks 3. 5. Liczba zatwierdzonych przez Dyrekcję Robót Publicznych w Lublinie planów budowy zakładów przemysłowych na terenie Południowego Podlasia w latach 1919-1939... 543 Aneks 3. 6. Zatwierdzone przez Dyrekcję Robót Publicznych w Lublinie w latach 1919-1939 plany zakładów przemysłowych należących do instytucji samorządowych... 544 Aneks 3. 7. Zatrudnienie w większych zakładach przemysłowych Południowego Podlasia w latach trzydziestych... 545 Aneks 3. 8. Wykaz wybranych większych młynów handlowych znajdujących się na Południowym Podlasiu... 546 Aneks 3. 9. Produkcja energii elektrycznej i liczba odbiorców w wybranych elektrowniach Południowego Podlasia w latach 1925-1936... 547 Aneks 4. 1. Liczba warsztatów rzemieślniczych wykonujących zawód bez kart rzemieślniczych na obszarze powiatów Południowego Podlasia w latach 1934-1937... 548 Aneks 4. 2. Liczba warsztatów rzemieślniczych znajdujących się na obszarze powiatów Południowego Podlasia według stanu na 15 grudnia 1927 r.... 549 Aneks 4. 3. Liczba warsztatów rzemieślniczych znajdujących się na obszarze powiatów Południowego Podlasia w latach 1929-1937 (bez 1932 r.)... 550 Aneks 4. 4. Struktura gałęziowa rzemiosła II Rzeczypospolitej według wydanych kart rzemieślniczych i spisów ludności... 551 Aneks 4. 5. Struktura branżowa rzemiosła Południowego Podlasia w 1930, 1934 i 1937 r.... 552 Aneks 5. 1. Udział osób pracujących w handlu w strukturze zatrudnienia w poszczególnych powiatach Południowego Podlasia w 1921 r i 1931 r.... 553 Aneks 5. 2. Liczba zakładów handlowych według ważniejszych branż w powiatach Południowego Podlasia w 1935 r.... 554 Aneks 5. 3. Odsetek zakładów handlowych mających swe siedziby w miastach, na wsi oraz bez stałej siedziby na obszarze Południowego Podlasia w 1935 r.... 555 Aneks 5. 4. Liczba miejscowości targowych w województwie lubelskim oraz na obszarze Południowego Podlasia w latach 1931-1932... 555 Aneks 5. 5. Miejscowości targowe i terminy odbywania się targów i jarmarków na obszarze Południowego Podlasie w 1931 r.... 556 Aneks 5. 6. Wykaz gminnych kas pożyczkowo-oszczędnościowych znajdujących się na terenie powiatów Południowego Podlasia według stanu na 1 VII 1938 r.... 560 12

Aneks 5. 7. Wykaz gminnych Komunalnych Kas Oszczędności znajdujących się na terenie powiatów Południowego Podlasia według stanu na 1 VII 1938 r.... 561 Aneks 5. 8. Struktura dochodów i wydatków budżetów związków powiatowych województw centralnych w latach 1919-1921... 561 Aneks 5. 9. Budżet gminy Sobienie-Jeziory na rok 1920/1921... 562 Aneks 5. 10. Struktura przychodów w budżecie miasta Łukowa w latach 1924-1939 w %... 563 Aneks 6. 1. Osoby utrzymujące się z pracy w dziale komunikacja i transport w powiatach Południowego Podlasia i województwa lubelskiego w 1921 i 1931 r.... 564 Aneks 6. 2. Przebieg linii kolejowych normalnotorowych przez obszar Południowego Podlasia stan w latach 1918-1939... 566 Aneks 6. 3. Mapa stanu dróg Południowego Podlasia w 1936 r.... 568 Aneks 6. 4. Wydane pozwolenia na prowadzenie przedsiębiorstw samochodowych na obszarze Południowego Podlasia w latach 1927-1928... 569 Aneks 6. 5. Ilość pojazdów mechanicznych zarejestrowanych na terenie Południowego Podlasia według stanu na dzień 10 maja 1932 r.... 574 Aneks 6. 6. Wskaźnik zapełnienia na liniach autobusowych Południowego Podlasia w 1932 r.... 575 Aneks 6. 7. Wykaz placówek pocztowych i pocztowo-telekomunikacyjnych na obszarze Południowego Podlasia według stanu na 1936 r.... 578 Bibliografia... 585 1. Źródła archiwalne... 585 2. Źródła drukowane... 587 A. Źródła statystyczne... 587 B. Źródła normatywne... 588 C. Pamiętniki i wspomnienia... 589 D. Spisy i wykazy... 589 3. Czasopisma... 590 4. Opracowania... 591 A. Monografie i syntezy... 591 B. Artykuły i rozdziały prac zbiorowych... 596 13