Zbrodnia i kara Powieść "Zbrodnia i kara" składa się z sześciu części i epilogu. Rozpoczyna się od opisu problemów finansowych głównego bohatera - Rodiona Raskolnikowa. Mieszka on w ubogiej dzielnicy, w wynajętym pokoiku i od dawna zalega z czynszem. Aby zdobyć pieniądze postanawia zastawić zegarek u starej lichwiarki, Alony Iwanowny, osoby niezwykle pazernej. Rodion już kiedyś zastawiał u niej pierścionek siostry, jednak nie mając pieniędzy do tej pory go nie odzyskał. Za zastawiony zegarek uzyskał niewiele pieniędzy. Wychodząc z jej domu jest zły na starą lichwiarkę. Zauważa, że żeruje ona na ludzkiej nędzy i biedzie. Dochodzi do wniosku, że te pieniądze, które ona gromadzi nie są jej do niczego potrzebne. Przychodzi mu także na myśl ludzka bieda i problemy finansowe tak wielu ludzi na świecie. Przebywając w jej domu, Rodion dokładnie się rozgląda po jej mieszkaniu, próbuje się dowiedzieć gdzie Alona przechowuje pieniądze i zastawiane u niej kosztowności. Jego zachowanie zdradza, że nie poszedł do jej domu tylko po to, żeby zastawić zegarek. Sam Rodion jeszcze nie wie, że jego wizyta miała o wiele ważniejszy dla niego cel. Wychodząc z jej domu na ulicę jest przestraszony własnymi myślami, męczą go koszmarne myśli. Przychodzi mu do głowy myśl o zabiciu Alony i tym samym wyświadczeniu społeczeństwu przysługi. Pogrążony tymi myślami dociera do obskurnego szynku. Spotyka tam byłego radcę tytularnego Marmieładowa. Dowiaduje się,że jest on uzależniony od alkoholu, że ma problemy finansowe, a także o jego córce Soni, która aby utrzymać swoich bliskich postanowiła zostać prostytutką. Tylko ona mogła utrzymać swoją rodzinę, gdyż żona Marmieładowa była osobą schorowaną, a ojciec wiecznie pił i nie mógł zadbać o rodzinę. Sonia całymi dniami pracowała, sprzedając swoje ciało, a wieczorami pomagała swojej macosze Katarzynie, która przysporzyła jej wiele cierpienia i przykrości. Marmieładow mówi Raskolnikowi o swoim poczuciu winy, jednak nie jest w stanie wydostać się z nałogu pijaństwa. Wierzy także, że Bóg wybaczy Soni jej grzech, gdyż robi to ona nie dla siebie lecz dla innych, cierpiąc przy tym niesamowicie. Po tej rozmowie Rodion odprowadza pijaka do domu, a wzruszony opowieścią o poświęceniu Soni zostawia na oknie trochę pieniędzy. Następnego dnia rano, Rodion obudzony przez swoją służącą Anastazję, dowiaduje się, że gospodyni domu w którym mieszka chce go zaskarżyć na policji, za to, że nie zapłacił komornego. Dostaje także list od matki, w którym opisuje mu przykrą sytuację w jakiej znalazła sie jego siostra Dunia. Otóż Dunia pracowała jako guwernantka w domu Swidrygajłowa. Została ona zwolniona z pracy za rzekome zalecanie się do swojego pracodawcy. W rzeczywistości to Swidrygajłow zalecał się do Duni, a ta odrzuciła jego propozycję. Po tym zdarzeniu Dunia była wyśmiewana przez sąsiadów i wstydziła się nawet wychodzić z domu. Jednak Swidrygajłow przyznał się że to on próbował ją uwieść. gdy powiedział to swojej żonie, ta natychmiast odwołała wszelkie zarzuty wobec niej i oczyściła jej dobre imię wobec wszystkich 1
sąsiadów i znajomych. Przeprosiła także Dunię o to, że źle ją oceniła. Z listu Rodion dowiaduje się także o tym, iż o rękę Duni stara się bogaty, stary kawaler - Łużyn. Matka Rodiona cieszy się na to małżeństwo, jednak Rodion zdaje sobie sprawę, że Dunia chce wyjść za niego dlatego, że ich sytuacja materialna jest trudna, i to małżeństwo jedynie może ją rozwiązać. Rodion nie chce, aby jego ukochana siostra poniosła podobną ofiarę na rzecz swoich bliskich jak Sonia. Pulcheria Aleksandrowna pisze w liście o swoim przyjeździe do syna do Petersburga i przesyła mu trzydzieści rubli. List od matki załamuje Rodiona. Postanawia on za wszelką cenę zdobyć pieniądze, aby tylko Dunia nie wyszła za Łużyna. Następnie ma zamiar udać się do swojego przyjaciela Razumichina, lecz rezygnuje z tego planu. Razumichin jest dla niego jedyną osobą, która go rozumie i znajduje się w podobnej sytuacji jak on ( Razumichin pochodził z ubogiej rodziny i tak samo jak Raskolnikow musiał przerwać studia z powodu trudnej sytuacji materialnej ). Idąc ulicą pomaga pijanej dziewczynie zaczepionej przez jakiegoś człowieka. Następnie znowu przychodzą mu do głowy dziwne myśli, których jeszcze nie ujawnia narrator. Noc spędza w krzakach na Wyspie Pietrowskiej. Budzi go koszmarny sen. Śni mu się scena z dzieciństwa, kiedy to był świadkiem okropnej sceny, w której pijany Mikołek znęcał się nad koniem, aż zakatował go na śmierć. Wracając do domu Raskolnikow spotyka na drodze siostrę starej lichwiarki Lizawietę, która na polecenie siostry pośredniczyła w transakcjach. Raskolnikow przypadkiem usłyszał jej rozmowę z handlarzami, w której dowiedział się, że nazajutrz o godzinie siódmej nie będzie jej w domu, a wiec Alona w tym czasie będzie sama w domu. Następnie Raskolnikow przysłuchał się rozmowie studenta z oficerem. Rozmawiali oni o Alonie Iwanownej i o tym jak bezwzględnie bogaci się ona na biednych ludziach. Rozmówcy porównują jej życie do życia wszy czy karalucha i stwierdzają, że jest ono nic nie warte w porównaniu z życiem tylu ludzi. Pojawiają się słowa :,, Jedna śmierć w zamian za sto żywotów, przecież to prosty rachunek ". Słowa te Raskolnikow traktuje jak wskazówkę i poparcie jego dotychczasowych myśli, jakie zrodziły się w jego głowie. Po tym zdarzeniu Raskolnikow powraca do domu. Po długim śnie wstaje i przygotowuje się do zabójstwa Alony. Ze starej koszuli robi pętlę służącą do umocowania pod płaszczem siekiery. Następnie kradnie ze stróżówki siekierę. Jego czyny ukazują, że to morderstwo było przez niego dokładnie zaplanowane. Przygotowany Raskolnikow idzie do domu Alony pod pretekstem zastawienia u niej jakiejś kosztowności. Alona na początku nieufnie odnosi się do niego, jednak po chwili otwiera mu drzwi. Raskolnikow przez chwilę waha się, jednak po chwili kilkoma ciosami zabija lichwiarkę. Po zbrodni traci panowanie nad sobą. Znajduje sakiewkę i skrzynkę z biżuterią. Niespodziewanie do domu wchodzi Lizawieta, która z przerażenia nie była w stanie nawet uciekać. Raskolnikow zabija także i ją. Raskolnikow po zbrodniach jakie dokonał mimo zdenerwowania myje ręce i siekierę. Nagle słyszy zbliżające się kroki i zamyka się w mieszkaniu. Jednak drzwi zamknięte na skobel odstają i mężczyźni zdają sobie sprawę, że 2
ktoś jest w środku i nie chce otworzyć im drzwi. Zaniepokojeni tą sytuacją biegnął na dół po stróża. W tym czasie Rodion wychodzi a mieszkania Alony, jednak słysząc zbliżające się kroki wchodzi do jakiegoś odnawialnego, pustego mieszkania. Gdy mężczyźni wraz ze stróżem wchodzą na górę, Raskolnikow wymyka się z mieszkania i niezauważony przez nikogo wychodzi z kamiennicy. Gdy dotarł do domu zostawił w stróżówce siekierę i padł osłabiony na łóżko. Dopiero gdy obudził się nad ranem, zdał sobie sprawę z tego co zrobił. Od tej pory traci zupełny spokój, nie może normalnie funkcjonować. Zbrodnia jaką popełnił cały czas jest w jego głowie. Przestraszony ogląda swoje ubranie, sakiewkę. Kosztowności jakie ukradł chowa za odstającą tapetą w swoim mieszkaniu. Następnie zasypia na chwilę, jednak budzi się, by zniszczyć dowód zbrodni - pętlę w której przenosił siekierę. Znów zasypia, ale cały czas myśli o tym co zrobić z zakrwawionymi częściami ubrania. Gdy dostaje od Anastazji wezwanie na policję, jest przerażony, że jego zbrodnia wyszła na jaw. Rodion postanawia przyznać się do winy. Jednak podczas pobytu w cyrkule okazuje się, że chodzi o niezapłacony czynsz. gdy tam się znajduje słyszy rozmowę o wczorajszym morderstwie. Na myśl o tym robi mu się słabo i mdleje. Po odzyskaniu świadomości wychodzi dręczony myślami o tym, że może zostać zrewidowany i o tym, że źle ukrył rzeczy ukradzione lichwiarce. Postanawia się ich pozbyć ( zapomina, że miały one służyć społeczeństwu ). Chce je wrzucić do kanału Jekateryńskiego. Jednak ostatecznie chowa je pod jakimś kamieniem. Następnie Rodion postanawia odwiedzić Razumichina, który dostrzega jego dziwne zachowanie. Razumichin proponuje mu współprace przy tłumaczeniu tekstów z języka niemieckiego. Chce także dać mu zaliczkę, jednak ten odmawia przyjacielowi. Gdy wrócił do domu, zapadł w śpiączkę i stracił poczucie rzeczywistości. Opiekę nad nim sprawują Anastazja i Razumichim a także młody lekarz - Zosimow. Razumichin wraz z lekarzem w obecności Rodiona rozmawiają o zbrodni i nieświadomie pogarszają stan Raskolnikowa, który przypomina sobie całe to zdarzenie. Gdy z ich rozmowy dowiaduje się, że uwięziono malarza Mikołaja i podejrzewają go o morderstwo jego stan się pogarsza i jeszcze bardziej cierpi. Po kilku dniach stan Rodiona się poprawił i był on już świadomy. W tym czasie przybywa do niego Piotr Pietrowicz Łużyn. Raskolnikow traktuje go nieuprzejmie, jak wroga. Jest na niego wściekły, że wykorzystując trudną sytuację finansową w ich rodzinie chce ożenić się z Dunią. Drażni go również jego zarozumiała postawa i brak szacunku wobec jego matki. Raskolnikow po kilku przykrych uwagach wyrzuca go za drzwi. Jego koledzy dostrzegają, że coś musi go strasznie męczyć i że nie radzi on sobie z tym. Gdy Raskolnikow został sam w domu postanowił kupić dziennik i przeczytać w nim wiadomości o zabójstwie. Podczas czytania tych wiadomości zauważył go sekretarz cyrkułu, Zamiotow. Raskolnikow prawie że przyznał się do winy, i z ironią zachęcał do złożenia na niego donosu. Sekretarz jednak uznał Rodiona za psychicznie chorego. Po tym spotkaniu Rodion dostaje zaproszenie od Razumichina na nowosiedliny w jego domu. uwolniwszy się od przyjaciela 3
Rodion postanawia pójść na miejsce zbrodni. Jego zachowanie jest dziwne. Pyta on stróża o wynajem tego mieszkania i o kałuże krwi, która się tam znajdowała. Nie dostaje jednak odpowiedzi i zostaje wyrzucony przez stróża. wracając do domu jest świadkiem zbiegowiska. Dowiaduje się, że pod koła powozu wpadł Marmieładow. Raskolnikow pomaga przenieść poszkodowanego do domu i posyła po lekarza. Na łoży śmierci Marmieładow prosi o przebaczenie żonę a także Sonię. W objęciu córki umiera. Raskolnikow zostawia im pieniądze na pochówek, podaje swoje nazwisko i adres małej Poluni ( na prośbę Soni i Katarzyny Iwanowny ). Prosi także dziewczynkę by się za niego modliła. Następnie idzie na most gdzie obiecuje sobie, że zapomni o swojej zbrodni i będzie dalej żył, tak jak do tej pory. Gdy przybywa do domu w jego pokoju czekają na niego jego matka i siostra. Raskolnikow wita się z nimi. Następnie Razumichin obiecuje im, że zaopiekuje się Rodionem, także mogą wrócić do wynajętego mieszkania. Nazajutrz Raskolnikow w rozmowie z matką i Dunią stanowczo nie zgadza się na małżeństwo Duni z Łużynem. Oświadcza, że traktuje jej decyzję jako ofiarę dla niego i nie zamierza do niej dopuścić. Ma także zamiar przepędzić Łużyna. Podczas ich rozmowy Razumichin zwraca uwagę na urodę i wdzięk Duni. Następnie pulcheria Aleksandrowna dostaje list od obrażonego Łużyna, w którym chce on przełożyć spotkanie z paniami i domaga się, by nie było na nim Raskolnikowa. W swoim liście donosi na Rodiona, że dał on pieniądze rodzinie pijaka. Mimo to, Dunia chce, aby Rodion był przy rozmowie z Łużynem i zaprasza na nią także Razumichina. Raskolnikowa odwiedza Zofia Siemionowna Marmieładow ( Sonia ), by zawiadomić do o pogrzebie i zaprosić na stypę. Raskolnikow zauważa jak piękną dziewczyną jest Sonia, która robi na nim ogromne wrażenie. Następnie Rodion chce odzyskać przedmioty, które pozostawił u starej lichwiarki. Udaje się w tym celu z Razumichinem do sędziego śledczego, Porfirego Pietrowicza. Chce się także dowiedzieć czy wie on o jego wizycie w domu, gdzie zamordował Alonę i Lizawietę. Porfiry zachowuje się tak, jakby wiedział kim jest morderca. Wypytuje Rodiona o jego artykuł zatytułowany,, O zbrodni ", w którym Raskolnikow podzielił ludzi na,,zwykłych " i,, niezwykłych ". Raskolnikow tłumaczy, że jego zdaniem wybitna jednostka ma prawo zabić dla dobra ludzkości. Porfiry wypytuje go także o jego zdanie na temat winy i kary, także o wiarę w Boga i wskrzeszenie Łazarza. Pyta go też o jego ostatnią wizytę u lichwiarki. Ich rozmowę przerywa Razumichin, który ma wrażenie, że Raskolnikow znowu źle się czuje i zachowuje się jakby był tam w dniu morderstwa. Tymczasem o Raskolnikowa pyta nieznany mężczyzna, który nazywa go mordercą. Raskolnikow czuje się okropnie, sam siebie nazywa wszą. Najbardziej żałuje, że zabił niewinną Lizawietę, która kojarzy mu się z Sonią. Raskolnikow znowu zapada w sen, z którego budzi go Arkadiusz Swidrygajłow, człowiek który niegdyś uwodził Dunię. Chce on jej przekazać dziesięć tysięcy rubli, jednak Raskolnikow się na to nie zgadza i w imieniu Duni 4
odmawia przyjęcia pieniędzy. Marmieładow wie o plotkach na swój temat. Nie dziwi się, że ludzie oskarżają go o zabicie swojej żony, gdyż nie był dla niej dobrym mężem. Opowiada o śnie, w którym widział swoją żonę ( wcześniej to samo śniło się matce Raskolnikowa ). Podczas tej rozmowy Rodion mówi :,, Nie wierzę w przyszłe życie ". Swidrygajłow za wszelką cenę chce się zobaczyć z Dunią, której jego zmarła żona zapisała trzy tysiące rubli. Następnie opisane jest spotkanie z Łużynem, które odkrywa jego prawdziwe zamiary wobec Duni i jego charakter. Prawda o Łużynie jest powodem zerwania zaręczyn przez Dunię. Po tym zdarzeniu Razumichin, chcąc aby panie nie wyjechały z Petersburga proponuje im założenie wspólnego interesu jakim miałoby być wydawnictwo. Podczas tej ważnej rozmowy Raskolnikow znowu dziwnie się zachowuje i chce by wszyscy zostawili go w spokoju. Jego słowa mają charakter pożegnania. Później Rodion postanawia odwiedzić Sonię. Pokoik w którym mieszka jest nędzny a ona sama nie najlepiej wygląda. Sonia opowiada Raskolnikowi o swojej macosze, od której doznała tylu cierpień, jednak w jej słowach nie ma żadnej nienawiści czy złości na Katarzynę. Sonia mówi także o Bogy, którego tak kocha i mu ufa. Nagle Rodion całuje ją w nogę, chcąc przy tym okazać jej szacunek. Sonia jednak uważa się za wielką grzesznicę. Jest to osoba niezwykle skromna, która ma poczucie winy, że źle postępuje. Jedyną jej nadzieją jest ufność w Boga i jego miłosierdzie. Nagle Rodion dostrzega w jej pokoiku Nowy Testament i prosi ją o przeczytanie fragmentu o wskrzeszeniu Łazarza. Sonia mówi mu, że dostała go od Lizawiety. Raskolnikow obiecuje jej, że powie kto zabił Lizawietę. Mówi jej także o tym, że zerwał stosunki z rodziną i że to z nią chce iść przez życie :,, Obojeśmy przeklęci, wspólnie też pójdziemy! ". Nazajutrz Raskolnikow poszedł do sędziego śledczego Porfirego, aby się dowiedzieć czy jest podejrzany o zabójstwo lichwiarki i jej siostry. Porfiry nie daje mu jednoznacznej odpowiedzi, jednak jego słowa i zachowanie zdradzają, że jest on przekonany o winie Raskolnikowa. całą sytuację zmienia czekający na przesłuchanie Mikołaj, który przyznaje się do zabójstwa kobiet. Jego słowa są ogromnym zaskoczeniem dla Porfirego i Rodiona. Rasklonikow po wyjściu z komisariatu spotyka mężczyznę, który kiedyś nazwał go mordercą i zostaje przez niego przeproszony za te słowa. W domu Katarzyny Iwanowny rozpoczynają się przygotowania do stypy. Łużyn jako ich sąsiad także na niej będzie, Wcześniej jednak wzywa do siebie Sonię i daje jej dziesięciorublowy banknot, by przekazała go Katarzynie. Gdy wszyscy goście zebrali się przy stole, Łużyn oskarżył Sonię o kradzież stu rubli. Upokarzającą scenę dla Soni przerywa Liebiezatnikow, który wyjaśnia, że był świadkiem, jak Łużyn wcisnął jej w kieszeń banknot. Poprzez to oskarżenie Łużyn chciał się zamścić na Raskolnikowie i pokazać Duni i jej matce z kim zadaje się Rodion. Po ytm zdarzeniu Sonia wybiega z pokoju, do którego wpada wściekła gospodyni - Amalia Iwanowna. Nie patrząc na sytuację w jakiej znalazła się rodzina, karze natychmiast wyprowadzić się z mieszkania Katarzynie i jej 5
dzieciom. Następnie Raskolnikow wybiega za Sonią, by wyznać jej prawdę o sobie. Mówi jej o zabójstwie jakie dokonał. Sonia nie potępia go za to i obiecuje, że go nie opuści. Wskazuje mu także drogę na przyszłość. Tłumaczy mu, że jedynym wyjściem z tej sytuacji jest przyznanie się do winy i odbycie za nią kary. Martwi się o niego. Sonia daje Rodionowi cyprysowy krzyżyk, a sama zostawia sobie miedziany, który otrzymała od Lizawiety. Miał on być znakiem ich wspólnego cierpienia :,, Razem mamy cierpieć, razem ten krzyż poniesiemy ". Po tym zdarzenion Sonię odwiedza Liebiezatnikow, który informuje ją o dziwnym zachowaniu Katarzyny Iwanowny, która wraz ze swoimi dziećmi zachowuje się jak szalona. Śpiewa i tańczy, chcąc zwrócić uwagę przechodniów na ich biedę. Z wycieńczenia pada i umiera. Swidrygajłow deklaruje swoją pomoc. Chce wyprawić jej pogrzeb a dzieci ( Polunię, Kolę i Lenkę ) chce umieśćić w odpowiednich sierocińcach. Chce także pomóc im finansowo. Robi to, gdyż docenia poczciwość Soni. Tymczasem Dunia odwiedza swojego brata. Rodion żegna się z nią jakby wyjeżdżał gdzieś na bardzo długo. Raskolnikow postanawia oddać się w ręce sprawiedliwości. Wcześniej powierza opiekę nad siostrą Razumichinowi. Spotyka się też z Porfirym, który mówi mu, że wie o jego tajemnicy i prawdziwym zbrodniarzu. Raskolnikow korzystając że jest jeszcze na wolności udaje się do Swidrygajłowa, by upewnić się, że z jego strony nic już nie grozi Duni. Swidrygajłow gdzieś się śpieszył i widać było, że zależy mu na dyskrecji. Niedługo potem spotkał się z Dunią. Opowiedział jej co usłyszał przez ścianę z rozmowy Soni i Rodiona. Wykorzystując dobre serce Duni proponuje jej ucieczkę wraz z jej bratem - mordercą i matką. Dunia przewidując wcześniej, że spotkanie z nim może być niebezpieczne wzieła ze sobą rewolwer, który kiedyś zabrała z domu Marfy. Próbowała go postrzelić, jednak dwukrotnie chybiła. Swidrygajłow widząc, że Dunia go nie kocha pozwolił jej odejść. Następnie daje Soni pokwitowania ( umieścił jej przyrodnie rodzeństwo w sierocińcu ), jej samej ofiaruje obligacje na trzy tysiące rubli. odwiedza swoją narzeczoną i zostawia jej obligacje na piętnaście tysięcy. Zabiera do domu mała, opuszczoną dziewczynkę, kładzie ją do łóżka a gdy przyłapuje się na lubieżnych myślach wobec niej strzela sobie w skroń i się zabija. Tymczasem Raskolnikow odwiedza swoją matkę, mówi o tym, że ją kocha i prosi ją o modlitwę za niego. Oznajmia jej, że wyjeżdża na długo. Rozmawiając z Dunią mówi, że przyzna się do winy jak najszybciej, by zmniejszyć wyrok a także dlatego, że to co zrobił nie było zgodne z jego ideą. Następnie idzie do Soni po krzyżyk, który chciała mu dać. Odchodząc pochyla się i całuje ziemię. Idzie na komisariat. W biurze Procha dowiaduje się o samobójstwie Swidrygajłowa, po czym przyznaje się do zabójstwa Alony i Lizawiety. Epilog rozgrywa się na Syberii. Raskolnikow przebywa tam już od dziewięciu miesięcy. W chwili popełnienia czynu uznano go za niepoczytalnego i 6
dlatego otrzymał łagodną karę - osiem lat katorgi. W ty czasie Pulcheria Iwanowna zachorowała. O nic nie pytając wyjechała z Petersburga w czasie procesu. Dunia wyszła za Razumichina a Sonia wyjechała za Raskolnikowem na Syberię by być z nim w trudnych chwilach. Następnie narrator opisuje przemianę Raskolnikowa, który ciężko pracuje. Jednak nie może zapomnieć o teorii, która doprowadziła go do nieszczęścia. Pomocą dla niego jest Sonia, lubiana prze wszystkich więźniów. Gdy pewnego dnia nie przychodzi do niego Raskolnikow zdaje sobie sprawę jak bardzo ją kocka i jak ważna jest ona dla niego. Od tej chwili zmienia do niej swój stosunek, nie jest już taki szorstki jak wcześniej. Wraz z nią czeka na koniec kary, by zacząć wspólne życie. 7