Obce gatunki inwazyjne roztoczy i owadów w polskich szklarniach Gabriel Łabanowski Gabriel.Labanowski@inhort.pl Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Gołuchów, 10 września 2016
Szkodniki upraw szklarniowych Należą do różnych grup systematycznych i różnią się wyglądem. Nicienie: guzaki (Meloidogyne spp.), węgorki (Aphelenchus spp.) Roztocze: szpeciele (Eriophyidae), różnopazurkowce (Tarsonemidae), przędziorki (Tetranychidae), pseudoprzędziorki (Tenuipalpidae) Czerwce: tarczniki (Diaspididae), miseczniki (Coccidae), wełnowce (Pseudococcidae), gwiazdosze (Asterolecaniidae) Wciornastki (Thripidae) Mszyce (Aphididae) Mączliki (Aleyrodidae) Motyle: molowce (Tineidae), namiotniki (Yponomeutidae), skośniki (Gelechiidae)
Podział szkodników na grupy W zależności od zagrożenia i częstotliwości występowania dzielimy na: Szkodniki kluczowe o dużej szkodliwości, które występują powszechnie, corocznie i w dużych liczebnościach na wielu gatunkach roślin Szkodniki występujące okresowo i lokalnie, ale o dużej szkodliwości na niewielu gatunkach roślin W zależności od stopnia zagrożenia Szkodniki podlegające przepisom kwarantannowym znajdujące się na listach EPPO A1, A2 i alertowych Szkodniki obce inwazyjne, które są obcego pochodzenia (A) lub nieustalonego pochodzenia tzw. kryptogeniczne (C) występują poza Polską, ale są zawlekane do kraju z materiałem rozmnożeniowym Szkodniki rodzime, znane w Europie, w tym w Polsce (E)
Miejsca, z których są zawlekane szkodniki Azja: Sri Lanka - figowce (Ficus retusa, F. macrocarpa), kroton (Codiaeum variegatum) Chiny storczyki (Phalaenopsis) Korea kaktusy (Gymnocalycium mihanowichii)
Miejsca, z których są zawlekane szkodniki Ameryka Środkowa i Południowa: Kostaryka draceny, juki Gwatemala nolina wygięta (Beaucarnea recurvata)
Miejsca, z których są zawlekane szkodniki Europa Zachodnia: Belgia azalia Holandia anturium, azalia, paproć Niemcy poinsecja Włochy - poinsecja
Nicienie Radopholus similis - kryptogeniczny (C) Rośliny żywicielskie: anturium, areka, pomidor Zawlekany na sadzonkach anturium z Holandii
Roztocze szpeciele (Eriophyidae) Pordzewiacz pomidorowy (Aculops lycopersici) Rośliny żywicielskie: psiankowate pomidor, papryka, petunia ziemniak oraz z rodz. powojowatych - powój polny (Convolvulus arvensis) W Polsce wykrywany kilkakrotnie na pomidorach, odm. mało podatne o liściach z licznymi włoskami Ciało wrzecionowate, dł. 0,16-0,18 mm, żółtawe. Do zwalczania akarycydy oparte na abamektynie (karencja 3 dni) lub zawierające tebufenpirad Pyranica 20 WP (karencja 7 dni)
Roztocze - szpeciele Przebarwiacz różany (Phyllocoptes adalius) Róże dziko rosnące i uprawne W Polsce po raz pierwszy wykryty w 2008 r. w Nowym Dworze Mazowieckim, a następnie w Pszczynie.
Roztocze różnopazurkowce (Tarsonemidae) Roztocz szklarniowy (Polyphagotarsonemus latus) (C) W Polsce po raz pierwszy wykryty w 1985 r. na sadzonkach gerbery Rośliny żywicielskie w Polsce występuje na 16 gatunkach roślin ozdobnych należacych do 14 rodzin botanicznych oraz na papryce. Najlepsze efekty zwalczania na roślinach ozdobnych dają preparaty oparte na abamektynie zastosowane dwukrotnie co 10-14 dni lub zawierające pyridaben (Sanmite 20 SP).
Pseudoprzędziorki - Tenuipalpidae Przędzioreczek szklarniowiec Brevipalpus obovatus (C) Zawlekany na azalii doniczkowej z Holandii Przędzioreczek storczykowiec Tenuipalpus pacificus Zawlekany z Chin na storczykach Phalaenopsis
Przędziorki (Tetranychidae) Przędziorek cytrusowiec Panonychus citri (A) Rośliny żywicielskie: głównie cytrusy Do Polski zawlekany regularnie na figowcach (Ficus microcarpa, F. cyathistipulla) z Chin, a także z Holandii na Anthurium scherzerianum i Skimmia japonica
Przędziorki (Tetranychidae) Przędziorek Lewisa Eotetranychus lewisi (A) Występuje tylko na poinsecji Do Polski zawlekany z Włoch na sadzonkach poinsecji
Przędziorek krotonowiec Eutetranychus orientalis (A) Umieszczony na liście EPPO A2 Występuje na krotonach Zawlekany do Polski ze Sri lanki
Wciornastek amerykański - Echinothrips americanus (A) Pochodzi z Ameryki Północnej W Polsce po raz pierwszy wykryty w 2000 r. na azalii doniczkowej importowanej z Holandii, a następnie na Philodendron selloum, Schefflera arboricola, Syngonium podophyllum, Thunbergia alata Zawlekany głównie na sadzonkach niecierpka nowogwinejskiego Dobrą rośliną żywicielską jest także chryzantema
Wciornastki Thripidae z podrodziny Panchaetothripidae Wciornastek szklarniowiec - Heliothrips haemorrhoidalis (A) Wciornastek czerniec - Hercinothrips femoralis (A) Wciornastek cieplarek - Parthenothrips dracaenae (A) Wciornastek krotonowiec Selenothrips rubriocinctus
Wciornastek zachodni - Frankliniella occidentalis (A) Umieszczony na liście EPPO A2 W Polsce po raz pierwszy wykryty w 1987 r. na sadzonkach chryzantemy Szkodnik warzyw i roślin ozdobnych pod osłonami Wektor wirusa brązowej plamistości pomiodora (TSLV) Zawlekany z Holandii na sadzonkach roślin ozdobnych
Wciornastki Thripidae z podrodziny Thripinae Wciornastek anturiowiec Chaetanaphothrips orchidii (A) Wciornastek orientalny - Thrips palmi (A) Wciornastek nolinowiec Taeniothrips euchari (A)
Mączliki - Aleyrodidae Mączlik szklarniowy - Trialeurodes vaporariorum (A) Mączlik poinsecjowy - Bemisia tabaci (A) Zawlekany regularnie na sadzonkach poinsecji z Włoch i Niemiec, a także od polskich producentów sadzonek Mączlik krotonowiec Orchamoplatus mammaeferus W 2010 r. zawleczony ze Sri Lanki na krotonie.
Mszyce - Aphididae Mszyca ogórkowa - Aphis gossypii (A) Mszyca złocieniówka - Macrosiphoniella sanborni (A) Mszyca smugowa - Macrosiphum euphorbiae (A) Mszyca wielożerna - Myzus asacalonicus (A)
Mszyce (Aphididae) Mszyca brzoskwiniowa - Myzus persicae (C) zawlekana na araliach, juce, storczykach Mszyca araliowa Aphis spiraecola Mszyca paprociowa - Idiopterus nephrolepidis (A) Zawlekana na paprociach z Holandii
Rodz. mszycowate (Aphididae) Mszyca szklarniowa plamista Neomyzus circumflexus (A) Mszyca oleandrowa Toxoptera aurantii (A)
Czerwce - Coccoidea Gwiazdosze Asterolecaniidae: gwiazdosz szklarniowy - Asterolecanium epidendri (A) Zawleczony w 2004 r. na Euphorbia acrurensis Czerwcowate Margarodidae Czerwiec biały - Icerya purchasi (A) Zawleczony na cytrofortunelii z Hiszpanii
Tarczniki - Diaspididae Tarcznik oleandrowiec - Aspidiotus nerii (A) Zawlecznony na Kentia Tarcznik cykasowiec - Aulacaspis yasumatsui (A) Zawleczony w 2007 r. z Kostaryki na Cycas revoluta
Tarczniki z podrodziny Diaspidinae Tarcznik dracenowiec Pinnaspis strachani (A) Tarcznik przestrojnowiec - Pinnaspis aspidistae (A) Tarcznik czerniec - Chrysomphalus aonidum (A) Tarcznik morwowiec Pseudaulacaspis pentagona (A) W 2011 r. zawleczony ze Sri Lanki na krotonie (Codiaeum variegatum)
Tarczniki - Diaspididae Skorupik krotonowiec Lepidosaphes tokionis (A) W 2009 r. zawleczony ze Sri Lanki na krotonie (Codiaeum variegatum)
Miseczniki - Coccidae Misecznik cytrusowiec - Coccus hesperidum (A) Misecznik szklarniowiec - Saissetia coffeae (A) Misecznik oliwkowie - Saissetia oleae (A) Misecznik czarny - Parasaissetia nigra (A)
Miseczniki - Coccidae Czerwiec kalinowiec Lichtensia viburni (A) Ficus benjamina Przylepnica szklarniowa Pulvinaria floccifera (A) - Schefflera arboricola
Czerwce - Coccidae Woskownik japoński Ceroplastes ceriferus (A) W 2016 r. zawleczony na figowcu (Ficus retusa) z Chin Woskownik szklarniowy - Ceroplastes rusci (A) Zawleczony na palmie karłatce niskiej (Chamaerops humilis) Woskownik czerwony - Ceroplastes rubens (A) W 2010 r. zawleczony z Kostaryki na szeflerze (Schefflera arbicola) i aralii (Polyscias fruticosa)
Wełnowce - Pseudococcidae Wełnowiec cytrusowiec - Planococcus citri (A) Wełnowiec długoogoniasty - Pseudococcus longispinus (A)
Wełnowce - Pseudococcidae Wełnowiec pasiasty Ferrisia virgata (A) W 2010 r. zawleczony z Kostaryki na krotonie Wełnowiec kaktusowy - Spilococcus mamillariae (A) Wełnowiec nolinowiec - Dysmicoccus brevipes (A)
Skośnik pomidorowy Tuta absoluta rodz. skośnikowate (Gelechiidae) Lista A2 EPPO Pochodzi z Ameryki Południowej (Peru) Wykryty w Europie Hiszpanii w 2006 r. Pierwsze wykrycie skośnika w południowo-wschodniej Polsce sygnalizowano w 2013 r. (Wilczyńska A. HO 12/2013). W zeszłym i w bieżącym roku pojawił się w Polsce Centralnej Pierwsze obserwacje wskazują, że można go ograniczyć do minimum prowadząc obserwacje na pułapkach feromonowych i stosując zarejestrowane na pomodory insektycydy.
Motyle Mól szklarniaczek Opogona sacchari rodz. molowcowate (Tineidae) Lista A2 EPPO Zawlekana z Hiszpanii i Holandii na dracenach, palmach, guzmanii Omacnica begonianka - Duponchelia fovealis (Zeller) rodz. wachlarzykowate (Crambidae) Wykryta ba begonii królewskiej importowanej z Holandii
rodz. namiotnikowate (Yponomeutidae) Jesik cytrusowiec Prays citri Wykryty w 2016 r. na limonce (Citrus limon) importowanej z Holandii
Dziękuję za uwagę Rothschildia orizaba pawicowate (Saturniidae)