ZWALCZANIE SZKODNIKÓW W METALOWYCH SILOSACH BIN I WOKÓŁ NICH W metalowych silosach BIN ze zbożem wystąpić mogą szkodniki magazynowe, głównie owady, roztocze i gryzonie, które doskonale przystosowały się do warunków pomieszczeń zamkniętych i mogą w ciągu stosunkowo krótkiego czasu zupełnie zniszczyć zmagazynowane produkty. Szkodniki magazynowe są bardzo płodne. Od jednej pary wołków po sześciu pokoleniach może powstać aż 8.168.200 potomstwa, z których każde zjada dziennie około 0,5 mg ziarna. Chrząszcze wołka zbożowego żyją przeciętnie 150 dni, a więc w ciągu swego życia potomne wołki mogą zjeść ponad 6 ton ziarna zbóż! Gryzonie charakteryzują się największą płodnością wśród ssaków. Ciąża u szczura wędrownego trwa 21-2 dni. Samica rodzi najczęściej -6 razy w roku po 7-8 (nawet do 12 młodych. Dojrzałość płciową osiągają one w wieku -4 miesięcy, a żyją najczęściej 12-18 miesięcy. Szkodniki zjadają produkty magazynowe, ale straty nie ograniczają się tylko do tego. Produkty ulegają zanieczyszczaniu ich wylinkami, trupami i kałem. Szkodniki powodują również zawilgocenie i zagrzewanie się produktów, wskutek czego pogarszają się warunki dalszego ich składowania. Przechowywane produkty infekowane są mikroorganizmami przenoszonymi na ciele szkodników i występującymi w ich kale. W wyniku rozwoju bakterii i grzybów pleśniowych w produktach zaatakowanych przez szkodniki następują poważne zmiany organoleptyczne, takie jak gorzknienie, jełczenie, kwaśnienie. Produkty zmieniają barwę. Rozkruszki mogą wprowadzać do produktów wydzieliny swoich gruczołów łojowych, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt domowych. Wołek zbożowy, trojszyki czy kapturnik zbożowiec rozpoczynają żerowanie w ziarnie od części zarodkowej, co powoduje znaczne obniżenie zdolności kiełkowania ziarna siewnego. Straty ponoszone w okresie długotrwałego magazynowania zbóż są olbrzymie, należy więc systematycznie zwalczać szkodniki magazynowe i nie dopuścić ich do opanowania silosów BIN. Przechowywane ziarno zbóż należy chronić przed szkodnikami różnymi metodami, z 1 / 10
których najważniejszą jest stosowanie środków ochrony roślin emitujących gazy (GE. W metodzie tej produkty zaatakowane przez szkodniki poddaje się gazowaniu, czyli fumigacji. Środkami ochrony roślin generującymi fosforowodór są np. QuickPhos Pellets 56 GE (pigułki i Quick Phos Tablets 56 GE (tabletki, produkty United Phosphorus Ltd. (Indie, które w Polsce sprzedaje firma AGROSIMEX Sp. z o. o. Pigułki i tabletki QuickPhos zawierają 56% fosforku glinu, który w reakcji wilgocią zawartą w powietrzu wydziela fosforowodór, PH, bardzo silnie toksyczny gaz. Jedna pigułka o masie 0,6 g wydziela 0,2 fosforowodoru, a tabletka o masie g daje 1 g fosforowodoru. Gaz ten jest związkiem o małym ciężarze cząsteczkowym i niskiej temperaturze wrzenia. Gwałtownie dyfunduje w powietrzu i charakteryzuje się bardzo dobrymi właściwościami przenikania przez różne produkty. Dociera do produktów tam, gdzie nie wnikają środki ochrony roślin w innej formie użytkowej. Wnika głęboko w przechowywane produkty, stąd znalazł szerokie zastosowanie w ochronie produktów przed różnymi szkodnikami. Tabela 1. Dawki preparatu QuickPhos zalecane do dezynsekcji produktów przechowywanych w różnych pomieszczeniach Pomieszczenie QuickPhos Pellets 56 GE 2 / 10
QuickPhos Tablets 56 GE Gazoszczelne pomieszczenia 15 pigułek na 2 m (1,5 g PH na 1 m tabletki na 2 m (1,5 g PH na 1 m Małe pomieszczenia o kubaturze <75 m (00 ton, które nie mo - silosy metalowe, magazyny płaskie, regały z produktem pod plastykowymi nakryciami 25 pigułek na 1 m / 10
(5 g PH na 1 m 5 tabletek na 1 m (5 g PH na 1 m - otwarte od góry silosy bez plastykowego przykrycia 25 pigułek na 2 m (2,5 g PH na 1 m 5 tabletek na 2 m (2,5 g PH na 1 m - na barkach i w ładowniach statków z ziarnem zbóż i artykułami spożywczymi 25 pigułek na 2 m (2,5 g PH na 1 m 5 tabletek na 2 m 4 / 10
(2,5 g PH na 1 m - w szczelnych pustych magazynach, elewatorach, przechowalniach 15 pigułek na 2 m (1,5 g PH na 1 m tabletki na 2 m (1,5 g PH na 1 m - w szczelnych pomieszczeniach, w których przechowuje się tytoń 15 pigułek na 2 m (1,5 g PH na 1 m tabletki na 2 m (1,5 g PH na 1 m 5 / 10
Fosforowodór wydzielany przez pigułki i tabletki QuickPhos niszczy szybko i skutecznie jaja, larwy, poczwarki i osobniki dorosłe wszystkich szkodników magazynowych, w tym rozkruszków, wołków, trojszyków, strąkowców, kapturnika zbożowca, świdrzyka cygarowca, spichrzela syrynamskiego, mącznika młynarka, mklików, omacnicy spichrzanki i mola ziarniaka. Zabija też szczury i myszy, jeśli występują w gazowanych silosach BIN. Pigułki i tabletki QuickPhos są stosowane do dezynsekcji zbóż (pszenica, pszenżyto, jęczmień, żyto, owies, sorgo, proso, kukurydza i przetworów zbożowo-młynarskich, artykułów spożywczych (suszone owoce i warzywa, pasz i surowców paszowych (np. makuchy, śruta, surowców wysokobiałkowych i wysokotłuszczowych (nasiona rzepaku i lnu, fasola, groch, słonecznik, materiału siewnego oraz używek (tytoń, kawa, pieprz, kakao przetrzymywanych w magazynach i przechowalniach, w komorach elewatorów i w silosach BIN. Silosy BIN dzięki swojej konstrukcji opartej na perforowanej podłodze z możliwością intensywnego przetłaczania powietrza przez masą przechowywanego ziarna szczególnie nadają się do zwalczania szkodników metodą fumigacji. W zależności od rodzaju zaatakowanych przez szkodniki produktów i pomieszczeń stosuje się różne dawki preparatu QuickPhos (tab. 1. Czas ekspozycji szkodników na fosforowodór wydzielany przez QuickPhos zależy najczęściej od temperatury, wilgotności i formy użytkowej preparatu (pigułki czy tabletki (tab. 2. Czas zabiegu nie powinien być skracany poprzez zastosowanie wyższych stężeń niż zalecane, gdyż wyższe dawki fosforowodoru mogą działać na szkodniki narkotycznie, a tym samym obniżać śmiertelność owadów i roztoczy. Należy też pamiętać, że fosforowodór jest gazem palnym i w stężeniu >1.79% objętości w powietrzu jest wybuchowy. Nie należy gazować przechowywanych produktów i silosów BIN, jeśli w nich temperatura jest niższa niż 5 o C, a wilgotność względna powietrza nie przekracza 25%. Tab. 2. Czas ekspozycji szkodników magazynowych na fosforowodór wydzielany przez pigułki lub tabletki QuickPhos. 6 / 10
Temperatura powietrza QuickPhos Pellets 56 GE QuickPhos Tablets 56 GE >16 o C dni 4 dni 11-15 o C 4 dni 5 dni 7 / 10
5-10 o C 8 dni 10 dni Pigułki i tabletki QuickPhos są środkami ochrony roślin zaliczanymi bardzo toksycznych, gdyż wydzielają fosforowodór, który jest związkiem niezwykle toksycznym dla wszystkich zwierząt i człowieka. Należy unikać kontaktu nawet z najmniejszymi dawkami fumigantu. Stężenie 2,8 mg fosforowodoru w 1 l powietrza (tj. około 2.000 ppm jest zabójcze dla człowieka w bardzo krótkim czasie. Stężeniem progowym jest 0, ppm w ciągu 40-godzinnego tygodnia pracy. Zabiegi z użyciem produktów wydzielających niebezpieczny fosforowodór powinny przeprowadzać tylko odpowiednio przeszkolone ekipy zakładów zwalczania szkodników żywności. Pigułki i tabletki QuickPhos powinny być rozmieszczane ściśle według szczegółowej instrukcji stosowania. Gryzonie żyją w pobliżu silosów BIN, w których przechowywane jest zboże. Szczególnie liczne są wtedy, gdy obiekty te znajdują się niedaleko pól, zalesionych terenów, torów kolejowych, wałów przeciwpowodziowych i podobnych miejsc, gdzie myszy i szczury chętnie zakładają swoje nory. Gdy nastąpią gwałtowne zmiany w ich środowisku, gryzonie wędrują w poszukiwaniu pokarmu, wody i nowych kryjówek. Wabione są do silosów zapachem pokarmu wydostającego się przez wszelkiego rodzaju otwory, a gdy jest chłodno wabi je dodatkowo ciepło obiektu. Aby ukryć się przed wrogami naturalnymi, poszukują kryjówek w nowym miejscu i chętnie wchodzą pod deski i różne graty leżące przy ścianie, wnikają do obiektu przez nieszczelności, albo wchodzą do karmników deratyzacyjnych stojących przy silosie. 8 / 10
Karmnik deratyzacyjny na myszy i szczury wykonany jest z plastiku. Jest trwały i mocny, a więc odporny na uszkodzenia i niekorzystne warunki atmosferyczne. Karmnik deratyzacyjny jest bez zawiasowy, więc dobrze przylega do powierzchni, a jego obsługa nie wymaga użycia narzędzi. W karmniku umieszcza się trutkę Klerat KB lub Klerat K Granulat. Przy zwalczaniu szczurów stosuje się porcje po 20-50 g Kleratu, a odległość pomiędzy punktami wykładania trutki powinna wynosić 5-10 m. W przypadku tępienia myszy wystarczy 5-15 g preparatu, umieszczonych co 2 do 5 m. Punkty wyłożenia trutki należy sprawdzać w odstępach tygodniowych i trutkę uzupełniać aż do momentu ustania pobierania. KLERAT K Granulat jest chętnie zjadany przez gryzonie, gdyż rozmiar granulek przypomina im duże nasiona lub orzechy. Granulat jest często zabierany przez szczury i myszy z tacek lub karmników i chowany w różne miejsca, co może stanowić pewne zagrożenie dla zwierząt w gospodarstwie. Granulat Klerat K idealnie nadaje się do trucia gryzoni w norach wykopanych wokół silosów BIN. Granulki preparatu należy głęboko umieszczać w korytarzach gryzoni, wówczas rzadko są wypychane z nory na zewnątrz. Bloczki woskowe KLERAT KB ze względu na wysoką zawartość wosku są mniej atrakcyjne dla gryzoni niż inne zatrute przynęty np. ziarno, płatki czy granulaty, ale ich wielką zaletą jest dłuższa trwałość w warunkach wysokiej wilgotności. Mogą być stosowane w miejscach suchych i bardzo wilgotnych, nawet w kanałach do zwalczania szczurów kanałowych. Posiadają otwór na drut, za pomocą którego przytwierdza się je w karmniku deratyzacyjnym na myszy i szczury, aby nie zaistniała możliwość ich zabrania przez gryzonie lub przez postronne osoby. Karmniki deratyzacyjne należy zamontować na stałe do ściany budynku lub do podłoża przy pomocy 2 kołków rozporowych i 2 śrub. Jeśli podłoże jest nieutwardzone, karmniki trzeba umocować do płyt chodnikowych lub cegieł, które następnie umieszczone zostaną w glebie tak, aby ich poziom był równy poziomowi gleby. Montowanie karmników na stałe do podłoża jest po to, aby nie zaistniała możliwość wydobycia trutki Klerat przez postronne osoby. Karmniki deratyzacyjne należy oznaczyć ostrzegającym opisem umieszczonym na karmniku i szczelnie zamykać, aby w ten sposób zabezpieczyć truciznę przed dostępem osób niepowołanych. Rozstawione karmniki deratyzacyjne nie należy dotykać, przemieszczać, zalewać wodą, zaśmiecać. Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Entomologii Stosowanej ul. Nowoursynowska 159 02-787 Warszawa 9 / 10
10 / 10