Źródła pyłów w pomieszczeniach Procesy technologiczne (typowe pomieszczenia produkcyjne) Personel zatrudniony przy obsłudze maszyn i urządzeń (pomieszczenia czyste ) Powietrze doprowadzane z zewnątrz przez instalację wentylacji nawiewnej lub napływające wskutek infiltracji (pomieszczenia produkcyjne, biurowe, czyste ) Procesy nanotechnologiczne (pomieszczenia, w których są produkowane lub stosowane nanocząstki, tzn. cząstki, których jeden z wymiarów jest poniŝej 100 nm). Podstawowe parametry pyłów do oceny stopnia naraŝenia organizmu ludzkiego i doboru środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stęŝenie pyłu wymiary i kształt cząstek skład chemiczny i struktura krystaliczna rozpuszczalność pyłu w płynach ustrojowych Istotne parametry wpływające na skutki zdrowotne własności osobnicze człowieka, zarówno genetyczne, jak i nabyte cięŝkość wykonywanej pracy Główne rodzaje pyłów szkodliwych PYŁY WŁÓKNISTE azbest włókna ceramiczne sztuczne włókna mineralne PYŁY NIEWŁÓKNISTE pyły zawierające wolną krystaliczną krzemionkę Rozmiary pyłów 1 milimetr to 10 3 1 mikrometr to 10 6 1 nanometr to 10 9
Większość bakterii ma wielkość około 50 nanometrów Wielkość wirusów jest wielkości około 5 nanometrów Szkodliwe działanie pyłów dzielimy na: - draŝniące, - zwłókniające, - rakotwórcze, - alergizujące Obszar górnych dróg oddechowych (nos, jama ustna, gardło, krtań) Obszar tchawiczo-oskrzelowy (tchawica, oskrzela, oskrzeliki) Obszar wymiany gazowej (pęcherzyki płucne) Zatoki przynosowe Jama nosowa Migawki Śluz Komórki nabłonka migawkowego Oskrzelik Przełyk Oskrzele prawe Jama ustna Język Krtań Tchawica Opłucna Oskrzele lewe Pęcherzyk płucny Przepona
Metody pomiaru stęŝeń pyłów Pomieszczenia produkcyjne metoda filtracyjno-wagowa lub mikroskopowa Pomieszczenia biurowe w pobliŝu pomieszczeń produkcyjnych metoda filtracyjnowagowa, mikroskopowa, licznikowa, fotometryczna Pomieszczenia biurowe metoda licznikowa lub fotometryczna Pomieszczenia czyste metoda licznikowa Pomieszczenia z procesami nanotechnologicznymi metoda licznikowa Ocena naraŝenia na pyły Wykonanie pomiarów stęŝeń pyłów na stanowisku pracy Określenie wskaźników ekspozycji (W) na pyły w odniesieniu do całodziennego czasu pracy, w przypadku dozymetrii indywidualnej (C w ) C w = C 1 t 1 + C2 t2+... + C t + t +... + t 1 2 n n t Porównanie wskaźników ekspozycji (W) z wartościami najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń pyłów (NDS-ów) Definicje pyłów Pył całkowity - zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości. Pył respirabilny zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności wg wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 0,3 m i z geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5 0,1. n Włókna respirabilne - włókna o długości powyŝej 5 m o maksymalnej średnicy poniŝej 3 m i stosunku długości do średnicy 3.
Rozporządzeniem MPiPS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) wraz ze zmianami (Dz.U. Nr 212, poz. 1769, 2005r., Dz.U. Nr 161, poz.1142, 2007r.). \ syntetycznych ceramicznych) Pyły lub procesy o działaniu rakotwórczym - Azbest - Ogniotrwałe włókna ceramiczne, do specjalnych celów z wyjątkiem wymienionych w innym miejscu wykazu [syntetyczne włókna ceramiczne (krzemianowe) bez określonej orientacji z zawartością tlenków alkalicznych i metali ziem alkalicznych (Na2O+K2O+CaO+MgO+BaO) 18%wag.] - Prace związane z naraŝeniem na pył drewna twardego, takiego jak dąb i buk Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennych w środowisku pracy (DzU2004 Nr 280 poz. 2771 wraz ze zm. DzU2005 Nr 160 poz.1356) Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (z dnia 30 grudnia 2004 r. DzU2005 Nr 11 poz. 86)
W razie przekroczeń najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń pyłów pracodawca powinien niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń zgodnie z przepisami prawa. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (z dnia 20 kwietnia 2005 r. DzU Nr 73 poz. 645, zm. DzU2007 Nr 241, poz. 1772) W rozporządzeniu jest określona częstotliwość wykonywania badań i pomiarów w zaleŝności od szkodliwości pyłów (pyły z/bez działania rakotwórczego) i od stęŝenia pyłu w środowisku pracy (krotności NDS-u). Badań i pomiarów pyłu nie przeprowadza się, jeŝeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekraczały 0,1 wartości NDS, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania pyłu nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stęŝenia pyłu. Ocena ryzyka wynikającego z naraŝenia na pyły Identyfikacja rodzaju pyłu występującego na stanowisku pracy Oznaczenie podstawowych parametrów pyłu Obliczenie wskaźnika naraŝenia na pyły Przeprowadzenie oceny naraŝenia na pyły Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z naraŝeniem na pyły (np. zgodnie z normą PN-N-18002:2000) W > NDS W 0,5 NDS W < 0,5 NDS Środki ochrony zbiorowej przed pyłami- wentylacja Wentylacja: Naturalna: - infiltracja - areacja - przewietrzanie - grawitacyjna
Mechaniczna: - ogólna - miejscowa Ogólna: - wywiewna - nawiewna Miejscowa: nawiewna i wywiewna - nawiewna: (oazy powietrzne) nawiewniki szczelinowe płaszczyznowe kurtyny powietrzne - wywiewna: (odciągi miejscowe) ssawki stacjonarne przestawne okapy stacjonarne przestawne obudowy częściowe całkowite Zagadnienia najbardziej istotne z punktu widzenia likwidacji zagroŝenia pyłami dotyczą: eliminacji zagroŝenia pyłami w środowisku pracy, popularyzacji wiedzy z zakresu zagroŝenia pyłami. Najbardziej szkodliwymi pyłami są pyły zawierające azbest i wolną krystaliczną krzemionkę. Stosowanie środków ochrony zbiorowej przed pyłami jest priorytetowe w stosunku do stosowania środków ochrony indywidualnej. \