2) Jerzy Sawicki 1. Wprowadzenie AKTUALIZACJA I NOWELIZACJA TERMINOLOGII ELEKTROENERGETYCZNEJ W SŁOWNIKU IEV W 46 numerze Biuletynu INPE ukazał się artykuł dr. inż. Z. Nartowskiego przedstawiający opis i strukturę słownika IEV [1]. W nawiązaniu do tej publikacji pragnę poinformować o pracy, podjętej przez Komitet TC1 IEC, zmierzającej do gruntownej nowelizacji terminologii dotyczącej problematyki systemu elektroenergetycznego. 1) Tematyka ta obejmuje tzw. klasę 600 słownika, tj. siedem części w zakresie numerów od 601 do 691. Klasa ta oznaczona jest ogólnym tytułem: Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii elektrycznej. Zestawienie wszystkich części tej klasy wraz z rokiem ich wydania (i ewentualnego uzupełnienia) podaje tablica 1. Tablica 1. Zestawienie części słownika IEV klasy 600 Część Rok - mc wydania 601 1985-10 602 603 604 605 651 691 1983-01 1986-08 1987-03 1983-01 1999-07 1973-01 Tytuł części elektrycznej - Pojęcia ogólne elektrycznej - Wytwarzanie elektrycznej - Planowanie i kierowanie w systemie elektroenergetycznym elektrycznej - Eksploatacja elektrycznej - Stacje elektroenergetyczne Prace pod napięciem Taryfy elektryczne Uzupełnienie Am. 1 1998-04 Am. 1 1998-05 Am. 1 1998-07 1) W latach ubiegłych stosowano termin arkusz jako odpowiednik używanego angielskiego chapter. Obecnie przyjęto jednolity termin część będący odpowiednikiem angielskiego part. 2) Mgr inż. Jerzy Sawicki jest członkiem Polskiego Komitetu Terminologii Elektrycznej SEP 68
Należy dodatkowo zaznaczyć, że zrealizowane uzupełnienia i modyfikacje wskazanych części, obejmują jedynie znikomą liczbę wybranych terminów s pośród ok. 840 dla części 601 do 605. 2. Propozycje nowelizacji Pierwszą propozycję nowelizacji norm 601 do 605 złożył w 1998 roku przedstawiciel krajowego komitetu Niemiec, dr R. Salffner. W wyniku tej propozycji TC1 rozesłał w dn. 02-10-1998 dokument 1/1767/NP (New proposal), będący zaproszeniem dla komitetów krajowych IEC do dyskusji w tej sprawie. W dokumencie tym zestawiono ok. 80 przykładów zbędnego dublowania się bądź rozbieżności pomiędzy terminami zawartymi w wyżej wymienionych normach i terminami występującymi w wielu innych częściach słownika IEV. Rozbieżności te wynikają ze szczególnej pozycji jaką zajmują terminy klasy 600 w całości słownika. Opierają się one zarówno na terminach i definicjach podstawowych należących do klasy 100 (Elektromagnetyzm, Obwody elektryczne i magnetyczne, Urządzenia elektryczne i magnetyczne, Kompatybilność elektromagnetyczna, Niezawodność, Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa), jak i na terminach szczegółowych zawartych głównie w klasie 400 (Maszyny wirujące, Transformatory, Kable, Linie napowietrzne i szereg innych). Utrzymanie spójności i zgodności z tak wielu częściami słownika jest bardzo trudnym zadaniem, zwłaszcza w okresie szybkiego rozwoju techniki. Dodatkową przyczyną tych rozbieżności i powtórzeń jest fakt, że w czasie opracowywania części 601 do 605 nie istniały jeszcze normy takie jak np. Niezawodność i jakość usług, Uziemienia, Prace pod napięciem i wiele terminów z ich obecnego zakresu musiało się znaleźć w częściach wymienionych wcześniej. Inicjatywa TC1 spotkała się z pozytywnym przyjęciem wśród większości zainteresowanych państw, przy czym 4 kraje zaproponowały wstępnie udział swoich przedstawicieli w projektowanej grupie roboczej (Francja, Niemcy, Polska i Wielka Brytania). Jednocześnie TC1 wystosował ankietę w sprawie uwag do terminów spornych. Na ankietę odpowiedziało 6 krajów nadsyłając ponad 200 uwag (w tym 116 z Polski). Ostatecznie w październiku 2000 roku TC1 powołał redakcyjną grupę roboczą pod nazwą Maintenance Team 600 (MT 600) w składzie czterech członków, a mianowicie: 1. Dr Klaus Teichmann, University Siegen, Niemcy, przewodniczący, 2. Hervé Rochereau, EDF, Francja, 3. Jerzy Sawicki, PKN - NKP 8, Polska, 4. Dr Amadeo Andreotti, Universita Federico II, Napoli, Włochy. Pierwsze posiedzenie grupy MT 600 miało miejsce dopiero 19 marca 2001 roku w Paryżu. Do końca 2002 roku odbyły się 4 spotkania. Przewiduje się, że prace potrwają do roku 2005. 3. Podstawowe założenia nowelizacji W przygotowaniu nowelizacji części 601-605 przyjęto następujące główne założenia: Nr 50 69
- Usunięcie niezgodności i rozbieżności występujących w rozpatrywanym obszarze słownika, - Usunięcie z nowelizowanej grupy norm fragmentów, dla których powstały nowe wyspecjalizowane części (np. Prace pod napięciem), - Maksymalne ograniczenie powtórzeń zarówno w obrębie klasy 600, jak i pozostałych części; powtórzenia dopuszcza się m.in. gdy termin pochodzący z jednej części staje się punktem wyjścia dla rodziny terminów pochodnych w innej, - Modernizacja terminów zgodnie ze zmianami pojęciowymi i językowymi oraz wprowadzenie niezbędnych pojęć nowych, a także usunięcie nieaktualnych i przestarzałych, - Poprawienie struktury wszystkich części pod kątem czytelności i lepszego ich podziału na rozdziały oraz logiczniejszego grupowania pojęć (dotyczy głównie dawnych części 603 i 604), - Aktualizacja form i stylu tworzenia terminów i definicji, zgodnie z nowymi zasadami i regułami redakcyjnymi dla IEV ustalonymi przez IEC (Dokument 1/1774/INF z 1999-09), - Podjęcie próby wprowadzenia tematyki rynku energii. Nie wszystkie z tych założeń uda się zapewne w pełni zrealizować z uwagi na ogromny materiał i często subiektywne podejście członków grupy do niektórych zagadnień. Jest to zresztą nieuniknione, zwłaszcza w zakresie klasyfikacji złożonych pojęć należących do wielu dziedzin. Tym nie mniej wydaje się, że nowe propozycje okażą się poprawne i czytelne. Ponadto niektóre powtórzenia mają charakter pozorny, ponieważ w różnych obszarach tematycznych tym samym terminom odpowiadają niekiedy różne pojęcia. 4. Nowy układ części i rozdziałów słownika Członkowie grupy MT 600 zdecydowali się również na zmiany nazw poszczególnych części słownika, zastępując nieco przydługi nadtytuł: Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii elektrycznej krótszym zwrotem: System elektroenergetyczny ( Power system ). Wydaje się również, że i z merytorycznego punktu widzenia zmiana ta jest celowa. Po licznych dyskusjach nowy plan części klasy 600 przedstawia się jak to podaje tablica 2. Tablica 2. Zestawienie znowelizowanych części klasy 600 słownika IEV Część/ Rozdział 611 611-01 611-02 611-03 611-04 Terminy podstawowe Treść System elektroenergetyczny - Pojęcia ogólne Wielkości w systemie elektroenergetycznym Konfiguracja systemu elektroenergetycznego Urządzenia systemu elektroenergetycznego 70
Część/ Rozdział 612 612-01 612-02 612-03 613 613-01 613-02 613-03 613-04 614 614-01 614-02 614-03 614-04 614-05 615 615-01 616 616-01 616-02 617 617-xx Elektrownie UWAGA: Istniejące części: 651 - Praca pod napięciem i 691 - Taryfy, nie są objęte nowelizacją. Podział powyższy, jak również tytuły mogą jeszcze ulec zmianie w ciągu dalszych prac, chociaż ewentualne poprawki nie będą już zapewne znaczące. 5. Dotychczasowy przebieg prac Treść System elektroenergetyczny - Wytwarzanie Instalacje i urządzenia wytwórcze Eksploatacja elektrowni System elektroenergetyczny - Stacje elektroenergetyczne Rodzaje stacji elektroenergetycznych Obwody pierwotne rozdzielni WN Obwody wtórne i urządzenia pomocnicze Sterowanie stacji elektroenergetycznych System elektroenergetyczny - Planowanie i eksploatacja systemu Obliczenia sieciowe Planowanie i optymalizacja w systemie elektroenergetycznym Zakłócenia i ich likwidacja Równowaga systemu elektroenergetycznego Sterowanie w systemie elektroenergetycznym System elektroenergetyczny - Jakość zasilania Charakterystyki napięcia System elektroenergetyczny - Koordynacja izolacji i przepięcia Koordynacja izolacji i przepięcia Elektromagnetyczne oddziaływanie na systemy telekomunikacyjne System elektroenergetyczny - Zasilanie odbiorców: Organizacja i rynek (do późniejszego ustalenia) Prace grupy przebiegają planowo. Każdy członek odpowiada za redakcję wybranych części i/lub rozdziałów. Dzięki poczcie elektronicznej nowe propozycje i po- Nr 50 71
prawki uzgadniane są na bieżąco, a na posiedzeniach dyskutowane są jedynie tematy kontrowersyjne i wymagające poszerzonej analizy. W dalszym ciągu przedstawione zostaną najważniejsze przyjęte rozwiązania szczegółowe: Część 611. Pojęcia ogólne Planuje się rozszerzenie tej części m.in. o szereg podstawowych terminów związanych z rynkiem energii, będących obecnie w coraz szerszym użyciu. Niestety wiele z tych terminów nie jest w praktyce międzynarodowej jednoznacznie określonych i często ma charakter jedynie korporacyjny. Tym niemniej podjęto próbę wybrania i ścisłego zdefiniowania najważniejszych pojęć w tej dziedzinie. W każdym razie część ta będzie zamknięta na samym końcu pracy, co zagwarantuje usunięcie zbędnych powtórzeń. Część 612. Wytwarzanie Część ta wymagała stosunkowo najmniej poprawek poza czysto formalnymi. Uzupełniono pewne terminy z zakresu gospodarki skojarzonej (kogeneracji), cieplnych układów kombinowanych, a także odnawialnych źródeł energii. Część 613. Stacje elektroenergetyczne Również i ta część nie ulega dużym zmianom. Przewiduje się umieścić tu szereg pojęć dotyczących konstrukcji uziomów, które wypadły z innych części, a nie występują w IEV 195. Ponadto zostanie rozbudowany temat zintegrowanego sterowania stacją. Część 614. Planowanie i eksploatacja systemu Część ta obejmuje głównie tematykę dawnej części 603. Rozdział Obliczenia sieciowe nie ulega większym zmianom. W rozdziale Planowanie i optymalizacja przewiduje się uwzględnienie nowych tendencji związanych ze zmianami celów stawianych przed energetyką w związku z dokonującymi się w całym świecie przekształceniami organizacyjnymi. Rozdział Zakłócenia i ich likwidacja (z dawnej części 604) został skorelowany z częściami 195 - Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa oraz 448 - Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa, głównie w zakresie definicji rodzajów zakłóceń i zwarć oraz odpowiadających im prądów. Rozdział Równowaga systemu elektroenergetycznego nie uległ większym zmianom, ponieważ był zmodyfikowany w 1998 roku (Am.1). Natomiast rozszerzono rozdział Sterowanie w systemie elektroenergetycznym wzbogacając go o nowe układy regulacyjna (FACTS) i grupując razem różne metody sterowania ręcznego, automatyki i regulacji. Część 615. Jakość zasilania 72 W części tej przewidziano na razie tylko jeden rozdział, tj. Charakterystyki napięcia (poprzednio fragment rozdziału Jakość zasilania w 604). Wykorzystano tu szereg idei zawartych w części 161 - Kompatybilność elektryczna i magnetyczna, a także nowo wydane normy przedmiotowe.
Część 616. Koordynacja izolacji i przepięcia Część ta obejmuje dwa rozdziały. Rozdział Koordynacja izolacji i przepięcia został zmodernizowany o nowe normy przedmiotowe z tego zakresu. Rozdział Elektromagnetyczne oddziaływanie na systemy telekomunikacyjne został również poszerzony o nowe pojęcia. Natomiast z części tej usunięto problematykę bezpieczeństwa i prac pod napięciem, gdyż tematy te znalazły się w innych częściach słownika (191 i 651). Część 617. Zasilanie odbiorców: organizacja i rynek Podjęto szczegółową analizę pojęć z tego zakresu w oparciu głównie o źródła angielskie (NGC, m.in. Grid Code) i niemieckie. Niestety wiele z tych pojęć ma charakter umowny i nie może być sformułowanych ze ścisłością wymaganą w słowniku technicznym. Wydaje się jednak, że uda się zdefiniować przynajmniej pewną liczbę podstawowych pojęć w sposób niekontrowersyjny, tak aby mogły być one rozumiane i stosowane powszechnie w praktyce międzynarodowej. 6. Podsumowanie Obecnie pierwsze wersje wybranych części słownika zostały już przekazane do sekretariatu TC1. Jeżeli uzyskają one wstępną aprobatę, zostaną rozesłane w postaci tzw. Dokumentów CD (Committee Draft) komitetom krajowym do szczegółowej oceny. Na tym etapie prac powstanie niewątpliwie szeroka dyskusja, która umożliwi uwzględnienie dalszych opinii i sugestii zainteresowanych ekspertów ze wszystkich uczestniczących krajów. W Polsce dyskusja ta odbędzie się na forum NKP 8 i wśród zaproszonych ekspertów. Literatura 1. Nartowski Z.: Międzynarodowy Słownik Terminologiczny Elektryki. Biul. SEP, INPE Informacje o normach i przepisach elektrycznych, 2002, nr 46, s. 26-30. W BIULETYNIE INPE WARTO ZAMIESZCZAĆ REKLAMY I INFORMACJE FIRMOWE Biuletyn INPE prenumerują różnorakie zakłady przemysłowe, kopalnie, elektrownie, zakłady energetyczne, przedsiębiorstwa budownictwa energetycznego, remontowo-budowlane, instalacyjno-montażowe i usługowe, biura projektowe, ośrodki naukowo-badawcze, produkcyjno-wdrożeniowe, instytuty, wyższe uczelnie, zakłady usług technicznych i projektowych i liczne inne instytucje. Biuletyn INPE jest czasopismem, które czytelnicy kompletują w zbiór spełniający funkcje ciągle aktualnego poradnika w zakresie norm i przepisów, ponieważ zamieszczane w nim informacje nawiązują do opublikowanych wcześniej i aktualizują je. Sprawia to, że reklamy zamieszczane w Biuletynie INPE są trwałe i efektywne. Ceny reklam kolorowych zamieszczanych na I lub IV stronie okładki wynoszą: formatu A5-900 zł + 22% VAT, formatu A6-500 zł + 22% VAT, zamieszczanych na II i III str. okładki lub na wkładce wewnątrz numeru: A5-800 zł + 22% VAT, A6-400 zł + 22% VAT. Ceny reklam czarno-białych formatu A6 na II i III str. okładki lub na wkładce 400 zł + 22% VAT, a w tekście: formatu A5-500 zł + 22% VAT, formatu A6-300 zł + 22% VAT. Przy tym są stosowane rabaty: przy 3 powtórzeniach 5%, przy 5 powtórzeniach 10%, przy 10 powtórzeniach 20%, za dostarczenie reklamy gotowej do druku 10%. Cena tekstów sponsorowanych wynosi 250 zł + 22% VAT za 1 stronę. Nr 50 73