WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY PRZYKŁADY PREWENCJI WYPADKOWEJ PROWADZONEJ PRZEZ WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY W RAMACH WSPÓŁPRACY Z ZAKŁADEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W WARSZAWIE I NARODOWYM FUNDUSZEM OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Katowice, lipiec 2013 r.
SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE... 2 2. ORGANY NADZORU GÓRNICZEGO... 4 3. ANALIZA ZAGROŻEŃ I WYPADKÓW ZAISTNIAŁYCH W GÓRNICTWIE W LATACH 2008-2012... 6 3.1. Wypadkowość w górnictwie w latach 2008-2012... 6 3.1.1. Górnictwo podziemne... 8 3.1.2. Górnictwo odkrywkowe... 11 3.1.3. Górnictwo otworowe... 11 3.2. Główne przyczyny wypadków i niebezpiecznych zdarzeń w 2012 roku.... 12 4. DZIAŁALNOŚĆ PREWENCYJNA... 13 4.1. Działalność Komisji powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego 15 4.2. Działalność Fundacji Bezpieczne Górnictwo im. Wacława Cybulskiego... 17 4.3. Współpraca z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie... 17 4.4. Współpraca z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej... 19 4.5. Inne działania prewencyjne Wyższego urzędu Górniczego... 21 5. PODSUMOWANIE... 21
Przetwórstwo Handel Budownictwo Transport i gospodarka magazynowa Górnictwo Rolnictwo Wytwarzanie i zaopatrzenie w energie 1. WPROWADZENIE Liczba niebezpiecznych zdarzeń i wypadków przy pracy w gospodarce narodowej od wielu lat utrzymuje się na wysokim poziomie. Najwięcej wypadków zaistniało w przetwórstwie, handlu i budownictwie. Tabela 1. Liczba wypadków w Gospodarce Narodowej w latach 2008-2012 Rok Gospodarka polska śmiertelne ciężkie ogółem 2008 523 902 104402 41056 12129 10491 6545 3156 1697 1112 2009 401 827 87052 30570 10379 8684 5816 3096 1336 1089 2010 444 625 94207 31734 11822 9098 6548 3175 1494 1200 2011 404 683 97223 33431 11703 9222 6827 2908 1507 1082 2012 348 602 91000 30243 11423 8145 6402 2687 1417 1011 2120 3639 473884 167034 57456 45640 32138 15022 7451 5494 Udział w % w wypadkach ogółem 35,25 12,13 9,63 6,78 3,17 1,57 1,16 W latach 2008 2012: 1. zmniejszyła się ilość wypadków ogółem z 104 402 w roku 2008 do 91 000 w roku 2012 tj. o 12,8%. 2. odnotowano znaczny spadek: - liczby wypadków śmiertelnych z 523 do 348, tj. spadek o 33,5%, - liczby wypadków ciężkich z 902 do 602, tj. spadek o 33,3%. 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 0,1 0,09 104 402 0,08 94 207 97 223 87 052 91 000 0,07 0,06 0,046 0,05 0,038 0,034 0,035 0,030 0,04 0,03 0,02 0,01 0 2008 2009 2010 2011 2012 WYPADKI OGÓŁEM WYPADKI ŚMIERTELNE NA 1000 ZATRUDNIONYCH Wykres 1. Liczba wypadków ogółem oraz wskaźnik wypadków śmiertelnych na 1000 zatrudnionych w gospodarce narodowej w latach 2008-2012 (dane GUS) 2
Pod względem liczby poszkodowanych pracowników w wypadkach przy pracy, znaczący udział mają następujące działy gospodarki: przetwórstwo przemysłowe 35,25%, handel 12,13%, budownictwo 9,63%, transport i gospodarka magazynowa 6,78%, górnictwo 3,17%. W 2012 roku, według danych GUS, odnotowano spadek liczby poszkodowanych przy pracy w polskiej gospodarce o 6,4%, w stosunku do 2011 roku. Zmniejszyła się również ilość poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych o 13,3% oraz wypadkach ciężkich o 11,9%. A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, C Przetwórstwo przemysłowe, F Budownictwo, H Transport i gospodarka magazynowa. B Górnictwo i wydobywanie, D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, G Handel hurtowy i detaliczny, Wykres 2. Wypadkowość śmiertelna w gospodarce narodowej w latach 2011 i 2012 (dane GUS). W górnictwie występują znacznie trudniejsze warunki pracy niż w pozostałych branżach gospodarki krajowej, związane z warunkami górniczo-geologicznymi towarzyszącymi eksploatowanym złożom kopalin, głębokością prowadzonych robót górniczych, stosowanymi systemami eksploatacji czy zagrożeniami naturalnymi występującymi szczególnie w górnictwie podziemnym. Jednym z priorytetowych działań organów nadzoru górniczego, w ramach sprawowanego nadzoru i kontroli nad zakładami górniczymi, jest podejmowanie systemowych działań mających na celu rozpoznawanie, ograniczanie i zapobieganie zagrożeniom występującym w ruchu zakładów górniczych, w szczególności badanie okoliczności i przyczyn niebezpiecznych zdarzeń i wypadków przy pracy oraz egzekwowanie skuteczności podejmowanych działań prewencyjnych mających na celu poprawę stanu bezpieczeństwa w zakładach górniczych. 3
2. ORGANY NADZORU GÓRNICZEGO Organami nadzoru górniczego są: 1) Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, 2) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych zwanych dalej OUG, 3) Dyrektor Specjalistycznego Urzędu Górniczego zwanego dalej SUG. Organy nadzoru górniczego, wypełniając powierzoną im misję społeczną określoną jako dążenie do poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia górników, optymalnego zagospodarowania złóż kopalin oraz ograniczania uciążliwości oddziaływania górnictwa na ludzi i środowisko, realizują cele zawarte w Strategii działania urzędów górniczych na lata 2010-2014, w tym, w szczególności cele dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy: ograniczenie liczby wypadków spowodowanych czynnikiem ludzkim, ograniczenie liczby wypadków i niebezpiecznych zdarzeń, w związku z wyrobami stosowanymi w górnictwie, skuteczne przeciwdziałanie katastrofom górniczym, ograniczenie skali chorób zawodowych w górnictwie, skuteczne egzekwowanie przepisów prawa w dziedzinie bhp w górnictwie, dostosowanie rozwiązań prawnych do potrzeb skutecznego zarządzania bhp w górnictwie, utrzymanie w sprawności służb ratownictwa górniczego. Organy nadzoru górniczego spełniają zadania określone w przepisach ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. - Prawo geologiczne i górnicze oraz w przepisach innych ustaw regulujących nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, w szczególności w zakresie: bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa pożarowego, ratownictwa górniczego, gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania, ochrony środowiska i gospodarki złożem, zapobiegania szkodom, budowy i likwidacji zakładu górniczego, w tym rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Ponadto sprawują nadzór i kontrolę nad: podmiotami zawodowo trudniącymi się ratownictwem górniczym, podmiotami wykonującymi w zakresie swej działalności zawodowej czynności powierzone im w ruchu zakładu górniczego, wykonywaniem robót geologicznych, o których mowa w art. 86 Pgg, szkoleniem osób wykonujących czynności w ruchu zakładu górniczego lub wykonujących roboty geologiczne, o których mowa w art. 86 Pgg, zakładami prowadzącymi roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej. Według stanu na 31.12.2012 r. nadzorem i kontrolą urzędów górniczych objętych było 7 124 zakładów górniczych, w tym 141 wydobywających kopaliny objęte własnością górniczą i 6 983 wydobywających kopaliny objęte prawem własności nieruchomości gruntowej, a także 267 oddziałów zakładów wykonujących prace geologiczne oraz około 3 450 firm usługowych, łącznie zatrudniających 213 486 4
pracowników. Liczbową charakterystykę zatrudnienia i wydobycia w nadzorowanych zakładach górniczych przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 2. Zakłady objęte nadzorem urzędów górniczych w 2012 roku z uwzględnieniem stanu zatrudnienia i wydobycia Lp. Rodzaj zakładu Liczba Zatrudnienie [stan na 31.12.2012 r.] Wydobycie w 2012 roku [tys. ton] 1 Podziemne zakłady górnicze: - węgla kamiennego - węgla kamiennego w budowie - rud miedzi - rud cynku i ołowiu - soli - glin ceramicznych - gipsu i anhydrytu 40 31 1 3 2 (1) 1 1 1 120 766 106 097 6 12 432 1 186 898-147 79 234 (2) - 31 725,4 2 490,8 796,6-179,5 2 Prowadzące roboty podziemne 8 (3) 1 421 - z zastosowaniem techniki górniczej 3 Odkrywkowe zakłady górnicze objęte własnością górniczą - węgla brunatnego - siarki (w likwidacji) - pozostałe 6999 16 12 1 3 31 662 12 642 12 459 111 72 64 276,9-408 000 (5) objęte prawem własności nieruchomości gruntowej 6983 (4) 19 020 4 Otworowe zakłady górnicze: - ropy i gazu - soli - siarki - wód leczniczych, termalnych i solanek 77 7 (6) 2 (7) 2 (1) 61 4 084 3 377 95 261 267 671,24 + 5,6 mld m 3 2 758,7 701,9 2 000 m 3 - metanu z pokładów węgla 3 22 - podziemny magazyn gazu 1+1 (8) 60 ~3 000 m 3 - - podziemne składowisko odpadów 1 2 - (1) w tym 1 zakład w likwidacji (2) źródło: Agencja Rozwoju Przemysłu (3) w tym CZOK w skład którego wchodzą 2 ruchy i 1 rejon (4) zakłady o różnej fazie działalności (prowadzące działalność, eksploatacja nie rozpoczęta, eksploatacja wstrzymana i zaniechana, w stanie likwidacji i rekultywacji) (5) szacunkowe wydobycie surowców skalnych łącznie w 2012 roku (6) w tym 74 kopalnie ropy naftowej i/lub gazu ziemnego, 1 kopalnia morska i 7 podziemnych magazynów gazu, (7) w tym 1 zakład w likwidacji, pozostały - 2 kopalnie : Kopalnia Soli i PMRiP "Góra" oraz Kopalnia Soli Mogilno, (8) zakład w budowie. Razem 7 124 157 933 Oddziały zakłady wykonujące prace 267 5 533* geologiczne Podmioty wykonujące prace w ruchu zakładu 3 450** 50 020 górniczego OGÓŁEM ZATRUDNIENIE 213 486 *) ze względu na specyfikę podmioty wykonujące roboty geologiczne mogą pracować na terenie właściwości miejscowych kilku urzędów górniczych (zawyżona ilość pracowników); **) liczba oddziałów firm 5
3. ANALIZA ZAGROŻEŃ I WYPADKÓW ZAISTNIAŁYCH W GÓRNICTWIE W LATACH 2008-2012 3.1. Wypadkowość w górnictwie w latach 2008-2012 Analiza wypadkowości w całym górnictwie w okresie od 2008 do 2012 roku wykazała, że w 2012 roku w porównaniu do 2008 roku spadła liczba wypadków śmiertelnych, ciężkich i ogółem: z 34 wypadków śmiertelnych zaistniałych w 2008 roku do 28 wypadków w 2012 roku, z 27 wypadków ciężkich zaistniałych w 2008 roku do 18 wypadków w 2012 roku, z 3370 wypadków ogółem zaistniałych w 2008 roku do 2809 wypadków w 2012 roku. Od 2008 roku zmniejszyła się ilość wypadków ogółem załogi własnej w kopalniach węgla kamiennego i w kopalniach rud miedzi, przy równoczesnym wzroście wypadków w podmiotach wykonujących prace w ruchu zakładów górniczych. Wykres 3. Liczba wypadków ogółem w całym górnictwie oraz kopalniach węgla kamiennego i rud miedzi 6
Wykres 4. Liczba wypadków śmiertelnych w całym górnictwie oraz kopalniach węgla kamiennego i rud miedzi Wykres 5. Liczba wypadków ciężkich w całym górnictwie oraz kopalniach węgla kamiennego i rud miedzi 7
Tabela 2. Wypadkowość w górnictwie w latach 2008 2012 Zakłady górnicze 2008 2009 2010 2011 2012 WYPADKI ŚMIERTELNE Kopalnie węgla kamiennego * 25 36 15 20 21 Kopalnie rud miedzi 5 3 8 2 3 Kopalnie rud cynku i ołowiu 1 0 0 1 1 Kopalnie soli 0 0 0 0 0 Kopalnie węgla brunatnego (KWB) 0 0 0 1 1 Kopalnie odkrywkowe (poza KWB) 2 2 2 4 1 Pozostałe 1 0 1 0 1 S U M A 34 41 26 28 28 WYPADKI CIĘŻKIE Kopalnie węgla kamiennego * 19 43 18 18 11 Kopalnie rud miedzi 1 2 9 4 4 Kopalnie rud cynku i ołowiu 0 2 1 1 0 Kopalnie soli 0 0 0 0 0 Kopalnie węgla brunatnego (KWB) 1 1 1 1 1 Kopalnie odkrywkowe (poza KWB) 5 1 1 1 1 Pozostałe 1 1 2 0 1 S U M A 27 50 32 25 18 WYPADKI OGÓŁEM Kopalnie węgla kamiennego * 2552 2799 2615 2330 2196 Kopalnie rud miedzi 636 579 561 480 444 Kopalnie rud cynku i ołowiu 21 10 14 12 10 Kopalnie soli 29 17 14 8 22 Kopalnie węgla brunatnego (KWB) 58 57 69 57 65 Kopalnie odkrywkowe (poza KWB) 43 35 44 36 23 Pozostałe 31 54 60 52 49 S U M A 3370 3551 3377 2975 2809 *bez wypadku w Centralnym Zakładzie Odwadniania Kopalń 3.1.1. Górnictwo podziemne W górnictwie podziemnym do podstawowych zagrożeń, mających wpływ na stan bezpieczeństwa, należą: zagrożenie pożarowe; zagrożenie zawałami; zagrożenie metanowe; zagrożenie wybuchami pyłu węglowego; zagrożenie wyrzutami gazów i skał; zagrożenie wodne; zagrożenie klimatyczne oraz zagrożenia techniczne, związane z ruchem maszyn i urządzeń, a także zagrożenia czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi dla zdrowia, takie jak: zapylenie, hałas i wibracja. 8
W latach 2008 2012 w kopalniach węgla kamiennego zaistniało: - 13 tąpnięć, które spowodowały 57 wypadków, w tym 4 śmiertelne, 4 ciężkie i 49 lekkich. - 35 pożarów endogenicznych, które spowodowały 2 wypadki śmiertelne i 1 lekki. - 9 zawałów, które spowodowały 3 wypadki śmiertelne i 1 wypadek lekki. Ponadto w wyniku oberwania się skał w okresie 2008 2012 zaistniało 24 wypadki śmiertelne. - 10 zdarzeń związanych z zagrożeniem metanowym, które spowodowały 31 wypadków śmiertelnych, 39 ciężkich i 30 lekkich, w tym roku w KWK Wujek Ruch Śląsk miało miejsce zapalenie i wybuch metanu, które spowodowało wypadek zbiorowy (20 wypadków śmiertelnych, 25 ciężkich i 9 lekkich). Tabela 3. Zestawienie wydobycia, wstrząsów wysokoenergetycznych, tąpnięć i związanych z nimi wypadków w kopalniach węgla kamiennego w latach 2008 2012 Rok Wydobycie [mln ton] Wstrząsy 1x10 5 J [wg. GIG] Liczba tąpnięć Wypadki wskutek tąpnięć liczba E [GJ] śmiertelne ogółem 2008 83,6 883 2,00 5-26 2009 77,4 741 2,25 1-6 2010 76,1 1203 4,44 2 2 15 2011 75,5 1044 1,86 4 1 7 2012 79,2 1069 1,78 1 1 3 SUMA 391,8 4940-13 4 57 Tabela 4. Zestawienie liczby zawałów oraz wypadków śmiertelnych spowodowanych zawałami, opadem skał ze stropu i ociosów w kopalniach węgla kamiennego w latach 2008 2012 Rok *)w tym 1 w CZOK Liczba zawałów Wypadki śmiertelne spowodowane zawałami opadem skał ze stropu opadem skał z ociosów Razem wypadki śmiertelne 2008 2 1 3 2 6 2009 3 1-2 3 2010 1-1 1 2 2011 1-3 2 5 2012 2 1 7* - 8 SUMA 9 3 14 7 24 Tabela 6. Liczba zdarzeń i wypadków związanych z zapaleniami i wybuchami metanu w latach 2008-2012 Rok Liczba zdarzeń Wypadki śmiertelne ciężkie lekkie Razem 2008 3 8 5 13 26 2009 3 20 25 13 58 2010 1 0 0 2 2 2011 3 3 9 2 14 2012 0 0 0 0 0 SUMA 10 31 39 30 100 9
Znacząco zmniejszyła się liczba zdarzeń związanych z zagrożeniem wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, zagrożeniem wodnym, zagrożeniem klimatycznym, zagrożeniem metanowym i tąpaniami. W górnictwie rud miedzi podstawowym zagrożeniem jest zagrożenie tąpaniami. W latach 2008 2012 zaistniało 16 tąpnięć, które spowodowały 8 wypadków śmiertelnych, 1 wypadek ciężki i 75 wypadków lekkich. W 2009 roku miał miejsce wyrzut gazów i skał w KGHM Polska Miedź S.A. O/ZG Rudna, w chodniku drążonym w pokładzie rudy miedzi o grubości 3,2m na poziomie 1200m. Tabela 7. Zestawienie wydobycia, wstrząsów wysokoenergetycznych, tąpnięć i wypadków w kopalniach rud miedzi w latach 2008-2012 Rok Wydobycie w mln ton Wstrząsy 1 x 10 5 Wypadki wskutek J Liczba stąpnięć tąpnięć liczba E [GJ] śmiertelne ogółem 2008 30,9 785 1,28 2 1 18 2009 31,2 474 1,82 4 1 11 2010 30,8 581 2,59 8 6 46 2011 31,2 581 1,44 1-5 2012 31,7 525 0,94 1-3 SUMA 155,8 2946-16 8 83 Zagrożenia techniczne w górnictwie podziemnym były przyczyną zaistnienia w latach 2008 2012, 53 wypadków śmiertelnych i 49 wypadków ciężkich, Przeprowadzona analiza przyczyn i okoliczności wypadków i niebezpiecznych zdarzeń związanych z zagrożeniem technicznym wykazała, że bezpośrednimi przyczynami ich zaistnienia było w szczególności: a) przebywanie pracowników na drogach transportowych w czasie ruchu środków transportowych lub w bezpośrednim sąsiedztwie będących w ruchu elementów maszyn, b) nieprzestrzeganie zasad regulaminów pracy kolei podziemnej oraz regulaminów transportu, c) wykonywanie czynności konserwacyjnych i naprawczych w trakcie ruchu przenośników, d) brak skutecznego nadzoru ze strony osób dozoru nad pracami wykonywanymi przy maszynach i urządzeniach. Tabela 8. Wypadki spowodowane zagrożeniem technicznym w latach 2008 2012 w górnictwie podziemnym Rok Wypadki Wypadki śmiertelne ciężkie 2008 8 13 2009 11 11 2010 10 12 2011 12 6 2012 12 7 SUMA 53 49 10
Tabela 9. Wypadkowość w podmiotach wykonujących roboty w ruchu zakładów górniczych w latach 2008 2012 WYPADKOWOŚĆ W PODMIOTACH WYKONUJĄCYCH ROBOTY W RUCHU ZAKŁADU GÓRNICZEGO 2008 2009 2010 2011 2012 W CAŁYM GÓRNICTWIE Wszystkie wypadki 658 692 696 650 700 wypadki śmiertelne 8 1 4 4 9 wypadki ciężkie 5 6 12 3 4 W KOPALNIACH WĘGLA KAMIENNEGO Wszystkie wypadki 502 550 559 535 535 wypadki śmiertelne 5 1 2 3 7 wypadki ciężkie 5 4 4 3 3 Ilość wypadków w podmiotach wykonujących prace w ruchu zakładów górniczych od kilku lat wykazuje niewielki wzrost, przy równocześnie wyraźnie większej ilości wypadków śmiertelnych zaistniałych w roku 2012, w stosunku do roku 2011: 9 do 4 w całym górnictwie, 7 do 3 wypadków śmiertelnych w górnictwie węgla kamiennego. 3.1.2. Górnictwo odkrywkowe W górnictwie odkrywkowym w latach 2008-2012 w związku z zagrożeniem osuwiskowym i obrywaniem się skał zaistniały 2 wypadki śmiertelne, 1 wypadek ciężki i 3 wypadki lekkie. Ponadto w 2012 roku zaistniał 1 wypadek śmiertelny (utonięcie) podczas wydobycia kruszywa spod lustra wody. Zagrożenia techniczne było przyczyną zaistnienia 3 wypadków śmiertelnych i 9 wypadków ciężkich. Tabela 11. Wypadki spowodowane zagrożeniem technicznym w latach 2008 2012 w górnictwie odkrywkowym Rok Wypadki Wypadki śmiertelne ciężkie 2008 2 5 2009 0 2 2010 0 0 2011 1 2 2012 0 0 SUMA 3 9 3.1.3. Górnictwo otworowe W górnictwie otworowym i wiertnictwie do podstawowych zagrożeń naturalnych należy zaliczyć zagrożenie erupcyjne i siarkowodorowe, a także zapadliskami. W latach 2008 2012 zaistniało 88 wypadków ogółem, w tym 4 wypadki ciężkie. 11
3.2. Główne przyczyny wypadków i niebezpiecznych zdarzeń w górnictwie w 2012 roku. Potknięcie/poślizgnięcie/przewr. się osób 755 Upadek/stoczenie/obsunięcie się przedm./mater. 322 Uderzenie się o inne przedmioty Spadnięcie/stoczenie/osunięcie się mas i brył skalnych Inne niebezpieczne zdarzenia Oberwanie się skał ze stropu Uderzenie narzędziami pracy Oberwanie się skał z ociosu 263 262 207 197 151 129 Nadmierny wysiłek Spadnięcie/wywrócenie obudowy lub jej elementów Upadek z wysokości 65 81 75 Wykres 6. Główne przyczyny wypadków ogółem w górnictwie w 2012 roku Główne przyczyny wypadków śmiertelnych i ciężkich oraz niebezpiecznych zdarzeń, zaistniałych w górnictwie, powtarzające się od kilku lat to: 1) oberwanie się skał ze stropu i ociosów, 2) tąpnięcie, 3) zawał, 4) nieprzestrzeganie technologii prowadzenia robót, 5) wykonywanie prac przy przenośnikach taśmowych przy braku zabezpieczenia stanu wyłączenia lub będących w ruchu, 6) przebywanie pracowników w wyrobiskach transportowych podczas prowadzenia transportu, 7) niewłaściwa organizacja pracy przy remontach, montażu, demontażu maszyn, urządzeń i instalacji, 8) przebywanie w zasięgu pracy maszyn i urządzeń, 9) porażenie prądem elektrycznym, 10) wykonywanie prac na wysokości przy braku zabezpieczeń przed spadnięciem, 11) wpadnięcie do zbiornika wodnego, 12) osunięcie skarpy, 13) upadek, 14) pośliźnięcie, 15) praca pod wpływem alkoholu. Znaczący udział wypadków spowodowany był tzw. czynnikiem ludzkim tzn. ryzykownym zachowaniem pracowników, niewłaściwą organizacją i koordynacją prowadzonych robót. 12
Od 2010 roku nastąpił spadek liczby wypadków spowodowanych czynnikiem ludzkim, związanych z ryzykownym zachowaniem pracowników, złą organizacją i koordynacją robót, z 2 665 wypadków do 2 284 wypadków w 2012 roku. W związku z brakiem precyzyjnych danych do 2009 roku nie określano udziału czynnika ludzkiego w zaistniałych wypadkach. Udział czynnika ludzkiego w kopalniach węgla kamiennego do 2009 roku przyjęto na poziomie 70%. Tabela 12. Udział czynnika ludzkiego w wypadkach ogółem w górnictwie w latach 2008-2012 Lata 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba wypadków ogółem 3370 3551 3377 2975 2809 Liczba wypadków brak brak z czynnikiem ludzkim danych danych 2665 2317 2284 % udział czynnika ludzkiego w wypadkach ogółem (%) około 70 około 70 78,92 77,88 81,31 Prowadzona w następnych latach przez WUG ewidencja wypadków z uwzględnieniem czynnika ludzkiego wskazuje na spadek liczby wypadków z udziałem czynnika ludzkiego w latach 2011-2012, lecz jego udziału procentowy w wypadkach ogółem uległ wzrostowi. 4. DZIAŁALNOŚĆ PREWENCYJNA Realizując strategiczne cele dotyczące zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy zawarte w strategii, Wyższy Urząd Górniczy podejmował szereg działań i inicjatyw mających na celu ochronę zdrowia i życia oraz poprawę stanu bezpieczeństwa. Jednym z głównych działań dla podniesienia stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach górniczych było prowadzenie przez organy nadzoru górniczego, bieżących i okresowych ocen stanu bezpieczeństwa w oparciu o: - analizę przyczyn i okoliczności zaistniałych wypadków i zdarzeń, - stwierdzone w czasie kontroli nieprawidłowości i zaniedbania, - analizę przyczyn zatrzymanych robót górniczych oraz ruchu maszyn i urządzeń z uwzględnieniem zagadnień technicznych i organizacji pracy. Działalność kontrolna ukierunkowana była na analizę kształtowania się w zakładach górniczych potencjalnych źródeł zagrożeń oraz podejmowanie działań profilaktycznych i wyprzedzających w celu ich likwidacji, w szczególności przez: - kontrole robót prowadzonych szczególnie w warunkach występowania zagrożeń naturalnych, - eliminowanie ryzykownych metod organizacji pracy. W 2012 roku pracownicy inspekcyjno-techniczni okręgowych urzędów górniczych i Specjalistycznego Urzędu Górniczego wykonali 23 866 roboczodniówek, w tym 22 141 w ramach kontroli oraz 1 725 roboczodniówek, w ramach rozpoznań oraz w związku z nadzorowaniem akcji ratowniczych i zwalczaniem prowadzenia działalności bez wymaganej koncesji. Pracownicy inspekcyjno-techniczni Wyższego Urzędu Górniczego wykonali 1 732 roboczodniówek kontrolnych w zakładach górniczych oraz innych jednostkach 13
i podmiotach podlegających nadzorowi i kontroli organów nadzoru górniczego oraz 135 roboczodniówek w ramach rozpoznania i zwalczania zagrożeń w zakładach górniczych, związanych z ustalaniem stanu faktycznego i przyczyn wypadków, zdarzeń oraz nadzoru nad akcjami ratowniczymi. W związku z zaistniałymi niebezpiecznymi zdarzeniami i wypadkami dyrektorzy OUG i SUG przeprowadzili 85 badań, w tym: - 28 wypadków śmiertelnych, - 18 wypadków ciężkich, - 18 innych wypadków, - 21 niebezpiecznych zdarzeń powodujących zagrożenie dla pracowników zakładu górniczego, ruchu zakładu górniczego lub bezpieczeństwa powszechnego. Przeprowadzili również 17 badań zgonów naturalnych. W związku ze stwierdzonym rażącym naruszeniem przepisów dotyczącym bezpieczeństwa pracy w zakładach górniczych zatrzymano 1 962 roboty górnicze oraz ruch maszyn i urządzeń, w tym: - 1 568 razy w kopalniach węgla kamiennego, - 1 756 razy w zakładach górniczych wydobywających kopaliny objęte własnością górniczą, - 206 razy w zakładach górniczych wydobywających kopaliny objęte prawem własności nieruchomości gruntowej. W 2012 roku w kopalniach węgla kamiennego pracownicy nadzoru górniczego zatrzymali ruch 1 112 maszyn i urządzeń energo-mechanicznych, w tym 814 urządzeń mechanicznych i 298 urządzeń elektrycznych. Zatrzymano prowadzenie 371 robót górniczych. Najczęstszą przyczyną zatrzymań robót górniczych oraz zatrzymań pracy maszyn i urządzeń był nieprawidłowy stan: - przenośników taśmowych 16,0%, - urządzeń transportu poziomego 7,5%, - urządzeń transportu pochyłego 7,1%, - obudowy w chodniku lub jej brak 7,0%. W 2012 roku dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i SUG: - skierowali do sądów rejonowych 328 wniosków o ukaranie osób naruszających przepisy, z czego w 121 przypadkach w związku z badaniem przyczyn i okoliczności wypadków i zagrożeń w zakładach górniczych, a w 207 przypadkach w wyniku przeprowadzonych kontroli w zakładach górniczych, - wystąpili z 1 759 wnioskami do przedsiębiorców o zastosowanie środków oddziaływania wychowawczego przewidzianych w art. 41 Kodeksu wykroczeń. W 2012 roku Prezes Wyższego Urzędu Górniczego wydał 4 decyzje zakazujące osobom wykonywania czynności: w 2 przypadkach osobom średniego dozoru ruchu i w 2 przypadkach osobom niższego dozoru ruchu, w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny, na okres od 6 do 12 miesięcy. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego ostatecznymi decyzjami nałożył karę pieniężną na: - przedsiębiorcę w wysokości 20 000 zł za niewykonanie decyzji organu nadzoru górniczego wstrzymującej w całości lub w części ruch zakładu górniczego lub 14
jego urządzeń, ze względu na bezpośrednie zagrożenie dla zakładu górniczego i jego pracowników, - kierownika ruchu zakładu górniczego w wysokości 18 363,36 zł za dopuszczenie do wykonywania czynności w ruchu zakładu górniczego w sposób mogący wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego lub ruchu zakładu. Ponadto Prezes Wyższego Urzędu Górniczego wystąpił z 3 wnioskami do przedsiębiorców o zastosowanie środków oddziaływania wychowawczego przewidzianych w art. 41 Kodeksu wykroczeń. Pracownicy inspekcyjno-techniczni okręgowych urzędów górniczych i SUG oraz pracownicy inspekcyjno-techniczni Wyższego Urzędu Górniczego, ukarali 797 osób mandatami karnymi na łączną kwotę 302 950 zł. 4.1. Działalność Komisji powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego Istotną formą działalności w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach górniczych jest działalność czterech specjalnych komisji powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego do kompleksowego opiniowania stanu bezpieczeństwa powszechnego, związanego z ruchem zakładu górniczego, stanu bezpieczeństwa pracy w górnictwie oraz stanu rozpoznania i zwalczania zagrożeń w zakładach górniczych, powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu, na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze, w tym: 1) Dwóch komisji tj.: Komisji ds. Zagrożeń Naturalnych w Podziemnych Zakładach Górniczych Wydobywających Węgiel Kamienny oraz Komisji ds. Zagrożeń Naturalnych w Podziemnych Zakładach Górniczych Wydobywających Rudy Miedzi, do których należy opiniowanie stanu rozpoznania i zwalczania zagrożeń naturalnych w podziemnych zakładach górniczych. 2) Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie, do zadań której należy przygotowywanie i przedkładanie Prezesowi Wyższego Urzędu Górniczego opinii dotyczących stanu bezpieczeństwa pracy w górnictwie. 3) Komisji do spraw Ochrony Powierzchni, która zajmuje się opiniowaniem stanu bezpieczeństwa powszechnego w aspekcie ochrony środowiska i powierzchni na terenach górniczych. W skład ww. Komisji wchodzą przedstawiciele nauki, przedsiębiorców, praktyków górnictwa, ratownictwa górniczego oraz związków zawodowych. Prace ww. Komisji odgrywają znaczącą rolę w procesie poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy w zakładach górniczych. Opinie Komisji są na bieżąco wykorzystywane do podejmowania decyzji przez dyrektorów okręgowych urzędów górniczych jak również przez przedsiębiorców. Po analizie wniosków, wynikających z prac komisji powoływanych w latach 2000-2010 dla wyjaśnienia przyczyn i okoliczności katastrof zaistniałych w kopalniach, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego zwrócił się do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z wnioskiem o sfinansowanie badań mających na celu realizację ww. wniosków. 15
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosiło projekt badawczy pod przewodnictwem Prezesa WUG pn.: Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach. Projekt badawczy zawiera 12 zadań, dotyczących między innymi opracowania: nowej kategoryzacji zagrożeń naturalnych w podziemnych zakładach górniczych wraz z jej doświadczalną weryfikacją, zasad projektowania robót górniczych w warunkach występowania skojarzonego zagrożenia metanowo-pożarowego w aspekcie systemów przewietrzania w kopalniach węgla kamiennego, zasad pomiarów i badań parametrów powietrza kopalnianego dla oceny zagrożenia metanowego i pożarowego, zasad zatrudniania pracowników w warunkach zagrożenia klimatycznego w podziemnych zakładach górniczych, zasad przeprowadzenia pomiarów oraz diagnozowania kabli i przewodów elektroenergetycznych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego, systemu bezprzewodowej łączności ratowniczej w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego, systemu gazometrycznego wyłączającego energię zasilającą maszyny i urządzenia w przypadku nagłego wypływu metanu, odzieży ochronnej dla ratowników górniczych, systemów orientacji i sygnalizowania kierunku wycofania się załogi na drogach ucieczkowych. Jedno zadanie zostało już ukończone. Siedem kolejnych zadań będzie finalizowanych w 2013 i 2014 roku. W listopadzie 2012 roku ogłoszono konkurs na realizację kolejnych czterech zadań. Oczekuje się, że wdrożenie w zakładach górniczych produktów końcowych realizacji poszczególnych tematów będzie drogą do minimalizacji zagrożeń i zwiększenia poprawy bezpieczeństwa pracy w obszarach, które w ostatnich latach najczęściej wiązały się z wypadkami w zakładach górniczych. Oprócz Komisji specjalnych i Komisji powołanych do zbadania przyczyn i okoliczności zaistniałych zdarzeń, działają powołane przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego inne stałe lub doraźne kolegialne organy doradcze i opiniodawcze. I tak Prezes Wyższego Urzędu Górniczego decyzją Nr 16 z dnia 5 maja 2009 r. powołał Zespół do spraw wpływu czynnika ludzkiego na zaistnienie wypadków przy pracy oraz niebezpiecznych zdarzeń w kopalniach węgla kamiennego. Zespół został powołany z uwagi na dużą liczbę wypadków w kopalniach węgla kamiennego spowodowanych czynnikiem ludzkim, związanych z ryzykownym zachowaniem pracowników, złą organizacją i koordynacją robót. Zespół wypracował propozycję działań mających na celu zmniejszenie wpływu czynnika ludzkiego na zaistnienie wypadków oraz niebezpiecznych zdarzeń, Propozycje zostały pozytywnie zaakceptowane przez Komisję Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie. Przykładem ich wdrożenia w kopalniach węgla kamiennego jest między innymi: 1) udział służb psychologicznych w procedurach rekrutacyjnych, 2) promowanie probezpiecznych zachowań pracowników na stanowiskach robotniczych, osób dozoru i kierownictwa kopalni, 3) zwiększenie współodpowiedzialności pracowników, 4) ograniczenie wysiłku fizycznego pracowników (zwiększenie zakresu transportu pracowników do i z miejsca pracy, rozwijanie małej mechanizacji itp.). 16
4.2. Działalność Fundacji Bezpieczne Górnictwo im. Wacława Cybulskiego Do działań prewencyjnych Wyższego Urzędu Górniczego, promujących bezpieczeństwo pracy, należy zaliczyć działalność powołanej w 1997 roku Fundacji Bezpieczne Górnictwo im. Wacława Cybulskiego. Celem Fundacji jest osiągnięcie przez polskie górnictwo najwyższych światowych standardów w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Cel Fundacji realizowany jest poprzez: wspieranie szeroko rozumianych działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy w górnictwie, inicjowanie szerokiego powiązania nauki z praktyką w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie, inicjowanie rozwoju działalności edukacyjnej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, wspieranie opracowywania i wdrażania w górnictwie technologii podnoszących stan bezpieczeństwa i higieny pracy, wspieranie projektowania i produkcji maszyn, urządzeń, sprzętu i ochron osobistych podnoszących stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inicjowanie ich wdrażania w zakładach górniczych, działania na rzecz unowocześniania i rozwoju polskiego ratownictwa górniczego. Fundacja wraz z zainteresowanymi partnerami organizuje wiele konkursów oraz inicjatyw promujących bezpieczeństwo pracy i tematykę górnictwa wśród młodzieży gimnazjalnej, znajomość przepisów bezpiecznego wykonywania prac górniczych, czy przyznawanie wyróżnień górnikom których postawa jest godna naśladowania. Fundacja realizuje swoje statutowe cele również przez wspieranie inicjatyw mających wpływ na wzrost świadomości wśród pracowników przemysłu wydobywczego przekładem takich działań jest współprodukcja filmów o tematyce górniczej, które są dostępne do stronie internetowej WUG oraz You Tube. Zrealizowany ostatnio film pod tytułem Bogactwo z głębi ziemi wpisuje się także w kampanie wizerunkowe 39 firm górniczych, które wspierają Fundację. 4.3. Współpraca z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie W celu zmniejszania udziału wypadków spowodowanych czynnikiem ludzkim, tj. eliminacji ryzykownych zachowań pracowników oraz podnoszenia świadomości i odpowiedzialność pracowników, Wyższy Urząd Górniczy w 2009 roku podjął współpracę z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, w zakresie prewencji wypadkowej. W ramach współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Wyższy Urząd Górniczy wydał materiały szkoleniowe, broszury i ulotki oraz filmy o tematyce zagrożeń występujących w górnictwie. Zostały one skierowane do pracowników zakładów górniczych. W celu poprawy bezpieczeństwa w zakładach górniczych, po analizie zaistniałych wypadków i zdarzeń, w tym związanych z zapaleniem i wybuchem metanu w KHW S.A. KWK Wujek Ruch Śląsk, Wyższy Urząd Górniczy prowadził w ciągu ostatnich lat szereg działań polegających na propagowaniu tzw. dobrych 17
praktyk górniczych oraz popularyzowaniu pro bezpiecznych metod i technik wykonywania robót w ruchu zakładów górniczych. W ramach współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, w latach 2009-2011 Wyższy Urząd Górniczy przeprowadził łącznie 26 szkoleń dla osób zatrudnionych w zakładach górniczych, w formie seminariów, w następujących tematach: w 2009 roku przeprowadzono trzy szkolenia nt:,,działania prewencyjne w rejonach ścian, eksploatowanych przy współwystępowaniu zagrożenia metanowego II - IV kategorii oraz zagrożenia pożarami endogenicznymi, w 2010 roku przeprowadzono w formie seminariów dziesięć szkoleń dotyczących Działań prewencyjnych związanych z użytkowaniem maszyn i urządzeń elektrycznych i energetycznych w warunkach zagrożenia metanowego, na przykładzie zdarzenia w KHW S.A. KWK Wujek, w 2011 roku przeprowadzono w formie seminariów trzynaście jednodniowych szkoleń: pięć na temat Bezpieczeństwo eksploatacji urządzeń budowy przeciwwybuchowej ; cztery na temat Eksploatacja maszyn i urządzeń transportu poziomego i pochyłego na nachyleniach do 45 0 w ruchu podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny, jedno na temat Rola służb BHP w kształtowaniu bezpieczeństwa pracy, trzy na temat Bezpieczeństwo eksploatacji górniczych wyciągów szybowych. Uczestnikami szkoleń byli pracownicy podziemnych zakładów górniczych. Szkolenia miały na celu między innymi aktualizację wiedzy z zakresu przepisów prawa dotyczących zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w ruchu zakładów górniczych. Uczestnicy zostali zapoznani z nowoczesnymi rozwiązaniami technicznoorganizacyjnymi, mającymi na celu eliminację czynników powodujących zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Uczestnicy wszystkich szkoleń otrzymali materiały szkoleniowe opracowane przez Wyższy Urząd Górniczy, których druk sfinansowano ze środków prewencji wypadkowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Propagowaniu pro bezpiecznych metod i technik pracy oraz popularyzowaniu tzw. dobrych praktyk służą publikacje z zakresu wybranych zagadnień technicznoorganizacyjnych. W latach 2009-2012, w ramach materiałów szkoleniowych (edukacyjnych), przy współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych: 1) opracowano materiały szkoleniowe, wydane w formie CD, stanowiące rekonstrukcję wypadku zbiorowego, zaistniałego 18.09.2009 r. w KHW S.A. KWK Wujek oraz zrealizowano trzy filmy szkoleniowe, na płycie DVD, o następującej tematyce: właściwa eksploatacja maszyn i urządzeń budowy przeciwwybuchowej, prezentacja wypadków związanych z transportem przenośnikami, zagrożenia związane z wybuchem pyłu węglowego. Umieszczone na płytach animacje przedstawiają rzeczywiste sytuacje związane z zaistniałymi wypadkami i niebezpiecznymi zdarzeniami, z podkreśleniem niewłaściwego sposobu postępowania. Przedstawiają bezpieczny sposób prowadzenia robót górniczych oraz bezpieczne użytkowanie maszyn i urządzeń górniczych. 18
2) Opracowano i wydano cztery broszury i sześć ulotek dot. zagrożeń występujących w górnictwie, tj.: A. Broszury: Zagrożenie hałasem, Ocena ryzyka zawodowego w górnictwie odkrywkowym, Urządzenia budowy przeciwwybuchowej zasady bezpiecznej eksploatacji, Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji maszyn i urządzeń elektrycznych podstawowe zasady eksploatacji. B. Ulotki: Stop hałasowi, Złe urządzenia, Zagrożenie klimatyczne, Zagrożenie zawałami i obrywaniem się skał, Górniczy materiał wybuchowy twój silny ale i bezpieczny przyjaciel, Podmioty wykonujące w zakresie swej działalności powierzone im czynności w ruchu zakładu górniczego. 3) W celu promowania bezpiecznych metod i technik pracy oraz popularyzowania tzw. dobrych praktyk wśród pracowników zakładów górniczych, opracowano materiały szkoleniowe w formie poradników (broszur) o tematyce dotyczącej zagrożeń występujących w górnictwie oraz sposobów im przeciwdziałania, dot.: a) bezpieczeństwa i funkcjonalności układów sterowania maszyn i urządzeń górniczych, b) organizacji prac przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych, c) bezpieczeństwa przy prowadzeniu robót szybowych, d) zasad bezpiecznego prowadzenia jazdy ludzi w podziemnych zakładach górniczych, e) profilaktyki w zakresie zwalczania pyłów szkodliwych dla zdrowia. Opracowane materiały szkoleniowe zostały przekazane zakładom górniczym, firmom usługowym wykonującym czynności w ruchu zakładów górniczych i ośrodkom szkoleniowym, celem wykorzystania ich do działalności szkoleniowej. Dzięki współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych przeszkolonych zostało kilkuset pracowników zakładów górniczych a materiały informacyjne i szkoleniowe zostały rozpropagowane wśród załóg górniczych kopalń węgla kamiennego. 4.4. Współpraca z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W ramach Programu Priorytetowego Program dla przedsięwzięć zmierzających do zmniejszenia uciążliwości wynikających z wydobywania kopalin i ich wzbogacania oraz ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko procesów likwidacji zakładów górniczych oraz prac badawczych dla rozpoznania zasobów wód zaliczanych do kopalin Wyższy Urząd Górniczy realizował zadanie Doposażenie organów nadzoru górniczego w sprzęt służący do monitorowania eksploatacji kopalin. W ramach tego zadania, sporządzono w latach 2009-10 dwa 19
wnioski na podstawie których zawarto umowy, z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie o dofinansowanie państwowej jednostki budżetowej w formie przekazania środków na cele inwestycyjne na łączną kwotę 539 637,25 zł. Umowy obejmowały zakup przez Wyższy Urząd Górniczy 11 licencji oprogramowania wspomagającego funkcjonowanie urządzeń GPS oraz 66 przyrządów kontrolno-pomiarowych, w tym między innymi: 1. przenośne mierniki stężenia gazów 9 szt. 2. dalmierze laserowe 22 szt. 3. cyfrowy rejestrator napięć i przemieszczenia CRNiP-30 1 szt. 4. iskrobezpieczne mierniki teletechniczne MIT 2 szt. 5. kamery termowizyjne 5 szt. 6. echosondy 10 szt. W celu zapewnienia prawidłowego użytkowania zakupionego sprzętu, w działalności kontrolnej i nadzorczej nad zakładami górniczymi, opracowane zostały Zasady wykorzystania przyrządów kontrolno-pomiarowych zakupionych ze środków NFOŚiGW w Warszawie. Przeprowadzona analiza wykorzystania przyrządów wykazała, że zakupionymi ze środków NFOŚiGW przyrządami, od początku realizacji zadania wykonano łącznie 2116 pomiarów, podczas których stwierdzono 208 nieprawidłowości. Dalmierze i mierniki stężenia gazów stanowią najczęściej stosowaną grupę przyrządów. Wykonano nimi w 2012 r. ponad 65% wszystkich pomiarów i stwierdzono ponad 46% wszystkich nieprawidłowości. Najbardziej skuteczną w wykrywaniu nieprawidłowości grupą przyrządów były w ubiegłym roku 2 Mierniki Iskrobezpieczne Teletechniczne (MIT), użytkowane przez SUG. Przyrządy pozwoliły na identyfikację i zapobieganie zagrożeniom dla środowiska w obszarach: stwierdzanie i dokumentowanie nielegalnej eksploatacji, naruszania warunków eksploatacji (wysokość skarp i zboczy, szerokości pasów i filarów ochronnych w wyrobiskach odkrywkowych), poprawy bezpieczeństwa pracy w obszarach sprawdzania parametrów aerologicznych panujących w podziemnych wyrobiskach górniczych, pomiarów stężeń mieszaniny gazów wybuchowych w otworowych zakładach górniczych, parametrów obudowy wyrobisk, gabarytów obiektów budowlanych zakładu górniczego, maszyn i urządzeń, a także parametrów pracy maszyn i urządzeń mogących doprowadzić do awarii i katastrof mających skutek dla powierzchni i pozostałych komponentów środowiska. W roku 2013 planowane jest dalsze powiększenie posiadanego zasobu aparatury kontrolno - pomiarowej poprzez zakup między innymi.: 5 zestawów Autonomicznych Zespołów Rejestrująco Pomiarowych, 9 przenośnych detektorów wielogazowych Dräger, 2 urządzeń do pomiaru części niepalnych w pyle kopalnianym, kamery termowizyjnej, GPS-u, grubościomierza ultradźwiękowego. Łącznie planuje się zakup 25 przyrządów za kwotę ok. 2,2 mln zł. Wykorzystanie przyrządów kontrolno pomiarowych zakupionych ze środków NFOŚiGW podnosi jakość prowadzonego nadzoru i kontroli w zakładach górniczych co pozwala na rzetelniejszą identyfikację zagrożeń dla środowiska i bezpieczeństwa powszechnego. 20
Stwierdzane w trakcie kontroli nieprawidłowości skutkowały wydanymi decyzjami pokontrolnymi i zaleceniami dla przedsiębiorców w zakresie podjęcia działań profilaktycznych. 4.5. Inne działania prewencyjne Wyższego urzędu Górniczego Inne przykłady działalności prewencyjnej WUG to: 1) Uczestnictwo w kampaniach społecznych dotyczących bezpieczeństwa pracy: w ogłoszonej w 2007 Europejskiej Kampanii Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy pt. Mniej Dźwigaj. Której celem było zapoznanie załóg górniczych, ze sposobami przeciwdziałania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym, w 2009 roku Prezes Wyższego Urzędu Górniczego objął Honorowym Patronatem ogólnopolską kampanię społeczną pn.: Ryzyko zawodowe w górnictwie, organizowaną w ramach Europejskiej Kampanii na rzecz Oceny Ryzyka Zawodowego, w 2010 roku WUG włączył się w Europejską Kampanię Informacyjną na rzecz Bezpiecznych Miejsc Pracy, dotyczącą bezpieczeństwa maszyn, urządzeń i budynków. 2) Organizowanie od 1999 roku wspólnie z Zarządem Głównym SITG i Głównym Instytutem Górnictwa konferencji pt. Problemy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w polskim górnictwie, będącej kontynuacją cyklu spotkań w temacie działań podejmowanych dla poprawy stanu bezpieczeństwa pracy osób zatrudnionych w zakładach górniczych. Cel cyklu to inicjowanie działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa, zmniejszenia uciążliwości pracy i zwalczania czynników szkodliwych dla zdrowia osób zatrudnionych w zakładach górniczych: podziemnych, odkrywkowych i otworowych. 3) Wydawanie miesięcznika Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska Górniczego (periodyk naukowo techniczny). W których publikowane są specjalistyczne artykuły dotyczące aktualnych zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy ora ochrony środowiska w górnictwie kopalin. 4) Organizowanie corocznych spotkań i narad z kierownictwami zakładów górniczych, pracownikami służb bhp i przedstawicielami ZSIP w zakresie działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa pracy w górnictwie. 5) W ramach wymiany dobrych praktyk, organizowanie spotkań z przedstawicielami służb BHP podziemnych zakładów górniczych mających na celu na celu wymianę doświadczeń w zakresie: nowoczesnych metod szkolenia pracowników; zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładach górniczych. 6) Prowadzenie spotkań informacyjnych z osobami dozoru ruchu zakładów górniczych, połączonych ze szkoleniami popularyzującymi tzw. dobre praktyki w górnictwie. 7) Współorganizowanie z Okręgowym Inspektoratem Pracy w Katowicach Wojewódzkiego Konkursu Bezpieczny skok z bhp do górnictwa dla uczniów szkół górniczych. 5. PODSUMOWANIE 1) Analiza wypadkowości w górnictwie w latach 2008-2012 wykazała, że: nastąpił spadek: 21
liczby wypadków ogółem: z 3370 wypadków w 2008 roku do 2809 wypadków w 2012 roku (16,6%), liczby wypadków ciężkich: z 27 wypadków ciężkich w 2008 roku do 18 wypadków w 2012 roku (33,3%), liczba wypadków śmiertelnych utrzymuje się na wysokim poziomie po 28 wypadków w roku 2011 i 2012, wzrosła ilość wypadków ogółem oraz wypadków śmiertelnych w podmiotach wykonujących roboty w ruchu zakładu górniczego. W górnictwie węgla kamiennego odnotowano w latach 2010-2012 poprawę stanu bhp w obszarze występowania zagrożeń: metanowego, tąpaniami, pyłowego i klimatycznego. 2) W 2012 roku nastąpił spadek liczby wypadków ogółem spowodowanych tzw. czynnikiem ludzkim, związanych z ryzykownym zachowaniem pracowników, złą organizacją i koordynacją robót, z 2 317 wypadków odnotowanych w 2011 roku do 2 284 wypadków w 2012 roku, przy jednoczesnym wzroście jego udziału procentowego z 77,88% do 81,31%. 3) W celu zmniejszenia udziału wypadków spowodowanych tzw. czynnikiem ludzkim, eliminacji ryzykownych zachowań pracowników oraz podnoszenia świadomości i odpowiedzialności pracowników Wyższy Urząd Górniczy w 2009 roku podjął współpracę z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, w zakresie prewencji wypadkowej. W ramach tej współpracy Wyższy Urząd Górniczy wydał materiały szkoleniowe, broszury, ulotki i filmy o tematyce zagrożeń występujących w górnictwie, które zostały udostępnione pracownikom zakładów górniczych. 4) Istotne znaczenie dla bezpieczeństwa w zakładach górniczych mają prace Komisji powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, w wyniku których opracowane zostały między innymi: kierunki profilaktyki w zakresie zagrożeń takich jak: tąpaniami, metanowego, pożarami endogenicznymi w KWK, a także zagrożenia siarkowodorowego w kopalniach rud miedzi, katalogi dobrych praktyk w zakresie pyłów szkodliwych dla zdrowia dla pracowników i przedsiębiorców branży górnictwa węgla kamiennego oraz w zakładach przeróbki mechanicznej węgla kamiennego, standardy dotyczące stosowanej profilaktyki górniczej i budowlanej w celu ochrony powierzchni, w tym bezpieczeństwa powszechnego 5) W celu ograniczenia skali zagrożeń i zwiększenia poprawy bezpieczeństwa pracy w obszarach, w których w ostatnich latach najczęściej występowały wypadki i niebezpieczne zdarzenia w zakładach górniczych, należy wdrożyć rozwiązania organizacyjne i techniczne opracowane w ramach ogłoszonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju projektu badawczego: Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach. 6) Za celowe należy uznać kontynuację dotyczącą: a. prac Fundacji Bezpieczne Górnictwo im. Wacława Cybulskiego w celu osiągnięcia przez polskie górnictwo światowych standardów w dziedzinie bhp. b. współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w zakresie działań prewencyjnych w celu zmniejszenia udziału wypadków spowodowanych tzw. czynnikiem ludzkim, eliminacji ryzykownych zachowań pracowników oraz podnoszenia świadomości i odpowiedzialności pracowników. W tym zakresie należy kontynuować 22
działania związane organizacją szkoleń, wydawnictwem materiałów szkoleniowych, organizacją spotkań i narad z kierownictwami zakładów górniczych, pracownikami służb bhp i przedstawicielami SIP w zakresie działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa pracy w górnictwie. c. współpracy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Złożem, w zakresie przyrządów kontrolno pomiarowych zakupionych ze środków NFOŚiGW podnoszących jakość prowadzonego nadzoru i kontroli w zakładach górniczych, co pozwala na rzetelniejszą identyfikację zagrożeń dla środowiska pracy i bezpieczeństwa powszechnego. 23
WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY STAN BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE W 2012 ROKU
WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY STAN BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE W 2012 ROKU Katowice, kwiecień 2013 r.
RoMedia-Art 40-056 Katowice ul. Jordana 25 tel./fax 32 257 87 51 www.romedia.pl romedia@romedia.pl
SPIS TREŚCI 1. Zadania, zakres nadzoru i kontroli organów nadzoru górniczego... 5 2. Niebezpieczne zdarzenia i wypadki w zakładach górniczych zaistniałe w związku z zagrożeniami... 8 A. Górnictwo podziemne... 8 2.1. Zagrożenia naturalne... 8 2.2. Zagrożenia techniczne od maszyn i urządzeń... 12 2.3. Zagrożenia związane ze stosowaniem środków strzałowych... 14 2.4. Zagrożenia zawałami i oberwaniem się skał ze stropu i ociosu... 14 2.5. Inne zagrożenia... 14 2.6. Ochrona powierzchni... 15 B. Górnictwo odkrywkowe... 15 2.7. Zagrożenia naturalne... 16 2.8. Inne zagrożenia... 16 2.9. Nielegalna eksploatacja kopalin... 16 C. Górnictwo otworowe... 17 2.10. Zagrożenia naturalne... 17 2.11. Zagrożenie od maszyn i urządzeń... 18 2.12. Inne zagrożenia... 18 3. Ratownictwo górnicze... 18 4. Wypadki i niebezpieczne zdarzenia w 2012 roku... 19 4.1. Główne przyczyny wypadków śmiertelnych i ciężkich w roku 2012... 19 5. Wypadkowość w kopalniach węgla kamiennego w 2012 roku (w tym klasyfikacja kopalń i spółek wg wypadkowości w latach 2011 2012)... 19 6. Analiza wypadkowości w górnictwie w latach 2003 2012... 23 7. Zgony naturalne... 30 8. Choroby zawodowe... 31 9. Szkolenie i adaptacja zawodowa... 33 10. Decyzje organów nadzoru górniczego wstrzymujące roboty górnicze oraz ruch maszyn i urządzeń... 34 11. Prowadzone działania dla podniesienia stanu bhp w górnictwie... 37 11.1. Nakłady na bhp w kopalniach węgla kamiennego w latach 2008-2012... 37 11.2. Podejmowane działania przez nadzór górniczy... 39 11.3. Podejmowane działania przez przedsiębiorców... 42 12. Podsumowanie... 42 13. Wnioski... 44
STAN BEZPIECZEŃSTWA W GÓRNICTWIE W 2012 ROKU 1. Zadania, zakres nadzoru i kontroli organów nadzoru górniczego Organami nadzoru górniczego są: 1) Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, 2) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych zwanych dalej OUG, 3) Dyrektor Specjalistycznego Urzędu Górniczego zwanego dalej SUG. Organy nadzoru górniczego w 2012 roku realizowały zadania określone w przepisach ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981) i zwanej dalej Pgg oraz w przepisach innych ustaw regulujących nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, w szczególności w zakresie: bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa pożarowego, ratownictwa górniczego, gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania, ochrony środowiska i gospodarki złożem, zapobiegania szkodom, budowy i likwidacji zakładu górniczego, w tym rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Ponadto sprawowały nadzór i kontrolę nad: podmiotami zawodowo trudniącymi się ratownictwem górniczym, podmiotami wykonującymi w zakresie swej działalności zawodowej czynności powierzone im w ruchu zakładu górniczego, wykonywaniem robót geologicznych, o których mowa w art. 86 Pgg, szkoleniem osób wykonujących czynności w ruchu zakładu górniczego lub wykonujących roboty geologiczne, o których mowa w art. 86 Pgg, zakładami prowadzącymi roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej. Jednym z nowych obowiązków jakie ustawa Pgg nałożyła na organy nadzoru górniczego jest wydawanie decyzji administracyjnych w przypadku stwierdzenia wykonywania działalności bez wymaganej koncesji w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż lub podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji albo podziemnego składowania odpadów. Proceder nielegalnej eksploatacji powoduje: straty w bilansie zasobów naturalnych kraju, niekontrolowane użytkowanie i degradację gruntów, nielegalne składowanie odpadów, niewykonywanie obowiązków w zakresie rekultywacji, potencjalne zagrożenie dla osób, wykonujących prace związane z wydobywaniem kopaliny, a także dla osób postronnych, w związku z nieprzestrzeganiem przepisów bhp, zmniejszenie przychodów Skarbu Państwa. Organy nadzoru górniczego, wypełniając powierzoną im misję społeczną określoną jako dążenie do poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia górników, optymalnego zagospodarowania złóż kopalin oraz ograniczania uciążliwości oddziaływania górnictwa na ludzi i środowisko, realizowały cele zawarte w Strategii działania urzędów górniczych na lata 2010-2014. W dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przyjęto następujące cele strategiczne: ograniczenie liczby wypadków spowodowanych czynnikiem ludzkim, ograniczenie liczby wypadków i niebezpiecznych zdarzeń, w związku z wyrobami stosowanymi w górnictwie, STAN BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE W 2012 ROKU 5