STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KOŚCIERZYNA NA LATA

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KOŚCIERZYNA NA LATA 2014- KOŚCIERZYNA 2013

2 SPIS TREŚCI Wstęp 4 1. Podstawy prawne tworzenia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych.6 1.1. Ustawa o pomocy społecznej..6 1.2. Ustawy regulujące system pomocy społecznej 8 1.3. Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej..15 1.4. Źródła pozyskania informacji.16 1.5. Dokumenty programowe 17 1.6. Metodyka pracy nad strategią 18 1.6.1. Uczestnicy budowania strategii... 18 1.6.2. Proces uspołecznienia opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych..18 2. Diagnoza Sytuacji społecznej w Gminie Kościerzyna..19 2.1. Charakterystyka gminy. 19 2.1.1. Struktura powierzchni...21 2.1.2. Demografia...22 2.1.3. Zasoby instytucjonalne gminy...23 2.2. Opis głównych problemów w zakresie polityki społecznej..24 2.2.1. Bezrobocie....24 2.2.2. Bezdomność. 28 2.2.3. Alkoholizm. 31 2.2.4. Niepełnosprawność. 34 2.2.5. Ubóstwo i wykluczenie społeczne. 41

3 2.2.6. Główne powody ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej..45 3. Strategia rozwiązywania problemów społecznych. 47 3.1. Problemy społeczne w Gminie Kościerzyna... 47 3.2. Analiza SWOT 47 3.3. Wizja przyszłości i cel nadrzędny Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych.. 53 3.4. Cele strategiczne i operacyjne strategii.55 4. System monitoringu i ewaluacji Strategii.....63

4 WSTĘP Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Celem niniejszego opracowania jest ulepszenie lokalnej polityki społecznej uwzględniająca potrzeby poszczególnych grup społecznych. Dokument tworzy fundament do realizacji relatywnie trwałych wzorów interwencji społecznych, które mają przyczynić się do poprawy warunków życia mieszkańców, przede wszystkim tych, którzy są zagrożeni marginalizacją i wykluczeniem społecznym, aby w konsekwencji doprowadzić do integracji społecznej. Strategia powstająca, jako opracowanie planistyczne, którego opracowanie jest warunkowane ustawą o pomocy społecznej w wieloletniej perspektywie czasowej ma doprowadzić do zmniejszania rozmiarów problemów społecznych rozumianych jako bariery, które musi przezwyciężyć lokalna społeczność by rozwijać się w sposób spójny i zrównoważony. Strategia opracowana została po wnikliwej analizie istniejących zasobów polityki społecznej, danych dotyczących sytuacji społeczno demograficznej mieszkańców, a także z uwzględnieniem wniosków płynących z realizacji i monitorowania dotychczasowej Strategii. Strategia podlegać będzie ciągłym zmianom, ponieważ pojawiać się będą nowe, istotne cele, a część straci swoją aktualność. Ten ciągły proces zmian jest jak najbardziej pożądany, ponieważ będzie

5 wskaźnikiem działań i dążeń społeczności lokalnej, grup społecznych do zmiany społecznej, w którym to procesie współdziałać będą instytucje i organizacje zarówno administracji samorządowej, rządowej i organizacje pożytku publicznego zajmujące się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz szeroko rozumianą integracją społeczną. Dokument zawiera diagnozę sytuacji społecznej i prognozę zmian problemów społecznych w perspektywie do roku. Diagnoza jest skonstruowana z określenia stanu aktualnych problemów społecznych. Identyfikacja najważniejszych kwestii społecznych została skonstruowana na podstawie przedłożonych materiałów statystycznych i urzędowych a także narzędziom analizy strategicznej, do których należy zaliczyć identyfikację mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń lokalnego systemu polityki społecznej (analiza SWOT). Identyfikacja ta składa się ze wskazanych stwierdzeń określających cechy lokalnej polityki społecznej oraz oddziaływania danego czynnika na środowisko lokalne. Strategia jest więc instrumentem umożliwiającym podejmowanie decyzji zarówno w najbliższym okresie, jak i w odległej perspektywie. Zasady realizacji polityki długofalowej określają cele strategiczne i zadania związane z ich realizacją, działania i decyzje zarówno w najbliższym okresie, jak i decyzje w dalszym okresie powinny być podejmowane na podstawie niniejszej strategii. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych służyć będzie jako podstawa definiująca kierunki zamierzeń rozwojowych w sektorze pomocy społecznej na terenie Gminy Kościerzyna na lata 2014-. Niniejsze opracowanie stanowi aktualizację Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kościerzyna na lata 2008-2013.

6 1. Podstawy prawne tworzenia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych 1.1. Ustawa o pomocy społecznej Warunki prawne i organizację systemu pomocy społecznej określała Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r ( tj. Dz. U z 07.02.2013r. poz. 182 z późn. zm.). Ustawa o pomocy społecznej określa: 1) zadania w zakresie pomocy społecznej; 2) rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania; 3) organizację pomocy społecznej; 4) zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej. Według J. Szmaglińskiego Pomoc społeczna jest metainstytucją, obejmuje bowiem szeroki wachlarz zawodów pomocowych i służb, mających zaspokoić potrzeby społeczne w sposób naturalny. Jest ona nastawiona na zapewnienie adekwatnych standardów życia i społecznego funkcjonowania wszystkim członkom społeczeństwa. Jest jednym z głównych instrumentów stabilizacji społecznej i zmiany społecznej w celu utrzymania i doskonalenia ustroju społecznego i struktur instytucjonalnych dla dobra wszystkich ludzi w naszym społeczeństwie 1. Pomoc społeczną realizują organy administracji rządowej i samorządowej, kooperując z organizacjami pozarządowymi (kościołami, 1 Szmagliński J., Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna, Wyd. Żak, Warszawa 1996, s. 45.

7 fundacjami i stowarzyszeniami, związkami zawodowymi, a także osobami fizycznymi i prawnymi). Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, w szczególności gdy w rodzinie tej występuje: 1) ubóstwo; 2) sieroctwo; 3) bezdomność; 4) bezrobocie; 5) niepełnosprawność; 6) długotrwała lub ciężka choroba; 7) przemoc w rodzinie; 8) potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze; 11) trudność w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudność w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa; 15) klęska żywiołowa lub ekologiczna.

8 1.2. Ustawy regulujące system pomocy społecznej System pomocy społecznej określają następujące ustawy: Ustawa o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003r.(tj. Dz. U. z 2006r. Nr 139 poz. 992 z późn. zm.) regulująca nowy system pozaubezpieczeniowych świadczeń społecznych, finansowanych w całości ze środków budżetu państwa, całkowicie odrębny od systemu pomocy społecznej. Ustawa ta wprowadza zasiłek rodzinny wraz z dodatkami, świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne, zapomogę wypłacaną przez gminy, na podstawie art. 22a ( Rada Gminy w drodze uchwały może przyznać zamieszkałym na terenie jej działania osobom jednorazowa zapomogę z tytułu urodzenia ich dziecka ), a także jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka. Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów z dnia 7 września 2007r. (tj. Dz. U. z 2012r. poz. 1228) Zgodnie z zasadą pomocniczości na państwo został nałożony obowiązek wspierania jedynie tych osób ubogich niebędących w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymujących wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych względem nich do alimentacji. Ustawa powstała z zamiarem wspierania osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentacji. W ustawie zostały sprecyzowane: zasady pomocy państwa osobom uprawnionym do alimentów w oparciu o tytuł wykonawczy, w razie bezskuteczności egzekucji, warunki uzyskiwania prawa do

9 świadczeń pieniężnych wypłacanych w momencie wystąpienia bezskuteczności egzekucji alimentów, zasady i tryb postępowania co do przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zasady finansowania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, czynności podejmowane względem dłużników alimentacyjnych. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003r. (tj. Dz. U. z 2011r. Nr 43 poz. 225 z późn. zm.) Ustawa ma zastosowanie do osób, którzy podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Przepisy ustawy stosuje się w szczególności do osób: bezdomnych, uzależnionych od alkoholu, uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających, chorych psychicznie, długotrwale bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, uchodźców realizujących indywidualny program integracji oraz osób niepełnosprawnych. Tym osobom ustawa oferuje zatrudnienie socjalne, rozumiane jako uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej oraz zatrudnienia wspieranego, które oferuje wsparcie o charakterze doradczym i finansowym osobom, w zachowaniu aktywności zawodowej umożliwiającej podjęcie zatrudnienia, prac społecznie użytecznych, założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej lub podjęcie działalności gospodarczej. Drugą formą pomocy przewidzianą w ustawie jest wsparcie zatrudnienia osób, które uległy wykluczeniu społecznemu. Wsparcie może polegać na

10 skierowaniu uczestnika przez powiatowy urząd pracy do pracy u przedsiębiorcy. W tej sytuacji pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia danej osoby przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy, zaś starosta do refundowania przedsiębiorcy części wynagrodzenia przez okres pierwszych 12 miesięcy osoby. Ustawa powołuje do życia kluby integracji społecznej, w których organizować można przede wszystkim: czynności zmierzające do udzielenia pomocy w znalezieniu pracy na czas określony bądź na czas wykonania określonej pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne czy staże. Uczestnictwo w klubach integracji społecznej jest powiązane z realizacja kontraktu socjalnego. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (tj. Dz. U. z 2011r. Nr 231, poz. 1375) Za ochronę zdrowia psychicznego odpowiedzialne są organy administracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane. W funkcjonowanie ochrony zdrowia psychicznego angażują się również stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, samorządy zawodowe, Kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne osoby fizyczne i prawne. Zadania ochrony zdrowia psychicznego są realizowane przez działania określone w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego i obejmują realizację zadań dotyczących w szczególności: 1) promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym; 2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy

11 niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym; 3) kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004r. (tj. Dz. U. z 2008r. Nr 164 poz. 1027) Ustawa określa warunki udzielania i zakres świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Do zadań własnych gminy związanych ze świadczeniem opieki zdrowotnej, należy: opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy, przekazywanie powiatowi informacji o realizowanych programach zdrowotnych, inicjowanie i udział w wytyczaniu kierunków przedsięwzięć lokalnych zmierzających do zaznajamiania mieszkańców z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia oraz ich skutkami, podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tj. Dz. U. z 2010r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) Działalnością pożytku publicznego jest aktywność społecznie użyteczna, która jest organizowana przez instytucje pozarządowe w sferze zadań publicznych. Niniejsza ustawa reguluje obszary dotyczące: prowadzenie działalności pożytku publicznego (działalność odpłatna i nieodpłatna), nabywanie przez organizacje pozarządowe statusu

12 organizacji pożytku publicznego oraz działania organizacji pożytku publicznego, sprawowania kontroli nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego, powoływania i funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego. Równocześnie ustawa określa zasady realizowania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. Dz. U. z 2012r., poz. 1356 z późn. zm.) Zgodnie z ustawą do zadań własnych gmin należy prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracją społeczną osób uzależnionych od alkoholu. Organy administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego są zobligowane do podejmowania czynności dążących do ograniczania spożycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury ich spożywania, inicjowania i wspierania przedsięwzięć, które mają na celu zmianę obyczajów w zakresie sposobu spożywania tych napojów, działania na rzecz trzeźwości w miejscu pracy, przeciwdziałania tworzeniu i usuwania rezultatów nadużywania alkoholu, a także popierania działalności w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy. Organy w/w promują także tworzenie i rozwój organizacji społecznych, które dążą do zaszczepiania trzeźwości i abstynencji, oddziaływania na osoby nadużywające alkoholu oraz udzielania pomocy ich rodzinom, jak również zapewniają warunki sprzyjające działaniom tych organizacji. Ważne jest również współdziałanie z Kościołem Katolickim i innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi w zakresie wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi.

13 Realizacja tych zadań jest prowadzona w postaci Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, który corocznie uchwala Rada Gminy. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 r. (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 124) Ustawa reguluje: zasady i tryb postępowania w zakresie przeciwdziałania narkomanii, zadania i uprawnienia organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów w zakresie przeciwdziałania naruszeniom prawa dotyczącego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii, kary za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. Profilaktyka antynarkotykowa jest przeprowadzana przez odpowiednie rozwijanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowo-wychowawczej i zdrowotnej, głównie: 1) działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i zapobiegawczą, 2) leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych, 3) ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych, 4) kontrola nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii; 5) zwalczanie zabronionego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii; 6) nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których używanie może prowadzić do narkomanii.

14 Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011r. (tj. Dz. U. z 2013r. poz. 135 z późn. zm.) Ustawa została stworzona z myślą dobru rodziny, która jest podstawową komórką społeczeństwa oraz naturalnym środowiskiem rozwoju i wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci, z przekonaniem, że skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci i pomoc dla nich może być osiągnięta przez współpracę wszystkich osób, instytucji i organizacji pracujących z dziećmi i rodzicami. Ustawa precyzuje zasady i formy wspierania rodziny doświadczającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej oraz wskazówki w usamodzielnianiu jej pełnoletnich podopiecznych, zadania administracji publicznej dotyczące wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, wytyczne finansowania wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, zadania dotyczące postępowania adopcyjnego. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005r. (tj. Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) Zgodnie z ustawą - przemoc w rodzinie należy rozumieć jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członka rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

15 W ustawie zostały zawarte zadania dotyczące przeciwdziałania przemocy w rodzinie, normy postępowania względem osób dotkniętych przemocą w rodzinie czy normy postepowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Niewątpliwie przemoc w rodzinie burzy podstawowe prawa człowieka, z uwzględnieniem prawa do życia i zdrowia, a także poszanowania godności osobistej. Obowiązkiem władz publicznych jest zagwarantowanie wszystkim obywatelom równe traktowanie oraz poszanowanie praw i wolności, a także wzmacnianie efektywności przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Ustawa o dodatkach mieszkaniowych z dnia 21 czerwca 2001r. (tj. Dz. U. z 2013r. poz. 966 z późn. zm.), Ustawa reguluje zasady i tryb przyznawania, ustalania wysokości i wypłacania dodatków mieszkaniowych oraz właściwość organów w tych sprawach. 1.3.Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej W zakresie polityki strukturalnej i Europejskiego Funduszu Społecznego istnieją regulacje podejmowane przez Radę, Parlament i Komisję Europejską, dotyczące Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej oraz polityki społecznej i wsparcia społecznego: - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 października 2011 roku w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2012 roku w sprawie Funduszu Spójności

16 - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2012 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1312/2011 z dnia 19 grudnia 2011 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 (w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) w odniesieniu do niektórych przepisów dotyczących zarządzania finansowego dla niektórych państw członkowskich doświadczających poważnych trudności w zakresie ich stabilności finansowej lub nimi zagrożonych Powyższe programy zostały zobowiązane do realizacji wspólnych celów tematycznych wynikających z UE i w ślad za tym zostaną objęte Wspólnymi Ramami Strategicznymi (WRS) przygotowanymi przez KE. 1.4.Źródła pozyskania informacji Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego przyjęta uchwałą 458/XXII/12 z dnia 24 września 2012 r. Sejmiku Województwa Pomorskiego Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014- Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy do roku (Uchwała nr 528/XXV/12 z dnia 21 grudnia 2012r. Sejmiku Województwa Pomorskiego) Projekt pakietu legislacyjnego dla polityki spójności na lata 2014-

17 Projekt Umowy Partnerstwa 2014- z dnia 12 lipca 2013 roku Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Kościerskiego do roku 2015 (Uchwała nr XI/80/2011 Rady Powiatu Kościerskiego z dnia 27 października 2011r.) Projekt Strategii Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego na lata 2014- (załącznik do Uchwały Nr 985/278/13 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 27 sierpnia 2013 roku) Regionalny Program Strategiczny w zakresie aktywności zawodowej i społecznej - Aktywni Pomorzanie Regionalny Program Strategiczny w zakresie ochrony zdrowia - Zdrowie dla Pomorzan Projekt Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014- (PO WER). 1.5. Dokumenty programowe - Zarys projektu Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2014-, - Pomorski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2012-2015, - Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, - Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, - Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu,

18 - Strategia Rozwoju Kraju aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. 1.6. Metodyka pracy nad strategią 1.6.1. Uczestnicy budowania strategii W pracach nad opracowaniem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kościerzyna uczestniczyli przedstawiciele GOPS, Urzędu Gminy, Zakładu Oświaty, Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rady Gminy Kościerzyna, Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego, Komendy Powiatowej Policji, Powiatowego Urzędu Pracy, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na terenie gminy. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie Gminy Kościerzyna została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Urzędu Gminy w Kościerzynie, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kościerzynie, w oparciu o dane uzyskane z Powiatowego Urzędu Pracy oraz z innych instytucji i organizacji współpracujących z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. 1.6.2. Proces uspołecznienia opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Uspołecznienie procesu planowania strategicznego jest wymogiem Unii Europejskiej i wiąże się w praktyce z zastosowaniem w procesie

19 planowania co najmniej dwóch z czterech niżej podanych zasad polityki strukturalnej Unii Europejskiej: programowanie obowiązek tworzenia długookresowych strategii i planów rozwoju na poziomie narodowym, wojewódzkim i wszędzie tam, gdzie jest to uzasadnione potrzebami lokalnymi także na poziomie gmin i powiatów, subsydiarność jasne określenie kompetencji władzy wykonawczej różnych szczebli i upoważnienie (na mocy stosowanych aktów prawnych) samorządów do programowania i realizacji polityki społecznej regionu, partnerstwo statutowy obowiązek konsultowania polityki społecznej z partnerami społecznymi na każdym poziomie programowania polityki społecznej. koncentracja wybór i ustalenie hierarchii priorytetów w ramach programów operacyjnych i systematyczne zwiększanie przydziału środków na te działania w obszarach, na których koncentrują się problemy społeczne i ekonomiczne. 2. Diagnoza sytuacji społecznej w gminie Kościerzyna 2.1.Charakterystyka gminy Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 1 stycznia 1992 roku został powołana Gmina Kościerzyna. Gmina Kościerzyna jest to gmina wiejska leżąca w środkowej części województwa pomorskiego, w powiecie kościerskim. Geograficzny środek województwa znajduje się w miejscowości Nowa Wieś Kościerska. Gmina Kościerzyna sąsiaduje z wszystkimi gminami

20 powiatu kościerskiego. Biorąc pod uwagę położenie gminy, to zachodnia część gminy jest umiejscowiona na Równinie Charzykowskiej, natomiast wschodnia część leży w obszarze Pojezierza Kaszubskiego. W jej skład wchodzą 54 miejscowości, z czego 36 sołectw: Czarlina, Częstkowo, Dębogóry, Dobrogoszcz, Gostomie, Grzybowo, Juszki, Kaliska Kościerskie, Kłobuczyno, Korne, Kościerska Huta, Kościerzyna Wybudowanie, Loryniec, Łubiana, Małe Stawiska, Mały Klincz, Mały Podleś, Niedamowo, Nowa Kiszewa, Nowa Wieś Kościerska, Nowy Klincz, Nowy Podleś, Puc, Rotembark, Sarnowy, Skorzewo, Stawiska, Sycowa Huta, Szarlota, Szenajda (zostało wydzielone z sołectwa Stawiska i utworzono nowe odrębne sołectwo na początku roku 2013 2 ), Wąglikowice, Wdzydze Kiszewskie, Wielki Klincz, Wielki Podleś, Wieprznica, Zielenin. Przez teren Gminy Kościerzyna przebiega jedna droga krajowa, trzy drogi wojewódzkie, a także są umiejscowione cztery linie kolejowe. Obszar Gminy Kościerzyna zlokalizowany jest na terenie osadu czwartorzędowego, obejmującego pokaźne ilości surowca skandynawskiego naniesionego przez lodowce. Na skutek aktywności lądolodu oraz wód roztopowych na obszarze Gminy Kościerzyna, wykształciła się nadzwyczajnie obfita rzeźba terenu tworząca: liczne wzgórza morenowe, rynny lodowcowe czy pola sandrowe. Na ciągu Wzgórz Szymbarskich znajduje się najwyżej położony punkt gminy 253 m n.p.m., leżący na północny wschód od Kłobuczyna. Natomiast najniżej położony punkt Gminy znajduje się na brzegu Jeziora Wdzydze 134 m n.p.m. Dzięki żłobieniu wód polodowcowych powstały również rynny polodowcowe, przez które przepływają m.in. takie rzeki jak: Wierzyca, 2 Por. Uchwała Nr 208/XIV/12 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 11 grudnia 2012 roku w sprawie utworzenie Sołectwa Szenajda oraz nadania statutu

21 Wda, Trzebiocha, Pilica, Graniczna, a także w niektórych zagłębieniach utworzyły się jeziora. Bogactwo natury znajdującej się na terenie gminy przyciąga wiele turystów, z czego można wywnioskować, że głównymi sektorami gospodarki są turystyka i agroturystyka, a także rolnictwo. Znajduje się tu jeden z najstarszych skansenów w całej Polsce założony w 1906 roku przez Teodorę i Izydora Gulgowskich Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach, gdzie co roku latem, odbywa się Jarmark Wdzydzki. Na terenach gminy można znaleźć również cenne zabytki, takie jak: kościoły, groby skrzynkowe, grodziska, stare cmentarze. Dla aktywnie spędzających czas również znajdzie się coś interesującego. Organizowane są różnego rodzaju imprezy kulturalne i sportoworekreacyjne. Z powodu występującej dużej ilości wód można tu uprawiać sporty wodne, a także sprzyja to wędkowaniu. Natomiast baza noclegowa jest bardzo urozmaicona i cały czas się rozwija 3. Na obszarze Gminy Kościerzyna są dwa parki krajobrazowe: Kaszubski Park Krajobrazowy (w niewielkiej części gminy) i Wdzydzki Park Krajobrazowy (w 1/3 części swojego obszaru). Znaleźć można również wiele rezerwatów przyrody, m. in.: florystyczny rezerwat przyrody Krwawe Doły czy rezerwat czapli siwej Czapliniec w Wierzysku. 2.1.1. Struktura powierzchni Powierzchnia Gminy Kościerzyna wynosi 30.989 ha i jest największą gminą powiatu kościerskiego. Ogólna powierzchnia wód płynących i stojących zajmuje powierzchnię około 1.900 ha, co stanowi ok. 6% 3 Por. Kisiel A., Ebertowski M., Gmina Kościerzyna 10 Lat. Kronika Wydarzeń 1992-2001, Wyd. MISIURO, Kościerzyna 2002, s. 105-107.

22 ogólnej powierzchni gminy, grunty rolne zajmują ponad 11.500 ha (ok. 37% ogólnej powierzchni gminy), natomiast grunty leśne niespełna 15.000 ha (czyli 47% ogólnej powierzchni gminy) co przedstawia poniższy wykres. 10% 37% 6% 47% GRUNTY LEŚNE WODY GRUNTY ROLNE POZOSTAŁE Źródło: opracowanie własne na podstawie Gmina stanowi 26,6% powierzchni powiatu. 2.1.2. Demografia Ogólna liczba mieszkańców Gminy Kościerzyna na dzień 31 grudnia 2012 r. wynosiła 15.101 osób, w tym powyżej 18. roku życia 9.545. Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni jednostka osób % osób % osób %

23 populacja 15.101 100 7.456 49,37 7.645 50,63 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UG na dzień 31.12.2012r. struktura wieku 11% 25% przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 64% Wśród mieszkańców Gminy Kościerzyna 3.710 osób stanowią dzieci i młodzież. Ponadto jest 9.701 osób w wieku produkcyjnym. Najmniej liczną grupę stanowią mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym 1.690 osób, co obrazuje bardzo dobrą strukturę społeczną. 2.1.3. Zasoby instytucjonalne gminy Na terenie gminy działają 3 większe zakłady produkcyjne: Zakład Porcelany Stołowej Lubiana w Łubianie, Przedsiębiorstwo Produkcyjnousługowe Unibud w Wielkim Klinczu, Kruszywa Polskie Sp. z o.o. w Rybakach oraz wiele mniejszych podmiotów gospodarczych. Ponadto znajduje się 5 przedszkoli, 9 szkół podstawowych oraz 5 szkół gimnazjalnych. Według danych za 2012 rok dzieci uczęszczających do szkół gimnazjalnych było 489, uczęszczających do szkół podstawowych było

24 935, natomiast dzieci w wieku przedszkolnym uczęszczających do oddziałów przedszkolnych było 412. Gmina nie dysponuje żadną szkołą ponadgimnazjalną. Dodatkowo znajdują się 3 ośrodki zdrowia, 2 kościoły i 5 parafii. 2.2. Opis głównych problemów w zakresie polityki społecznej 2.2.1. Bezrobocie We współczesnej gospodarce mamy do czynienia ze zjawiskiem bezrobocia. Tym mianem określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć. Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że na terytorium Polski występuje duże zróżnicowanie stopy bezrobocia. Są więc regiony, na których stopa bezrobocia znacznie przekracza średnią krajową i sięga nawet 20 %. Z kolei w dużych miastach, stopa bezrobocia jest znacznie niższa niż średnia krajowa i wynosi około poniżej 5%. Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności pracy na czarno. Bezrobocie powoduje, że

25 standard życia wielu ludzi stale się obniża i rozszerza się obszar patologii społecznej. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie na dzień 31grudnia 2012r. w gminie były 852 osoby zarejestrowane jako bezrobotne. Wśród bezrobotnych dominowały kobiety, które stanowiły 55% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych w gminie. Ogółem zarejestrowanych było 5,6% mieszkańców gminy. Dane te wskazują, że gmina Kościerzyna ma znacznie mniejszy odsetek bezrobotnych mieszkańców niż pozostałe rejony kraju. Należy dodać, że poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy może być różny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. Walka z bezrobociem jest największym problemem Polaków w dzisiejszych czasach. Sposoby walki dzielą się na aktywne i pasywne. Aktywne to takie gdzie ogranicza się bezrobocie, tworzy realne sposoby pomagania ludziom w zdobywaniu pracy oraz utrzymuje się istniejące już miejsca pracy. Natomiast pasywne, to te mające prowadzić do załagodzenia skutków bezrobocia poprzez przyznawanie rent, wcześniejszych emerytur. Czyli dążące do zminimalizowania widocznej stopy bezrobocia w kraju, poprzez zmniejszanie liczby osób aktywnych zawodowo będących na bezrobociu. Związek między brakiem pracy a relacjami w rodzinie, obecnie jest zbyt mocno widoczny i odczuwalny. Osoby pozostające bez pracy swoje poczucie porażki zawodowej przenoszą na najbliższych, co bardzo często psuje więzy rodzinne, atmosferę domowego ogniska, doprowadzając wielokrotnie do rozpadu rodzin. Brak zatrudnienia pozbawia ojca autorytetu, degraduje pozycję społeczną całej rodziny,

26 rodząc rozmaite patologie, takie jak: przemoc, alkoholizm czy narkomanię. Wypłacane przez państwo tylko czasowo i w niewysokiej kwocie zasiłki dla bezrobotnych i ich rodzin nie tylko pogłębiają poczucie bezsilności i upokorzenia bezrobotnego, ale i często nie pozwalają na godną egzystencję jego samego i jego najbliższych. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej współpracował z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie organizowania prac społecznie-użytecznych w formie aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Poniższa tabela zawiera informację o liczbie osób zatrudnionych w ramach prac społecznieużytecznych oraz łączną liczbę przepracowanych godzin. ROK LICZBA OSÓB LICZBA ŁĄCZNIE PRZEPRACOWAMYCH GODZIN 2010 69 19498 2011 76 19500 2012 85 24146 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GOPS Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji życia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie, jak również technika kontraktu, która pozwala na to, by pomoc jej forma, wysokość i okres świadczenia, uzależniona była od aktywności bezrobotnego i jego rodziny. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowanie patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji życia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb życia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane sytuacją bezrobocia przenoszone są na

27 najbliższych ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga odpowiednich form oddziaływań. Poniższy wykres przedstawia liczbę osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Gminie Kościerzyna na przełomie lat 2008-2012. 900 800 818 836 835 852 700 672 600 500 400 300 200 100 0 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Kościerzyna. Coraz częściej słyszymy o tym, że sposobem na zmniejszenie skali bezrobocia jest założenie własnej działalności gospodarczej. Osoby, które zdecydują się na taki krok mogą liczyć na wiele udogodnień, m.in. na dotacje w ramach różnego rodzaju projektów realizowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Kościerzynie, Kaszubski Instytut Rozwoju czy Starostwo Powiatowe.

28 Powiatowy Urząd Pracy Kaszubski Instytut Rozwoju Starostwo Powiatowe 2010 2011 2012 59 15 15 - - 4 5-10 Źródło: opracowanie własne na podstawie: danych PUP Kościerzyna, KIR, Starostwa Powiatowego. Powyższa tabela prezentuje liczbę osób, które skorzystały z dotacji na podjęcie działalności gospodarczej na przestrzeni lat 2010-2012r. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Kościerzynie na przestrzeni lat 2008-2013 realizował projekt systemowy Europejskiego Funduszu Społecznego Zainwestuj w siebie masz ogromne możliwości, w którym łącznie wzięło udział 93osoby, z czego po ukończonym projekcie zatrudnienie znalazło 17 osób. Podsumowując można stwierdzić, że bezrobocie jest jednym z głównych powodów wykluczenia społecznego wielu osób i rodzin. Długotrwałe pozostawanie bez pracy prowadzi niejednokrotnie do ubóstwa a co za tym idzie także do innych patologicznych zjawisk społecznych w tym przestępczości i nałogów. Zatem bardzo istotne staje się podjęcie wszelkich możliwych kroków do walki z tym zjawiskiem. 2.2.2. Bezdomność Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej za osobę bezdomna uważa się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji

29 ludności, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania. Bezdomność oznacza zatem odrzucenie jednego z podstawowych praw ludzkich, jakim jest prawo do posiadania trwałego i pewnego miejsca egzystencji. Pozbawienie domu jest bowiem pozbawieniem człowieka bezpieczeństwa i możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb, w tym potrzeby własnego rozwoju. Bezdomność niewątpliwie zaliczyć należy do ważniejszych kwestii społecznych. Stanowi ona przykład patologii społecznej i marginalizacji. Bezdomni zauważalni są bowiem w miejscach publicznych, zwykle odbierani są jako stwarzający potencjalne zagrożenie dla porządku i bezpieczeństwa innych obywateli. Wszystko to sprawia, że bezdomność na wiele sposobów odciska piętno na codziennym życiu również tej części społeczeństwa, która nie jest tym problemem dotknięta. Do głównych przyczyn występowania zjawiska bezdomności zaliczyć można: -rozpad rodziny, -przemoc w rodzinie, -eksmisje, -uzależnienia od narkotyków czy alkoholu, - bezrobocie połączone z brakiem źródła stałego dochodu, -opuszczenie zakładu karnego, - związek ze światem przestępczym powodujący odrzucenie przez rodzinę, - choroba powodująca wykluczenie społeczne (np. AIDS), - powrót ze szpitala psychiatrycznego, - brak tolerancji społecznej, - opuszczenie domu dziecka,

30 - uchodźstwo - odrzucenie wartości, którymi kieruje się społeczeństwo - świadomy wybór. Konsekwencjami bezdomności mogą być, w szczególności: zakażenia, choroby czy nawet śmierć z powodu wyziębienia. Aby zapobiegać takim zjawiskom ustawa o pomocy społecznej nakłada na gminy obowiązek udzielenia schronienia, zapewnienia posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym. Osoba bezdomna może zostać objęta indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności, polegającym na wspieraniu osoby bezdomnej w rozwiązywaniu jej problemów życiowych, w szczególności rodzinnych i mieszkaniowych oraz pomocy w uzyskaniu zatrudnienia. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności winien być opracowywany przez właściwego pracownika socjalnego wraz z osobą bezdomną. Ośrodkiem wsparcia dla osób potrzebujących pomocy jest środowiskowy dom samopomocy, dzienny dom pomocy, schronisko i dom dla bezdomnych oraz klub samopomocy. Na dzień 31 grudnia 2012 roku na terenie Gminy odnotowano 25 rodzin (39 osób) borykających się z problemem bezdomności. Gmina Kościerzyna nie posiada na swoim terenie schroniska, ani noclegowni. Osoby bezdomne, nie posiadające własnego lokalu mieszkalnego i nie zameldowane na pobyt stały, kierowane są do schronisk znajdujących się na terenie województwa pomorskiego. Gmina posiada w swoim zasobie 31 mieszkań komunalnych, które znajdują się w 8 budynkach. Część z tych mieszkań (7), znajduje się w budynkach, które pełnią również inną funkcję niż mieszkalną. W listopadzie 2011 r. oddano do użytku nowo wybudowany budynek w

31 Małym Klinczu, w którym znajduje się 15 mieszkań. Pozostałe mieszkania znajdują się w starszych budynkach, w niektórych z nich zostały wykonane konieczne remonty, a niektóre z nich takiego remontu wymagają. Celem podjęcia natychmiastowych działań w sytuacji kryzysowej Gmina zamierza utworzyć mieszkanie, w którym będzie udzielane schronienie osobom i rodzinom znajdującym się w stanie kryzysu. Interwencją kryzysową obejmuje się osoby i rodziny bez względu na posiadany dochód, udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych schronienia do 3 miesięcy. 2.2.3.Alkoholizm Alkoholizm według Światowej Organizacji Zdrowia jest to wszelki sposób picia, który wykracza poza miarę tradycyjnego i zwyczajowego spożycia albo poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności picia towarzyskiego bez względu na czynniki etiologiczne, które do takiego zachowania prowadzą. Zjawisko to dotyka bardzo wielu osób w różnym wieku, niezależnie od miejsca zamieszkania, płci czy wykształcenia. Alkoholicy to ludzie, którzy nie są w stanie konsekwentnie kontrolować swojego picia przez dłuższy czas i którzy nie mogą ręczyć za swe zachowanie po tym jak zaczną pić. Jest to choroba, którą można zatrzymać ale nie wyleczyć. Nadużywanie alkoholu bardzo często wynika z nieumiejętności radzenia sobie z problemami jakie niesie życie i w ostateczności prowadzi do fizycznego i psychicznego wyniszczenia jednostki. Alkoholik jest osobą niedojrzałą emocjonalnie, skłonną do wahań i wybuchowych

32 reakcji radości lub rozpaczy, które mogą prowadzić do gwałtownych, nieprzemyślanych zachowań. Cechuje go także mała odporność na frustracje, kryje w sobie lęk przed wyjściem na jaw jego uzależnienia. Jego kontakty z innymi ludźmi zazwyczaj dość płytkie i luźne, nasycone są wysokim poziomem niepokoju. Nadmierne spożywanie alkoholu znajduje swoje odbicie nie tylko w życiu jednostki ale także w życiu społeczeństwa. Problemy, których przyczyną jest alkohol mogą pojawić się w różnych dziedzinach. Można mówić o następstwach rodzinnych, problemach w pracy, łamaniu porządku publicznego. Jego rozmiar i niszczycielskie działanie daje się zaobserwować wśród klientów pomocy społecznej. Z problemem nadużywania alkoholu pracownicy socjalni spotykają się od wielu lat, niepokojącym jest jednak fakt wzrostu liczby osób uzależnionych od alkoholu i obniżania wieku pierwszego z nim kontaktu. Problem nadużywania alkoholu przez podopiecznych pomocy społecznej jest bardzo skomplikowany ponieważ obok alkoholizmu występują zaburzenia komunikacji między członkami rodziny, bieda, problemy wychowawcze i zdrowotne. W Gminie Kościerzyna działa Gminna Komisja do spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do jej głównych celów zaliczono: zapobieganie powstawaniu nowych problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, zmniejszanie rozmiarów problemów już istniejących oraz podwyższanie kompetencji i innych zasobów niezbędnych do radzenia sobie z problemami zażywania środków uzależniających. W roku 2012 zgłoszono 33 osoby, z czego GKRPA skierowała 19 osób w celu przebadania do biegłych orzekających w przedmiocie uzależnienia, wobec 15 osób przygotowano wnioski o przymusowe leczenie odwykowe i skierowano je do Sądu

33 Rejonowego w Kościerzynie (aktualnie Sąd Rejonowy w Kartuzach VIII Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z siedzibą w Kościerzynie), natomiast 13 uzależnionych wyraziło zgodę na dobrowolne leczenie w Poradni Uzależnień w Kościerzynie. Realizatorem programu jest między innymi Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Pracownicy socjalni w ramach swoich kompetencji przygotowują plan pomocy, monitorują efekty podjętych działań, pomagają w załatwianiu spraw urzędowych i innych ważnych spraw 25 rodzinom (dane za rok 2012), u których występuje problem alkoholowy. Udzielają szeroko idącego poradnictwa, wskazują miejsca gdzie można uzyskać taką pomoc. W ramach gminnego systemu przeciwdziałania zjawisku alkoholizmu należy ściśle współpracować z Poradnią Leczenia Uzależnień, Gminną Komisją do spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradnią Zdrowia Psychicznego w Kościerzynie, Zakładem Opieki Zdrowotnej, Szpitalem dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Starogardzie Gdańskim, Komendą Powiatową Policji, Sądem Rejonowym oraz różnymi instytucjami, organizacjami społecznymi i stowarzyszeniami, które niosą wsparcie osobom uzależnionym i ich rodzinom. Nadmienić należy, że w 2011r. swoją działalność na terenie Gminy rozpoczęła Grupa AL-ANON Zaufanie w Łubianie oraz od 2012r. działa grupa AA ISKRA w Wielkim Klinczu, działające w oparciu o 12 kroków. Grupa AL-ANON wspiera krewnych i przyjaciół alkoholików, którzy na spotkaniach wspólnie rozwiązują swoje problemy dzieląc się doświadczeniem, siła i nadzieją. Grupa AA natomiast zrzesza osoby uzależnione od alkoholu, niosąc im pomoc w utrzymania trzeźwości i wspomagania innych alkoholików w jej osiąganiu.

34 2.2.4. Niepełnosprawność Mówiąc o osobach niepełnosprawnych, Strategia odwołuje się do osób posiadających stopień niepełnosprawności orzeczony przez Zespół d/s Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, Komisję przy ZUS, KRUS, jak również inne osoby z dysfunkcjami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi. Za niepełnosprawne uznać należy osoby, których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemożliwia pełnienie ról i zadań społecznych na poziomie powszechnie przyjętych kryteriów. Obserwacje pracowników Ośrodka pozwalają stwierdzić, że sytuacja tej grupy osób jest bardzo trudna. Zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz. U. 2011, Nr 127, poz. 721 z późn. zm.), definicja osoby niepełnosprawnej brzmi: Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej. Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Światowy Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych oraz Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych podkreślają, iż niepełnosprawność jest problemem społecznym i nie ogranicza się do konkretnej osoby. Mówiąc o niepełnosprawności mamy na względzie relację między zdrowiem człowieka (uwzględniając jego wiek, płeć i wykształcenie), a społeczeństwem i środowiskiem, które go otacza.

35 Polityka społeczna powinna prowadzić aktywne działania na wszystkich szczeblach życia społecznego oraz aktywnie pracować na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szansy i warunki korzystania z przysługujących im praw. W Gminie Kościerzyna w roku 2012 z powodu niepełnosprawności z pomocy skorzystało 208 rodzin, w 2011 177 rodzin, a w 2010 190 rodzin. Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych zwraca uwagę na cztery priorytety, które mają zapewnić równość osobom niepełnosprawnym w społeczeństwie. Są to: 1. promocja praw osób niepełnosprawnych oraz poszanowanie ich godności, 2. możliwość swobodnego przemieszczania się w środowisku wolnym od barier dla osób niepełnosprawnych, do informacji i usług komunikacyjnych, 3. wspieranie organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne. Ugrupowania udzielają wsparcia organizacjom, których działalność skierowana jest na podnoszenie świadomości w zakresie niepełnosprawności, wymianę doświadczeń oraz rozpowszechnianie technologii ułatwiających życie osobom niepełnosprawnym, 4. włączenie tematyki niepełnosprawności do wszystkich kwestii związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym państw. Jednym z największych wyzwań dla polityki społecznej w Polsce, jest skuteczna integracja społeczna i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych. Z badań wynika, że osoby pracujące mają większe poczucie własnej wartości i akceptacji niż osoby bierne zawodowo. Według badaczy podstawowe działania mające na celu zmniejszenie

36 prawdopodobieństwa wykluczenia społecznego osób z ograniczeniami sprawności w okresie dorosłości powinny być realizowane w okresie dzieciństwa i dorastania. Ustanowienie takich samych zasad włączania się osób pełnosprawnych oraz niepełnosprawnych w życie zawodowe ma znaczenie nie tylko humanitarne, ale dla wielu niepełnosprawnych może być ważnym elementem rewalidacji i rehabilitacji. Posiadanie przez osoby niepełnosprawne własnych, nawet niewielkich dochodów jest istotnym czynnikiem zapobiegania (bądź zmniejszania) wykluczeniu społecznemu. Zwraca się uwagę na to, że osoby niepełnosprawne mają często potrzeby finansowe związane z kosztami leczenia i rehabilitacji, a jednocześnie problemy z ich ograniczeniami w aktywności zawodowej. Praca daje takim osobom poczucie posiadania kontroli nad życiem, możliwość odczuwania niezależności, satysfakcji, autonomii, jest także ważnym elementem w procesie kreowania obrazu własnej osoby oraz ma krytyczne znaczenie dla konstruowania poczucia sensu własnego życia. Konieczność zapewnienia osobom niepełnosprawnym wsparcia w nawiązywaniu aktywności zawodowej jest związane z występującym u tych ludzi przekonaniem o ich słabszej własnej pozycji. Państwo nie pozostawiło jednak osób niepełnosprawnych samym sobie i wdrażając projekty mające przeciwdziałać marginalizacji społecznej osób niepełnosprawnych powołało Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Jest on funduszem celowym powołanym na podstawie Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r., którego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych w celu zmniejszenia barier oraz polepszenia jakości

37 życia i integracji społecznej (art.7) osób niepełnosprawnych oraz umożliwienie zatrudnienia. Ostatnie dane, dotyczące liczby osób niepełnosprawnych w Polsce pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego 2011. Według jego wyników w 2011 roku liczba osób niepełnosprawnych ogółem wynosiła około 4,7 mln (dokładnie 4697,5 tys.). Natomiast liczba orzeczeń wydanych mieszkańcom Gminy Kościerzyna na przestrzeni lat 2010-2012 przez Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności PCPR w Kościerzynie kształtuje się następująco: Liczba osób niepełnosprawnych w gminie, którym wydano orzeczenia: Rok Liczba ogółem Liczba dzieci Liczba osób dorosłych 242 2010 289 47 2011 330 52 STOPIEŃ STOPIEŃ STOPIEŃ LEKKI UMIARKOWANY ZNACZNY 46 99 97 278 STOPIEŃ STOPIEŃ STOPIEŃ LEKKI UMIARKOWANY ZNACZNY 57 102 119 271 2012 339 68 STOPIEŃ LEKKI STOPIEŃ UMIARKOWANY STOPIEŃ ZNACZNY 40 104 127 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PCPR w Kościerzynie. Wychodząc z pomocą naprzeciw osobom niepełnosprawnym Gmina realizuje wiele różnorodnych działań, aby ułatwić im codzienną egzystencję, m.in.: Gmina planuje zakupić fabrycznie nowy autobus przystosowany do przewozu osób niepełnosprawnych, który będzie dostępny dla uczniów szkół naszej Gminy.

38 Zgodnie z art. 17 ust. 3a ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym bezpłatnego transportu do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizacje obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Łącznie do szkół na terenie naszej Gminy uczęszcza 1921 uczniów. Gmina obejmuje dowozem zamkniętym 680 uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w tym 75 uczniów niepełnosprawnych. Wśród tej grupy jest 6 uczniów z niepełnosprawnością ruchową, w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich. Uczniowie niepełnosprawni są dowożeni autobusami, które nie są przystosowane do przewozu uczniów niepełnosprawnych. Dodatkowy środek transportu w postaci autobusu pomógłby rozwiązać problem dowozu dzieci niepełnosprawnych do szkół oraz spowodowałaby odciążenie rodziców. Rozwiązaniem problemu byłoby zakupienie autobusu przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych, w tym do przewozu osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Urząd Gminy w Kościerzynie obecnie posiada 1 mikrobus i autobus 19miwejscowy przystosowane do przewozu osób niepełnosprawnych, zakupione ze wsparciem środków PFRON. Jednakże środki transportu, którymi dysponuje są niewystarczające w stosunku do występujących potrzeb niepełnosprawnych mieszkańców, głównie w zakresie przewozu do placówek oświatowych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz w ramach integracji społecznej. Kolejnym działaniem na rzecz osób niepełnosprawnych był realizowany Program współpracy z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami w rozumieniu ustawy o działalności pożytku