ŹRÓDŁO PRĄDOWE DO KALIBRACJI APARATURY ELEKTROMETRYCZNEJ

Prace Naukowe Instytutu Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych Nr 58 Politechniki Wrocławskiej Nr 58 Studia i Materiały Nr 25 2005 * Piotr MADEJF elektrometria, imitator, źródło prądowe ŹRÓDŁO PRĄDOWE DO KALIBRACJI APARATURY ELEKTROMETRYCZNEJ Kontrola wskazań na najczulszych zakresach przyrządów elektrometrycznych do pomiaru wielkich rezystancji i małych prądów stałych wymaga stosowania układów symulujących wzorce wielkich rezystancji tzw. imitatorów. Budowane i stosowane bierne imitatory złożone z rezystorów ([4]) nie wyczerpują możliwości w tym zakresie. W opracowaniu przedstawiono budowę, metodykę kalibracji i wyniki badań użytkowego egzemplarza aktywnego układu wytwarzającego mały prąd stały, opartego na imitacji pojemnościowo-rezystancyjnej. Jest on przetwornikiem napięcia na prąd. Idea jego działania sprowadza się do całkowania a następnie różniczkowania stałego napięcia. We wcześniejszych opracowaniach autor przedstawił analizę teoretyczną takiego imitatora ([5]), oszacowania niepewności modelu układu ([6]) oraz wyniki jego badań ([7]). Te prace umożliwiły skonstruowanie opisanego użytkowego przyrządu - źródła do sprawdzania torów prądowych aparatury elektrometrycznej. Wyniki badań pozwalają na przypisanie źródłu klasy od 0, przy 0 μa po 2,5 przy pa. Parametry metrologiczne przyrządu potwierdzają użyteczność takiego rozwiązania jako alternatywnego dla biernych imitatorów rezystancyjnych.. WSTĘP Układ wytwarzający małe prądy stałe, rzędu na i mniejsze jest potrzebny do sprawdzania torów pomiaru prądu w aparaturze elektrometrycznej: gigaomomierzach, pikoamperomierzach ([2,3]). Najprostsze rozwiązania zawierają źródło napięcia i wysokoomowy rezystor wzorcowy. Zastosowanie takiego układu jest ograniczone właściwościami wysokoomowych rezystorów; ich klasa, stałość czasowa oraz współczynniki temperaturowy i napięciowy pogarszają się gwałtownie ze wzrostem rezystancji. Jednocześnie mocno rośnie cena jednostkowych egzemplarzy, co bardzo podraża budowę układu. Dlatego buduje się układy, w których fizyczny rezystor jest zastąpiony wirtualnym obwodem symulującym wielką rezystancję. Takie obwody są * Politechnika Wrocławska, Instytut Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych, 50-372 Wrocław, ul. Smoluchowskiego 9, piotr.madej@pwr.wroc.pl

nazywane imitatorami wielkich rezystancji i w najprostszej wersji są układami biernymi, złożonymi z rezystorów o stosunkowo niewielkich rezystancjach, do ( 0) GΩ a symulującymi wartości nawet do (0, ) PΩ ([4]). Zasada ich działania oparta jest na dobrze znanym w elektrotechnice przekształceniu gwiazda-trójkąt, a mówiąc najprościej na podziale napięcia w niskoomowym dzielniku i przyłożeniu go do wzorcowego, wysokoomowego rezystora. Podział dzielnika określa tzw. współczynnik imitacji w i krotność zwiększenia rezystancji. Inna klasa imitatorów oparta jest na aktywnej imitacji pojemnościowo-rezystancyjnej ([2,5]); współczynnik imitacji w i jest określony stosunkiem pojemności kondensatorów. Autor w poprzednich opracowaniach przedstawił wyniki teoretycznej analizy takiego układu ([5]), budowę i oszacowanie parametrów metrologicznych modelu ([6]) oraz wyniki jego badań ([7]). Te rezultaty były na tyle zachęcające, że podjęto prace nad konstrukcją i badaniami użytkowego egzemplarza źródła małych prądów stałych opartego na imitacji pojemnościowo-rezystancyjnej. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników tych prac. 2. BUDOWA UKŁADU I ZASADA JEGO PRACY Źródło jest przetwornikiem stałego napięcia wejściowego U w na stały prąd I o (rys.). Wyjścia prądowe są dwa: I o, I o2, o różnej zasadzie wytwarzania prądu. Poszerzyło to zakres wyjściowego prądu oraz ułatwiło okresową kontrolę i kalibrację układu. Odbiór prądu z obu wyjść musi spełniać warunek praktycznego zwarcia ich do masy. Spełniają to przyrządy elektrometryczne o wejściu prądowym w układzie aktywnego przetwornika i u ([3,5,6]), w których spadek napięcia na wejściu nie przekracza kilkudziesięciu μv. Wejściowy filtr (rys. ) zmniejsza wpływ zakłóceń ze źródła napięcia U w. Aktywny bufor o nominalnym wzmocnieniu k b = V/V, zawierający precyzyjne wzmacniacze operacyjne separuje wzorcowe rezystory R N od filtru i źródła U w. Ponadto umożliwia korektę współczynnika przetwarzania źródła; rzeczywiste wzmocnienie bufora związane z wybranym rezystorem R N za pomocą przełącznika stałej przetwarzania G można w niewielkim zakresie zmieniać w trakcie kalibracji. Kompensuje się w ten sposób wpływy rezystora R f i odchyłek rzeczywistych wartości R N od nominalnych. Obwód R f, C f jest dodatkowym filtrem, łagodzącym także narost napięcia przykładanego do R N po otwarciu klucza K. Prąd z rezystora R N jest kierowany za pomocą jednej sekcji przełącznika współczynnika M na wyjście I o lub do układu integratora na wzmacniaczu elektrometrycznym, oznaczonym WEM. Prąd I o, bez imitacji jest dostępny przy otwartym K bez ograniczeń czasowych i ma wartość określoną zależnością (): kb U w I o I N = U w G M = U w ( ) = = G U w () R + R R N f NZ

gdzie: U w wejściowe napięcie G współczynnik przetwarzania źródła kb G = = (2) R + R R N f NZ M dodatkowy współczynnik, tutaj M = k b wzmocnienie bufora, bliskie V/V R NZ zastępcza wartość rezystancji wzorcowej R NZ RN + R f = (3) k b we U w filtr wej. bufor - V/V kalibracja Ukn przeł. G R f 0k wy U K Null RN M0 0M G0 Cf μ0 G = μs 0, μs 0nS M = - przeł. M C C2 μ0 μ0 0n n0 M = - 0-2 0-3 0 Io wyjścia prądowe Io2 Rys.. Uproszczony układ źródła małych prądów. Fig.. Simplified circuit of the small currents source. K2 K3 K4 Null Null Run WEM OPA29 wy U2 Ukn2 obudowa Pozostała część układu, ze wzmacniaczem WEM i wyjściem I o2 służy do wytworzenia znacznie mniejszych prądów, dzięki imitacji. Wejściowy prąd tego bloku I N (zależność ()) jest całkowany w integratorze na WEM z kondensatorem C w pętli sprzężenia zwrotnego. Zmieniające się liniowo w czasie napięcie wyjściowe integratora u 2 jest różniczkowane przez kondensator C 2 ; wyjściowy prąd I o2 jest stały i ma wartość: I du2 C2 d = C2 = dt C dt o2 N d C2 U w U w [ i () t t] = = = U G M C R NZ R NZ w i w (4)

gdzie: w i współczynnik imitacji zwiększenia R NZ, = C /C 2 M dodatkowy współczynnik, tutaj = /w i = C 2 /C pozostałe oznaczenia jak przy zależności (). Zastosowane w układzie klucze K K4 określają stan pracy źródła. W stanie zerowania (Null) zwarte klucze K K3 rozładowują kondensatory C f, C, C 2 a wyjście I o2 jest odłączone od układu przez rozwarty klucz K4. W stanie wytwarzania prądu (Run) klucze są w przeciwnych pozycjach; prąd jest dostępny na jednym z wyjść, zależnie od pozycji przełącznika M. Czas wytwarzania prądu I o nie jest ograniczony, natomiast prąd I o2 może być pobierany do chwili osiągnięcia przez wyjście integratora na WEM stanu nasycenia, tj. wartości napięcia U 2 = U SAT mniejszego o ( 3) V od napięć zasilania. Przyjęto po sprawdzeniu wartość graniczną U SAT = 2 V. Zatem maksymalny czas t max dostępności prądu I o2 ograniczony nasyceniem: U SAT U SAT U SAT t max = τ N = C = C2 (5) U I I w N o2 gdzie τ C (6) N = R NZ Czas ten nie powinien być krótszy od kilku sekund i dłuższy od kilkuset minut ([5,6,7]), co należy brać pod uwagę przy doborze pojemności C 2 i zakresu wyjściowych prądów I o2. 2.. SZCZEGÓŁY KONSTRUKCYJNE, ZAKRES PRACY ŹRÓDŁA W źródle zastosowano jako R N precyzyjne rezystory metalizowane MΩ, 0 MΩ i 00 MΩ; współczynnik przetwarzania G ma nominalne wartości μs, 0, μs i 0 ns. Precyzyjne kondensatory polipropylenowe C = μf oraz C 2 = 0, μf, 0 nf i nf określają wartości współczynnika M dla wyjścia prądowego I o2 na 0, 0 2 i 0 3. Zakres wejściowego napięcia U w ograniczono do przedziału ±(0, 0) V. Klucze K K4 są miniaturowymi łącznikami kontaktronowymi, po starzeniu i selekcji pod kątem rezystancji izolacji otwartego zestyku i cewka-zestyk, sterowanymi w specjalny sposób, opracowany przez autora, kompensujący resztkowy prąd upływu z cewki do obwodu zestyku. Pokazane na rys. dwa źródła napięciowe U kn i U kn2 służą do kompensacji niezrównoważenia napięciowego bufora i integratora. Stalowa ekranująca obudowa źródła jest odizolowana od masy elektrycznej układu, co zmniejsza zakłócenia oraz może być korzystne w niektórych zastosowaniach przyrządu. Dodatkowo wyprowadzono na zewnętrzne gniazda napięcia U z wyjścia bufora i U 2 z wyjścia integratora. Ułatwia to kontrolę i kalibrację źródła.

Rys. 2. Płyta czołowa źródła. Skala ok. :,7. Fig. 2. Front panel of source. Scale ca. :,7. Źródło ma trzy przełączniki (rys. 2): G współczynnik przetwarzania, 3 pozycje 0 ns, 0, μs i μs z informacją o t max przy korzystaniu z wyjścia I o2, M dodatkowy mnożnik odwrotność współczynnika imitacji, 4 pozycje 0 3, 0 2, 0, z informacją o aktywnym wyjściu prądowym 2 lub, MODE stan pracy źródła (sterowanie kluczami K K4), 3 pozycje Null, Mid, Run. Pośrednia pozycja Mid służy do badań źródła. W tabelach i 2 podano zakresy prądów wyjściowych źródła, określone nastawami G, M i zakresem napięcia wejściowego U w. Tabela. Wartości prądów z wyjścia nr, bez imitacji, współczynnik M =. Table. Values of currents from output, without imitation, factor M =. G U W I o [S] [V] [A] 0 n n 0, μ 0, μ 0, 0 0 n μ μ (0, 0) μ

Tabela 2. Wartości prądów z wyjścia nr 2, z imitacją. Table 2. Values of currents from output 2, with imitation. G U W t max M I o2 [S] [V] [s] [ ] [A] 0 3 p 0, n 0 n 0, 0 2 k 20 0 2 0 p n 0 (0, 0) n 0 3 0 p n 0, μ 0, 0,2 k 2 0 2 (0, 0) n 0 n 0, μ 0 3 (0, 2) n μ 0, 2 20 6 0 2 ( 20) n 0 0 n 0,2 μ Ograniczenie U w do 2 V przy G = μs dla I o2 (tab. 2) jest spowodowane ograniczeniem minimalnej wartości t max do 6 s. 3. KALIBRACJA I BADANIA * Jako źródło napięcia U w wykorzystano precyzyjne, wzorcowe źródło ŹWNP F F. Dodatkowo kontrolowano jego wyjście multimetrem HEWLETT-PACKARD HP 3440A. Wzorcowym przyrządem, mierzącym prądy z wyjść I o, I o2 był elektrometr KEITHLEY 657A. Drugim multimetrem HP 3440A mierzono napięcia na wyjściach U i U 2. Do śledzenia zmian czasowych napięcia U 2 oraz napięcia z wyjścia analogowego U a elektrometru wykorzystano multimetr METEX MXD-4660A, sprzężony z komputerem rejestrującym wyniki. Na początku skompensowano niezrównoważenia napięciowe bufora i integratora a następnie śledzono ich zmiany bezpośrednio po załączeniu przyrządu oraz w stanie ustalonym. Określono dopuszczalny moment używania źródła na 30 minut a kalibracji na godzinę od załączenia zasilania. Za kryterium przyjęto łączne wahania niezrównoważenia 20 μv i 0 μv tj. 0,02% i 0,0% wartości napięcia wejściowego U wmin = 0, V. * Praca dyplomowa pod kierunkiem autora. Napięcia 0, V, V, 0 V z niepewnością U r 0,0%.

3.. KALIBRACJA WSPÓŁCZYNNIKÓW G I M W pierwszej części następnego etapu sprawdzono współczynnik przetwarzania źródła G i wykonano jego kalibrację. Wykonano to przy największym napięciu wejściowym U w = ± 0 V i prądach wyjściowych I o = 0, μa, μa i 0 μa. Skorygowano wzmocnienie bufora k b niezależnie dla każdej wartości G, zgodnie z zależnością (). Następnie przełączono wyjścia prądowe i przystąpiono do sprawdzenia i kalibracji wartości współczynnika M na pozycjach 0 3, 0 2 i 0, zgodnie z zależnością (4). Zrobiono to także przy U w = ± 0 V, współczynnik G = 0, μs a wartości prądu I o2, zależnie od M były na, 0 na i 0, μa. Czas t max wynosił 2 s a wyniki odczytywano po 8 s. Po ich opracowaniu stwierdzono konieczność korekcji wartości C 2 nf i 0 nf. Dodano do nich kondensatory styrofleksowe o niewielkiej pojemności 6 2 pf. 3.2. BADANIA CZASOWE Kolejnym etapem były badania czasowe, pozwalające optymalnie dobrać moment czasowy przy wyznaczaniu podstawowych niepewności prądu źródła z imitacją. Najpierw zbadano zachowanie się elektrometru przy braku wejściowego prądu. Rejestrowano wartość napięcia z analogowego wyjścia elektrometru U a. Wyniki przeliczono na wartości względne, odniesione do zakresu i wyrażono w ppm (parts per milion, ppm = 0 4 %); pokazano je na rys. 3. Dla lepszego zobrazowania przesunięto krzywe: o 50 ppm dla zakresu 2 na, o 00 ppm dla 200 pa i o 250 ppm dla 20 pa. 400 350 300 250 200 δ [ppm] 20pA 50 00 50 200pA 2nA 0 20nA i -50 powyżej 0 200 400 600 800 000 t [s] 200 Rys. 3. Względne zmiany U a elektrometru przy I we = 0, odniesienie zakres. Fig. 3. Relative changes of U a from electrometer at I we = 0, reference range.

Tabela 3 zawiera stwierdzone w czasie 200 s dla poszczególnych zakresów elektrometru niestałość długoczasową i chwilowe wahania od średniej. Tabela 3. Odczytane z rys. 3 zmiany U a elektrometru, w ppm i przeliczone na prąd. Table 3. Changes of U a from electometer, read from fig. 3, in ppm and calculated in A. zakres elektrometru [A] 20 n 2 n 200 p 20 p dryf długoczasowy [ppm] ([A]) 5 (0, p) 0 (20 f) ok. 30 (6 f) ok. 80 (,6 f) max. odchyl. od średniej [ppm] ([A]) 5 (0, p) 5 (30 f) 5 (3 f) 00 (2 f) Napięcie analogowe jest w elektrometrze przetwarzane do postaci cyfrowej. Wskazanie cyfrowe elektrometru zachowuje dryf długoczasowy, a chwilowe wahania są silnie tłumione dzięki uśrednianiu wyników z szeregu przetworzeń, nawet do 00. Systematyczną odchyłkę na danym zakresie prądowym ( błąd zera elektrometru) można skompensować wykorzystując opcję pomiaru względnego, z poprawką, z czego korzystano przy kalibracji i wyznaczaniu niepewności podstawowej źródła. Wyniki z rys 3. i tab. 3 brano pod uwagę przy ocenie przebiegów ustalania się prądów źródła. Następna seria badań to rejestracja napięcia wyjściowego integratora U 2 przy wejściowym napięciu źródła U w = 0. Miała ona na celu oszacowanie tzw. składników adytywnych niepewności wytwarzania prądów I o2. Obliczono szybkość zmiany napięcia ΔU 2 /Δt i pokazano ją na rys. 4. Jej stała wartość oznaczałaby stałość przyczyn pojawienia się napięcia na wyjściu integratora mimo U w = 0; resztkowego napięcia w oczku z R N i zastępczego prądu polaryzacji wejścia WEM. 0 - Δ U 2 /Δ t [μ V/s] Δ U 2 /Δ t [μ V/s] 0-0 G = 0 ns -2-20 -3-30 -4 G = μ S prawa skala -40-5 -50-6 G = 0, μ S -60 0 200 400 600 800 000 t [s] 200 Rys. 4. Czasowy dryf napięcia wyjściowego integratora U 2 przy U w = 0. Fig. 4. Time drift of voltage U 2 from integrator out at U w = 0.

Przebiegi są prawie płaskie i można z nich obliczyć prąd ładowania kondensatora integratora C :, pa przy G = 0 ns, 5,2 pa przy 0, μs i 42 pa przy μs. Przeliczenie tych prądów na błędy względne prądów z wyjścia I o2 daje przy U w =0, V maksimum 0,% dla nastawy G = 0 ns, 0,05% dla nastawy G = 0, μs i 0,04% dla nastawy G = μs. Wzrost napięcia wejściowego U w zmniejsza proporcjonalnie ten błąd. Obliczono wartości zastępczych źródeł błędów: napięcia niezrównoważenia około 42 μv i prądu polaryzacji około 0,7 pa. Uznano takie błędy adytywne za dopuszczalne, w stosunku do modelu urządzenia ([6,7]) napięcie zmalało przeszło 2 razy a prąd 5 razy. Trzeci etap badań czasowych to śledzenie ustalania się prądu wyjściowego I o2. Na rys. 5, 6, 7 pokazano przebiegi dla trzech najmniejszych prądów. Rejestrowano wartość napięcia z wyjścia analogowego elektrometru U a przez czas 0,t max dla prądu pa, 0,5t max dla 0 pa i t max dla 00 pa. Przeliczono ją na względne odchylenie w stosunku do chwili czasowej, uznanej po wstępnych badaniach za punkt kalibracyjny: 300 s dla t max =2 ks, 00 s dla t max =,2 ks i 20 s dla t max =20 s. Zwraca uwagę jednakowa tendencja w długim czasie wzrostu we wszystkich przypadkach. Częściowy, niewielki udział ma tutaj elektrometr (rys. 3 i tab. 3). Trudno orzec bez dodatkowych badań, jaki udział w początkowym odcinku mają właściwości elektrometru. Przyjęto najgorszy przypadek, przypisując źródłu początkowy stan nieustalony. Porównano odchylenia punktów od krzywej z rys. 3 oraz z rys. 5, 6, 7. i oszacowano szumy własne źródła: maksimum około,5 fa dla I o2 = pa (tj. 0,5%), 2,6 fa dla 0 pa (0,03%) i 20 fa dla 00 pa (0,02%). Nie są to złe wyniki; szum własny elektrometru wynosi 2 fa na zakresie 20 pa i 3 fa na 200 pa. Wnioski z badań z rys. 5, 6, 7 zawarto w tab. 4; określono zalecany dla kalibracji i użytkowania zakres czasów oraz dodatkową niepewność dynamiczną.,0 δ (+pa) [%] δ (-pa) [%] 2,0 0,5 + pa,5 0,0,0-0,5 0,5 -,0 0,0 - pa -,5-0,5 0 200 400 600 800 000 t [s] 200 Rys. 5. Ustalanie się prądu pa; U w = 0, V, G = 0 ns, M = 0 3. Zakres elektrometru 20 pa. Fig. 5. Settling of pa current; U w = 0, V, G = 0 ns, M = 0 3. Electrometer range 20 pa.

0,4 0,2 δ (+0pA) [%] + 0 pa δ (-0pA) [%] 0,8 0,6 0,0 0,4-0,2-0 pa 0,2-0,4 0,0-0,6-0,2 0 00 200 300 400 500 t [s] 600 Rys. 6. Ustalanie się prądu 0 pa; U w = V, G = 0 ns, M = 0 3. Zakres elektrometru 200 pa. Fig. 6. Settling of 0 pa current; U w = V, G = 0 ns, M = 0 3. Electrometer range 200 pa. 0,2 0, δ (+00pA) [%] + 00 pa δ (-00pA) [%] 0,3 0,2 0,0 0, -0, - 00 pa 0,0-0,2-0, -0,3-0,2 0 20 40 60 80 00 t [s] 20 Rys. 7. Ustalanie się prądu 00 pa; U w = 0 V, G = 0 ns, M = 0 3. Zakres elektrometru 200 pa. Fig. 7. Settling of 00 pa current; U w = 0 V, G = 0 ns, M = 0 3. Electrometer range 200 pa. Tabela 4. Zakres czasowy dla I o2 przy kalibracji i stosowaniu źródła; czas t p początkowy, t k końcowy. Table 4. Time interval for I o2 at source calibration and application; time t p initial, t k final. t max (I o2 ) [s] 6 2 20,2 k 2 k kalibracja: t p t k [s] 3 5 7 9 5 30 80 50 200 400 zalecany t p t k [s] 2 6 4 2 5 20 50 600 50 k U rd * [%] 0, 0,2 0,4 * dodatkowa niepewność dynamiczna dla najmniejszych prądów na

Przyczyną zmian długoczasowych prądu są rezystancje izolacji, bocznikujące C i C 2 : własne rezystancje kondensatorów i rezystancje otwartych zestyków kontaktronów, odpowiednio K2 i K3. Wyprowadzoną przez autora w pracy [5] zależność na błąd dynamiczny δ d (I o2 ), ograniczający końcowy moment imitacji dla prądu I o2 przy długich czasach można podać w postaci zależności (7): δ d ( I ) t o2 τ 2 τ = τ 2 C τ C + C2R K 3 C 2R CR K 3 K 2 (7) gdzie: τ, τ 2 stałe czasowe C i C 2 z rezystancjami izolacji τ C, τ 2C własne stałe czasowe C i C 2 (tylko rezyst. kondensatorów) R K2, R K3 rezystancje otwartych zestyków kontaktronów K2 i K3. W źródle zastosowano kondensatory jednakowej technologii; w takim przypadku składniki w pierwszym nawiasie zal. (7) praktycznie kompensują się. Badania ustalania się prądów (rys. 5 7) wykonano przy M = C 2 /C = 0 3 i jeżeli przyjąć jednakowy poziom rezystancji kontaktronów R K, to zależność (7) upraszcza się do postaci (8): δ d ( I ) t o2 C 2 R K 3 (8) Obliczona z (8) i wyników z rys. 5 7 rezystancja R K3 2,5 0 4 Ω, co jest dość dużą wartością jak na zastosowane miniaturowe kontaktrony. Jest ona istotnym ograniczeniem próby osiągnięcia prądów poniżej pa w źródle o takiej technologii wykonania. 3.3. NIEPEWNOŚĆ PODSTAWOWA ŹRÓDŁA I UWAGI KOŃCOWE W końcowych badaniach wyznaczano niepewność źródła U r przy wszystkich kombinacjach nastaw G i M oraz napięciach U w = ±(0,,, 0) V, moment odczytu wybrano zgodnie z tabelą 4, w połowie odcinka dla kalibracji. Wyniki podano w tab. 5. Tabela 5. Względne niepewności rozszerzone (p = 0,95) wyjściowych prądów. Table 5. Relative expanded uncertainties (p = 0,95) of output currents. I o [A] p 0 p 0, n n 0 n 0, μ μ 0 μ U r (I o ) [%] 0,25 0,20 0,20 0,0 0,0 U r (I o2 ) [%] 2,5,5,0 0,50 0,35 0,25

Analizę niepewności oparto na zasadach z lit. []. Podstawowym ograniczeniem były właściwości elektrometru 657A. Przy stosowaniu źródła należy posłużyć się tab. 3 i 4 oraz wybierać możliwie duże U w. Należy także brać pod uwagę możliwość wystąpienia dodatkowego błędu metody spowodowanego zbyt dużym spadkiem napięcia na wejściu sprawdzanego przyrządu elektrometrycznego; szczegóły zawarto w pracach [5] i [6]. Źródło ma pracować w laboratorium, w zakresie temperatur (23±5) C. Kalibrację i badania wykonano przy (23±2) C. Oszacowane zmiany temperaturowe właściwości źródła dla ΔT = ± 5 deg dają dodatkową niepewność, istotną praktycznie przy nastawie G = 0 ns, około 0,%. Zsumowanie jej z niepewnością podstawową z tab. 5 i dynamiczną z tab. 4 należy wykonać jak dla niepewności z kwadratami, pod pierwiastkiem. LITERATURA [] ARENDARSKI J., Niepewność pomiarów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2003. [2] ILJUKOVIČ A.M., Metody izmerenija i vosproizvedenija malych postojannych tokov, Izmeritel naja Technika 979, nr. [3] KŁOS Z., MADEJ P., Elektroniczny megaomomierz analogowy typ EMA-, Pomiary Automatyka Kontrola 994, nr, s.3-5. [4] KŁOS Z., MADEJ P., Imitowany wzorzec wielkich rezystancji typu IZWR-2, Pomiary Automatyka Kontrola 200, nr 9, s.5-7. [5] MADEJ P., Źródło małych prądów z imitatorem pojemnościowo-rezystancyjnym, Prace Naukowe I-29 Politechniki Wrocławskiej nr 54, seria Studia i Materiały 2003, nr 23, s.383-390. [6] MADEJ P., Źródło małych prądów stałych. Model układu i oszacowanie parametrów, Prace Naukowe I-29 Politechniki Wrocławskiej nr 56, seria Studia i Materiały 2004, nr 24, s.455-462. [7] MADEJ P., Właściwości modelu źródła małych prądów stałych, Prace Naukowe I-29 Politechniki Wrocławskiej nr 56, seria Studia i Materiały 2004, nr 24, s.463-472. CURRENT SOURCE FOR CALIBRATION ELECTROMETRIC INSTRUMENTS In this paper results of research properties of the constructed source very small direct currents are presented. This source is converter u i and based on active imitator with C, R elements. Source generates pa 0 μa currents and may be applied to testing electrometric instruments. Basic uncertainty is estimated as 0,% at 0 μa, % at 00pA and 2,5% at pa. This source may be competed with passive R imitators, based on wye-delta conversion, for testing middle-class instruments.