Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV

214 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220 Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV Recruit service soldiers hazardous behaviors conducive to HIV infection Marta Niedźwiedzka, Ewa Nowacka, Andrzej Grzybowski Katedra Higieny i Epidemiologii w Łodzi Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wprowadzenie. Mianem ryzykownych zachowań człowieka, w odniesieniu do AIDS, określa się wszystkie sytuacje, w których nieostrożne uczestnictwo sprzyja zakażeniu HIV. Do tych ryzykownych zachowań można zaliczyć homoseksualne i heteroseksualne kontakty z wieloma partnerami, bez użycia prezerwatywy, iniekcje substancji psychoaktywnych wykonywane wspólną igłą wśród osób uzależnionych, a także nadmierne spożycie alkoholu powodujące złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i ostrożności w sytuacji zagrożenia zakażeniem. Cel. Ocena zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia HIV w grupie żołnierzy służby zasadniczej. Materiał i metody. Badaniem objęto 160 żołnierzy w wieku 19-22 lat z jednostki wojsk zmechanizowanych, dobranych losowo, na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu. Najliczniejsza grupa respondentów pochodziła z terenów wiejskich lub miast do 5 tys. mieszkańców (50,0%). 45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe, 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku. Wyniki. Odsetek badanych (67,3%) używających prezerwatywy w celu prewencji transmisji HIV jest zbyt mały. Połowa respondentów przyznaje się do przypadkowych kontaktów seksualnych poza stałą partnerką. Najczęściej niezaplanowane kontakty płciowe (50,6%) miały miejsce pod wpływem alkoholu i substancji psychoaktywnych, gdy dochodziło do utraty świadomości określanej jako utrata filmu (63,7%). Okolicznościami sprzyjającymi spożywaniu alkoholu był pobyt w dyskotece (65,0%), spotkania towarzyskie (66,9%) i przebywanie na przepustce (43,7%). Ryzyko zakażenia u badanych zwiększały: czynne uczestnictwo w bójce (46,2%), wstrzykiwanie narkotyków (przyznało się 5,0%). Wnioski. Mimo rzeczywistego podejmowania licznych, ryzykownych dla zdrowia i życia zachowań tylko 28,1% badanych żołnierzy uważa swoje zachowania za ryzykowne. Introduction. Hazardous AIDS-related behaviors cover all the situations of careless behavior conducive to HIV infection, such as homo- and heterosexual sexual contacts with numerous partners, without the use of condom, injections of psychoactive substances with the same needle among drug addicts, excessive alcohol consumption resulting in poor assessment of the situation, loss of control in the situation of infection risk. Aim. Assessment of hazardous behaviors conducive to HIV infection in a group of recruit service soldiers. Materials and methods. The study comprised the population of 160 mechanized military recruit service soldiers aged 19-22 years, randomly selected, consenting to participate in the study. 50% of the respondents came from rural areas or towns of the population under 5000 of inhabitants. 45.0% of the respondents had secondary education, 33.1% vocational education and 21.9% primary education. The study was conducted in January 2009. Results. The percentage of subjects using condoms to prevent HIV transmission is inadequate (67.3%). Half of the respondents admit to casual sexual contacts outside their steady relationship (51.9%). The majority (50.6%) of unplanned sexual contacts took place under the influence of alcohol and psychoactive substances causing loss of conscious control of behavior (63.7%). The circumstances aiding alcohol consumption were: visiting a discotheque (65.0%), meeting friends (66.9%) and being on a leave (43.7%). The infection risk was increased by brawls (46.2%) and drug injections (revealed by 5.0%). Conclusions. Despite numerous health- and life-threatening behaviors only 28.1% of the surveyed soldiers regard their behaviors as hazardous. Key words: recruit service soldiers, hazardous behaviors, HIV infection Słowa kluczowe: żołnierze służby zasadniczej, ryzykowne zachowania, zakażenie HIV Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220 www.phie.pl Nadesłano: 15.04.2010 Zakwalifikowano do druku: 27.05.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr Marta Niedźwiedzka Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź e-mail: marta.niedzwiedzka@interia.pl Wprowadzenie Choroba, jaką jest AIDS może dotyczyć każdego człowieka. Szacuję się, że obecnie na świecie połowa nowych zakażeń HIV dotyczy osób w wieku 15-24 lat i zbiega się z rozpoczynaniem życia seksualnego, a jak wynika z danych WHO drogą kontaktów seksualnych dochodzi do 85% wszystkich zakażeń HIV [1]. Medycyna nie zna skutecznego leku na walkę z tą chorobą, dlatego jedyną obroną jest wczesna profilaktyka, edukacja i uświadomienie społeczeństwu, że ryzyko zakażenia dotyczy każdego człowieka i można je zmniejszyć eliminując ryzykowne dla zdrowia

Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV 215 zachowania. Mianem ryzykownych zachowań człowieka, w odniesieniu do problemu AIDS, określa się zazwyczaj te wszystkie sytuacje, w których nieostrożne uczestnictwo sprzyja zakażeniu się HIV. Do ryzykownych zachowań można zaliczyć homoseksualne i heteroseksualne kontakty z wieloma partnerami, bez użycia prezerwatywy, iniekcje substancji psychoaktywnych wykonywane wspólną igłą w przypadku osób uzależnionych, a także nadmierne spożycie alkoholu powodujące złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i zaniechanie ostrożności w sytuacji zagrożenia zakażeniem. Liczne badania wykazały, że zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują. Dochodzi do tzw. efektu kaskadowego, gdzie jedno zachowanie pociąga za sobą drugie lub je wyzwala, np. spożywanie alkoholu, czy odurzanie się narkotykami często współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną bez zabezpieczeń [2]. W prezentowanych badaniach skupiono uwagę na ocenie zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia HIV w grupie żołnierzy służby zasadniczej. Odseparowanie młodych mężczyzn od rodzin, wyjazdy na ćwiczenia poligonowe, częste przepustki w okresie pełnienia służby sprawiają, że są oni narażeni na występowanie różnych pokus, jak: alkohol, narkotyki, płatny seks czy przypadkowe kontakty seksualne bez zabezpieczenia i swoim zachowaniem często czynią się podatnymi na zakażenie HIV. Zgodnie z założeniami Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006 w każdej jednostce przeprowadzono dla kadry i żołnierzy pogadanki na temat rozprzestrzeniania się chorób wenerycznych, ich powikłań, profilaktyki i zapobiegania [3]. Celem badania było sprawdzenie czy mimo prowadzonej edukacji żołnierze ryzykują swoim zachowaniem, czy też raczej ich działania pozbawione są ryzyka. Monitorowanie takich zachowań wśród młodych ludzi powinno służyć tworzeniu programów i kampanii społecznych uświadamiających konsekwencje takich ryzykownych zachowań. Cel Ocena zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia HIV w grupie żołnierzy służby zasadniczej. Materiał i metody Grupą objętą badaniem jest populacja żołnierzy służby zasadniczej wojsk zmechanizowanych z jednostki wojskowej w województwie zachodnio-pomorskim licząca 160 osób, dobrana w sposób losowy, na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu. Badani byli w wieku 19-22 lat. Najliczniejsza grupa respondentów pochodziła z terenów wiejskich lub miasta do 5 tys. mieszkańców (50,0%) i miast od 5 do 50 tys. mieszkańców (29,4%). 45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe oraz odpowiednio 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 r. Badanie polegało na wypełnieniu anonimowej ankiety, poprzedzonej krótkim komentarzem wprowadzającym badanych w jego istotę. Wyniki Stosunek żołnierzy do prezerwatyw Jedną z najbardziej prawdopodobnych dróg zakażenia się HIV są kontakty seksualne. W literaturze przedmiotu najczęściej podaje się kilka wariantów zachowań seksualnych, które chronią przed infekcją HIV: całkowita wstrzemięźliwość seksualna, monogamia, kontakty seksualne tylko z osobami, które nie są zakażone HIV, unikanie seksu analnego i oralnego [4]. Na samym końcu, jako sposób najmniej bezpieczny, ale bardzo powszechny, wymienia się użycie prezerwatywy. Zwolennicy podkreślają, że stosowanie prezerwatyw zwiększa stopień ochrony przed infekcją, jednocześnie słusznie zauważają, że prezerwatywy nie eliminują zupełnie ryzyka, nie są niezawodne, a ich używanie nie powinno dawać złudnego poczucia bezpieczeństwa, ponieważ nie dają 100% gwarancji zabezpieczenia przed zakażeniem, a jedynie prawdopodobieństwo jego uniknięcia. Celem badania było poznanie opinii żołnierzy o stosowaniu prezerwatyw w kontekście profilaktyki HIV/AIDS i odpowiedź na pytanie czy ich zdaniem prawidłowe stosowanie prezerwatywy może w dużym stopniu uchronić przed zakażeniem HIV? nie 16,8 nie wiem 8,8 tak 74,4 Ryc. 1. Stosunek żołnierzy do stosowania prezerwatywy, jako środka zabezpieczającego przed zakażeniem HIV (w %, N=160) Fig. 1. The soldiers attitude towards use of condoms as an agent preventing HIV infection (w %, N=160) W całej badanej zbiorowości prawie 75% żołnierzy zgadza się ze stwierdzeniem, że prawidłowe stosowanie prezerwatyw w dużym stopniu może chronić przed zakażeniem HIV i większość badanych (67,3%), która podjęła życie seksualne (N=150 osób) stosuje je w czasie stosunków płciowych (ryc. 2). Jednak dość duży odsetek badanych 32,7% nie stosuje takiej ochrony, narażając tym samym siebie lub swoją partnerkę/-i na zakażenie chorobami przenoszonymi drogą płciową. Być może jest to wynikiem braku zaufania do prezerwatywy, jako środka chroniącego przed zakażeniem HIV (16,8%) (ryc. 1).

216 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220 nie 32,7 tak 67,3 Ryc. 2. Stosowanie prezerwatyw zabezpieczających przez żołnierzy, którzy podjęli kontakty seksualne (w %, 100% = 150) Fig. 2. Use of condoms by soldiers having sexual contacts (in %, 100% = 150) Stosunek żołnierzy do kontaktów seksualnych Posiadanie stałego partnera jest jednym z ważniejszych czynników profilaktyki zakażeń HIV. Oczywiście, gdy wierność partnerów jest wzajemna, ponieważ nawet jednorazowy kontakt z innym partnerem jest zachowaniem ryzykownym i może być powodem zakażenia HIV. Analiza przekonań żołnierzy dotycząca zachowań seksualnych, wobec zagrożenia związanego z AIDS, jest wysoce niepokojąca, gdyż jedynie 46,9% badanych zgadza się, ze stwierdzeniem, że ludzie powinni mieć kontakty seksualne tylko z jednym partnerem. Postawa ta nie wpływa prawdopodobnie na zachowania seksualne młodych ludzi, gdyż w całej badanej zbiorowości jedynie 59,4% żołnierzy utrzymuje kontakty płciowe tylko ze stałą partnerką. Ponad połowa przyznała się do kontaktów seksualnych z przygodną partnerką (51,9%). Tabela I. Spożywanie alkoholu przez poborowych (100%=155) Table I. Alcohol consumption by the soldiers (100%=155) Rodzaj alkoholu /Alcoholic beverage codziennie /every day w każdym tyg. /every week w każdym miesiącu /every month rzadko /seldom nie piję w ogóle /I abstain n % n % n % n % n % Piwo/beer 43 27,7 47 30,3 29 18,7 33 21,3 8 5,2 Wino/wine 9 5,8 8 5,2 9 5,8 54 34,8 80 51,6 Wódka/vodka 17 11,0 18 11,6 38 24,5 69 44,5 18 11,6 Nalewki /liqueurs 7 4,5 6 3,9 3 1,9 35 22,6 109 70,3 Szampan /champagne 6 3,9 3 1,9 7 4,5 104 67,1 40 25,8 Spożywanie napojów alkoholowych przez poborowych Najczęstszymi trunkami wśród żołnierzy spożywających alkohol (155 osoby) jest piwo i wódka. Do picia piwa przyznaje się, prawie 95% badanych. Jest to trunek, który spożywany był najczęściej każdego dnia (27,7%) i w każdym tygodniu (30,3%). Do spożywania wódki przyznało się 88,4% badanych. Na trzecim miejscu znajduje się szampan (prawie 75% badanych). Jest to jednak trunek spożywany raczej rzadko, okazjonalnie. Najmniejszym powodzeniem wśród badanych cieszą się wina i nalewki. W grupie badanych jedynie 5 osób deklaruje całkowitą abstynencję (tab. I). Oprócz częstości spożywania alkoholu, ważna jest także ilość standardowych porcji zawierających alkohol wypijanych podczas jednorazowej konsumpcji. Dla mężczyzn łączna ilość alkoholu wypijanego w ciągu tygodnia nie powinna przekraczać 4 porcji 5 razy w tygodniu. Badani żołnierze odpowiadali, że najczęściej podczas jednorazowej konsumpcji wypijają 3-4 porcje alkoholu (29,0%), czyli około 30-40 g czystego alkoholu etylowego. Do 5-6 porcji przyznaje się około 22,6% żołnierzy. Aż 11,0% żołnierzy przyznaje, że podczas jednorazowej konsumpcji przekracza znacznie limit rozsądnego picia, spożywając około 7-9 porcji alkoholu. U 17,4% badanych limit ten zwiększony jest do 10 lub więcej porcji, co może mieć poważne skutki fizjologiczne, psychiczne i społeczne, ponieważ takie nadmierne spożywanie alkoholu może spowodować złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i zaniechanie ostrożności w sytuacji zagrożenia, w tym sprzyjać zakażeniu HIV (ryc. 3). 10 lub więcej porcji 17,4% 7-9 porcji 11,0% 5-6 porcji 22,6% 1-2 porcji 20,0% 2-4 porcji 29,0% Ryc. 3. Ilość standardowych porcji zawierających alkohol wypijanych podczas jednorazowej konsumpcji. (w %, 100% = 155) Fig. 3. Quantity of standard doses of alcoholic beverages drunk during one-time consumption (w %, 100% = 155) Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych Pod wpływem alkoholu i narkotyków podejmowanych jest wiele ryzykownych zachowań, z których skutków młodzi ludzie często nie zdają sobie sprawy. W trakcie spożywania alkoholu człowiek traci nad sobą kontrolę i narażony jest na występowanie sytuacji niebezpiecznych dla jego życia (bójki, awantury, niezaplanowane doświadczenia seksualne i zwiększone ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym AIDS). Badani żołnierze przyznają, że najczęstszą sytuacją po spożyciu substancji psychoaktywnych była utrata świadomości, określana jako urwanie filmu (63,7%), niezaplanowane kontakty seksualne (50,6%), a także uczestnictwo w bójce (46,2%), w której mogło dojść do obrażeń ciała i pojawienia się krwi, która zawsze mogła być zainfekowana jakimś drobnoustrojem (ryc. 4). Dwa razy częściej do

Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV 217 niezaplanowanych kontaktów płciowych dochodzi u osób z wykształceniem podstawowym (68,6%), niż u osób z wykształceniem średnim (36,1%) oraz u osób mieszkających w mieście powyżej 200 tys. mieszkańców (75,0%) w porównaniu z osobami z miast od 50 200 tys. mieszkańców czy osobami mieszkającymi na wsi (odpowiednio 42,9% i 42,5%) (tab. II). niezaplanowane doświadczenie seksualne utrata świadomości ( urwanie filmu") wypadek z urazem fizycznym uczestnictwo w bójce 20,6 46,2 50,6 stałem się ofiarą 4,4 przestępstwa na tle seksualnym 0 10 20 30 40 50 60 70 63,7 Ryc. 4. Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych (w %, N=160). Dopuszczono wybór więcej niż jednej odpowiedzi Fig. 4. Hazardous behaviors after psychoactive substance intake (w %, N=160). More that one answer were allowed Używanie środków psychoaktywnych przez poborowych Ryzyko zakażenia HIV zwiększa zarówno sposób zażywania środków psychoaktywnych (do zakażenia HIV dochodzi przez używanie zakażonej igły podczas wstrzykiwania narkotyków), jak i ich działanie, powodujące utratę kontroli i skłonność do podejmowania zachowań ryzykownych. Najczęstszymi narkotykami, po jakie sięgali badani żołnierze w czasie ostatniego miesiąca to marihuana (9,4%), amfetamina (10,0%) oraz haszysz (5,0%) i ekstazy (4,4%). 25,0% badanych deklarowało przyjmowanie substancji psychoaktywnych w formie wąchania lub palenia, prawie 22% w postaci tabletek, a do wstrzykiwania narkotyków droga dożylną, uznane jako niezwykle skuteczna droga zakażenia HIV, przyznało się 5,0% badanych żołnierzy (ryc. 5). tabletki 21,9% podanie dożylne 5,0% wąchanie, palenie 25,0% Ryc. 5. Sposób przyjmowania środków psychoaktywnych przez poborowych Fig. 5. Modes of psychoactive substance intake by the soldiers Powody i okoliczności sprzyjające spożywaniu alkoholu i zażywaniu narkotyków Interesującym zjawiskiem są powody i okoliczności determinujące człowieka do podejmowania zachowań ryzykownych. Najczęstszymi okolicznościami sprzyjającymi spożywaniu alkoholu przez żołnierzy są: pobyt w dyskotece (65,0%), spotkania towarzyskie (66,9%), przebywanie na przepustce (43,7%). Najczęstszym powodem sięgania po alkohol jest potrzeba rozluźnienia (56,3%), poprawa samopoczucia (55,00%), przyjemność (54,4%), ciekawość (48,8%). Stres jest powodem do spożywania alkoholu, aż dla 40,6% ankietowanych. O wiele mniej osób deklaruje, iż powodem jest chęć przeżycia czegoś nowego (29,4%), zaimponowania innym (25,0%) czy potrzeba akceptacji w grupie (23,7%). Dla większości badanych powodem do zażywania narkotyków jest ciekawość (31,9%), rozluźnienie (22,5%) i chęć przeżycia czegoś nowego (21,9%). Dla ponad 18% badanych żołnierzy poprawa samopoczucia i przyjemność, jaką dają narkotyki na początku ich działania jest powodem ich zażywania. Dla prawie 15% narkotyki są sposobem na nudę panującą w ich życiu. Podobnie jak w przypadku alkoholu, okolicznościami sprzyjającymi zażywaniu narkotyków są spotkania towarzyskie (14,4%) i zabawa w dyskotece (22,5%) (ryc. 6). ciekawość, pragnienie doświadczenia przyjemność poprawa samopoczucia rozluźnienie chęć przeżywania czegoś nowego chęć zaimponowania innym potrzeba akceptacji w grupie przełamanie nieśmiałości stres potrzeba, uzależnienie problemy osobiste, ucieczka od innych spotkania towarzyskie pobyt na dyskotece przebywanie na przepustce nuda bunt przeciw społecznym regułom inne nie pamiętam 31,9 48,8 18,1 54,4 18,8 55 22,5 56,3 21,9 29,4 7,5 25 8,1 23,7 8,1 31,9 10,6 40,6 6,2 15 8,8 14,4 28,8 66,9 22,5 65 6,9 43,7 14,4 30,6 9,4 18,8 9,4 13,7 10,6 18,8 alkohol narkotyki 0 10 20 30 40 50 60 70 Ryc. 6. Powody i okoliczności sprzyjające spożywaniu alkoholu i zażywaniu narkotyków przez poborowych (w %). Dopuszczono wybór więcej niż jednej odpowiedzi Fig. 6. Reasons and circumstances conducive to alcohol and drug consumption by the soldiers (in %). More than one answer were allowed Wykonywanie ozdób ciała (kolczykowanie, tatuaże) przez żołnierzy Wiele osób obawia się możliwości zakażenia HIV w salonie kosmetycznym, fryzjerskim czy salonie tatuaży, gdzie narzędzia wykorzystywane do przekłuwania skóry mogą być zanieczyszczone krwią i powodować

218 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220 Tabela II. Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych (N=160) Table II. Hazardous behaviors after psychoactive substance intake (N=160) Nr Stwierdzenie:/statement Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji Tak/yes Nie/no Ogółem/total pyt. psychoaktywnych/ Hazardous behaviors after psychoactive substance intake n % n % n % 1 niezaplanowane doświadczenie seksualne/ accidental sexual contact Wykształcenie: podstawowe/primary 24 68,6 11 31,4 35 21,9 zawodowe/vocational 31 58,5 22 41,5 53 33,1 średnie/secondary 26 36,1 46 63,9 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 34 42,5 46 57,5 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5 50 000 inhabitants 29 61,7 18 38,3 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 9 42,9 12 57,1 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 9 75,0 3 25,0 12 7,5 2 utrata świadomości ( urwanie filmu ) / loss of conscious control Wykształcenie: podstawowe/primary 22 62,9 13 37,1 35 21,9 zawodowe/vocational 34 64,2 19 35,8 53 33,1 średnie/secondary 46 63,9 26 36,1 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 48 60,0 32 40,0 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5 50 000 inhabitants 37 78,7 10 21,3 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 9 42,9 12 57,1 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 8 66,7 4 33,3 12 7,5 3 wypadek z urazem fizyczny/ accident with bodily injury Wykształcenie: podstawowe/primary 7 20,0 28 80,0 35 21,9 zawodowe/vocational 16 30,2 37 69,8 53 33,1 średnie/secondary 10 13,9 62 86,1 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 15 18,7 65 81,3 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5 50 000 inhabitants 13 27,7 34 72,3 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 1 4,8 20 95,2 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 4 33,3 8 66,7 12 7,5 4 uczestnictwo w bójce/ participation in a brawl Wykształcenie: podstawowe/primary 21 60,0 14 40,0 35 21,9 zawodowe/vocational 27 50,9 26 49,1 53 33,1 średnie/secondary 26 36,1 46 63,9 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 36 45,0 44 55,0 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 20 42,6 27 57,4 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 11 52,4 10 47,6 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 7 58,3 5 41,7 12 7,5 5 stałem się ofiarą przestępstwa na tle seksualnym / becoming a victim of sexual harassment Wykształcenie: podstawowe/primary 1 2,9 34 97,1 35 21,9 zawodowe/vocational 2 3,8 51 96,2 53 33,1 średnie/secondary 4 5,6 68 94,4 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 3 3,7 77 96,3 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 2 4,3 45 95,7 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 1 4,8 20 95,2 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 1 8,3 11 91,7 12 7,5 zakażenia HIV. Jeśli jednak takie zabiegi są wykonywane w gabinetach profesjonalnych, gdzie zajmujące się tymi zabiegami osoby podchodzą odpowiedzialnie do swojej pracy i zawsze sterylizują lub wykorzystują tylko narzędzia jednorazowego użytku, a podczas wszystkich zabiegów zachowują podstawowe reguły ostrożności i higieny, to nie ma zagrożenia zakażeniem HIV. Do kolczykowania i wykonywania tatuaży przyznało się 36,9% badanych żołnierzy. Tych samych żołnierzy zapytano, w jakich gabinetach wykonywali powyższe zabiegi, czy były to gabinety profesjonalne,

Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV 219 czy nieprofesjonalne. Taki sam odsetek ankietowanych podaje, że takie zabiegi wykonało w gabinetach profesjonalnych i nieprofesjonalnych (28,8%) lub innymi metodami (42,4%) (ryc. 7). 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 gabinet profesionalny 28,8% 28,8% gabinet nieprofesionalny 42,4% innymi metodami Ryc. 7. Wykonanie zabiegów ozdabiania ciała badanych w gabinetach profesjonalnych i nieprofesjonalnych (w %, 100% = 59) Fig. 7. Cosmetic procedures adorning the body performed on the subjects in professional and non-professional beauty salons (in %, 100%=59) Dyskusja Stosunek żołnierzy do prezerwatyw Chcąc poznać wiedzę młodzieży o sposobach uniknięcia zakażenia HIV, zadawano już szereg pytań odnoszących się do tej problematyki. W badaniach Woynarowskiej prawie 90% chłopców wiedziało, że używanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko zakażenia HIV [5]. W populacji badanej przez prof. Izdebskiego 94,7% badanych jest świadoma, że można zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV/AIDS używając prezerwatyw podczas stosunków płciowych [6]. W niniejszym badaniu prawie 75% żołnierzy posiada wiedzę o tym sposobie zapobiegania rozprzestrzenianiu się HIV i jak pokazują dalsze badania, wiedzę te wykorzystuje w praktyce stosując prezerwatywę jako osobistą ochronę przed zakażeniem się HIV. Stosunek żołnierzy do kontaktów seksualnych W badaniach przeprowadzonych wśród żołnierzy przez Pfeffera do współżycia płciowego przyznaje się 82% badanych, do liczby partnerek od 1 do 2 przyznaje się 65,3%, a posiadanie ponad 2 partnerek w ciągu minionego roku deklaruje 34,7% ankietowanych. Do korzystania z agencji towarzyskich i płatnego seksu przyznaje się 9,5% żołnierzy [7]. Spożywanie alkoholu przez poborowych Głównym celem badania Żołnierze 2001 przeprowadzonego przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych była diagnoza rozmiarów spożycia alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród polskich żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. W badaniu wzięło udział 1588 żołnierzy. Przed powołaniem do wojska kilka razy w tygodniu, a nawet codziennie piło alkohol 19,8% badanych. Sytuacja zmieniła się po rozpoczęciu służby wojskowej: do częstego picia w czasie jej trwania przyznaje się już tylko 5,7% badanych. Najwięcej osób (46,9%) pije alkohol raz, dwa lub trzy razy w miesiącu, a raz w tygodniu pije 10,8% żołnierzy. Przed pójściem do wojska najczęściej spożywanym alkoholem było piwo (66,8%). Sytuacja ta nie uległa zmianie po rozpoczęciu służby. Najczęstsze powody i okoliczności picia alkoholu przed powołaniem do wojska to: spotkania z rówieśnikami, imprezy, chęć poprawienia nastroju, wprawienia się w dobry humor. Ponad 15% badanych stres wynikający z pełnienia służby wojskowej uważa za czynnik skłaniający do spożywania przez nich alkoholu. Prawie 1/4 ankietowanych odpowiedziała, że na terenie ich jednostki można kupić narkotyki i alkohol. Okazuje się, że hermetyczne środowisko, za jakie uważane jest wojsko i nadzór nad młodymi ludźmi nie stanowi przeszkody i trudności dla podejmowania zachowań ryzykownych, skoro dość duża grupa regularnie nadużywa alkoholu, a nawet stosuje środki psychoaktywne w czasie pełnienia służby zasadniczej [8]. W badaniach prowadzonych przez Rosińską w grupie żołnierzy z województwa warmińsko-mazurskiego większość respondentów przyznała się do picia piwa (83,2%), wódki (50,0%), drinków (43,4) i wina (40,8%). Większość pijących żołnierzy (86,2%) nie chce tego ograniczyć, a tylko część deklaruje chęć całkowitego zaprzestania (6,1%) lub ograniczenia spożywania alkoholu (7,7%) [9]. Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych Izdebski w swoich badaniach pytał o wpływ alkoholu na życie seksualne. Respondenci odpowiadali, że po spożyciu alkoholu seks jest przyjemniejszy (24,8%), przeciwnego zdania było około 41,5% badanych [10]. Do współżycia pod wpływem alkoholu przyznaje się 52,7% żołnierzy badanych przez Pfeffera, w tym do takich kontaktów z większą liczbą partnerek przyznaje się 32,3% [7]. W badanej populacji żołnierzy wojsk zmechanizowanych ponad połowa przyznaje się do niezaplanowanego kontaktu płciowego po spożyciu alkoholu.

220 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220 Używanie środków psychoaktywnych przez poborowych Z danych przeprowadzonych przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego wynika, że istnieje pewien odsetek żołnierzy, którzy regularnie się narkotyzują (1,3% to używający cracka, 6,1% używa regularnie przetworów konopi indyjskich). 1/5 badanych przynajmniej raz w życiu wzięła amfetaminę [8]. W badaniach Terenowej Wojskowej Komisji Lekarskiej w Olsztynie przeprowadzonych przez Rosińską do zażywani narkotyków przyznało się 29,8% poborowych. Ponad 6% badanych żołnierzy narkotyków w swoim życiu zażywało więcej niż 10 razy. Najczęściej była to: marihuana (43,0%), amfetamina (27,1%), leki (17,4%), heroina i haszysz po 14,2% odpowiedzi oraz LSD (8,5%) [9]. Jako motyw sięgania po narkotyki najczęściej wskazywano ciekawość (80,6%). Około 9,0% badanych uległo namowom kolegów i tyle samo deklaruje przypadkowy kontakt z narkotykami [9]. Do używania narkotyków przyznaje się także 18,7% badanych przez Pfeffera żołnierzy [7]. Działania profilaktyczne podejmowane wśród żołnierzy ograniczają się jedynie do ustalenia przez przełożonych zakazu spożywania alkoholu na terenie jednostki wojskowej lub do spotkania z psychologiem (uczestniczyło w nim 41,9%), z oficerem społeczno-wychowawczym (39,5%), z księdzem (23,7%). W jednostkach służby wojskowej brakuje zintegrowanych działań profilaktycznych, mimo że problem z alkoholem w wojsku istnieje i jest wskazywany przez samych żołnierzy. Około 5% żołnierzy uważa, że pije zdecydowanie za dużo, a część z nich wręcz twierdzi, że ma problemy alkoholowe [8]. Wnioski 1. Większość żołnierzy posiada wiedzę, iż prawidłowe stosowanie prezerwatyw w dużym stopniu może chronić przed zakażeniem HIV i jak pokazują dalsze badania wiedzę te wykorzystują w praktyce stosując prezerwatywy. 2. Jednak duża część respondentów przyznaje się do przypadkowych kontaktów seksualnych poza stałą partnerką (59%), co zwiększa możliwość zakażenia w przypadku tak ryzykownych zachowań i sprawia, że jest to grupa narażona na zakażenie HIV. 3. Spożywanie alkoholu deklaruje większość badanych, do codziennego picia piwa i wódki przyznaje się odpowiednio 26,9% i 10,6% badanych. 4. Najczęstszymi sytuacjami, do jakich dochodziło pod wpływem alkoholu i narkotyków były: utrata świadomości, czynne uczestnictwo w bójce, niezaplanowane kontakty płciowe, zwiększające ryzyko zakażenia HIV. 5. Mimo podejmowania tak licznych ryzykownych dla zdrowia i życia zachowań tylko 28,1% badanych żołnierzy uważa swoje zachowania za ryzykowne. Piśmiennictwo / References 1. Lintowska A. AIDS w świadomości grup młodzieżowych. [w:] AIDS w świadomości społecznej. Czaplicki Z, Muzyka W (red). Littera, Olsztyn 1995: 46. 2. Studenski R. Ryzyko i ryzykowanie. Uniwersytet Śląski, Katowice 2004: 118. 3. Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006. Ministerstwo Zdrowia. Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 2004: 49-54. 4. Milewski M. Społeczne uwarunkowania postaw młodzieży wobec AIDS: (na przykładzie szkół średnich Płocka). Nomos, Kraków 2005: 184. 5. Woynarowska B, Szymańska M, Mazur J. Wiedza i przekonania o HIV/AIDS, zachowania seksualne. Raport z badań wykonanych w 1998 r. Warszawa 1999: 17. 6. Izdebski Z. Wiedza Polaków na temat HIV/AIDS oraz zachowania seksualne 2005 rok, badanie wykonane na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS, przeprowadzone przez TNS OBOP: 33. 7. Pfeffer M. Zachowania ryzykowne żołnierzy służby zasadniczej jako czynniki ryzyka zakażenia wirusem HIV. Zdr Publ 2001; 111(4): 249-255. 8. Janiszewski M. Raport Żołnierze 2001. Świat Problemów 2002, 11. 9. Rosińska EN. Zażywanie narkotyków i picie alkoholu przez poborowych z województwa warmińsko-mazurskiego. Zdr Publ 2005, 115(4): 505-509. 10. Izdebski Z. Ryzykowna dekada Seksualność Polaków w dobie HIV/AIDS studium porównawcze 1997-2001- 2005. Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2006: 41.