MONITORING GATUNKÓW ZWIERZĄT W LATACH

MONITORING GATUNKÓW ZWIERZĄT W LATACH 2006-2008 Zakres wykonanych badań terenowych W sumie pracami objęto 20 gatunków zwierząt. Wyniki prac monitoringowych na stanowiskach poszczególnych gatunków zostały zapisane w opracowanych formularzach bazodanowych i wprowadzone do systemu komputerowego. Lista gatunków zwierząt objętych badaniami monitoringowymi w latach 2006-2008 Lp Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Liczba stanowisk 2006 2007 2008 Bezkręgowce 1 1032 skójka gruboskorupowa Unio crassus 9 (3) 14 (4) 3 (1) 2 1037 trzepla zielona Ophiogomphus cecilia - 34 (5) 14 (2) 3 1065 przeplatka aurinia Euphydryas aurinia - 17 (6) 2 (1) 4 *1078 krasopani hera Euplagia 11 20 - (=Callimorpha) quadripunctaria 5 *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita 21 12-6 *1087 nadobnica alpejska Rosalia alpina 7 23-7 *4021 konarek tajgowy Phryganophilus - 7 - ruficollis 8 *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina 9 15 - excellens 9 *9003 sówka puszczykówka Xylomoia strix - 1 1 Kręgowce 10 1163 głowacz białopłetwy Cottus gobio 9 (3) 6 (2) - 11 1166 traszka grzebieniasta Triturus cristatus - 62 (1) 445 (14) 12 1324 nocek duży Myotis myotis - 23 21 13 *1352 *wilk Canis lupus - 3 3 14 *1354 *niedźwiedź brunatny Ursus arctos - 5 5 15 1361 ryś Lynx lynx - 3 3 16 *2608 *suseł perełkowany Spermophilus suslicus - - 6 17 *2647 *żubr Bison bonasus - - 5 18 *4003 *świstak tatrzański Marmota marmota - 1 1 latirostris 19 *4006 *kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra 1 1 1 tatrica 20 *4009 *strzebla błotna Eupallasella 3 2 3 (=Phoxinus) percnurus *gatunki priorytetowe W nawiasach podano liczbę obszarów, jeśli metodyka monitoringu gatunku zakłada z góry 2 poziomy badao (stanowisko traktowane jako próba ) Strona 1 z 15

Przeprowadzone badania monitoringowe pozwoliły na ocenę stanu zachowania gatunków na badanych stanowiskach i obszarach. W poniższej tabeli zestawiono wyniki oceny stanu zachowania na badanych stanowiskach obszarach dla wszystkich gatunków. Kod Nazwa polska i łacioska Bezkręgowce 1032 skójka gruboskorupowa Unio crassus 1037 trzepla zielona Ophiogomphus cecilia 1065 przeplatka aurinia Euphydryas aurinia *1078 krasopani hera Euplagia (=Callimorpha) quadripunctaria *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita *1087 nadobnica alpejska Rosalia alpina *4021 konarek tajgowy Phryganophilus ruficollis *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens *9003 sówka puszczykówka Xylomoia strix Kręgowce 1163 głowacz białopłetwy Cottus gobio 1166 traszka grzebieniasta Triturus cristatus 1324 nocek duży lato Myotis myotis 1324 nocek duży zima Myotis myotis Ocena dla regionu ALP nie badano CON (U1) CON (FV) CON (U1) ALP - XX CON - FV ALP nie badano CON -? ALP U1 Populacja 3 FV, 4 U1, 2 U2 5FV, 3 U1, 3 FV 24 XX 8 FV, 5 U1, 10 XX 0 FV, 5 U1, 4U2 22 XX Ocena stanu zachowania Perspek Siedlisko tywy 3 FV, 4 U1, 2 U2 5FV,, 2 U2 26 FV 10 FV, 13 U1, 8 FV, 22 XX CON - FV 7 FV 4 FV ALP U1 2 FV 10 U1, 7 U2 2 XX 14 FV 7 U1, 6 FV,, 5 FV, 3 U1, 13 FV 2 U2 12 XX 14 FV, 9 U1, 14 FV, 10 U1 7 U2 F4 FV 10 FV 1, Ocena ogólna 6 U1, 5 FV,, 2 U2 13 FV 13 XX 8 FV, 15 U1 6 FV, 9 U1, 12 U2 4 XX 4 FV 6 FV 13 U1, 2 XX CON - XX XX XX XX XX ALP nie badano CON -? ALP nie badano CON (U1) ALP? CON (U1) ALP nie badano 7FV, 1U1, 4U2, 2XX 15FV, 3U1, 3 U2, 2 XX 8FV, 3U1, 7FV, 4U1, 1U2, 2XX 20 FV, 3 U1 4FV, 8U1 3 U1 6FV, 3U1, 2U2, 3XX 11FV, 5U1, 1U2 6XX 4FV, 4U1, 4XX 7FV, 2U1, 3U2, 2XX 10FV, 8U1, 5U2 1 FV, 1 Strona 2 z 15

*1352 wilk Canis lupus *1354 niedźwiedź brunatny Ursus arctos 1361 ryś Lynx lynx *2608 suseł perełkowany Spermophilus suslicus *2647 żubr Bison bonasus *4003 świstak tatrzaoski Marmota marmota latirostris *4006 kozica tatrzaoska Rupicapra rupicapra tatrica *4009 strzebla błotna Eupallasella (=Phoxinus) percnurus CON - FV ALP nie badano CON -? ALP U2 ALP nie badano CON -? CON U2 1XX 2FV 1 FV 3 U2 1 FV, 2 FV 4 U2 2FV 1 FV 2 U2 2FV 3 FV 3 FV 1 FV, 3 FV 3 FV, 2 FV 4 U2 2FV 1 FV 3 U1 1 FV, 2 FV 4 U2 ALP U1 3 FV, 1 FV, 4 U1 3 FV, CON U1 ALP - FV FV FV FV FV ALP U FV FV FV CON -? 5 FV 3 U2, 2 U2 2 FV 3 U2 W przypadku 11 spośród 20 monitorowanych gatunków zakres badao 2006-2008 pozwala na ocenę ich stanu zachowania nie tylko na badanych stanowiskach i obszarach, ale także w skali kraju lub jednego z regionów biogeograficznych, ponieważ monitoringiem objęto wszystkie miejsca występowania tych gatunków lub ich odpowiednią reprezentację. Są to takie gatunki, jak przeplatka aurinia, krasopani hera, nadobnica alpejska, konarek tajgowy, sichrawa karpacka, sówka puszczykówka, niedźwiedź brunatny, suseł perełkowany, żubr, świstak i kozica. Również w odniesieniu do kolejnych 3 gatunków (trzepla zielona, traszka grzebieniasta, nocek duży) dobór stanowisk do badao pozwala na wyciągnięcie pewnych wniosków co do stanu zachowania krajowych populacji. Spośród tych 14 gatunków jedynie 4 (trzepla zielona, krasopani hera, konarek tajgowy i świstak) znajdują się we właściwym stanie zachowania, stan 9 gatunków oceniono jako niezadowalający (U1), a jednego (suseł perełkowany) jako zły (U2). We wszystkich przypadkach oceny stanu zachowania, które można wyprowadzid na podstawie badao monitoringowych potwierdzają oceny przedstawione w raportach do Komisji Europejskiej 2007, które były oparte na całej dotychczasowej wiedzy o gatunkach. Pomimo poprawy stanu wiedzy o występowaniu krasopani hera i nadobnicy alpejskiej ich stan nadal pozostaje nieznany, chod w przypadku krasopani hera na wiekszości stanowisk określono go jako właściwy (FV). W przypadku pozostałych 6 gatunków (skójka gruboskorupowa, pachnica dębowa, głowacz białopłetwy, wilk, ryś, strzebla błotna) wyniki przeprowadzonych badao pozwalają wnioskowad o stanie ich zachowania jedynie na poziomie badanych stanowisk i obszarów Natura 2000. Za wyjątkiem wilka i głowacza białopłetwego, ogólny stan zachowania tych gatunków na większości stanowisk przedstawia się niezadowalająco (U1) lub źle (U2). Stan zachowania populacji Strona 3 z 15

Na większości badanych stanowisk stan populacji oceniano jako niezadowalający. W przypadku takich gatunków jak nocek duży, czy strzebla błotna oceny stanu populacji na stanowiskach są nieco lepsze niż oceny ogólne stanu zachowania. O słabszej ocenie ogólnej decydował w takiej sytuacji stan siedlisk i perspektywy zachowania gatunku. W przypadku niektórych gatunków o skrytym trybie życia (krasopani hera, pachnica dębowa i nadobnica alpejska) na wielu ich stanowiskach nie udało się jednoznacznie ocenid stanu populacji i określano go jako nieznany. Wtedy ocena ogólna opierała się jedynie na ocenie stanu siedliska i perspektyw zachowania (jeśli możliwe było ich określenie). Stan siedliska W przypadku większości gatunków stan siedlisk na stanowiskach uzyskiwał podobne oceny jak stan populacji. Przeważały oceny stan niezadowalający (U1), spowodowane postępującymi zmianami siedliskowymi, najczęściej w wyniku negatywnych oddziaływao antropogenicznych a także naturalnymi, np. sukcesja roślinna na półnaturalnych otwartych siedliskach, gdzie zaniechano użytkowania. W przypadku takich gatunków jak nocek duży, czy strzebla błotna stan siedlisk oceniono gorzej niż sam stan populacji (gatunek prawdopodobnie zareaguje z opóźnieniem na pogarszające się warunki środowiska. Otrzymane wyniki wskazują, że główne działania ochronne powinny koncentrowad się na poprawie stanu siedlisk. Perspektywy ochrony W obliczu aktualnego stanu siedlisk oraz istniejących oddziaływao perspektywy zachowania gatunków na większości stanowisk oceniane są jako niewłaściwe lub złe. Z reguły ocena perspektyw jest podobna jak ocena stanu zachowania populacji i siedlisk. Bywa jednak, że jest to ocena niższa niż np. ocena aktualnego stanu siedliska, co świadczy o tym, że o ocenie perspektyw zadecydowały przewidywane zmiany siedlisk. Dotyczy to nocka dużego, rysia, żubra. Reasumując, wyniki monitoringu gatunków zwierząt wskazują na przeważający niewłaściwy stan ich zachowania; wśród takich gatunków jest aż 8 priorytetowych. Dla większości przypadków można określid przyczyny takiego stanu (por. sprawozdania zbiorcze koordynatorów zał. 3) i ewentualnie zalecid działania ochronne. Wyniki badao wskazują też, że jeden z gatunków Natura 2000 sówka puszczykówka Xylomoia strix nie wystepuje w Polsce. Otwartą kwestią pozostaje, czy należy usunąd go z listy gatunków chronionych prawnie i listy gatunków, których siedliska mają byd chronione w sieci Natura 2000, jak sugeruje koordynator. Byd może należy jeszcze powtórzyd poszukiwania w kolejnym okresie sprawozdawczym (2014-20019). Ważnym efektem monitoringu 2006-2008 jest poszerzenie naszej wiedzy o występowaniu w Polsce czterech badanych gatunków (sichrawa karpacka, nadobnica alpejska, krasopani hera, czy traszka grzebieniasta). Generalnie, wyniki przeprowadzonych badao wskazują, że należy je wykorzystad do zweryfikowania dokumentacji zgłoszonych już do Komisji Europejskiej Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk sieci Natura 2000 i generalnie do zoptymalizowania sieci (wyznaczenia dodatkowych obszarów Natura 2000 lub zweryfikowania granic zaproponowanych obszarów). Należy je także wykorzystad do kolejnej oceny stanu zachowania gatunków w sprawozdaniu 2013 do Komisji Europejskiej, a przede wszystkim do planowania i wdrożenia działao ochrony czynnej. Nalezy tu zaznaczyd, że w przypadku niektórych gatunków (np. suseł perełkowany, żubr, nocek duży, przeplatka aurinia) takie działania są już podejmowane, chod mogą dotyczyd tylko Strona 4 z 15

niektórych stanowisk. Monitoring 2006-2008 dostarcza też wskazówek co do równoległego prowadzenia badao podstawowych, niezbędnych dla uzupełniania luk w wiedzy o pewnych gatunkach, a także doskonalenia metodyki monitoringu. Sygnalizowane oddziaływania i zagrożenia W sumie na badanych stanowiskach wykazano ponad 80 różnych oddziaływao. Ponad 2/3 tych oddziaływao odnotowywano rzadko, na mniej niż 10 stanowiskach. Natomiast 14 oddziaływao odnotowano na co najmniej 25 stanowiskach, a więc można uznad, że są one dośd powszechne. Są to takie oddziaływania, jak drogi i autostrady, ewolucja biocenotyczna (sukcesja roślinna), gospodarka leśna (w tym zwłaszcza wycinka lasu), hodowla ryb, skorupiaków i mięczaków, konkurencja, kształtowanie poziomu wód i regulowanie koryt rzecznych, uprawa, wędkarstwo, wyschnięcie, zabudowa rozproszona, zanieczyszczenie wód, zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie. Znakomita większośd obserwowanych oddziaływao ma przyczyny antropogeniczne. Częśd z nich jak gospodarka leśna czy uprawa nie musi mied negatywnego wpływu na monitorowane gatunki. Świadczą natomiast o charakterze środowiska na badanych stanowiskach. W poniższej tabeli zestawiono listę oddziaływao i podlegających im gatunków zwierząt. Oddziaływanie Liczba stanowisk Gatunki zwierząt, których dotyczy Antagonizm ze zwierzętami domowymi 5 nocek duży, traszka grzebieniasta Antagonizm ze zwierzętami introdukowanymi 4 traszka grzebieniasta Budowle związane z rolnictwem 1 żubr Chwytanie, trucie, kłusownictwo 5 wilk, żubr Ciągła miejska zabudowa 2 traszka grzebieniasta Drapieżnictwo 13 głowacz białopłetwy, nocek duży, traszka grzebieniasta Drogi, autostrady 109 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona, wilk, żubr Duże porty lotnicze 1 traszka grzebieniasta Eutrofizacja 20 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Ewolucja biocenotyczna 34 krasopanbi hera, pachnica dębowa, przeplatka aurinia skójka gruboskorupowa, strzebla błotna,suseł perełkowany, traszka grzebieniasta Fabryka 1 nocek duzy Gospodarka leśna - ogólnie 72 konarek tajgowy, nadobnica alpejska, pachnica dębowa, sichrawa karpacka, traszka grzebieniasta, żubr Hodowla ryb, skorupiaków i mięczaków 49 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Hodowla zwierząt 2 traszka grzebieniasta Infrastruktura sportowa i rekreacyjna 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Inne kompleksy sportowe i rekreacyjne 1 nocek duży Inne możliwe oddziaływania aktywności rekreacyjnej i sportowej, nie wspomniane powyżej 5 nocek duży, skójka gruboskorupowa, trzepla zielona Strona 5 z 15

Inne naturalne procesy 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Inne rodzaje aktywności człowieka związane z urbanizacją, przemysłem etc. Inne rodzaje praktyk rolniczych lub leśnych, nie wymienione powyżej 2 nocek duży Inne rodzaje sportu i aktywnego wypoczynku 1 nocek duży Inne rodzaje zanieczyszczeń lub oddziaływań człowieka Inne spowodowane przez człowieka zmiany stosunków wodnych Inne tereny przemysłowe lub handlowe 1 nocek duży 5 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, wilk 7 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, strzebla błotna, traszka grzebieniasta, 1 traszka grzebieniasta Inne typy zabudowy 1 traszka grzebieniasta Inwazja gatunku 2 pachnica dębowa Kamieniołomy 3 nocek duży, traszka grzebieniasta Kempingi i karawaningi 5 żubr Kolekcjonowanie (owadów, gadów, 16 konarek tajgowy, sichrawa karpacka, płazów...) Kompleksy narciarskie 1 żubr Konkurencja 27 pachnica dębowa, sichrawa karpacka Kopalnie 2 traszka grzebieniasta Koszenie / ścinanie 15 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, suseł perełkowany Kształtowanie poziomu wód 27 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Linie kolejowe, w tym TGV 3 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Mniejsze lotniska, lądowiska 1 traszka grzebieniasta, suseł perełkowany Modyfikowanie funkcjonowania wód - ogólnie 4 głowacz bialopłetwy Modyfikowanie prądów rzecznych 1 trzepla zielona Mosty, wiadukty 1 nocek duzy Nawożenie /nawozy sztuczne/ 8 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Nieciągła miejska zabudowa 4 raszka grzebieniasta Odnawianie lasu po wycince (nasadzenia) 1 sichrawa karpacka Odpady, ścieki 21 głowacz białopłetwy, nocek duży, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Odwadnianie 6 pachnica dębowa, przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta Pasożytnictwo (zwierzęta) 5 żubr Pojazdy zmotoryzowane 2 nocek duży Polowanie 4 żubr Powódź 24 pachnica dębowa, traszka grzebieniasta Pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych 8 nocek duży, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych 25 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Sieć transportowa 3 nocek duży, traszka grzebieniasta, wilk Skażenie genetyczne (zwierzęta) 3 żubr Składowanie śmieci, odkładanie wybagrowanego materiału 4 traszka grzebieniasta Strona 6 z 15

Składowisko przemysłowe 1 nocek duży Stosowanie pestycydów 7 pachnica dębowa, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe 15 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Tamy, wały, sztuczne plaże - ogólnie 5 głowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa Tereny przemysłowe i handlowe 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane 8 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, wilk Turystyka górska, wspinaczka, speleologia 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Turystyka piesza, jazda konna i jazda na 19 nocek duży, sichrawa karpacka, traszka pojazdach niezmotoryzowanych grzebieniasta, żubr Uciążliwy hałas 2 nocek duży Uprawa 65 traszka grzebieniasta Usprawniony dostęp do obszaru 4 żubr Usuwanie martwych i umierających drzew 16 pachnica dębowa, sichrawa karpacka Usuwanie podszytu 6 sichrawa karpacka Wandalizm 19 nocek duży, pachnica debowa, sichrawa karpacka Wędkarstwo 34 glowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa, strzebla błotna, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Wycinka lasu 29 nadobnica alpejska, nocek duży, pachnica dębowa, sichrawa karpacka Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie 2 krasopani hera, traszka grzebieniasta Wydobywanie piasku i żwiru 10 glowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Wypalanie 2 pachnica dębowa, traszka grzebieniasta Wypełnianie rowów, tam, stawów, sadzawek, 5 traszka grzebieniasta bagien lub torfianek Wyschnięcie (w tym z nagromadzeniem 98 strzebla błotna, traszka grzebieniasta materii organicznej) Zabudowa rozproszona 25 nocek duży, traszka grzebieniasta Zalesianie 7 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta Zamulenie 11 traszka grzebieniasta Zanieczyszczenia 7 traszka grzebieniasta Zanieczyszczenia wód 48 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Zanieczyszczenie gleby 4 traszka grzebieniasta Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - 25 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta ogólnie Zawleczenie choroby (zwierzęta) 2 żubr Zmiana sposobu uprawy 3 traszka grzebieniasta, żubr Istotne negatywne oddziaływania na gatunki zwierząt to np.: 1) zarastanie siedlisk sukcesja roślinna (krasopani hera, przeplatka aurinia, suseł perełkowany; strzebla błotna) 2) fragmentacja siedlisk (niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, żubr, przeplatka aurinia) 3) wycinka drzew przydrożnych (pachnica dębowa) 4) usuwanie martwego drewna/pozostawianie zbyt małej ilości suchego drewna w lasach gospodarczych (nadobnica alpejska, konarek tajgowy) Strona 7 z 15

5) kolekcjonerstwo (sichrawa karpacka) 6) regulacja cieków (skójka gruboskorupowa) 7) przegradzanie cieków/stopnie tamy progi prowadzące do izolacji (głowacz białopłetwy) 8) zarybianie drobnych zbiorników wodnych (traszka grzebieniasta) 9) przestrzenna izolacja stanowisk gatunków (przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, suseł perełkowany, żubr) 10) zanieczyszczenie wód (skójka gruboskorupowa) 11) zasypywanie, zaśmiecanie drobnych zbiorników wodnych (traszka grzebieniasta) 12) choroby (żubr) 13) niepokojenie zwierząt (nocek duży) Niektóre oddziaływania są bardzo specyficzne i dotyczą pojedynczych gatunków jak np. pozostawianie na lato drewna ściętego w zimie/sągi dla nadobnicy alpejskiej. Sugerowane zalecenia ochronne W sytuacji niewłaściwego stanu zachowania gatunków na stanowiskach i obserwowanych negatywnych oddziaływao aktualnych i przewidywanych koordynatorzy badao monitoringowych proponowali konkretne działania ochronne. Zestawiono je w poniższej tabeli. Otwarte pozostaje pytanie, kto ma je wprowadzid w życie w sytuacji, gdy obszary Natura 2000 nie mają jeszcze wyznaczonych zarządzających. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Zalecenia ochronne Bezkręgowce 1032 skójka gruboskorupowa Unio crassus Zapobieganie pracom niszczącym koryta cieków (egzekwowanie OOŚ). Działania z zakresu poprawy czystości wód. 1037 trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych. Prawdopodobnie poprawa jakości wody w rzekach przyniosłaby jeszcze zwiększenie liczebności krajowej populacji do wartości bardzo wysokich (minimum IV klasa czystości, wskazana III). 1065 przeplatka aurinia Euphydryas aurinia Usuwanie podrostu drzew i krzewów na stanowiskach i w ich sąsiedztwie oraz wykaszanie części zasiedlonej łąki (miejsca żerowania gąsienic powinny być oznakowane i omijane w czasie wykonywania zabiegów). *1078 krasopani hera Euplagia (=Callimorpha) quadripunctaria Prowadzenie zabiegów zapobiegających nadmiernemu zarastaniu roślinnością krzewiastą i drzewiastą żerowisk imagines na terenie Pienin *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita 1. Aktywne działania chroniące tradycyjny krajobraz terenów wiejskich: zapobieganie wycinaniu alei i szpalerów rodzimych gatunków drzew wzdłuż dróg, parków wiejskich oraz głowiastych wierzb na terenach wilgotnych 2. Odtwarzanie ciągów migracyjnych pomiędzy istniejącymi stanowiskami poprzez Strona 8 z 15

*1087 nadobnica alpejska *4021 konarek tajgowy Phryganophilus ruficollis *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens *9003 sówka puszczykówka Kręgowce 1163 głowacz białopłetwy 1166 traszka grzebieniasta sadzenie zadrzewień (aleje śródpolne, szpalery drzew wzdłuż cieków wodnych itp.) 3. W lasach pozostawianie dużych, dziuplastych drzew i w miejscach stwierdzenia pachnicy ew. przeprowadzanie cięć prześwietlających drzewostan Rosalia alpina Zwiększenie masy grubowymiarowego martwego drewna w lasach gospodarczych. W rejonie występowania gatunku unikanie pozostawiania ściętego zimą drewna w sągach do lata i późniejszego usuwania go z Xylomoia strix lasu. 1. Ochrona wszystkich miejsc, w jakich się zaobserwuje gatunek, w formie ścisłych rezerwatów faunistycznych. 2. W lasach gospodarczych PB (powyżej IV klasy wieku) zwiększenie masy grubowymiarowego martwego drewna do 5% miąższości drzewostanu na tym siedlisku, pozostawiając nie mniej niż 5 grubych rozkładających się całych kłód na 1 ha lasu. 3. Zaniechanie użytkowania, przebudowy drzewostanów i cięć sanitarnych we wszystkich drzewostanach PB powyżej 100 lat. 1. Wykaszanie bujnej roślinności zielnej oraz usunięcie części podszytu i podrostu, który ocienia najwartościowsze okazy wiciokrzewu czarnego L. nigra, szczególnie na stanowiskach, na których ten krzew nie odnawia się. 2. W okresie pojawu imagines częstsza kontrola (patrolowanie) tych stanowisk, na których występuje duże niebezpieczeństwo ze strony takich czynników jak: wandalizm, kolekcjonerstwo. Gatunek o niepotwierdzonym występowaniu w Polsce. Nie jest więc możliwe zidentyfikowanie zagrożeń i sformułowanie zaleceń. Cottus gobio Zapobieganie zanieczyszczeniu wód, regulacjom koryt rzecznych i za budowie progów na rzekach Triturus cristatus Zapewnienie łączności pomiędzy lokalnymi populacjami traszek grzebieniastych, umożliwiając wymianę osobników pomiędzy nimi. Działania powinny zmierzać do utrzymania wysokiego zagęszczenia zbiorników wodnych (optymalnie 4 zbiorniki/km 2 ) oraz utrzymania korzystnego siedliska lądowego pomiędzy zbiornikami. Konieczne jest odtwarzanie starych i budowanie nowych zbiorników wodnych. 1324 nocek duży Myotis myotis Odpowiednie zabezpieczanie zimowisk (zamykanie jaskiń i innych podziemi kratami umożliwiającymi swobodny przelot nietoperzy a zapobiegającymi ich penetracji przez ludzi i zakłócaniu spokoju zwierząt). Strona 9 z 15

Umożliwianie nietoperzom korzystania ze strychów budynków jako schronień kolonii letnich (zabezpieczanie drożności wlotów, prowadzenie prac remontowych i konserwacyjnych w okresie, gdy nietoperze nie przebywają w schronieniu z wykorzystaniem bezpiecznych (nietoksycznych) środków konserwacji drewna). W razie potrzeby (gromadzenie się dużych ilości guana), zainstalowanie platformy zabezpieczającej w schronieniach letnich. Utrzymywanie bazy żerowiskowej nietoperzy przez ograniczone stosowania środków owadobójczych dla ochrony upraw rolnych i leśnych. *1352 wilk Canis lupus Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe *1354 niedźwiedź brunatny Ursus arctos Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe. Zakaz zbioru owoców runa w wyznaczonych fragmentach areału zwierząt. Zakaz penetracji wyznaczonych fragmentów areału zwierząt w okresie hibernacji zwierząt. Odpowiednie zabezpieczanie śmietników na terenach należących do areału niedźwiedzi. 1361 ryś Lynx lynx Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe *2608 suseł perełkowany Spermophilus suslicus Głównie ochronna czynna, polegająca na wykonywaniu corocznych zabiegów utrzymujących siedliska zwartych kolonii susłów w odpowiednim dla nich stanie (wypas, koszenie). Ochrona kolonii śródpolnych nie jest możliwa, ponieważ kolidowałaby z koniecznymi pracami agrotechnicznymi, a w wielu przypadkach mogą uniemożliwić ich wykonanie. *2647 żubr Bison bonasus Ochrona czynna. W Europie brak jest obszarów, na których wolne populacje mogłyby rozwijać się wyłącznie w sposób naturalny, bez ingerencji człowieka. Działania człowieka powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. Istotne jest zapewnienie żubrom ochrony, zarówno prawnej jak i przez odpowiedni dozór na obszarach występowania. Dokarmianie w okresie zimowym ma pomóc żubrom przetrwanie trudnego okresu oraz ograniczyć ich niekorzystne oddziaływanie na drzewostany i zapobiegać konfliktom z miejscową ludnością *4003 świstak tatrzański Marmota marmota latirostris Miejsca występowania objęte są ochroną w formie parku narodowego. Nie należy dopuścić do rozwoju infrastruktury sportowej i rekreacyjnej w rejonach występowania kolonii świstaków oraz zapobiegać nielegalnej Strona 10 z 15

*4006 kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica *4009 strzebla błotna Eupallasella (=Phoxinus) percnurus penetracji takich terenów. Miejsca występowania objęte są ochroną w formie parku narodowego. W razie potrzeby okresowe zamykanie pewnych odcinków szlaków i terenów wspinaczkowych. Pogłębianie wypłycających się zbiorników wodnych (wysychających i ulegających lądowaceniu) Proponowany zakres monitoringu przyrodniczego Lista gatunków Monitoringu w Polsce wymaga bardzo duża liczba gatunków zwierząt. Przede wszystkim jest to 141 gatunków (poza ptakami) z załączników II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej, czyli gatunków o znaczeniu europejskim, których listę załączono poniżej. Jako kraj członkowski UE Polska jest zobowiązana do składania - co 6 lat - raportów do Komisji Europejskiej na temat stanu ich zachowania w oparciu o prowadzony monitoring. Natomiast z punktu widzenia ochrony polskiej przyrody monitoringiem powinny byd objęte gatunki zagrożone (zanikające, rzadkie i endemiczne), gatunki podlegające ochronie prawnej, gatunki problemowe (wyrządzające tzw. szkody) oraz gatunki inwazyjne. Za wyjątkiem gatunków inwazyjnych, gatunki z pozostałych kategorii częściowo pokrywają się z listami gatunków o znaczeniu europejskim, czyli z załączników DS. Niemniej jednak, poza tymi listami pozostaje znaczna częśd gatunków zagrożonych i chronionych w Polsce. Jesli chodzi o same gatunki zagrożone, to w czerwonych księgach zwierząt opisano 296 takich gatunków: 60 gatunków kręgowców (bez ptaków) i 236 gatunki bezkręgowców, a na czerwonej liście bezkręgowców umieszczono 2769 gatunków. Gatunków opisanych w polskich czerwonych księgach zwierząt z najwyższymi kategoriami zagrożenia (CR i EN) a nie zamieszczonych na załącznikach Dyrektywy Siedliskowej jest 131 (w tym 3 gatunki kręgowców). Już tylko te liczby świadczą, że udźwignięcie organizacyjne i finansowe monitoringu gatunków zwierząt będzie bardzo trudne. Konieczne jest więc ustalenie priorytetów i zróżnicowanie zakresu badao monitoringowych. W poniższej tabeli zestawiono listę gatunków z załączników Dyrektywy Siedliskowej, których monitoring wynika ze zobowiązao Polski jako kraju członkowskiego UE. L.p Kod Nazwa polska Nazwa łacińska BEZ KRĘGOWCE 1 1048 Aeshna viridis żagnica zielona 2 4056 Anisus vorticulus zatoczek łamliwy 3 1091 Astacus astacus rak szlachetny 4 1920 Boros schneideri ponurek Schneidera 5 1085 Buprestis splendens bogatek wspaniały 6 1078 Callimorpha (Euplagia) quadripunctaria krasopani hera 7 4014 Carabus variolosus biegacz urozmaicony 8 9001 Carabus zawadzkii biegacz Zawadzkiego 9 1088 Cerambyx cerdo kozioróg dębosz 10 4045 Coenagrion ornatum łątka ozdobna 11 1070 Coenonympha hero strzępotek hero 12 1071 Coenonympha oedippus strzępotek edypus 13 4030 Colias myrmidone szlaczkoń szafraniec Strona 11 z 15

14 1086 Cucujus cinnaberinus zgniotek cynobrowy 15 1081 Dytiscus latissimus pływak szerokobrzeżek 16 1069 Erebia sudetica górówka sudecka 17 1074 Eriogaster catax barczatka kataks 18 1065 Euphydryas aurinia przeplatka aurinia 19 1082 Graphoderus bilineatus kreślinek 20 1026 Helix pomatia ślimak winniczek 21 1034 Hirudo medicinalis pijawka lekarska 22 1052 Hypodryas maturna przeplatka maturna 23 Isophya stysi brak polskiej nazwy dla tego szarańczaka 24 1038 Leucorrhinia albifrons zalotka białoczelna 25 1035 Leucorrhinia caudalis zalotka spłaszczona 26 1042 Leucorrhinia pectoralis zalotka większa 27 1079 Limoniscus violaceus pilnicznik fiołkowy 28 1067 Lopinga achine osadnik wielkooki 29 1083 Lucanus cervus jelonek rogacz 30 1060 Lycaena dispar czerwończyk nieparek 31 4038 Lycaena helle czerwończyk fioletek 32 1058 Maculinea arion modraszek arion 33 1061 Maculinea nausithous modraszek nausitous 34 1059 Maculinea teleius modraszek telejus 35 1029 Margaritifera margaritifera skójka perłorodna 36 1923 Mesosa myops średzinka 37 1037 Ophiogomphus cecilia trzepla zielona 38 1084 Osmoderma eremita pachnica dębowa 39 1924 Oxyporus mannerheimii pogrzybnica 40 1057 Parnassius apollo niepylak apollo 41 1056 Parnassius mnemosyne niepylak mnemozyna 42 4021 Phryganophilus ruficollis konarek tajgowy 43 4042 Polyommatus eroides modraszek eroides 44 1076 Proserpinus proserpina postojak wiesiołkowiec 45 4024 Pseudogaurotina excellens sichrawa karpacka 46 1925 Pytho kolwensis rozmiazg kolweński 47 1087 Rosalia alpina nadobnica alpejska 48 4026 Rhysodes sulcatus zagłębek bruzdkowany 49 1040 Stylurus (=Gomphus) flavipes gadziogłówka żółtonoga 50 1039 Sympecma paedisca (braueri) straszka północna 51 1032 Unio crassus skójka gruboskorupowa 52 1014 Vertigo angustior poczwarówka zwężona 53 1013 Vertigo geyeri poczwarówka Geyera 54 1016 Vertigo moulinsiana poczwarówka jajowata KRĘGOWCE Ryby i krągłouste 1 1102 Alosa alosa aloza 2 1103 Alosa fallax parposz 3 1130 Aspius aspius boleń 4 1164 Barbus barbus brzana 5 2503 Barbus meridionalis (Barbus peloponnesius) brzanka 6 9000 Barbus cyclolepis brzana karpacka 7 1149 Cobitis taenia koza 8 2492 Coregonus albula sielawa 9 2494 Coregonus lavaretus sieja 10 1163 Cottus gobio głowacz białopłetwy 11 2484 Eudontomyzon mariae minóg ukraiński 12 1124 Gobio albipinnatus kiełb białopłetwy 13 2511 Gobio kessleri kiełb Kesslera 14 1099 Lampetra fluviatilis minóg rzeczny Strona 12 z 15

15 1096 Lampetra planeri minóg strumieniowy 16 1145 Misgurnus fossilis piskorz 17 2522 Pelecus cultratus ciosa 18 1095 Petromyzon marinus minóg morski 29 4009 Phoxinus percnurus (Eupallasella percnurus) strzebla błotna 20 1134 Rhodeus sericeus amarus różanka 21 1146 Sabanejewia aurata koza złotawa 22 1106 Salmo salar łosoś atlantycki 23 1109 Thymallus thymallus lipień Płazy i gady 1 1188 Bombina bombina kumak nizinny 2 1193 Bombina variegata kumak górski 3 1202 Bufo calamita ropucha paskówka 4 1201 Bufo viridis ropucha zielona 5 1283 Coronella austriaca gniewosz plamisty 6 1281 Elaphe longissima wąż Eskulapa 7 1220 Emys orbicularis żółw błotny 8 1203 Hyla arborea rzekotka drzewna 9 1261 Lacerta agilis jaszczurka zwinka 10 1197 Pelobates fuscus grzebiuszka ziemna 11 1214 Rana arvalis żaba moczarowa 12 1209 Rana dalmatina żaba zwinka 13 1210 Rana esculenta żaba wodna 14 1207 Rana lessonae żaba jeziorkowa 15 1212 Rana ridibunda żaba śmieszka 16 1213 Rana temporaria żaba trawna 17 1166 Triturus cristatus traszka grzebieniasta 18 2001 Triturus montandoni traszka karpacka Ssaki 1 1308 Barbastella barbastellus mopek 2 2647 Bison bonasus żubr 3 1352 Canis lupus wilk 4 1337 Castor fiber bóbr europejski 5 1339 Cricetus cricetus chomik europejski 6 1342 Dryomys nitedula koszatka 7 1313 Eptesicus nilssonii mroczek pozłocisty 8 1327 Eptesicus serotinus mroczek późny 9 1363 Felis silvestris żbik 10 1364 Halichoerus grypus foka szara 11 1334 Lepus timidus zając bielak 12 1355 Lutra lutra wydra 13 1361 Lynx lynx ryś 14 2651 Marmota marmota świstak 15 1357 Martes martes kuna leśna 16 2612 Microtus tatricus darniówka tatrzańska 17 1341 Muscardinus avellanarius orzesznica 18 2633 Mustela eversmanni tchórz stepowy 19 1358 Mustela putorius tchórz 20 1323 Myotis bechsteinii nocek Bechsteina 21 1320 Myotis brandtii nocek Brandta 22 1318 Myotis dasycneme nocek łydkowłosy 23 1314 Myotis daubentonii nocek rudy 24 1321 Myotis emarginatus nocek orzęsiony 25 1324 Myotis myotis nocek duży 26 1330 Myotis mystacinus nocek wąsatek 27 1322 Myotis nattereri nocek Natterera 28 1331 Nyctalus leisleri borowiaczek Strona 13 z 15

29 1312 Nyctalus noctula borowiec wielki 30 1938 Phoca hispida foka obrączkowana (=nerpa) 31 1365 Phoca vitulina foka pospolita 32 1351 Phocoena phocoena morświn 33 1317 Pipistrellus nathusii karlik większy 34 1309 Pipistrellus pipistrellus karlik malutki 35 1309 Pipistrellus pygmaeus karlik drobny 36 1326 Plecotus auritus gacek brunatny 37 1329 Plecotus austriacus gacek szary 38 1304 Rhinolophus ferrumequinum podkowiec duży 39 1303 Rhinolophus hipposideros podkowiec mały 40 1376 Rupicapra rupicapra tatrica kozica tatrzańska 41 1343 Sicista betulina smużka 42 2021 Sicista subtilis smużka stepowa 43 1335 Spermophilus citellus suseł moręgowany 44 2608 Spermophilus suslicus suseł perełkowany 45 1354 Ursus arctos niedźwiedź 46 1332 Vespertilio murinus mroczek posrebrzany Przy ustalaniu priorytetów do monitoringu wśród gatunków o znaczeniu europejskim, powinno się wziąd pod uwagę wyniki raportów 2007 na temat ich stanu zachowania. Proponuje się uznad za priorytety w zakresie monitoringu następujące grupy gatunków: Gatunki z załącznika II DS (gatunki Natura 2000), w tym tzw. gatunki o pierwszorzędnym znaczeniu i gatunki, za których ochronę Polska ponosi szczególną odpowiedzialnośd Inne gatunki o znaczeniu europejskim (załączniki IV i V DS) o złym (U2) stanie zachowania w Polsce Gatunki z załączników DS będące w niezadowalającym (U1) stanie zachowania, związane z siedliskami ulegającymi szybkim niekorzystnym przemianom (np. siedliskami wodnobłotnymi) Gatunki z załączników DS będące we właściwym stanie zachowania, za których ochronę Polska ponosi szczególną odpowiedzialnośd Gatunki z załączników DS o niejasnym statusie i słabo rozpoznanym występowaniu (XX) Ponadto, w miarę możliwości należałoby zaplanowad monitoring gatunków spoza załączników DS: ujętych w polskich czerwonych księgach z najwyższymi kategoriami zagrożenia CR i EN, rzadkich (w tym endemicznych) w Polsce, ujętych w czerwonych księgach z innymi niż CR i EN kategoriami zagrożenia gatunków problemowych (o znaczeniu gospodarczym, wyrządzających tzw. szkody ) Należy zadbad, aby monitorowane gatunki reprezentowały wszystkie kategorie siedlisk, zwłaszcza zagrożonych. Warto tu zwrócid uwagę, że na załącznikach DS bardzo słabo reprezentowane są gatunki związane ze środowiskami kserotermicznymi i o charakterze stepowym. Obszary do monitoringu Zgodnie z wymaganiami Dyrektywy Siedliskowej monitoringiem powinny byd objęte miejsca występowania (stanowiska) siedlisk przyrodniczych/gatunków zarówno w obrębie obszarów Natura 2000 jak i poza nimi. Wybrane stanowiska powinny stanowid reprezentatywną próbę w skali kraju/obszaru (co do liczby i lokalizacji) typu siedliska przyrodniczego/gatunku. Strona 14 z 15

Niezależnie od tego, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wszystkie obszary Natura 2000 powinny byd objęte monitoringiem. Można więc założyd, że po powołaniu na drodze rozporządzenia Ministra Środowiska obszarów siedliskowych (co może mied miejsce w ciagu kilku kolejnych lat), będzie można wdrożyd na szerszą skalę monitoring skoncentrowany przede wszystkim w obszarach Natura 2000, a jedynie uzupełniad te dane wynikami zbieranymi niezależnie, poza obszarami. Do tego czasu jednak obszary do monitoringu muszą byd typowane z punktu widzenia poszczególnych siedlisk i gatunków i wybierana tylko pewna reprezentacja ich stanowisk. Strona 15 z 15