Zachowane zostaną jedynie zakłady budżetowe powołane przez jednostki samorządu terytorialnego i to wyłącznie w określonych dziedzinach zadań własnych. Wszystkie państwowe zakłady budżetowe oraz niektóre samorządowe zakłady budżetowe, tj. prowadzące działalność w zakresie innym niż określony w przepisach art. 14 ustawy o finansach publicznych, mogą funkcjonują wyłącznie do 31 grudnia 2010 r. (art. 87 ust 1 i 2 przepisów wprowadzających ustawę o finansach publicznych). Likwidacja tych jednostek organizacyjnych nastąpiła w wyniku analizy efektywności gospodarki finansowej prowadzonej przez zakłady budżetowe, tzn. zasadności i sprawności ich funkcjonowania. Ich likwidacja podyktowana jest koniecznością zapewnienia większej przejrzystości finansów publicznych. Przy dokonywaniu wydatków zakłady budżetowe nie stosowały jednej z podstawowych zasad finansów publicznych, tj. zasady niefunduszowania (wyrażonej w art. 42 ust. 2 ustawy o finansach publicznych i art. 31 ust. 2 starej ustawy o finansach publicznych z 2005 r.), zgodnie z którą środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków (chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej). Z dniem 31 grudnia 2010 r. musi się zakończyć proces likwidacyjny państwowych zakładów budżetowych oraz niektórych samorządowych zakładów budżetowych. W przypadku samorządowych zakładów budżetowych nowa ustawa o finansach publicznych wprowadza zamknięty katalog zadań (art. 14), które mogą być wykonywane w tej formie organizacyjno-prawnej. 1 / 10
Samorządowe zakłady budżetowe, które nie ulegają likwidacji Zachowane zostaną jedynie zakłady budżetowe powołane przez jednostki samorządu terytorialnego i to wyłącznie w określonych dziedzinach zadań własnych, a mianowicie dotyczących: - gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, - dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, - wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, - lokalnego transportu zbiorowego, - targowisk i hal targowych, - zieleni gminnej i zadrzewień, - kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, - utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania, - cmentarzy. Kto przejmuje zadania i mienie likwidowanych zakładów budżetowych? 2 / 10
W przypadku zakładu budżetowego prowadzącego działalność mieszaną (obejmującą zadania wskazane w art. 14 ustawy o finansach publicznych oraz dodatkowo zadania tam niewymienione) organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego będzie musiał: - taki zakład zlikwidować i powierzyć prowadzenie jego zadań nowej lub istniejącej już jednostce (działającej w formie zgodnej z przepisami ustawy o finansach publicznych) albo - zawęzić zakres działalności takiego zakładu jedynie do zadań wskazanych w art. 14 ustawy o finansach publicznych, a pozostałe zadania przekazać innej jednostce. Zmiana w organizacji sektora finansów publicznych powinna zostać dokonana przy zachowaniu ciągłości organizowania i świadczenia usług wiążących się z wykonywaniem zadań publicznych przez dotychczas działające zakłady budżetowe. Zadania publiczne realizowane dotychczas przez zakłady budżetowe będą wykonywane w innej formie organizacyjnej: - dotychczas istniejącej w systemie prawnym, np. spółki posiadającej osobowość prawną, - nowej - agencji wykonawczej lub instytucji gospodarki budżetowej, - w uzasadnionych przypadkach - w formie jednostki budżetowej. Likwidacji podlegają m.in.: - publiczne zakłady opieki zdrowotnej, które dotychczas były prowadzone w formie zakładów budżetowych, np. żłobki (będzie możliwe ich przekształcenie w jednostki budżetowe lub w uzasadnionych przypadkach w instytucje gospodarki budżetowej, na podstawie art. 35c ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; istnieje także możliwość przekształcenia publicznego 3 / 10
zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego do tej pory w formie zakładu budżetowego w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej na zasadach określonych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej); - przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego w formie zakładów budżetowych (mogą zostać przekształcone wyłącznie w jednostki budżetowe). Zadania realizowane dotychczas przez państwowe zakłady budżetowe mogą być wykonywane w formach agencji wykonawczej lub instytucji gospodarki budżetowej. Natomiast w spółkę prawa handlowego (na zasadach określonych w przepisach ustawy o gospodarce komunalnej) mogą zostać przekształcone wyłącznie samorządowe zakłady budżetowe. W przypadku przekształcenia samorządowego zakładu budżetowego mienie zakładu staje się mieniem tworzonej spółki komunalnej. Ponadto prawo zarządu gruntem samorządowego zakładu budżetowego przekształconego w spółkę staje się prawem użytkowania wieczystego spółki. Powstała w wyniku przekształcenia spółka wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki związane z działalnością samorządowego zakładu budżetowego, bowiem przepis art. 22 ustawy o gospodarce komunalnej przewiduje, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może (w drodze uchwały) zdecydować o przeprowadzeniu likwidacji zakładu budżetowego w celu utworzenia: - spółki akcyjnej lub - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wraz z wniesieniem na pokrycie kapitału spółki wkładu niepieniężnego w postaci mienia pozostającego po likwidacji zakładu budżetowego. 4 / 10
W przypadku zakończenia likwidacji państwowych zakładów budżetowych przed 31 grudnia 2010 r. Minister Finansów dokona zmian w wydatkach budżetu państwa (na wniosek dysponenta części) mając w szczególności na względzie zapewnienie odpowiednich środków na wynagrodzenia. Podmiotami upoważnionymi do likwidacji oraz określającymi przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu likwidowanego zakładu budżetowego są dla: - państwowych zakładów budżetowych - ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów (decyzja o przeznaczeniu mienia jest podejmowana w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa), - gminnych, powiatowych lub wojewódzkich zakładów budżetowych - organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (np. rada gminy). Podejmując decyzję o likwidacji zakładu budżetowego wymienione organy są zobowiązane do określenia mienia znajdującego się użytkowaniu zakładu. Należy pamiętać, że decyzja o przeznaczeniu mienia państwowego zakładu budżetowego musi być podejmowana w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa. Pozostałe po likwidacji: 5 / 10
- środki pieniężne, - należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu budżetowego przejmuje organ, który przeprowadził likwidację albo nowo utworzona jednostka organizacyjna. Przejęcie mienia następuje na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego. Oznacza to obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji wszystkich składników aktywów i pasywów, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Etapy likwidacji zakładu budżetowego Wyróżnia się cztery etapy prac związanych z likwidacją zakładu budżetowego: - etap I - podjęcie uchwały przez organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego lub dysponentów części budżetowej o likwidacji zakładu budżetowego, - etap II - wybór nowej formy organizacyjnej dla likwidowanego podmiotu (np. spółka akcyjna, jednostka budżetowa, agencja wykonawcza) lub projekt uchwały rozszerzającej zakres zadań jednostki, która przejmie zadania likwidowanego zakładu, - etap III - określenie niezbędnych elementów przewidzianych prawem (np. w przypadku utworzenia spółki prawa handlowego - przedmiot działalności spółki, kapitał zakładowy, skład zarządu i rady nadzorczej), - etap IV - powstanie nowego podmiotu (np. jednostki budżetowej, spółki z o.o., spółki akcyjnej). 6 / 10
Proponując likwidację zakładów budżetowych Ministerstwo Finansów zakładało, że część usług świadczonych dotychczas przez te jednostki może być kupowana na rynku pracy, przy zastosowaniu przepisów ustawy - Prawo zamówień publicznych. Co z pracownikami likwidowanych zakładów budżetowych? Najwięcej obaw mają pracownicy zakładów budżetowych, likwidacja może bowiem oznaczać również zwolnienia. Istnieje zagrożenie, że instytucja gospodarki budżetowej lub jednostka budżetowa, która przejmie pracowników likwidowanych jednostek, zatrudni ich na trzy miesiące, a po tym okresie nie przedłuży umowy. Przepisy nie przewidują bowiem gwarancji zatrudnienia, chociaż nowa ustawa o finansach publicznych stanowi, że pracownicy znajdą zatrudnienie w nowych instytucjach gospodarki, agencjach wykonawczych, spółkach lub jednostkach, które będą realizowały zadania obecnie wykonywane przez likwidowane zakłady budżetowe. Uregulowania w zakresie stosunków pracy z pracownikami likwidowanych zakładów budżetowych reguluje przepis art. 100 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych. Likwidacja zakładu budżetowego jest równoznaczna z wygaśnięciem z mocy prawa stosunków pracy z pracownikami z dniem zakończenia likwidacji, czyli najpóźniej 31 grudnia 2010 r. 7 / 10
Pracodawca będzie mógł także przed likwidacją jednostki wypowiedzieć pracownikom umowę o pracę na zasadach wynikających z przepisów Kodeksu pracy. Jednakże stosunki pracy z pracownikami nie wygasną z mocy prawa, gdy organ likwidujący zakład budżetowy podejmie decyzję o dalszym zatrudnieniu pracowników likwidowanego zakładu. W takiej sytuacji będzie on miał obowiązek: - w terminie nie krótszym niż 30 dni przed wyznaczonym terminem likwidacji jednostki albo - nie później niż z dniem 30 listopada 2010 r. zaproponować nowe warunki pracy i płacy na dalszy okres. Jeśli pracownicy nie przyjmą zaproponowanych warunków, stosunek pracy wygaśnie w terminie 15 dni od dnia przedstawienia im tych propozycji. Organem właściwym do zaproponowania nowych warunków pracy i płacy w przypadku likwidacji zakładów budżetowych, jest organ likwidujący zakład (w przypadku zakładów samorządowych - organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego). Należy wskazać na pewną niespójność w przepisach. Zgodnie z art. 7 pkt 4 ustawy o pracownikach samorządowych czynności z zakresu prawa pracy wobec pracowników samorządowych jednostek organizacyjnych wykonują kierownicy tych jednostek (wójt, burmistrz, prezydent) nie zaś organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. 8 / 10
W razie likwidacji zakładu dotychczasowy pracodawca, czyli kierownik likwidowanej jednostki, zobowiązany jest do powiadomienia na piśmie pracowników o zmianach, jakie mają nastąpić w zakresie ich stosunków pracy, w tym o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy. Z dniem następującym po dniu zakończenia likwidacji, najpóźniej 1 stycznia 2011 r., pracownicy likwidowanych podmiotów staną się pracownikami właściwych jednostek budżetowych, chyba że ich stosunki pracy wygasną z mocy prawa, jeśli nie zaproponowano im nowych warunków pracy i płacy lub zaproponowane warunki nie zostaną przez nich przyjęte albo zostaną rozwiązane w wyniku złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę. W terminie 2 miesięcy od rozpoczęcia pracy w nowej jednostce pracownik będzie mógł bez wypowiedzenia (za siedmiodniowym uprzedzeniem) rozwiązać stosunek pracy. Rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie spowoduje dla pracownika skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Natomiast w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa lub w wyniku wypowiedzenia, o którym była mowa, pracownikom przysługuje odprawa na podstawie przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Przepisy obowiązujące w okresie przejściowym 9 / 10
Do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie ustawy o finansach publicznych z 2009 r. zachowują moc przepisy wykonawcze wydane na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy o finansach publicznych z 2005 r. Dlatego też w celu przeprowadzenia zgodnej z prawem likwidacji i jej ewidencji księgowej należy stosować następujące przepisy prawne: - rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną, - rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych. 10 / 10