Opracowanie Prace przygotowawcze Etap Opis zadania Rodzaj prac Prace przygotowawcze Prace przygotowawcze Przegląd terenu wydanie opinii Efekt działaniaprace terenowe Przegląd terenu wraz z wyznaczeniem ewentualnych miejsc, w ramach których należy podjąć szczególne działania ochrony czynnej Efekt działaniaprace kameralne Opinia na temat przeprowadzenia dalszych działań w wyznaczonych miejscach dla rozminowania i działań ochrony czynnej. Projekt LIFE12 NAT/PL/000031 Kompleksowa ochrona nieleśnych siedlisk przyrodniczych na terenach wojskowych w obszarze Natura 2000 Habitat Selection s. c. Mateusz Kolecki, Michał Węgrzyn ul. Sikorskiego 11/31, 34-400 Nowy Targ, tel. 602 379 733, 692 640 733, biuro@habitatselection.pl www.habitatselection.pl NIP 7352854880, REGON 122498540 STRONA 1 Z 18
Spis treści WPROWADZENIE... 3 CHARAKTERYSTYKA TERENU PUSTYNI BŁĘDOWSKIEJ... 5 CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH... 7 ROZMIESZCZENIE SIEDLISK 2330 ORAZ 6120... 9 WSKAŹNIKI MONITORINGOWE... 12 WPŁYW PLANOWANYCH PRAC NA STAN ZACHOWANIA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH... 14 STRONA 2 Z 18
Wprowadzenie W ramach umowy 29/2014/LIFE z dnia 22.07.2014 dla zadania pod nazwą Monitoring efektów działań ochronnych w projekcie LIFE12NAT/PL/000031: Kompleksowa ochrona nieleśnych siedlisk przyrodniczych na terenach wojskowych w obszarze Natura 2000 Pustynia Błędowska finansowanym ze środków Unii Europejskiej i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wykonano zgodnie z umową oraz załącznikiem Nr 5. do umowy Harmonogram działań dla zadania pn. Monitoring efektów działań ochronnych, prace przygotowawcze bazujące na przeglądzie terenu i wydaniu opinii. Celem tych prac jest: przegląd terenu wraz z wyznaczeniem ewentualnych miejsc, w ramach których należy podjąć szczególne działania ochrony czynnej oraz opinia na temat przeprowadzenia dalszych działań w wyznaczonych miejscach dla rozminowania i działań ochrony czynnej. Obecnie trwają prace nad szczegółowym monitoringiem przyrodniczym siedlisk muraw napiaskowych, jak również cały teren projektu w obszarach I i II podlega szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej. Jego wyniki dadzą pełny obraz aktualnego stanu zachowania siedlisk na terenie Pustyni Błędowskiej objętej projektem. Informacje zawarte w niniejszym raporcie mają na celu zaplanowanie prac związanych z czynną ochroną, tak aby możliwie w największym stopniu minimalizować negatywne oddziaływanie na dobrze zachowane siedliska muraw napiaskowych. Ponieważ aktualne dane terenowe na podstawie monitoringu i inwentaryzacji nie są jeszcze gotowe, dlatego w opracowaniu, oparto się na następujących dokumentach i opracowaniach: - Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska PLH120014 w województwach małopolskim i śląskim. - Gawroński S. Mapa roślinności rzeczywistej obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Skala 1:10000, 2008. - Węgrzyn M. Raport z realizacji etapu 1 zadania nr 2. Realizacja monitoringu przyrodniczego oraz monitoringu skuteczności prowadzonych działań ochrony aktywnej w ramach projektu LIFE09 NAT/PL/000259. Nowy Targ 2012, msc. STRONA 3 Z 18
- Kujawa-Pawlaczyk J. 2010. 6120* Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe. W: W. Mróz (red.). Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cześć I. GIOS, Warszawa, s. 106-118. - Kulpiński K. 2012. 2330* Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. W: W. Mróz (red.). Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cześć II. GIOS, Warszawa, s. 102-113. STRONA 4 Z 18
Charakterystyka terenu Pustyni Błędowskiej Obszar Pustyni Błędowskiej jest jednym z najciekawszych terenów pod względem przyrodniczym i krajobrazowym w Polsce. Fenomen występowania w obszarach o klimacie umiarkowanym rozległych terenów piaszczystych ze specyficzną roślinnością muraw napiaskowych, jest niepodważalny. Wiele czynników zarówno o charakterze naturalnym jak i antropogenicznym przyczyniło się do jej powstania. Pustynia Błędowska znajduje się we wschodniej części Wyżyny Śląskiej, w sąsiedztwie górnojurajskiej kuesty Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. W okresie plejstoceńskich zlodowaceń, a dokładniej w czasie zlodowacenia Odry i Wisły, na tym obszarze zostały nagromadzone ogromne pokłady żwirów i piasków. Miejscami miąższość tych osadów osiąga 60-70 m. Całość materiału została naniesiona przez rzeki lodowcowe, które transportowały duże pokłady materiału fluwoglacialnego zgromadzonego podczas zlodowacenia Krakowskiego na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Materiał piaszczystożwirowy niesiony systemem rzek wypełniał głębokie doliny wieku przedczwartorzędowego. Od początku okresu ciepłego holocenu cały obszar zaczęły porastać zbiorowiska lasów mieszanych. Jednak z czasem około 5000 lat temu na całym obszar zdominowała sosna. W czasach średniowiecznych na terenie obecnej Pustyni Błędowskiej pozyskiwano drzewo potrzebne do funkcjonowania prymitywnych hut. Niczym nie ograniczona wycinka doprowadziła do całkowitego wycięcia borów sosnowych na tym terenie i wykształcenia po raz pierwszy terenów piaszczystych o charakterze pustynnym. Obecnie Pustynia Błędowska to dwa duże fragmenty przedzielone równoleżnikowo doliną Białej Przemszy. Całość terenu ze względu na unikatową roślinność i ogromną wartość przyrodniczą, objęta została granicami obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Obszar ten liczy prawie 2000 ha i obejmuje kompleksy siedlisk przyrodniczych: 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe, 9130 Żyzne buczyny, 91D0 Bory i lasy bagienne, 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe olszowe i jesionowe. Przy czym dla całego obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska najistotniejszym walorem przyrodniczym jest kompleks muraw napiaskowych występujących w różnych fazach sukcesyjnych, porastających powierzchnie piaszczyste oraz wytworzone w wyniku eolicznej działalności wiatru wydmy. STRONA 5 Z 18
W XX wieku na terenie Polski na masową skalę podejmowano działania mające na celu zatrzymanie ruchomych piasków, na obszarach aktywnych eolicznie. We wszystkich tych miejscach, również na Pustyni Błędowskiej ponawiano próby ustabilizowania podłoża i zatrzymania procesów zwydmiania. W tym celu sprowadzano sadzonki wierzby kaspijskiej czy wydmuchrzycy piaskowej, które znakomicie związywały piasek, a stosowane jako przedplon dawały możliwość zalesiania obszarów piaszczystych sadzonkami sosny. Rozwój przemysłu na tym terenie przyczynił się do dużego zanieczyszczenia powietrza. Efektem tego była emisja pyłów przemysłowych oraz tlenków azotu. To z kolei przyczyniło się do stopniowego podnoszenia się żyzności terenów Pustyni Błędowskiej. Eutrofizacja podłoża na całym terenie przyspieszyła usilne starania człowieka dążącego do zalesienia całego obszaru. Procesy sukcesji roślinnej w ostatnich dekadach XX wieku zaczęły nabierać tempa. Lotne piaski z murawami napiaskowymi zaczęły całkowicie zarastać roślinnością krzewiastą, a w końcu drzewostanem sosnowym. Nie był to proces równomierny na całym terenie, czego efektem jest różnowiekowy drzewostan sosnowy zarówno na północnej jak i południowej części pustyni. W obrębie samych kompleksów północnego i południowego, wyraźnie można zaobserwować różne etapy sukcesji roślinnej, od wolnego piasku, poprzez fragmenty dobrze zachowanych muraw napiaskowych, do formacji krzewiastych, skończywszy na stadiach boru sosnowego inicjalnego oraz suchego boru. Pomimo zabiegów sztucznego zalesiania do naszych czasów zachowały się specyficzne zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla siedlisk napiaskowych. STRONA 6 Z 18
Charakterystyka siedlisk przyrodniczych Cały obszar północnej części Pustyni błędowskiej to kompleks dwóch typów siedlisk przyrodniczych kształtowanych przez podłoże piaszczyste oraz eoliczną działalność wiatru. Siedliska te wpisują się w ciągłość sukcesyjną roślinności napiaskowej na tym terenie. Ciągłość ta powoduje, że rozróżnienie obu typów w terenie jest trudne a czasami wręcz niemożliwe. Mimo to w niniejszym opracowaniu podjęto, na podstawie własnych obserwacji i danych literaturowych, próbę uporządkowania informacji, definicji i charakterystyki obu siedlisk, tak aby te dane można było wykorzystać w trakcie realizacji zadań projektu. 2330 wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. Klasa: Koelerio-Corynephoretea canascentis - kserofilne murawy piasków niewapiennych Rza d: Corynephoretalia canescentis - luz ne murawy napiaskowe Związek: Corynephorion canescentis - luz ne murawy szczotlichowe Zespół: Spergulo vernalis-corynephoretum - napiaskowe murawy szczotlichowe Zgodnie z opracowaniami naukowymi oraz PZO dla Pustyni Błędowskiej siedlisko to występuje na formacjach śródlądowych wydm piaszczystych, ustabilizowanych lub ruchomych. Gatunkowo jest to bardzo ubogie zbiorowisko w którym dominuje szczotlicha siwa Corynephorus canescens wraz z bogata flora porostów (chrobotkami Cladonia sp., płucnicami Cetraria sp., chruścikami Stereocaulon sp.) oraz mszakami w tym dominującym płonnikiem włosistym Polytrichum piliferum. Należy podkreślić, że zalicza się tu jedynie te części luźnych muraw, które związane są z wydmami, na których obserwowane są aktywne procesy eoliczne. Zgodnie z PZO dla Pustyni Błędowskiej, można również zaliczyć do tego siedliska obszary piasków wydmowych, co dla terenu objętego projektem jest bardzo istotne, gdyż formy wydmowe nie występują w takich ilościach ja na części południowej pustyni. Jednak na całym obszarze obserwowane są procesy eoliczne co jest podstawowym warunkiem kształtowania się tego siedliska. Zjawisko zwydmiania, a tym samym zasypywania okresowo muraw porastających wydmy i luźne piaski, jest czynnikiem hamującym ciąg sukcesji roślinności. Tym samym na danym terenie wykształcają się lub odradzają z nasion jedynie inicjalne, bardzo ubogie gatunkowo murawki. W takich miejscach poza kilkoma gatunkami roślin naczyniowych dominują mszaki oraz kryptogamy w tym STRONA 7 Z 18
porosty, grzyby niedoskonałe, glony prokariotyczne (Cyanobacteriae) i eukariotyczne głównie zielenice (Cyanoohyta). *6120 ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe Klasa: Koelerio glaucae-corynephoretea canescentis Rząd: Corynephoretalia canescentis Związek: Koelerion glaucae Zespół: Festuco psammophilae-koelerietum glaucae ciepłolubna murawa napiaskowa kępowych traw: kostrzewy piaskowej i strzęplicy sinej. Na podstawie danych z Państwowego Monitoringu Środowiska na terenie Pustyni Błędowskiej występuje ciepłolubna murawa napiaskowa kępowych traw: kostrzewy piaskowej oraz strzęplicy sinej. Zespół ten o wyraźnie kontynentalnym charakterze, charakteryzuje się niskimi, luźnymi murawami, z licznymi trawami o kępowym wzroście, najczęściej kseromorficznej budowie pędów i silnie rozwiniętym systemie korzeniowym. Śródlądowe murawy napiaskowe na terenie Pustyni Błędowskiej występują w obszarach bardziej ustabilizowanego podłoża, w miejscach gdzie działalność eoliczna wiatru mocno jest ograniczona lub zanikła całkowicie. Sukcesja roślinna nie jest hamowana i siedlisko muraw na wydmach 2330 powoli przekształca się w bogatsze murawy napiaskowe. W przypadku Pustyni Błędowskiej wzrost liczby gatunków roślin naczyniowych nie jest duży, jednakże znacząco wzrasta stopień pokrycia gatunkami traw i nielicznych roślin kwiatowych. Tym samym należy podkreślić, że murawy napiaskowe na Pustyni Błędowskiej są uboższe gatunkowo niż pozostałe syntaksony kwalifikowane do tego siedliska. Objawia się to przede wszystkim brakiem flory tereofitów. Pustynia Błędowska wiosną nie pokrywa się kobiercem kwitnących roślin naczyniowych, ale mimo to stanowi jeden z największych kompleksów tego siedliska na terenie kraju. STRONA 8 Z 18
Rozmieszczenie siedlisk 2330 oraz 6120 W Planie Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska opracowana została mapa rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych 2330 oraz 6120 (Mapa 1). Zarówno w części południowej jak i północnej dominuje siedlisko śródlądowych muraw napiaskowych 6120, natomiast wydmy z murawami napiaskowymi ograniczone są do niewielkich obszarów obejmujących ustabilizowane wydmy oraz luźne piaski. Mapa 1. Rozmieszczenie kompleksu siedlisk 2330 i 6120 w obszarze Natura 2000 Pustynia Błędowska kolorem żółtym oznaczono wydmy śródlądowe (siedlisko 2330, 2 stanowiska kompleks północny 2330_N, kompleks południowy 2330_S), natomiast kolorom pomarańczowym murawy napiaskowe (siedlisko 6120, 2 stanowiska kompleks północny 6120_N, kompleks południowy 6120_S). Na mapie zaznaczono również lokalizacje w południowej części kompleksu docelowych pól deflacyjnych (wyrównanego terenu powstałego w wyniku wywiewania piasku) oznaczonych kolorem błękitnym. Pola takie znajdują się również w północnej części i prawdopodobnie zajmują część terenu oznaczonego jako 6120_N jednak obecnie brak wystarczających danych, aby można je było wyznaczyć - za PZO dla Obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Granice siedlisk wyznaczonych w PZO zostały nałożone na granice projektu w celu wyznaczenia obszarów cennych przyrodniczo, gdzie występuje mozaika siedlisk muraw napiaskowych 6120 oraz 2330. Teren pustyni objęty granicami projektu wraz z zaznaczonymi siedliskami prezentuje Mapa 2. STRONA 9 Z 18
Mapa 2. Siedliska przyrodnicze wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 2330 oraz(kolor żółty) oraz ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe 6120 (kolor pomarańczowy) dane z PZO dla Obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Jak wynika z mapy obszar występowania cennych przyrodniczo siedlisk muraw napiaskowych i wydm z murawami znajduje się w centralnej części pustyni. mniej więcej pokrywa się on z obszarami o najmniejszym zalesieniu gatunkami drzew i krzewów. Murawy inicjalne na piaskach 2330 zajmują zdecydowanie mniejszy obszar niż dominujące murawy napiaskowe. Ponieważ na części północnej Pustyni Błędowskiej nie występują formy wydm, a cały teren jest raczej płaski to ubogie inicjalne murawki napiaskowe 2330 zostały wyznaczone w rejonach zalegania wolnego piasku, ciągnąc się niewielkim łukiem w kierunku południowo-wschodnim. Nie ma tam wydm, ale są niewielkie niwelacje terenowe tworzące piaszczyste skarpy. Murawy napiaskowe 6120 tworzą zwarte płaty roślinności z dominacją dwóch gatunków traw kostrzewy piaskowej i strzęplicy sinej. Trawą towarzyszy miejscami macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum) oraz wierzba płożąca (Salix repens) tworząca charakterystyczne i cenne formy geomorfologiczne zwane stożkami fitogenicznymi. W tym STRONA 10 Z 18
rejonie występują również płaty wydmuchrzycy piaskowej gatunku obcego sprowadzonego na teren pustyni w XX wieku, celem stabilizowania ruchomych piasków. W przestrzeniach pomiędzy granicami projektu a granicami cennych siedlisk przyrodniczych występuje bór sosnowy w różnym stopniu rozwoju. Od form o zadrzewieniu luźnym (kilka drzew na 100 m 2 ), poprzez formy boru sosnowego inicjalnego, z nie w pełni wykształconą warstwą gleby, aż do dobrze ukształtowanego boru sosnowego z mocno zaznaczającym się procesem bielicowania warstwy glebowej. Na tym obszarze w runie występują gatunki borowe, mające różny udział w zależności od stopnia zalesienia. STRONA 11 Z 18
Wskaźniki monitoringowe W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska zostały opracowane wskaźniki monitoringowe charakteryzujące oba typy siedlisk występujących na terenie pustyni. Zestaw wskaźników dla poszczególnych siedlisk nieznacznie różni się od siebie, a wynika to głównie ze specyfiki konkretnego siedliska. W tabeli 1 porównano wskaźniki zarówno dla siedliska wydm piaszczystych z murawami 2330, jak również dla muraw napiaskowych 6120 dla obszaru północnej części Pustyni Błędowskiej objętej granicami projektu. Tabela 1. Porównanie wskaźników monitoringowych specyficznych dla dwóch siedlisk 2330 i 6120. 2330 wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. 6120 ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe Parametr stanu Wskaźnik Ocena stanu ochrony Ocena ogólna stanu ochrony Parametr stanu Wskaźnik Ocena stanu ochrony Ocena ogólna stanu ochrony Powierzchnia siedliska U2 Powierzchnia siedliska U2 Gatunki charakterystyczne FV Gatunki charakterystyczne FV Ekspansja krzewów i podrostu drzew U1 Obce gatunki inwazyjne U2 Gatunki ekspansywne FV Rodzime gatunki ekspansywne roślin zielnych FV Obce gatunki inwazyjne U1 Struktura i funkcje Ekspansja krzewów i podrostu drzew U1 Struktura i funkcje Występowanie procesów eolicznych FV U2 Struktura przestrzenna płatów muraw U1 U2 Procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie U1 Zachowanie strefy ekotonowej U2 Gatunki charakterystyczne murawy kserotermicznej/wrz osowiska U1 Inne zniekształcenia (rozjez dz enie, wydeptanie, zaśmiecenie) U1 Perspektywy ochrony U1 Perspektywy ochrony U1 STRONA 12 Z 18
W wyniku porównania wyraźnie widać różnice w sposobie oceniania w trakcie prowadzenia monitoringu przyrodniczego obu typów siedlisk muraw. Dla siedliska 2330 wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi najważniejszym wskaźnikiem jest eoliczna działalność wiatru. Występowanie lotnych piasków jest czynnikiem gwarantującym utrzymywanie się inicjalnych muraw na stałym poziomie. Hamowana jest dalsza sukcesja roślinna. Ubogie murawy nie ulegają gwałtownemu zarastaniu. Obecność lotnego piasku przy bardzo małej pokrywie roślinnej powoduje w okresach letnich mocne nagrzewanie się powierzchni gruntu nawet do 60 st. C. Wysokie temperatury również eliminują ekspansję roślin zielnych (między innymi gatunków borowych, w tym siewek sosnowych). Dla siedliska muraw napiaskowych stabilność podłoża jest gwarantem ich dobrego stanu zachowania. Stałe oddziaływanie wiatru przenoszącego piasek jest dla tego siedliska niewskazane, gdyż niszczy wykształcone murawy napiaskowe, które nie regenerują się szybko, albo raczej następuje cofnięcie się procesów sukcesyjnych i powstanie na nowo inicjalnych muraw na lotnych piaskach. Na mapie rozmieszczenia siedlisk (Mapa 2.) widać wyraźnie, że siedlisko 2330 zajmuje małe płaty w obrębie dużych powierzchni zajmowanych prze siedlisko 6120. Nie da się tak ukształtować warunków siedliskowych na terenie pustyni aby wiatr wiał tylko w obrębie muraw inicjalnych 2330 na wydmach, a na obszarze siedliska 6120 nie zasypywał trawiastych muraw piaskiem. Należy przyjąć zatem, iż oba siedliska są bardzo dynamicznie zmieniającymi się w czasie i przestrzeni układami zbiorowisk roślinnych. Wyznaczanie sztywnych granic ma jedynie charakter poglądowy. Zdefiniowanie rodzaju siedliska w konkretnym miejscu może być oparte na prostej charakterystyce składu gatunkowego oraz stopnia pokrycia przez poszczególne gatunki piaszczystego podłoża. Dla jednego siedliska lotne piaski są destrukcyjne, dla drugiego kształtujące, co miało i ma obecnie wpływ na aktualne rozmieszczenie obu typów siedlisk 2330 i 6120 na terenie Pustyni Błędowskiej. Wydaje się więc ważnym dla realizacji zadań projektu, wyznaczenie granic kompleksu obu siedlisk, tak aby wiadomo było gdzie są obszary cenne przyrodniczo, a gdzie ich nie ma. STRONA 13 Z 18
Wpływ planowanych prac na stan zachowania siedlisk przyrodniczych Cenne siedliska muraw napiaskowych 2330 i 6120 zajmują środkową część obszaru projektu. Otoczone są zbiorowiskiem boru sosnowego w różnym stopniu sukcesji. Im bliżej granic projektu i granic północnej części Pustyni Błędowskiej tym bór sosnowy jest mocniej wykształcony. Drzewostan jest starszy, bardziej zwarty, wraz z dobrze wykształconym runem z gatunkami borowymi roślin naczyniowych. Główny cel projektu wpisuje się w cele działań ochronnych zawarte w Planie Zadań Ochronnych Obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Dla obu typów siedlisk 2330 i 6120 cele są w większości podobne, a skupiają się na poprawie parametru powierzchnia oraz specyficzna struktura i funkcje w zakresie wskaźników dla siedliska 2330: ekspansja krzewów i podrostu drzew; obce gatunki inwazyjne; procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie; inne zniekształcenia (rozjez dz enie, wydeptanie, zaśmiecenie); w zakresie wskaźników dla siedliska 6120: ekspansja krzewów i podrostu drzew; struktura przestrzenna płatów muraw; zachowanie strefy ekotonowej; obce gatunki inwazyjne. W obu przypadkach cele mają być osiągnięte poprzez działania mające na celu: usuwanie sosny zwyczajnej (drzew i podrostu) zwiększenie powierzchni kompleksu siedlisk 2330 i 6120 utrzymanie aktywnych pól deflacyjnych uruchomienie procesów eolicznych zmniejszenie fragmentacji siedliska (nie dotyczy fragmentacji związanej z występowaniem muraw napiaskowych) W trakcie realizacji zadań dążących do osiągnięcia powyższych celów muszą być ustanowione zalecenia dla Wykonawców mające na celu zmniejszenie negatywnego oddziaływania prowadzonych prac na istniejące cenne siedliska przyrodnicze na tym terenie oraz na wszystkie inne przyrodnicze elementy Pustyni Błędowskiej w tym gatunki roślin i zwierząt prawnie chronionych. Opierając się na mapie rozmieszczenia siedlisk muraw napiaskowych 2330 i 6120 zawartej w PZO dla obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska STRONA 14 Z 18
stworzono mapę z wyznaczonymi strefami dzielącymi cały obszar projektu na dwie części: część cenną przyrodniczo z tytułu celów ochrony wartości przyrodniczych, dla których został powołany obszar Natura 2000 Pustynia Błędowska oraz na część obszaru zajętego przez bór sosnowy, który nie jest siedliskiem pożądanym, a tym samym podlegającym działaniom czynnej ochrony. Obszar ten jako całość zdefiniowany będzie jako obszar mało cenny przyrodniczo. Oczywiście ostateczny walor przyrodniczy dla całości obszaru projektu będzie ustalony po wykonaniu inwentaryzacji przyrodniczej. Na mapie 3 wyznaczono oba obszary: cenny i niecenny przyrodniczo dla obszaru Natura 2000 Pustynia Błędowska. Jednocześnie w tabeli 2 spisano zalecenia jakie muszą być przestrzegane podczas realizacji kolejnych zadań. Dodatkowo w trakcie prowadzenia wizji terenowych wyznaczono za pomocą odbiorników GPS proponowane drogi transportowe, niezbędne w trakcie wywozu biomasy, drzew, krzewów i scioły z terenu pustyni mapa 4. Mapa 3. Obszary cenne A (murawy napiaskowe) i niecenne B (bory sosnowe) przyrodniczo na obszarze realizowanego projektu. Na czerwono wyznaczono kompleks muraw napiaskowych 2330 i 6120, natomiast na zielono siedlisko sukcesyjne boru sosnowego. STRONA 15 Z 18
Tabela 2. Szczegółowe zalecenia odnośnie prac związanych z rozminowywaniem terenu oraz z wycinką i karczowaniem. Strefa Zadanie Zalecenia A D 1. Usuwanie niewybuchów i niebezpiecznych przedmiotów. 2. Usunięcie pojedynczych zarośli wierzby kaspijskiej oraz siewek sosny, brzozy, osiki. Usuniecie martwej materii. 1. Usuwanie niewybuchów i niebezpiecznych przedmiotów. Lokalizacja składu tymczasowego niewybuchów i innych niebezpiecznych przedmiotów. 2. Wycinka sosny i innych gatunków krzewów oraz usuwanie martwej materii wraz z glebą. Lokalizacja zapleczy wykonawcy. 1. Usuwanie i transport niewybuchów zaplanować tak aby cały teren był objęty jak najmniejszą liczbą dróg transportowych. Nie wolno jeździć po tym obszarze poza wyznaczonymi drogami. doły po wykopanych niewybuchach należy zasypać i cały teren wyrównać. Niedopuszczalne na tym obszarze jest wysadzanie niewybuchów, chyba że ich transport grozi wybuchem. 2. Wszelkie prace należy wykonywać ręcznie, tak aby uniknąć wjeżdżania i rozjeżdżania muraw ciężkim sprzętem kołowym. Wyjątek stanowią traworośla z dominującą wydmuchrzyca piaskową. Te fragmenty należy wykopać głęboko ciężkim sprzętem, ale z zachowaniem dużej ostrożności w stosunku do otaczającego siedliska. Wykopy należy zasypać i wyrównać. Zbieranie martwej materii (drewno, szyszki, igliwie) tylko poprzez ręczne grabienie. Transport drewna poprzez siedlisko w tej strefie ograniczyć do minimum. Jeżeli jest niezbędne to tylko na wyznaczonych drogach. Ze względu na małą ilość form wydmowych w tym stożków fitogenicznych, wszelkie tego typu formy geomorfologiczne należy zabezpieczyć. Nie należy ich rozjeżdżać i wyrównywać. 1. Usuwanie i transport niewybuchów może odbywać się równomiernie na całym terenie przy użyciu ciężkiego sprzętu. Doły po wykopanych niewybuchach należy zasypać i cały teren wyrównać. Na tym obszarze dopuszczalne jest składowanie i wysadzanie niewybuchów. 2. Wycinka sosny krzewów i karczowanie karp korzeniowych może odbywać się mechanicznie. Usuwanie martwej materii oraz gleby można wykonywać mechanicznie. Duże zarośla wierzby kaspijskiej należy mechanicznie wykopać z podłoża, to samo dotyczy zarośli topoli osiki. Miejscami mogą występować lepiej zachowane płaty siedliska takie miejsca należy zabezpieczyć aby uchronić przed rozjeżdżaniem ciężkim sprzętem. Zaplecza wykonawcy, park maszyn itp. mogą być lokalizowane jedynie na tym obszarze. STRONA 16 Z 18
Prace związane z czynna ochroną siedlisk muraw napiaskowych powinny być prowadzone pod nadzorem przyrodniczym. Bazując na podziale terenu na część cenną (czerwona) i niecenną (zielona) przyrodniczo prace związane z czynną ochroną należy dostosować do obszaru. Dla poszczególnych stref opracowano podstawowe zalecenia których zastosowanie ma chronić występujące murawy napiaskowe Tab. 2. Mapa 4. Propozycja wyznaczonych dróg transportowy, którymi mogą być transportowane ścięte drzewa i biomasa z terenu Pustyni Błędowskiej. Ponieważ prace związane z rozminowywaniem i usuwaniem niebezpiecznych przedmiotów w niewielkim stopniu wpłyną na siedliska napiaskowe, prace te prowadzone będą głównie metodami z użyciem sprzętu ręcznego. Przemieszczający się pieszo pracownicy nie będą oddziaływać negatywnie na murawy. Usuwanie niewybuchów i niebezpiecznych przedmiotów wiąże się z punktowymi wykopami. Każdy taki wykop należy dokładnie zasypać, tak aby nie pomniejszać powierzchni siedliska. W przypadku karczowania krzewów i wycinki drzew, szczególna ostrożność należy zachować w obszarach cennych przyrodniczo. W tych obszarach należy ograniczyć wszelkie prace z użyciem ciężkiego sprzętu. większość prac ma być wykonywana ręcznie. Wyjątek stanowią zwarte zarośla wydmuchrzycy piaskowej, wierzby kaspijskiej i topoli osoki, które to zarośla należy wykopać bardzo STRONA 17 Z 18
dokładnie lekkim sprzętem mechanicznym do dużej głębokości, tak aby usunąć całość systemu korzeniowego. W obszarze o małej wartości przyrodniczej dopuszczalne jest używanie ciężkiego sprzętu do wycinki i karczowania lasu oraz zbierania biomasy z dna lasu. Wywóz drewna i biomasy z terenu pustyni należy tak zaplanować aby przebiegał on poza obszarem cennym przyrodniczo. Jeżeli nie będzie takiej możliwości to może on się odbywać jedynie po zaproponowanych drogach przedstawionych na mapie 4. Powyższe zalecenia mają charakter ogólny. Szczegółowe ustalenia należy dokonywać na bieżąco z wykonawcą, tak aby każdy kolejny etap prac na danym obszarze był przed jego rozpoczęciem skonsultowany. Raport wykonał: Dr Michał Węgrzyn STRONA 18 Z 18