Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata OKRES PIERWSZY odczytuje informacje z kartki wskazuje róŝnice między wymienia załoŝenia teorii wskazuje praktyczne wyjaśnia, czym spowodowany z kalendarza (D); rozpoznaje planetami a gwiazdami (C); heliocentrycznej (B); zastosowania wiedzy o jest stan niewaŝkości (B) na ilustracji twórcę teorii omawia, dlaczego na Ziemi wymienia ruchach ciał niebieskich (B); heliocentrycznej (B); panują warunki sprzyjające w kolejności planety Układu wymienia typy planet (planety wyjaśnia, czym jest doba i rok Ŝyciu (B); przyporządkowuje Słonecznego, rozpoczynając typu ziemskiego, planety (B); podpisuje przedstawione astronautom ich dokonania od znajdującej się najbliŝej olbrzymy na ilustracji ciała niebieskie, (B); wyjaśnia, czym jest siła Słońca (A); identyfikuje na i karłowate) (A); wymienia uŝywając nazw: gwiazda, przyciągania ziemskiego (B); podstawie opisu rodzaje ciał przykłady praktycznych planeta, planeta karłowata, wymienia imię i nazwisko niebieskich (C); wyjaśnia, korzyści, jakie przynoszą loty księŝyc, kometa, planetoida odkrywcy prawa jaką rolę pełni atmosfera kosmiczne (C); definiuje (C); wyjaśnia, dlaczego powszechnego ciąŝenia (A); ziemska dla organizmów (B); prawo powszechnego ciąŝenia spadają ciała pozbawione wyjaśnia znaczenie pojęć: omawia budowę kosmosu (A); (A); uzasadnia, dlaczego podpory (B); wskazuje masa i cięŝar ciała (A) wyjaśnia, od czego zaleŝy siła występują róŝnice cięŝaru z własnego otoczenia oddziaływania grawitacyjnego tego samego ciała w przykłady oddziaływań (B); rozróŝnia masę i cięŝar zaleŝności od jego odległości grawitacyjnych (B) (C); wymienia jednostki masy od środka Ziemi (C) i cięŝaru (A) Dział 2. Światło i dźwięk w przyrodzie
wymienia przykłady rysuje prosty obwód wyjaśnia, czym jest prąd wyjaśnia, uŝywając wyjaśnia zasadę działania naturalnych i sztucznych elektryczny (C); wyjaśnia, jak elektryczny (B); wyjaśnia przykładów, znaczenie pojęć: bezpieczników (B); wskazuje źródeł światła (A); wymienia powstaje cień znaczenie pojęć: odbicie przewodniki prądu przyrządy, w których po 2 przykłady ciał i półcień (B); rysuje odbicie lustrzane światła, elektrycznego, izolatory prądu działaniu wykorzystano przezroczystych promieni świetlnych od rozproszenie światła, cień, elektrycznego (B); rysuje zjawisko odbicia i nieprzezroczystych (B); powierzchni chropowatej (C); półcień (B); wyjaśnia, w jakiej schematycznie zjawisko i załamania światła (C) rysuje schemat odbicia rysuje odchylenie promienia sytuacji zachodzi zjawisko zaćmienia Słońca i KsięŜyca promieni świetlnych od przy przejściu z powietrza do załamania światła (B); (C); wyjaśnia, w jakiej powierzchni gładkiej (C); wody (C); wyjaśnia, co to jest wyjaśnia, jak powstają barwy sytuacji nie zachodzi zjawisko rozpoznaje na rysunkach rozszczepienie światła (B); w przyrodzie (B); omawia załamania światła (B); rysuje rozproszenie, odbicie wskazuje przykład sposób odbierania wraŝeń schemat przejścia światła i załamanie promienia występowania zjawiska świetlnych przez oko (B); białego przez pryzmat (C); świetlnego (C); wymienia rozszczepienia światła opisuje falę dźwiękową (C); wyjaśnia, co nazywamy barwy światła podstawowe i w przyrodzie (C); wyjaśnia, wyjaśnia, czym jest częstotliwością fali (B); dopełniające (A); wymienia jak powstaje echo (B) echolokacja (B); wymienia wyjaśnia, czym są źródła dźwięków (A); przykłady zwierząt ultradźwięki (B) wskazuje na rysunku wybrane posługujących się echolokacją elementy budowy oka i ucha (D) ludzkiego (B) Dział 3. Ziemia nasza planeta 3.1 PołoŜenie geograficzne
wymienia przykłady ciał rysuje linie sił pola wyjaśnia, czym jest oś wyjaśnia zasadę działania igły dokładnie określa przyciąganych przez magnes magnetycznego (C); podpisuje ziemska (B); wyjaśnia, co magnetycznej (B); wymienia (z zastosowaniem minut) (A); wskazuje na globusie na schematycznym rysunku nazywamy polem podstawowe wymiary kuli połoŝenie geograficzne północny bieguny magnetyczne i magnetycznym (B); wyjaśnia ziemskiej: obwód Ziemi, dowolnego punktu na i południowy biegun geograficzne Ziemi (C); znaczenie pojęć: bieguny średni promień Ziemi, mapie (D) geograficzny (B); rysuje wyjaśnia znaczenie pojęcia jednoimienne, bieguny powierzchnię kuli ziemskiej południki, równoleŝniki, siatka geograficzna i siatka róŝnoimienne (B); opisuje (A); porównuje południki i równik, koła podbiegunowe, kartograficzna (B); określa na południki i równoleŝniki (B); równoleŝniki (D); odszukuje zwrotnik Raka, zwrotnik mapie współrzędne określa na mapie lub globusie na mapie punkt KozioroŜca na schemacie geograficzne punktów współrzędne geograficzne o podanych współrzędnych przedstawiającym Ziemię (C); połoŝonych na tej samej dowolnego punktu (D) geograficznych (D) zaznacza na schematycznym półkuli (D) rysunku półkule: wschodnią, zachodnią, północną i południową (C); określa kierunki świata na mapie (C); zaznacza na mapie punkty, które mają jednakową szerokość lub jednakową długość geograficzną (C); określa przynajmniej 1 współrzędną geograficzną (D)
3.2 Ruchy Ziemi. Komórka zwierzęca. Odkrycia geograficzne wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc (B); wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podpisuje na mapie kontynenty i przynajmniej 3 oceany (C); wymienia nazwiska przynajmniej 3 podróŝników, którzy dokonali istotnych zaznacza na rysunku kierunek ruchu obrotowego Ziemi lub demonstruje to na globusie (C); podpisuje na ilustracji datami łuki, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w pierwszym dniu kolejnych pór roku na szerokości geograficznej Warszawy (C); wymienia omawia skutki nachylenia osi ziemskiej (C); wymienia poznane typy mórz (A); wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych (A); wymienia wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi (A); charakteryzuje rolę poszczególnych struktur spośród 2 wybranych miast Polski wskazuje to, w którym Słońce wcześniej wzejdzie lub zajdzie (C); przedstawia na schematach sposób padania promieni słonecznych w dniach rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (C); charakteryzuje poszczególne typy mórz (C) zaznacza na wyjaśnia wpływ zróŝnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na Ŝycie organizmów i gospodarkę człowieka (B)
odkryć geograficznych (A); cechy ruchu obiegowego komórkowych (C); wyjaśnia mapie świata obszary, które rysuje schemat komórki Ziemi (A); podpisuje na zasadę nazywania gatunków poznawali polscy podróŝnicy- zwierzęcej (C); wymienia po mapie świata strefy zwierząt (B) badacze (D) 3 przykłady zwierząt oświetlenia Ziemi (C); bezkręgowych i kręgowych wyjaśnia, które części (C) oceanów nazywamy morzami (B); podpisuje na ilustracji elementy budowy komórki zwierzęcej (C); wyjaśnia, czym zwierzęta bezkręgowe róŝnią się od zwierząt kręgowych (B) Dział 4. śycie w wodzie 4.1 Ukształtowanie dna mórz i ruch wody morskiej wymienia czynniki odczytuje z wykresu wyjaśnia, od czego zaleŝy analizuje na mapie wyjaśnia znaczenie pojęcia wpływające na Ŝycie w morzu zawartość soli we wskazanych przezroczystość i barwa wody w podręczniku rozkład tsunami (B); określa róŝnice (A); podpisuje na morzach (C); opisuje warunki morskiej (B); opisuje temperatur wód oceanicznych poziomu między przypływem schematycznym rysunku panujące na szelfie (B); na pochodzenie raf koralowych na kuli ziemskiej (C); a odpływem wybranych mórz: elementy ukształtowania dna schematycznym rysunku (B); wymienia przyczyny rozpoznaje formy dna Śródziemnego, Czarnego, oceanicznego: szelf, podpisuje długość ruchu wód oceanicznych (A); oceanicznego (D); wyjaśnia, Północnego i Arabskiego (B) podmorski grzbiet górski, rów i wysokość fali (B); wskazuje wyjaśnia, co to są prądy co to są przypływy i odpływy oceaniczny (C); podpisuje na na mapie skąd i dokąd płynie morskie (B) (B); omawia przyczyny i
rysunku grzbiet i dolinę fali (B) Prąd Zatokowy (B) skutki pływów morskich (C); wyjaśnia wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza na przykładzie Prądu Zatokowego (C) 4.2 śycie w morzach i oceanach. Znaczenie oceanów wymienia strefy Ŝycia w omawia warunki świetlne porównuje warunki panujące uzasadnia przynaleŝność wymienia zagroŝenia wód morzu (A); wymienia 2 panujące w poszczególnych w poszczególnych strefach chełbi, koralowców i ukwiała oceanicznych będących róŝnice między polipem i strefach morza lub oceanu morza (D); charakteryzuje do parzydełkowców (B); skutkiem działalności meduzą (A); rozpoznaje (B); wyjaśnia znaczenie koralowce (B); wyjaśnia rolę omawia przystosowania ryb człowieka (C) przynajmniej po 3 gatunki pojęcia plankton (B); płetw parzystych i do Ŝycia we wszystkich morskich zwierząt wykonuje schematyczny nieparzystych u ryb (B); strefach mórz bezkręgowych (C); wymienia rysunek meduzy wymienia cechy i oceanów (B); klasyfikuje zwierzęta kręgowe Ŝyjące i polipa (C); opisuje budowę przystosowujące ssaki do morskie organizmy ze w morzach i oceanach (C); meduzy (B); opisuje budowę Ŝycia względu na sposób poruszania omawia sposób rozmnaŝania koralowców (C); podpisuje na w morzach i oceanach (A); się (D) się ryb (B); opisuje budowę rysunku części ciała wyjaśnia znaczenie pojęć: zewnętrzną ryby (C); stawonogów na przykładzie linienie, akwakultura (B) wymienia przynajmniej 3 homara (B); wyjaśnia
korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów (A) znaczenie pojęcia zwierzęta zmiennocieplne (B); wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do Ŝycia w wodzie (C) 4.3 śycie w jeziorze wymienia strefy Ŝycia omawia rolę organizmów określa rolę wodniczek porównuje budowę i sposób wymienia zagroŝenia jezior w jeziorze (A); wymienia samoŝywnych Ŝyjących w tętniących u słodkowodnych poruszania się poznanych będące skutkiem działalności organizmy cudzoŝywne jeziorze (B); podpisuje części protistów słodkowodnych protistów człowieka (C) Ŝyjące w jeziorze (B); ciała pantofelka (B); zwierzęcopodobnych zwierzęcopodobnych rozpoznaje przynajmniej po 3 wymienia przedstawicieli (pierwotniaków) (A); (pierwotniaków) (D); gatunki zwierząt skorupiaków przyporządkowuje poznane porównuje budowę stułbi z bezkręgowych Ŝyjących w i mięczaków Ŝyjących w gatunki zwierząt do budową chełbi (D); omawia jeziorach (D); jeziorze (A); nazywa części poszczególnych stref Ŝycia środowisko i tryb Ŝycia raka przyporządkowuje nazwy ciała raka (A); wymienia w jeziorze (C); stawowego (B) zwierząt kręgowych do przykłady ryb drapieŝnych i przyporządkowuje poznane środowiska słodko-wodnego roślinoŝernych Ŝyjących w zwierzęta do poszczególnych (D) jeziorze (A) grup systematycznych (D); rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt Ŝyjących w jeziorze (C); wymienia przykłady łańcuchów pokarmowych
w jeziorze (D); rozpoznaje gatunki ryb na podstawie opisu (C) OKRES DRUGI Dział 5. śycie w środowisku lądowym 5.1 Zwierzęta bezkręgowe i kręgowe wodno-lądowe wyjaśnia znaczenie pojęcia omawia przystosowania rozpoznaje zwierzęta naleŝące omawia sposób rozmnaŝania omawia rolę dŝdŝownic zwierzęta bezkręgowe (B); dŝdŝownicy do Ŝycia w glebie do poszczególnych grup się dŝdŝownicy (B); opisuje w tworzeniu próchnicy (B); omawia znaczenie dŝdŝownic (B); omawia budowę owada zwierząt bezkręgowych (C); zróŝnicowanie budowy wyjaśnia znaczenie pojęć: w przyrodzie (A); podpisuje (C); omawia rozwój owadów wyjaśnia znaczenie pojęcia zewnętrznej owadów (D); owady społeczne, walka na schemacie części ciała na przykładzie motyla (B); stawonogi (B); charakteryzuje omawia sposób rozmnaŝania biologiczna (B) owada (C); wymienia po 2 wskazuje na schemacie części typy aparatów gębowych się ślimaków (B); omawia przykłady owadów ciała pająka (C); określa owadów (C); charakteryzuje cechy budowy płazów poŝytecznych miejsca występowania przedstawicieli pajęczaków przystosowujące je do Ŝycia w i owadów, które są wybranych zwierząt (C); omawia budowę 2 środowiskach (B); szkodnikami (A); rozpoznaje bezkręgowych (C); i przystosowania ślimaka porównuje budowę i przynajmniej 2 lądowych charakteryzuje cechy budowy winniczka do Ŝycia na lądzie czynności Ŝyciowe kijanek i zwierząt bezkręgowych (C); płazów przystosowujące je do (A); omawia etapy rozwoju dorosłych Ŝab (C); klasyfikuje wymienia 3 cechy Ŝycia w 2 środowiskach (C); Ŝaby (B) płazy, podając ich przystosowujące Ŝabę do klasyfikuje płazy na charakterystyczne cechy (C)
Ŝycia w środowisku wodno- -lądowym (A) bezogonowe i ogoniaste (C) 5.2 Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki przyporządkowuje, na wymienia przynajmniej 3 wymienia cechy gadów porównuje budowę płazów wyjaśnia znaczenie pojęcia postawie opisu, gatunki gadów Ŝyjących w przystosowujące je do Ŝycia i gadów (C); charakteryzuje pasoŝytnictwo lęgowe (B); przedstawicieli gadów do grup Polsce (A); wyjaśnia na lądzie (A); wymienia gady poznane grupy gadów (C); wymienia przykładów systematycznych (C); znaczenie pojęcia zwierzęta Ŝyjące w Polsce (A); porównuje gady i ptaki (C); pasoŝytów lęgowych (A) odróŝnia Ŝmiję zygzakowatą stałocieplne (B); nazywa wymienia przystosowania wymienia wytwory skóry od innych węŝy (C); elementy budowy pióra (A); ptaka do lotu (A); rozróŝnia ssaków (A); omawia sposób wymienia przynajmniej 3 wyjaśnia znaczenie pojęć: rodzaje piór rozmnaŝania się ssaków (A) cechy budowy gniazdowniki i u ptaków (C); omawia rozwój przystosowujące ptaka do lotu zagniazdowniki (B); omawia ptaków (A); wymienia (A); wymienia przystosowania występujące przykłady gniazdowników charakterystyczne cechy w budowie kończyn ssaków i zagniazdowników (A); ptaków drapieŝnych (A); do Ŝycia w róŝnych wymienia charakterystyczne wymienia po 2 przykłady środowiskach (C); wymienia cechy budowy zwierząt ptaków występujących cały charakterystyczne cechy naleŝących do gadów, ptaków rok w Polsce, odlatujących na ssaków (A) i ssaków (B) zimę, przylatujących na zimę (A); przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym Ŝyją (C); rozpoznaje przynajmniej
po 2 gatunki poznanych lądowych zwierząt kręgowych (C) Dział 6. Krajobrazy Ziemi 6.1 Krajobrazy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących wymienia sposoby wyjaśnia znaczenie pojęć: odczytuje z wykresu oblicza roczną amplitudę wymienia mechanizmy obserwacji i pomiaru pogoda, klimat (B); oblicza klimatycznego lub tabeli temperatury powietrza i obronne roślin, występujących poszczególnych składników średnią temperaturę wartości najwyŝsze średnią roczną sumę opadów w strefie sawann i pustyń, pogody (B); wymienia 2 powietrza (C); podpisuje na i najniŝsze temperatury na podstawie danych z tabeli przed wysoką temperaturą cechy klimatu na podstawie mapie strefy krajobrazowe: powietrza, najniŝszą i najwyŝszą lub odczytanych z wykresu powietrza podanego wykresu wilgotnych lasów sumę opadów (C); omawia klimatycznego (C); i niedostatkiem wody (A) klimatycznego (A); równikowych, sawann i przystosowania zwierząt do Ŝycia przyporządkowuje strefie wskazuje na mapie świata pustyń gorących (C); w strefie międzyzwrotnikowej krajobrazowej cechy klimatu strefy: wilgotnych lasów wymienia przykłady (C); opisuje zajęcia Beduinów, i roślinności (C); wymienia równikowych, sawann i roślinoŝerców mieszkańców Sahelu, Pigmejów przyczyny zmniejszania się pustyń gorących (B); i drapieŝców Ŝyjących na w Kotlinie Konga, Papuasów w powierzchni wilgotnych przyporządkowuje do sawannach (B); opisuje Nowej Gwinei, Indian na Nizinie lasów równikowych (A); poznanych stref zajęcia mieszkańców Amazońskiej (C) rysuje wykres klimatyczny na krajobrazowych po 1 wilgotnych lasów podstawie danych zawartych gatunku zwierząt (C); równikowych (A) w tabeli (D) wymienia po 2 gatunki
roślin występujących w strefie międzyzwrotnikowej (A); wymienia zajęcia Beduinów (A) 6.2 Krajobrazy: śródziemnomorski, lasów liściastych, stepów, tajgi wskazuje na mapie świata wymienia rośliny uprawiane wyjaśnia znaczenie pojęcia charakteryzuje makię porównuje step Euroazji, strefy: śródziemnomorską, w strefie śródziemnomorskiej roślinność twardolistna (B); śródziemnomorską (B); prerię Ameryki Północnej i lasów liściastych, stepów (B); wyjaśnia, dlaczego basen wymienia gatunki zwierząt, które wskazuje zaleŝności między pampę Ameryki Południowej i tajgę (B); charakteryzuje Morza Śródziemnego jest moŝna spotkać w strefie warunkami klimatycznymi (D) roczny przebieg temperatury atrakcyjny turystycznie (B); śródziemnomorskiej (A); a typem lasów (C); omawia powietrza i opadów w porównuje cechy klimatu: charakteryzuje faunę zmiany w wyglądzie szaty strefach śródziemnomorskiego strefy poszczególnych warstw lasu roślinnej stepu w ciągu roku śródziemnomorskiej, lasów lasów liściastych, stepów i liściastego (C); zaznacza na (A); omawia, w jaki sposób liściastych, stepów i w tajgi na podstawie wykresów mapie świata występowanie wykorzystuje się stepy do tajdze na podstawie klimatycznych (C); strefy celów rolniczych (B);
wykresu klimatycznego (C); rozpoznaje na ilustracjach stepów (C); wymienia porównuje zagospodarowanie wymienia 3 gatunki roślin i wybrane gatunki roślin i przystosowania roślin i zwierząt przez człowieka obszaru zwierząt występujących w zwierząt występujących do Ŝycia w stepie (B); wyjaśnia, strefy śródziemnomorskiej, strefie śródziemnomorskiej w lasach liściastych, w strefie dlaczego w tajdze występują lasów liściastych, stepów i (A); podpisuje warstwy lasu stepów i tajdze (C); rozległe obszary podmokłe (B); tajgi (B); wskazuje na mapie liściastego (C); wymienia wymienia przykłady roślin, charakteryzuje gospodarkę step, pampę i prerię (C) po 3 przykłady zwierząt które rosną w stepie (A); człowieka w tajdze (C); Ŝyjących w lasach wymienia co najmniej 3 charakteryzuje klimat i liściastych, w strefie stepów przykłady surowców roślinność omawianych stref i w tajdze (A), wymienia mineralnych występujących krajobrazowych (C) przykłady roślinoŝerców i w tajdze (A) drapieŝców w poszczególnych strefach krajobrazowych (A) 6.3 Krajobrazy: tundry, pustyń lodowych wskazuje na mapie świata opisuje, na podstawie wymienia przystosowania roślin porównuje Antarktydę i omawia dokonania polskich obszary, na których wykresu, klimat tundry, do Ŝycia w tundrze (B); Arktykę (D); omawia naukowców w badaniu strefy występuje tundra (B); Antarktydy i wymienia przystosowania działalność człowieka na pustyń lodowych (D) rozpoznaje na ilustracjach Arktyki (C); omawia zwierząt do Ŝycia w tundrze (A); Antarktydzie 5 gatunków zwierząt przystosowania zwierząt do omawia przystosowania zwierząt i Arktyce (B); omawia występujących w tundrze Ŝycia w tundrze (B); opisuje do Ŝycia w strefach pustyń dokonania odkrywców strefy
(C); odczytuje z wykresu dawny sposób Ŝycia lodowych (C); przyporządkowuje pustyń lodowych (B) temperaturę powietrza i mieszkańców tundry (B) poznane zwierzęta tundry do sumy opadów w tundrze grup systematycznych (C); (C); wymienia zajęcia charakteryzuje gospodarkę mieszkańców tundry (A); człowieka w tundrze podpisuje na mapie i w strefie pustyń lodowych (C) Antarktydę i Arktykę (C) Dział 7. Ziemia nasze wspólne dobro wymienia przykłady wyjaśnia znaczenie pojęć: wyjaśnia znaczenie pojęć: zasoby rozróŝnia wśród zasobów omawia skutki istnienia zasobów przyrody (A); zasoby przyrody oŝywionej; wyczerpywalne, zasoby wyczerpywalnych zasoby dziury ozonowej (B) wymienia przynajmniej 3 zasoby przyrody nieoŝywionej niewyczerpywalne (B); wymienia odnawialne i nieodnawialne działania człowieka, które (B); wymienia przykłady najwaŝniejsze globalne (B); stanowią globalne zasobów przyrody oŝywionej zagroŝenia dla środowiska podaje przykłady zasobów zagroŝenie dla środowiska i nieoŝywionej (A); przyrodniczego (A); wskazuje odnawialnych i przyrodniczego (C); wymienia przynajmniej 3 przyczyny nasilenia się efektu nieodnawialnych przyrody wymienia 2 sposoby przyczyny zmniejszania się cieplarnianego (C); wymienia (A); charakteryzuje skutki zapobiegania powstawaniu róŝnorodności biologicznej przykłady przeciwdziałania wzrostu temperatury dziury ozonowej (A); (B); wyjaśnia znaczenie ocieplaniu się klimatu (A); powietrza (C); rozpoznaje wymienia przykłady pojęcia efekt cieplarniany wyjaśnia, jak powstaje dziura symbole międzynarodowych działań, które słuŝą ochronie (B); wyjaśnia, dlaczego ozonowa (B) organizacji zajmujących się przyrody (C); wyjaśnia, działania słuŝące ochronie ochroną środowiska (C) czego dotyczy program Unii przyrody muszą mieć
Europejskiej Natura 2000 (B) charakter globalny (B)