22 marca Światowy Dzień Wody Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. Zbiorowe zaopatrzenie w wodę Zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia wodę reguluje ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm). W myśl zapisów tej ustawy, zbiorowe zaopatrzenie mieszkańców w wodę do spożycia jest zadaniem własnym gminy. Przedsiębiorstwa wodociągowe bądź gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej mają obowiązek zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody. Wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz.417 z późń. zm.). Rozporządzenie reguluje: sposób oceny przydatności wody, zakres badań, częstotliwość i miejsca pobierania próbek do badań, program monitoringu jakości wody, nadzór nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody, nadzór nad laboratoriami wykonującymi badania jakości wody, postępowanie przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań jakościowych oraz sposób informowania konsumentów o jakości wody. W 2010 roku na terenie województwa warmińsko-mazurskiego były zewidencjonowane i eksploatowane 694 wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę, w tym: 487 wodociągów o wydajności poniżej 100 m 3 /d, 175 wodociągów o wydajności 100-1000 m 3 /d, 30 wodociągów o wydajności 1000-10 000 m 3 /d, 1
Ilość wodociągów 2 wodociągi o wydajności 10 000-100 000 m 3 /d. Ponadto nadzorem objęto: 74 urządzenia wodociągowe zaopatrujące w wodę szpitale, zakłady karne, kolonie, obozy, obiekty turystyczne oraz 79 studni publicznych. Rys.1. Liczba wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2009 i 2010 roku w zależności od produkcji wody (m 3 /d). 600 525 487 500 400 300 200 169 175 100 0 32 30 2 2 <100 100-1000 1000-10000 10000-100000 Produkcja wody (m3/dobę) Rok 2009 Rok 2010 Rys. 2. Liczba ludności zaopatrywanej w wodę (w tys.) w 2010 roku z poszczególnych grup urządzeń wodnych. 545,826 366,709 320,681 199,156 0 0,988 4,713 wodociąg zbiorowego zaopatrzenia w wodę o produkcji wody < 100 m/dobę wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę o produkcji wody 100-1000 m/dobę wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę o produkcji wody 1000-10000 m/dobę wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę o produkcji wody 10000-100000 m/dobę wodociągi zbiorowego zaopatrzenia w wodę o produkcji wody > 100000 m/dobę studnie inne podmioty zaopatrujące ludność w wodę 2
Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia oraz nie ma agresywnych właściwości korozyjnych. Parametry, jakie powinna posiadać woda nadająca się do spożycia przez ludzi określone są w załącznikach do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz.417 z późń. zm.). Ocena przydatności wody do spożycia przeprowadzana jest przez inspekcję sanitarną w ramach monitoringu kontrolnego i przeglądowego. Koordynatorem monitoringu jest Główny Inspektor Sanitarny. Badania jakości pobranych próbek wody wykonują laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości, zatwierdzonym przez właściwego powiatowego inspektora sanitarnego. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokonują ocen obszarowych jakości wody oraz szacowania ryzyka zdrowotnego konsumentów wody. Właściwi powiatowi inspektorzy sanitarni oceniają obszar gminy oraz powiatu i przekazują do wiadomości właściwemu organowi (wójt, burmistrz, prezydenta). Warmińsko-Mazurski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny ocenia obszar województwa i przekazuje do wiadomości Marszałkowi Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Przedsiębiorstwa wodociągowe mają również obowiązek badania jakości wody w ramach kontroli wewnętrznej. O jakości wody konsumenci są informowani zgodnie z przepisami o informacji publicznej. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego do zaopatrzenia ludności w wodę ujmowane są wody podziemne o dobrej jakości mikrobiologicznej oraz stabilnej jakości chemicznej. Na drodze migracji zanieczyszczeń do wód podziemnych istnieje naturalna bariera, którą stanowią gleba i warstwa gruntowo-skalna oraz przebiegające w nich procesy samooczyszczania. W nadzorowanych wodociągach przekroczenia parametrów mikrobiologicznych występowały okresowo i były skutkiem wtórnego zanieczyszczenia. Jeżeli woda nie spełnia wymagań Ministra Zdrowia, właściwy inspektor sanitarny po rozważeniu stopnia zagrożenia dla zdrowia ludzi wydaje decyzję określającą brak przydatności wody do spożycia lub 3
warunkową przydatność wody do spożycia i nakazuje usuniecie zanieczyszczenia oraz dezynfekcję wody. W 2010 roku działań naprawczych ze względu na zanieczyszczenie mikrobiologiczne wymagało 40 wodociągów. W województwie wszystkie wodociągi produkujące wodę do spożycia ujmują wodę podziemną, której cechą charakterystyczną jest wysoka zawartość żelaza i manganu, podwyższona mętność i barwa. Uzdatnianie wód podziemnych polega na utlenianiu związków żelaza i manganu, najczęściej poprzez napowietrzanie i usuwanie w procesach filtracji. Rys. 3. Stosunek liczby wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę dostarczających wodę dobrej jakości do ogólnej liczby wodociągów w poszczególnych grupach w 2010 r. 500 400 300 200 100 0 414 <100 m3/d 100-1000 m3/d 486 175 30 2 154 27 2 1000-10000 m3/d 10000-100000 m3/d Liczba wodociągów dostarczających wodę dobrej jakości Ogólna liczba wodociągów Tab.2. Liczba wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2009 i 2010 roku dostarczających wodę odpowiadającą wymaganiom sanitarnym. L.p Produkcja wody w m 3 /dobę Liczba skontrolowanych wodociągów w 2009 r. Liczba skontrolowanych wodociągów w 2010 r. ogółem z wodą dobrej jakości ogółem z wodą dobrej jakości 1. <100 522 424 486 414 2. 100-1000 169 143 175 154 4. 1000-100000 32 32 30 30 5. >100000 2 2 2 2 Najczęściej przekroczenie dopuszczalnych wartości dotyczyło żelaza i manganu, co wpływało na pogorszenie parametrów organoleptycznych wody. W rozporządzeniu MZ najwyższe dopuszczalne wartości dla żelaza i manganu przyjęto nie z powodu zagrożenia 4
zdrowia ludzi w razie przekroczenia tych wartości, lecz z uwagi na fakt, że wyższe wartości stężenia mogą prowadzić do niepożądanych zmian właściwości organoleptycznych wody. Ze względu na wzrost barwy i mętność oraz metaliczny posmak woda może budzić uzasadnione zastrzeżenia konsumentów. Ponadto woda, w której stężenie żelaza i manganu przekracza dopuszczalne normy może być powodem problemów w eksploatacji sieci wodociągowej, sprzyjać wytrącaniu się osadów. W trzech wodociągach wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych stężeń parametrów, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi. W powiecie działdowskim w miejscowości Grzybiny wodociąg zaopatrujący mieszkańców po byłych PGR produkował wodę o zwiększonej zawartości azotanów. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Działdowie w lipcu 2010 r. udzielił zgody na odstępstwo od wymaganych parametrów jakości wody na okres do końca 2012 r. W powiecie elbląskim w wodociągu Bielica stwierdzono ponadnormatywną zawartość arsenu, w powiecie nidzickim w wodociągu Cebulki ponadnormatywną zawartość azotanów. Powiatowi Inspektorzy Sanitarni, po rozważeniu stopnia zagrożenia dla zdrowia ludzi, przyznali w 2008 r. zgodę na odstępstwo od wymaganej jakości wody i nakazali w terminie do końca 2009 r. przeprowadzenie działań naprawczych. Administratorzy wodociągów zobowiązani zostali również do systematycznej kontroli jakości wody oraz utrzymywania wartości kwestionowanych parametrów wody na określonym poziomie. Jednakże przeprowadzone działania naprawcze okazały się nieskuteczne, w związku z czym administratorzy wystąpili z wnioskiem o wydanie drugiej zgody na odstępstwo od wymaganej jakości wody. Warmińsko-Mazurski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w styczniu 2010 r., po przeanalizowaniu sprawozdań z dotychczasowych działań naprawczych i harmonogramów nowych rozwiązań oraz ocenie zagrożenia dla zdrowia człowieka, wydał drugą zgodę na odstępstwo (Bielica do 31 grudnia 2011 r., Cebulki di 31 lipca 2011 r.). W wodociągu w Bielicy (pow. elbląski) działania naprawcze zostały zrealizowane w grudniu 2010 r. Wybudowano sieć wodociągową o długości 1589,7m łączącą sieć zaopatrującą w wodę miejscowość Bielica z siecią wodociągu w Godkowie, który produkuje wodę dobrej jakości. Badania laboratoryjne jakości wody z sieci Bielica przeprowadzone w grudniu 2010 r. wykazały, że woda odpowiada normom sanitarnym. Wykaz udzielonych w 2010roku zgód na odstępstwo od wymaganych parametrów jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. 5
PIS 1. W- M PWIS druga zgoda Nazwa urządzenia Wodociąg Bielica Gm. Godkowo Jednostka odpowiedzialna za jakość wody Zakład Usług Komunalnych Godkowo Data wydania zgody Parametr Liczba zaopatr ludności Termin wyd. zgody 07.01.2010r. Arsen 288 31.12.2011r. 2. W- M PWIS druga zgoda Wodociąg Cebulki Gm. Kozłowo Zakład Gospodarki Kom. i Mieszkaniowej Kozłowo 19.01.2010r. Azotany 452 31.07.2011r. 3. PPI S w Działdowie pierwsza zgoda Wodociąg Grzybiny Gm. Uzdowo Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy Olsztyn ul. Głowackiego 6 14.07.2010r. Azotany 395 31.12.2011r. Właściwości korozyjne wody Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wymaga, aby woda nie miała agresywnych właściwości korozyjnych. Skutkiem agresywnej właściwości wody jest korozja w instalacjach wodociągowych, powodująca zwiększoną awaryjność sieci, pogorszenie właściwości organoleptycznych wody i zmianę jej składu chemicznego. Korozja i niszczenie przewodów wodociągowych stwarza zagrożenie wtórnego zanieczyszczenia wody. O korozyjności wody decydują jej właściwości fizykochemiczne, jak: ph, temperatura, zawartość agresywnego dwutlenku węgla, tlenu, jonów chlorkowych i siarczanowych. Również obecność w wodzie mikroorganizmów (redukujących siarczany, żelazistych, nitryfikacyjnych) jest przyczyną wzrostu korozyjności wody. Skuteczne zapobieganie zjawisku nadmiernej korozji wymaga podejmowania odpowiednich działań na etapie produkcji wody oraz na etapie projektowania, wykonania i eksploatacji instalacji wodociągowej. Przy projektowaniu instalacji wodociągowej niezbędne są informacje dotyczące właściwości agresywnych wody w stosunku do materiału, z jakiego ma być wykonana instalacja. Parametry wody decydujące o jej właściwościach korozyjnych są oznaczane w ramach prowadzonego nadzoru przez inspekcję sanitarną i producentów wody. 6
Woda z wodociągu zbiorowego zaopatrzenia w Olsztynie w 2010 r nie wykazywała przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń dla tych parametrów. Nadzór nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody Zadaniem właściwych powiatowych inspektorów sanitarnych jest wydawanie oceny higienicznej materiału lub wyrobu używanego do uzdatniania i dystrybucji wody oraz prowadzenie wykazu wydanych ocen wraz z wykazem parametrów, które wymagają monitorowania w wodzie dostarczanej odbiorcom z uwagi na zastosowany materiał lub wyrób. W 2010 r. na terenie województwa zostało wydanych 29 ocen higienicznych, w tym: 1 powiat kętrzyński, 4 powiat iławski, 4 powiat elbląski, 12 powiat bartoszycki, 2 powiat działdowski, 6 powiat olsztyński. Podsumowanie i działalność kontrolno-represyjna za 2010 r. Liczba ludności korzystającej z wody o kontrolowanej jakości wynosiła 1 413 452. W ciągu całego roku 2010 w 196 wodociągach zaopatrujących 265 244 osoby wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów jakości wody. Inspekcja sanitarna pobrała z terenu województwa do badań laboratoryjnych 4593 próbek wody do spożycia przez ludzi, wykonała 1447 oznaczeń chemicznych, 1852 oznaczeń fizycznych i 797 mikrobiologicznych. W związku z niewłaściwą jakością wody wydała 245 decyzji merytorycznych, 285 decyzji płatniczych, 37 postanowień, 11 tytułów wykonawczych. 7