Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Zielonej Górze Obserwatorium Integracji Społecznej

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Zielonej Górze Obserwatorium Integracji Społecznej Diagnoza sytuacji osób starszych w gminach na terenie województwa lubuskiego

Spis treści Zielona Góra 2013 Wstęp.. Cel oraz metodologia badania.. Wyniki badania.. I. Sytuacja bytowa osób starszych. 1.1. System pensjonatowy 1.2. Mieszkania chronione. 1.3. Dostarczanie posiłków Podsumowanie.. II. Zdrowie i sprawność fizyczna 2.1. Rehabilitacja dla osób starszych. 2.2. Zajęcia podnoszące sprawność fizyczną (zajęcia gimnastyczne, pływanie) Podsumowanie III. Usługi związane z opieką, pomocą w podstawowych czynnościach życiowych 3.1. Pomoc w pielęgnacji (higiena osobista) 3.2. Pranie 3.3. Sprzątanie. 3.4. Dowożenie posiłków.. Podsumowanie IV. Opieka długoterminowa i hospicyjna. 4.1. Hospicja stacjonarne dla osób starszych (lub z miejscami dla osób starszych).. 4.2. Hospicja domowe dla osób starszych. 4.3. Zakłady opiekuńczo lecznicze Podsumowanie.. V. Pomoc instytucjonalna. 5.1. Domy pomocy społecznej dla osób starszych.. 5.2. Domy dziennego pobytu dla osób starszych. 5.3. Ośrodki wsparcia dla osób starszych.. 5.4. Środowiskowe domy samopomocy dla osób starszych z zaburzeniami psychicznymi.. 5.5. Warsztaty terapii zajęciowej. Podsumowanie. VI. VII. Wsparcie psychologiczne, sytuacje kryzysowe 6.1. Terapia zajęciowa dla osób starszych 6.2. Pomoc psychologa (wizyty w domu, wyznaczone miejsce i czas spotkań z psychologiem) 6.3. Poradnictwo służące przygotowaniu osób starszych do życia z choroba i/lub niesprawnością. 6.4. Poradnictwo i pomoc dla osób starszych uzależnionych od alkoholu, narkotyków oraz członków ich rodzin (zespół współuzależnienia).. 6.5. Uruchomienie w ramach tzw. Niebieskiej Linii punktu informacyjno zgłoszeniowego o nadużyciach i przemocy wobec osób starszych. 6.6. Grupy wsparcia dla osób starszych doświadczających przemocy. Podsumowanie.. Poczucie bezpieczeństwa. 2

VIII. IX. 7.1. Usuwanie barier w otoczeniu fizycznym, w tym w mieszkaniu osób starszych służące bezpieczeństwu, utrzymaniu samodzielności życiowej seniorów (wspomaganie orientacji w otoczeniu).. 7.2. Porady prawne dla osób starszych z zakresu prawa spadkowego, etc.. Podsumowanie.. Rekreacja, rozwój zainteresowań.. 8.1. Udostępnienie osobom starszym obiektów rekreacyjno sportowych na preferencyjnych warunków.. 8.2. Zajęcia artystyczne (malarskie, teatralne, muzyczne, poetyckie).. 8.3. Zajęcia ruchowe (taniec, gimnastyka relaksacyjna, nordic walking)).. 8.4. Zajęcia językowe.. 8.5. Zajęcia komputerowe 8.6. Inne zajęcia umożliwiające rozwój.. Podsumowanie Wzmacnianie potencjału osób starszych w celu rozwoju osobowego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia 9.1. Usługi edukacyjne Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW). 9.2. Działania edukacyjne służące zapoznawaniu osób starszych z nowoczesnymi technologiami informatycznymi i informacyjnymi (komputery, Internet). Podsumowanie X. Wykorzystanie potencjału oraz doświadczenia osób starszych w życiu społeczności, integracja społeczna i międzypokoleniowa 10.1. Funkcjonowanie grupy doradczej w strukturze władz samorządowych, złożonej z osób starszych, mającej wpływ na sprawy dotyczące społeczności i najstarszego pokolenia.. 10.2. Działania włączające osoby starsze w proces wychowawczy w przedszkolach 10.3. Działania włączające osoby starsze w proces dydaktyczny w szkołach (zajęcia z historii, lekcje wychowawcze, etc.) 10.4. Rozwój wolontariatu wśród osób starszych.. Podsumowanie. XI. Wzmacnianie potencjału otoczenia ludzi starszych służącego rozwojowi osobowemu, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia. 11.1. Działania edukacyjne służące przeciwdziałaniu dyskryminacji ludzi starszych.. 11.2. Szkolenia z zakresu edukacji gerontologicznej adresowane do opiekunów osób starszych.. 11.3. Poradnictwo służące przygotowaniu rodzin osób starszych do życia z chorobą i/lub niesprawnością.. Podsumowanie. Wnioski końcowe.. 3

Wstęp W skutek zmian demograficznych i społecznych, dzięki poprawie warunków życia, lepszemu wyżywieniu, szerszemu dostępowi do usług ochrony zdrowia, następuje dynamiczny wzrost liczby ludności, określonej w statystykach struktury demograficznej jako ludności w wieku poprodukcyjnym. Według danych statystycznych w województwie lubuskim na dzień 31 XII 2012r. liczba ludności w wieku 65 lat i więcej wynosiła 129 968 osób, co stanowi 12,7% ogólnej liczby mieszkańców województwa lubuskiego (w 2011 roku 12,2%). Jednocześnie zaobserwowano wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym przy spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. Wyniki opracowanej przez GUS w roku 2008 prognozy ludności na lata 2008-2035 wskazują, że w nadchodzących latach nastąpi przyspieszenie procesu starzenia się ludności. Pogorszy się znacznie relacja osób w wieku produkcyjnym do osób w wieku poprodukcyjnym. Obecnie nieco ponad 4 osoby w wieku aktywności zawodowej przypadają na 1 osobę w wieku 60/65 lat, w 2035 r. będą to już około 2 osoby. W 2020 r. województwo lubuskie będzie liczyło 1007,6 tys. osób, co oznacza spadek o 15,7 tys. w porównaniu z 2012 r. W kolejnych latach liczba mieszkańców nadal będzie się zmniejszać, w 2025 r. będzie niecały milion Lubuszan, a w 2035 r. 963,5 tys. przewiduje się, że dalszej zmianie, tj. starzeniu podlegać będzie struktura wieku ludności. Udział osób starszych wzrośnie o ok. 9,1% i w 2020 r. wyniesie 21,8%, a w 2035 r. 26,5%. Starzenie się ludności powoduje poważne konsekwencje w skali społeczeństwa, jak i jednostki, w szczególności w sferze ekonomicznej, medycznej, socjalnej, kulturowej. Starość i problemy z nią związane, jest jednym z czynników powodujących wykluczenie społeczne. Osoby starsze zazwyczaj nie uczestniczą w pełni w życiu społecznym, przez co nie mogą korzystać ze wszystkich swoich praw, co pogłębia ich izolację i marginalizację. Niska aktywność zawodowa osób starszych oraz wczesne wycofywanie się z rynku pracy przyczynia się do pogorszenia warunków życia. Wzrost liczby ludności w wieku 65 lat i więcej wskazuje na konieczność dogłębnego rozpoznania potrzeb tych osób i określenie stopnia ich zaspokojenia oraz dostosowania oferty pomocy. Konieczne jest poprawienie komfortu psychicznego oraz kondycji zdrowotnej osób starszych poprzez ich aktywizację, integrację społeczną, zwłaszcza ze środowiskiem lokalnym oraz wykorzystanie potencjału osób w wieku emerytalnym. Niezbędne jest również przełamywanie utrwalonych stereotypów postrzegania osoby starszej jako osoby biernej w życiu społeczno kulturalnym, promowanie kierunków 4

zmian pomocy społecznej w stosunku do osób starszych, poprzez m.in. popularyzację wiedzy na temat form pomocy ludziom starszym w środowisku. Ludzie starsi tworzą grupę wobec której należy stosować zróżnicowane podejście, z jednej strony zachęcać i stwarzać warunki do utrzymywania aktywności osobistej, zawodowej i społecznej, z drugiej zaś zapewniać wsparcie i opiekę osobom niesamodzielnym. Przemiany społeczne i ekonomiczne powodują, że traci na znaczeniu odpowiedzialność rodziny za jej najstarszych członków, co skutkuje rozwojem instytucjonalnych form opieki zaliczanych do sytemu pomocy społecznej. Cel oraz metodologia badania Celem badania było zebranie informacji na temat sytuacji osób starszych zamieszkujących województwo lubuskie oraz podejmowanych na rzecz tych osób usług i działań na poziomie gminy, m.in.: - zbadanie stanu wiedzy pracowników ośrodków pomocy społecznej na temat usług socjalnych świadczonych na rzecz osób starszych, na terenie ich macierzystych gmin, - określenie przez w/w pracowników potrzeb w zakresie usług socjalnych istniejących na terenie tych gmin. Badanie przeprowadzono na podstawie kwestionariusza ankiety przesłanego do 83 ośrodków pomocy społecznej. Zwrot wypełnionych ankiet uzyskano z 62 ops-ów (74,7%). Przeprowadzone badanie miało charakter ilościowy, co pozwoliło na przedstawienie uzyskanych wyników w postaci liczbowej i procentowej. Ankieta zawierała pytania dotyczące 11 obszarów tematycznych takich jak: I. Sytuacja bytowa osób starszych. II. Zdrowie i sprawność fizyczna. III. Usługi związane z opieką, pomocą w podstawowych czynnościach życiowych. IV. Opieka długoterminowa i hospicyjna. V. Pomoc instytucjonalna. VI. Wsparcie psychologiczne, sytuacje kryzysowe. VII. Poczucie bezpieczeństwa. VIII. Rekreacja, rozwój zainteresowań. IX. Wzmacnianie potencjału osób starszych w celu rozwoju osobowego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia. 5

X. Wykorzystanie potencjału oraz doświadczenia osób starszych w życiu społeczności, integracja społeczna i międzypokoleniowa. XI. Wzmacnianie potencjału otoczenia ludzi starych służącego rozwojowi osobowemu, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia Wyniki badania I. Sytuacja bytowa osób starszych 1.1. System pensjonatowy Z analizy materiału badawczego, który uzyskano z 62 ośrodków pomocy społecznej z terenu województwa lubuskiego można stwierdzić, że komercyjne domy opieki nad osobami starszymi są zjawiskiem jeszcze mało spotykanym. Powyższa analiza wskazuje, że tylko w dwóch gminach województwa lubuskiego istnieją takie domy, w których zamieszkuje od 20 do 50 pensjonariuszy, z czego pierwszy prowadzony jest przez podmiot publiczny a drugi przez podmiot niepubliczny. Natomiast potrzebę tworzenia prywatnych domów dla osób starszych deklarują 22 gminy, pozostałe gminy albo nie są zainteresowane powstaniem tego typu instytucji albo nie mają wystarczającej wiedzy czy osoby starsze zamieszkujące teren danej gminy skorzystałyby z tego typu usług. 1.2. Mieszkania chronione Pomimo, iż prowadzenie mieszkań chronionych należy do zadań własnych gminy to jedynie 2 gminy z 62, które brały udział w badaniu wskazały, że na terenie ich gminy są prowadzone mieszkania chronione prowadzone przez podmioty publiczne. Jednak w 22 gminach istnieje potrzeba tworzenia tego typu lokali, natomiast 12 gmin nie jest zaineresowana tworzeniem mieszkań chronionych a pozostałe 28 gmin nie potrafiło określić czy istnieje taka potrzeba. Gminy, które deklarowały posiadanie na swoim terenie mieszkań chronionych, również świadczą o dalszej potrzebie prowadzenia takich mieszkań. 1.3. Dostarczanie posiłków dla domów dla osób starszych 6

Na pytanie: Czy są prowadzone są takie działania?, 29 gmin udzieliło odpowiedzi: TAK, natomiast w 39 gminach nie są prowadzone takie działania. W 18 gminach korzysta z takiej usługi do 20 osób, w 4 gminach od 20 do 50 osób, w jednej gminie powyżej 100 osób, natomiast 38 gmin udzieliło odpowiedzi TRUDNO. W 19 gminach realizatorem tej usługi są podmioty publiczne, natomiast w 4 gminach zadanie to realizują podmioty prywatne, a w 1 przypadku realizatorem jest organizacja pozarządowa. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba prowadzenia takich działań?, 36 gmin z 62 biorących udział w badaniu odpowiedziało: TAK, 11 gmin udzieliło odpowiedzi: NIE, 8 gminom TRUDNO, oraz 8 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. 1.4. Dopłaty do posiłków w jadłodajniach, barach dla osób starszych Na pytanie: Czy są realizowane takie działania?, TAK odpowiedziało 21 gmin, natomiast odpowiedź: NIE udzieliło 41 gmin. W 11 gminach korzysta z takich możliwości do 20 osób, w 4 gminach od 20 do 50 osób, 2 gminy udzielają dopłat do posiłków dla od 50 do 100 osób, natomiast 3 gminy udzielają dopłat powyżej 100 osobom. Odpowiedź: TRUDNO udzieliły 2 gminy, a 40 gmin w ogóle nie udzieliło odpowiedzi. W 15 gminach zadanie to realizują podmioty publiczne, w 2 gminach zadanie to realizowane jest przez podmiot prywatny, natomiast w 3 gminach zadanie to realizują organizacje pozarządowe. Pozostałe gminy udzielały odpowiedzi: TRUDNO, bądź w ogóle nie udzieliły odpowiedzi. Na pytanie: Czy istniej potrzeba realizacji tych działań?, 30 gmin odpowiedziało: TAK, w przypadku 7 gmin odpowiedź brzmiała: NIE, 12 gmin udzieliło odpowiedzi: TRUDNO, natomiast 7 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. Analiza zebranego materiału wskazuje, że w obszarze sytuacji bytowej osób starszych najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie: dostarczania posiłków do domów dla osób starszych 23 gminy, dopłaty do posiłków w jadłodajniach, barach dla osób starszych 21 gmin, rehabilitacji dla osób starszych 25 gmin. 7

Powyższe działania obejmują swoim zasięgiem największa liczbę odbiorców. Realizatorem usług w obszarze sytuacji bytowej seniorów są przede wszystkim podmioty publiczne. Mniejszy w tym zakresie jest udział podmiotów niepublicznych i organizacji pozarządowych. Gminy biorące udział w badaniu w przeważającej większości wskazały potrzebę realizacji takich działań jak: dostarczanie posiłków do domów dla osób starszych 30 gmin, dopłat do posiłków w jadłodajniach, barach dla osób starszych 30 gmin, rehabilitacji dla osób starszych 47 gmin, zajęć podnoszących sprawność fizyczną (np. gimnastyka, pływanie) 41 gmin Ponad połowa ankietowanych gmin nie realizuje w obszarze sytuacji bytowej osób starszych żadnych działań. Wykres nr 1. Liczba gmin realizująca działania w obszarze sytuacji bytowej oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 11 22 57 59 System pensjonatowy Mieszkania chronione Dostarczanie posiłków do domów dla osób starszych Liczba gmin realizująca działania 36 39 30 21 Dopłaty do posiłków w jadłodajniach, barach dla osób starszych Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań II. Zdrowie i sprawność fizyczna 2.1. Rehabilitacja dla osób starszych W obszarze zdrowie i sprawność fizyczna osób starszych, odpowiedzi udzielone przez ośrodki pomocy społecznej rozkładały się w następujący sposób: W kwestii prowadzenia rehabilitacji dla seniorów, na pytanie: Czy prowadzone są działania?, 40,3% gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 50% negatywnej, a prawie 11% respondentów nie posiadało wiedzy dot. prowadzenia rehabilitacji dla seniorów. 8

W 7 gminach, które przystąpiły do badania z działań rehabilitacyjnych korzysta do 20 seniorów, w 4 - od 20 do 50 osób, w 2 - od 50 do 100 osób, w 5 - liczbę odbiorców szacuje się na ponad 100 osób. Dziewięć ośrodków pomocy społecznej nie potrafiło wskazać przybliżonej liczby beneficjentów działań w zakresie rehabilitacji, natomiast 35 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. Realizatorami tych działań są przede wszystkim podmioty publiczne. Piętnaście gmin wskazało na podmioty publiczne jako prowadzące działania z w/w obszaru, 10 gmin wskazało sektor prywatny, natomiast organizacje pozarządowe są realizatorami działań w zakresie rehabilitacji w 3 gminach. Spośród gmin biorących udział w badaniu 75% dostrzega potrzebę świadczenia w/w usług, 6,4% respondentów nie dostrzega potrzeby inicjacji tego typu działań, a prawie 21% respondentów nie potrafi zweryfikować potrzeb środowiska lokalnego w zakresie zapotrzebowania na rehabilitację dedykowaną seniorom. 2.2. Zajęcia podnoszące sprawność fizyczną (np.: zajęcia gimnastyczne, pływanie) Na pytanie: Czy są realizowane takie działania?, 18 gmin udzieliło odpowiedzi: TAK, w 39 gminach takie działania nie są realizowane, natomiast 5 gmin nie posiada na ten temat wiedzy. W 7 gminach z tego typu usług korzysta poniżej 20 osób, w 6 gminach od 20 do 50 osób, jednej gminie od 50 do 100 osób, w 5 liczbę odbiorców szacuje się na ponad 100 osób. W trzech gminach nie wskazano liczby beneficjentów tego typu działań. W 10 gminach zajęcia podnoszące sprawność fizyczną realizowana jest przez instytucje publiczne, w 5 gminach przez instytucje prywatne, natomiast w 9 gminach zadania te realizują organizacje pozarządowe. Dla 41 gmin, biorących udział w badaniu dostrzega potrzebę organizowania tego typu zajęć, 4 gminy nie zauważają takiej potrzeby, a 9 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować potrzeb środowiska lokalnego w w/w obszarze. Analiza zebranego materiału wskazuje, że w obszarze zdrowia i sprawności fizycznej najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie rehabilitacji dla osób starszych. Działanie to obejmuje swoim zasięgiem największą liczbę odbiorców. Realizatorami usług w obszarze zdrowia i sprawności fizycznej są przede wszystkim podmioty publiczne, w mniejszej ilości podmioty prywatne oraz w niewielkim procencie organizacje pozarządowe. 9

Zdecydowana większość gmin wskazała, że istnieje potrzeba realizacji dotyczących zdrowia i sprawności fizycznej. Gminy dodatkowo w ankietach zaznaczały, że w ramach działania Uniwersytetów Trzeciego Wieku organizowane są również usługi rehabilitacyjne, w szczególności związane z masażami. Wykres nr 2. Liczba gmin realizująca działania w obszarze zdrowia i sprawności ruchowej oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 47 41 25 18 Rehabilitacja dla osób starszych Zajęcia podnoszące sprawność fizyczną Liczba gmin realizująca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań III. Usługi związane z opieką, pomocą w podstawowych czynnościach życiowych 3.1. Pomoc w pielęgnacji (higiena osobista) Na pytanie: Czy prowadzone są działania? dotyczące tej sfery usług 54 gminy (87%) odpowiedziało TAK, natomiast 8 gmin odpowiedziało: NIE. W 35 gminach, które prowadzą działania w tym obszarze, z usług korzysta poniżej 20 osób, w 11 - od 20 do 50 osób, w 4 - od 50 do 100 osób, a w 2 gminach - powyżej 100 osób. Trzy gminy nie potrafiły wskazać liczby beneficjentów tego typu usług. W 48 jednostkach realizatorem działań są podmioty publiczne, w 10 - podmioty prywatne, a w 4 - organizacje pozarządowe. Pozostałe gminy nie wskazały podmiotów realizujących takie usługi. Spośród gmin biorących udział w badaniu 89% gmin dostrzega potrzebę świadczenia w/w usługi na rzecz osób starszych. 10

3.2. Pranie Na pytanie: Czy prowadzone są działania?, dotyczące tej sfery usług 44 gmin odpowiedziało: TAK, 15 - NIE, a 3 gminy TRUDNO. W 29 gminach, które prowadzą działania w tym obszarze, z usług pralniczych korzysta poniżej 20 osób, w 8 - od 20 do 50 osób, w 5 - od 50 do 100 osób, a w jednej powyżej 100 osób. W 36 gminach realizatorem tej usługi są podmioty publiczne, w 6 podmioty prywatne i w 4 - organizacje pozarządowe. W grupie 62 gmin, które udzieliły odpowiedzi 48 uważa, że istnieje potrzeba jej realizowania, 2 gminy nie widzą takiej potrzeby, natomiast 6 gmin udzieliło odpowiedzi: TRUDNO. W grupie 15 gmin, które udzieliły odpowiedzi, że nie prowadzą takiej działalności 4 wskazały potrzebę realizacji takich usług. 3.3. Sprzątanie Na pytanie: Czy prowadzone są działania?, dotyczące tej sfery usług 50 gmin odpowiedziało TAK, 11 - NIE, a jedna gmina odpowiedziała: TRUDNO. W 29 gminach, które prowadzą działania w tym obszarze, z usługi sprzątanie korzysta poniżej 20 osób, w 10 - od 20 do 50 osób, w 4 - od 50 do 100 osób, a w 2 gminach powyżej 100 osób. W 39 gminach realizatorem usługi są podmioty publiczne, w 7 gminach podmioty prywatne, w 6 - organizacje pozarządowe. W grupie 50 gmin, które prowadzą opisywaną usługę, 50 uważa, że istnieje potrzeba jej realizowania, jedna gmina odpowiedziała: NIE. 4 gminy na pytanie, czy istnieje potrzeba prowadzenia tej usługi odpowiedziały: TRUDNO. Pozostałe 7 gmin nie wskazały żadnej odpowiedzi. 3.4. Dowożenie posiłków Na pytanie: Czy prowadzone są działania dotyczące tej sfery usług? 27 gmin odpowiedziało TAK, 34 - NIE, jedna gmina odpowiedziała: TRUDNO. W 18 gminach, w których dowozi się posiłki do osób starszych, z usługi korzysta poniżej 20 osób, w 7 - od 20, natomiast w jednej powyżej 100 osób. W 21 gminach realizatorem usługi są podmioty publiczne, w 6 - podmioty prywatne i w 2 - organizacje pozarządowe. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba prowadzenia tych działań? 37 gmin odpowiedziało TAK, 8 odpowiedziało NIE, a 10 TRUDNO. 37 gmin uważa, że istnieje potrzeba jej realizowania, 8 uważa, ze nie ma takiej potrzeby. Odpowiedź: TRUDNO udzieliło 10 gmin, natomiast 7 - nie wskazało żadnej odpowiedzi. 11

Podsumowanie PODSUMOWANIE Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze usług związanych z opieką i pomocą w podstawowych czynnościach życiowych, najwięcej działań w gminach, które brały udział w badaniu prowadzi się w zakresie: pomocy w pielęgnacji (higiena osobista) 54 gminy, prania 44 gminy, sprzątania 50 gmin Mniej gmin, bo tylko 27 realizuje usługę dotyczącą dowożenia posiłków. Większość gmin obejmuje swoim zasięgiem grupy maksymalnie 20 osobowe. Zadania te głównie realizowane są przez podmioty publiczne. Przeważająca większość gmin wskazała wszystkie ww. usługi tym obszarze jako te, które należy kontynuować lub rozpocząć ich realizację. Wykres nr 3. Liczba gmin realizująca działania w obszarze usług związanych z opieką i pomocą w podstawowych czynnościach życiowych oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 60 50 40 30 20 10 0 54 55 44 48 50 50 37 27 Pomoc w pielęgnacji Pranie Sprzątanie Dowożenie posiłków Liczba gmin realizująca działanie Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań IV. Opieka długoterminowa i hospicyjna 4.1. Hospicja stacjonarne dla osób starszych (lub z miejscami dla osób starszych) W kwestii opieki hospicyjnej dla osób starszych, na pytanie, Czy prowadzone są działania?, 7 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, zaś 55 gmin negatywnej. 12

Jedna gmina zadeklarowała, że z w/w usług korzysta grupa do 20 osób, w 2 gminach z w/w usługi korzysta od 20 do 50 osób. Pozostałym 59 gminom trudno było odpowiedzieć na zadane w ankiecie pytanie, bądź w ogóle ni udzielono odpowiedzi dot. liczby odbiorców. Podmioty publiczne realizują w/w usługi w 2 gminach, podmioty prywatne w jednej gminie, a organizacje pozarządowe w 2 jednostkach. W pytaniu dotyczącym zapotrzebowania środowiska lokalnego na tego typu usługi, 42% ankietowanych udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 19% negatywnej, a 35,4% respondentów nie udzieliło jednoznacznej odpowiedzi na pytanie dotyczące zapotrzebowania środowiska lokalnego na takie usługi. 4.2. Hospicja domowe dla osób starszych Spośród gmin biorących udział w badaniu, niespełna 18% prowadzi hospicja domowe dla osób starszych. Na terenie 79% gmin nie prowadzi się tego typu usług. Sześć gmin wskazało, że z tego rodzaju usług korzysta grupa do 20 osób, w 2 ankietowanych gminach odbiorcami tego rodzaju usług jest od 20 do 50 osób. Hospicja domowe dla osób starszych prowadzone są głównie przez podmioty publiczne (5 gmin), podmioty prywatne świadczą w/w usługi w 3 gminach, również w 3 gminach te same usługi prowadzone są przez organizacje pozarządowe. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 53% ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, prawie 10% przeczącej, a 19 % respondentów nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na w/w usługi. Prawie wszystkie gminy, na terenie których prowadzone są hospicja domowe dla osób starszych, zadeklarowały potrzebę kontynuacji działań. 4.3. Zakłady opiekuńczo lecznicze Wśród 62 gmin biorących udział w badaniu, na terenie 16 gmin prowadzone są zakłady opiekuńczo lecznicze. Na terenie 45 gmin (72%) nie prowadzi się tego typu działalności. Pięć gmin wskazało, że z tego rodzaju usług korzysta grupa do 20 osób, w 6 gminach od 20 do 50 osób, w 3 od 50 do 100 osób oraz jedna gmina wskazała, że beneficjentami takich usług jest powyżej 100 osób. Pozostałe 13

3 gminy, na których terenie prowadzone są ZOL nie potrafiły określić liczby osób korzystających z tego typu usług. W 11 gminach świadczenia te realizowane są przez podmioty publiczne, w 2 gminach przez podmioty prywatne, natomiast pozostałe gminy nie potrafiły wskazać podmiotu prowadzącego tego typu placówkę. 59% respondentów wskazało na potrzebę prowadzenia zakładów, 11% uznało, że na terenie gminy nie ma potrzeby uruchamiania w/w usług, zaś 29% udzieliło odpowiedzi trudno powiedzieć, bądź wstrzymało się od udzielenia odpowiedzi. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze prowadzenia opieki długoterminowej i hospicyjnej, najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu dotyczy prowadzenia zakładów opiekuńczo leczniczych 16 gmin. Działania dot. prowadzenia hospicjów stacjonarnych dotyczy 7 gmin oraz hospicjów domowych 11 gmin. Odbiorcami tych działań są w większości grupy do 20 osób. Realizatorem tych działań jest w większości sektor publiczny. Instytucje prywatne i organizacje pozarządowe realizują powyższe działania w znacznie mniejszym stopniu. Przeważająca większość gmin wskazała potrzebę realizacji powyższych działań na rzecz osób starszych. Wykres nr 4. Liczba gmin realizująca działania w obszarze prowadzenia opieki długoterminowej oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 14

0% 20% 40% 60% 80% Diagnoza sytuacji osób starszych w gminach na terenie województwa lubuskiego Zakłady opiekuńczo - lecznicze Hospicja domowe dla osób starszych Hospicja stacjonarne dla osób starszych 7 16 11 28 37 33 100% Liczba gmin realizująca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań V. Pomoc instytucjonalna 5.1. Domy pomocy społecznej dla osób starszych Spośród 62 gmin biorących udział w badaniu, 19 wskazało, ze na ich terenie są prowadzone domy pomocy społecznej dla osób starszych, natomiast 42 gminy wskazały odpowiedź: NIE W 9 gminach, w których prowadzi się domy pomocy społecznej dla osób starszych, z usługi tej korzysta poniżej 20 osób, w 3 - od 20 do 50 osób, w kolejnych 3 od 50 do 100 osób, natomiast w 4 gminach powyżej 100 osób. W 17 gminach realizatorem usługi są podmioty publiczne, w 2 - podmioty prywatne. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 32 gminy odpowiedziało TAK, 14 - NIE, 8 gmin odpowiedziało: TRUDNO a kolejne 8 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. 5.2. Domy dziennego pobytu dla osób starszych Wśród gmin biorących udział w badaniu (62 gminy), na terenie 8 funkcjonują Domy dziennego pobytu dla osób starszych, nie funkcjonują natomiast takie instytucje aż w 53 gminach (85%), a jedna gmina wskazała odpowiedź: TRUDNO. W 2 gminach, w których prowadzi się tego typu usługi, korzysta poniżej 20 osób, w 5 gminach od 20-50, natomiast w jednej gminie od 50 do 100 osób. W 8 gminach, na terenie których funkcjonują Domy dziennego pobytu dla osób starszych są tylko prowadzone przez podmioty publiczne. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 39 gminy odpowiedziało TAK, 7 - NIE, kolejne 7 gmin odpowiedziało: TRUDNO a 9 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. 15

5.3. Ośrodki wsparcia dla osób starszych Na pytanie: Czy działania są realizowane w tej sferze usług?, 7 gmin odpowiedziało TAK, 54 - NIE, a jedna gmina odpowiedziała: TRUDNO. W jednej gminie, w której prowadzi się ośrodki wsparcia dla osób starszych, z tej formy usługi korzysta poniżej 20 osób, w 4 - od 20 do 50 osób, w jednej - od 50 do 100 osób. W 6 gminach realizatorami usług są podmioty publiczne, natomiast jedna gmina na pytanie: Kto prowadzi tą formę wsparcia?, odpowiedziała: TRUDNO. Spośród gmin biorących udział w badaniu - 39 odpowiedziało, że istnieje potrzeba realizacji takich działań, 6 gmin stwierdziło NIE, natomiast 9 odpowiedziało: TRUDNO. 5.4. Środowiskowe domy samopomocy dla osób starszych z zaburzeniami psychicznymi Na pytanie: Czy działania są realizowane w tej sferze usług?, 12 gmin odpowiedziało TAK, natomiast 48 odpowiedziało NIE. W 7 gminach, w których prowadzi się środowiskowe domy samopomocy dla osób starszych, z tej formy usługi korzysta poniżej 20 osób, a w 3 - od 20 do 50 osób. Trzy gminy udzieliły odpowiedzi: TRUDNO, natomiast 48 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. W 8 gminach realizatorami usług są podmioty publiczne, a w 3 gminach organizacje pozarządowe. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tego typu działań?, 29 gmin odpowiedziało TAK, 9 - NIE, 20 odpowiedziało: TRUDNO, natomiast 9 gmin nie udzieliło żadnej odpowiedzi. 5.5. Warsztaty terapii zajęciowej Na pytanie: Czy działania w tej sferze usług są realizowane?, 5 gmin odpowiedziało TAK, 45 odpowiedziało NIE, a jedna - TRUDNO. W jednej gminie, w której prowadzi się warsztaty terapii zajęciowej dla osób starszych, z tej formy usługi korzysta poniżej 20 osób, w kolejnej jednej od 20 do 50 osób, również w jednej od 50 do 100 osób. Trzy gminy odpowiedziały: TRUDNO. W 3 gminach realizatorami tej usługi są podmioty publiczne, w jednej podmiot prywatny a w 2 - organizacje pozarządowe. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tego typu działań?, 24 gminy odpowiedziały TAK, 9 odpowiedziało: NIE, a 20 TRUDNO. 16

Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze pomocy instytucjonalnej najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie prowadzenia: domów pomocy społecznej 30% gmin biorących udział w badaniu, środowiskowych domów samopomocy dla osób starszych z zaburzeniami psychicznymi 19% gmin. Powyższe działanie obejmuje jednocześnie swoim zasięgiem największą liczbę odbiorców. Najmniej usług dla seniorów oferuje się w zakresie prowadzenia: domów dziennego pobytu dla osób starszych, ośrodków wsparcia dla osób starszych, warsztatów terapii zajęciowej dla osób starszych. Realizatorami usług w obszarze pomocy instytucjonalnej są przede wszystkim podmioty publiczne, niewielki jest udział podmiotów prywatnych oraz organizacji pozarządowych. Ponad 40 gmin wskazało na potrzebę realizacji takich działań jak: domy pomocy społecznej dla osób starszych, domy dziennego pobytu dla osób starszych, ośrodki wsparcia dla osób starszych Wykres nr 5. Liczba gmin realizująca działania w obszarze pomocy instytucjonalnej oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 19 32 Domy pomocy społecznej dla osób starszych 8 7 Domy dziennego pobytu dla osób starszych 39 39 Ośrodki wsparcia dla osób starszych 12 29 Środowiskowe domy samopomocy 5 24 Warsztaty terapi zajęciowej dla osób starszych Liczba gmin realizująca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań VI. Wsparcie psychologiczne, sytuacje kryzysowe 6.1. Terapia zajęciowa dla osób starszych 17

Wśród gmin biorących udział w badaniu, jedynie w 8 jest organizowana terapia zajęciowa dla osób starszych. W 2 gminach odbiorcami tych działań jest poniżej 20 osób, w 3 od 20 do 50 osób, w jednej od 50 do 100 osób, natomiast uczestnikami tych zajęć w 2 gminach jest powyżej 100 osób. W 6 gminach realizatorem powyższych działań jest sektor publiczny a w 2 gminach terapię prowadzą organizacje pozarządowe. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tego typu działań?, 30 gmin odpowiedziało TAK, 6 gmin stwierdziło, że NIE, natomiast 18 gmin udzieliło odpowiedzi TRUDNO. 6.2. Pomoc psychologa (np. wizyty w domu, wyznaczone miejsce i czas spotkań z psychologiem) W kwestii świadczenia usług pomocy psychologicznej na pytanie dotyczące istnienia tego typu przedsięwzięć 15 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi TAK, 46 - NIE przeczącej, a jeden ośrodek nie posiadał wiedzy na ten temat. W 10 gminach, w których prowadzi się takie działania grupa odbiorców liczy do 20 osób, w 3 liczba odbiorców wynosi od 20 do 50 osób. Dwie gminy spośród tych, które stwierdziły, że na ich terenie jest prowadzona pomoc psychologiczna nie potrafiły jednoznacznie oszacować liczby odbiorców działań. W 12 gminach realizatorami w/w działań są podmioty publiczne, a w 3 - podmioty prywatne. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 37 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, a 17 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na te działania. 6.3. Poradnictwo służące przygotowaniu osób starszych do życia z chorobą i/lub niesprawnością W kwestii prowadzenia pośrednictwa służącego przygotowaniu osób starszych do życia z chorobą, na pytanie dotyczące istnienia tego typu przedsięwzięć 10 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 47 odpowiedziało NIE, natomiast 4 ośrodki nie posiadały wiedzy na ten temat. W 4 gminach, w których prowadzi się takie działania, grupa odbiorców liczy do 20 osób, w jednej od 20 do 50 osób, w 2 gminach od 50 do 100 osób, również w jednej gminie liczba odbiorców przekracza 100 osób. Dwie gmin nie potrafiły jednoznacznie oszacować liczby odbiorców działań. W 6 gminach realizatorami w/w działań są podmioty publiczne, w 3 organizacje pozarządowe. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 23 gminy udzieliły odpowiedzi pozytywnej, 3 negatywnej, a 25 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na w/w działania, natomiast 10 nie udzieliła żadnej odpowiedzi. 18

6.4. Poradnictwo i pomoc dla osób starszych uzależnionych od alkoholu, narkotyków oraz członków ich rodzin (zespół współuzależnienia) Spośród gmin, które wzięły udział w badaniu, na pytanie: Czy istniej potrzeba prowadzenia działań?, 36 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 25 negatywnej, a jedna gmina nie potrafiła udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Rozkład odpowiedzi wskazuje, że z usług poradnictwa w 14 gminach korzysta poniżej 20 osób, w 6 liczba beneficjentów waha się od 20 do 50, w przypadku jednej jednostki od 50 do 100, również w jednej gminie wskazano, że liczba odbiorców działań wynosi ponad 100 osób. 8 gmin nie potrafiło wskazać przybliżonej liczby beneficjentów. Poradnictwo prowadzone jest głównie w 29 przypadkach przez podmioty publiczne, w 4 przez sektor prywatny, również w 4 przez organizacje pozarządowe. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań? 40 z 62 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 2 przeczącej, a 13 gmin nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować potrzeb środowiska lokalnego na w/w usługi. 6.5. Uruchomienie w ramach tzw. Niebieskiej Linii punktu informacyjno zgłoszeniowego o nadużyciach i przemocy wobec osób starszych W kwestii uruchomienia punktów informacyjno-zgłoszeniowych, na pytanie dotyczące istnienia takich placówek 14 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 45 gminy udzieliło odpowiedzi przeczącej, natomiast 2 ośrodki nie posiadały wiedzy na ten temat. Analiza ankiet wskazuje, że w 7 gminach liczbę odbiorców oszacowano na poniżej 20 osób, a w jednej przybliżona liczba beneficjentów wynosiła powyżej 100 osób, natomiast 5 gmin nie potrafiła oszacować liczby osób korzystających z tego typu działań. Punkty informacyjno-zgłoszeniowe prowadzone są przez podmioty publiczne w 11 przypadkach, pozostałe 4 gminy nie posiadają na ten temat wiedzy. Podmioty prywatne ani organizacje pozarządowe nie wykazują aktywności w w/w obszarze. Spośród gmin, które brały udział w badaniu, 28 wskazało na potrzebę prowadzenia punktów informacyjno-zgłoszeniowych, 5 uznało, że na terenie gminy nie ma potrzeby uruchamiania w/w usług, natomiast 20 ośrodków udzieliło odpowiedzi TRUDNO. 6.6. Grupy wsparcia dla osób starszych doświadczających przemocy W kwestii grup wsparcia dla osób starszych doświadczających przemocy, na pytanie: Czy prowadzone są działania?, w tym obszarze, 55 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi negatywnej, a tylko 6 pozytywnej. W 2 gminach, w których prowadzone są takie działania, liczba odbiorców wynosi poniżej 20 osób, natomiast w jednej od 20 do 50 osób. Trzech respondentów nie potrafiło 19

jednoznacznie zweryfikować liczby odbiorców. Realizatorami usług są podmioty publiczne w 3 przypadkach, a w jednym przypadku podmiot prywatny. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 24 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 5 negatywnej, natomiast 21 ośrodków nie posiadało wiedzy dot. zapotrzebowania na uruchomienie grup wsparcia dla seniorów, którzy są ofiarami przemocy. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze wsparcia psychologicznego najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie: poradnictwa i pomocy dla osób starszych uzależnionych od alkoholu, narkotyków oraz członków ich rodzin 36 gmin, pomocy psychologa, np. wizyty w domu, wyznaczone miejsce i czas spotkań 15 gmin, uruchomienia w ramach tzw. Niebieskiej Linii punktu informacyjno zgłoszeniowego o nadużyciach i przemocy wobec osób starszych 14 gmin Działania obejmują jednocześnie swoim zasięgiem największą liczbę odbiorców. Najmniej usług prowadzi się w zakresie: poradnictwa służącego przygotowaniu osób starszych do życia z chorobą/niesprawnością 46 gmin, terapii zajęciowej dla osób starszych - 8 gmin, grup wsparcia dla osób starszych doświadczających przemocy 6 gmin Najwięcej gmin wskazało potrzebę realizacji działań w zakresie: poradnictwa i pomocy dla osób starszych uzależnionych od alkoholu, narkotyków oraz członków ich rodzin 40 gmin, pomocy psychologa, np. wizyty w domu, wyznaczone miejsce i czas spotkań 37 gmin, uruchomienia w ramach tzw. Niebieskiej Linii punktu informacyjno zgłoszeniowego o nadużyciach i przemocy wobec osób starszych 28 gmin. Wykres nr 6. Liczba gmin realizująca działania w obszarze wsparcia psychologicznego oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 20

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 8 30 Terapia zajęciowa dla osób starszych 15 37 10 23 Pomoc psychologa w Poradnictwo służące domu lub wyznaczonym przygotowaniu do życia miejscu z chorobą/niesprawnością 36 40 Poradnictwo i pomoc w zakresie uzależnień 14 28 Punkt informacyjno - zgłoszeniowy w ramach tzw. Niebieskiej Linii 6 24 Grupy wsparcia dla osób starszych doznających przemocy Liczba gmin realizująca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań VII. Poczucie bezpieczeństwa 7.1. Usuwanie barier w otoczeniu fizycznym, w tym w mieszkaniu osób starszych służące bezpieczeństwu, utrzymaniu samodzielności życiowej seniorów (wspomaganie orientacji w otoczeniu) Na pytanie: Czy działania są realizowane w tej sferze usług?, 28 gmin odpowiedziało TAK, 54 - NIE, a 20 gmin odpowiedziało TRUDNO. W 20 gminach, w których prowadzi się opisywaną usługę, korzysta z niej poniżej 20 osób, w 2 - od 20 do 50 osób i w dwóch korzysta z tej usługi od 50 do 100 osób. W 28 gminach realizatorem tej usługi są podmioty publiczne, w 5 podmioty prywatne i w 3 - organizacje pozarządowe. Na pytanie, Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 66 gmin odpowiedziało TAK, 6 - NIE, a 30 gmin - TRUDNO. Wszystkie 28 gmin, które prowadzą opisywaną usługę uważa, że istnieje taka potrzeba. W grupie 54 gmin, które nie prowadzą usługi, 28 uważa, że istnieje taka potrzeba, 6, że nie istnieje taka potrzeba, a 20, że TRUDNO. 7.2. Porady prawne dla osób starszych z zakresu prawa spadkowego, etc. Na pytanie: Czy działania są realizowane w sferze porad prawnych dla osób starszych, 26 gmin odpowiedziało TAK, 30 - NIE, a 6 - TRUDNO. W 12 gminach, w których prowadzi się porady prawne dla osób starszych, z usługi korzysta poniżej 20 osób, w 3 - korzysta od 20 do 50 osób, a w jednej gminie od 50 do 100 osób, natomiast 8 gmin odpowiedziało TRUDNO. W 19 gminach realizatorami usług są podmioty publiczne, w jednej - podmioty prywatne i w 8 - organizacje pozarządowe. 21

Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 44 gminy odpowiedziały TAK, 3 - NIE, a 7 - TRUDNO. Z analizy materiału badawczego wynika, że w obszarze poczucia bezpieczeństwa najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie porad prawnych dla osób starszych z zakresu prawa spadkowego, rodzinnego, etc. 26 gmin. Nieco mniej gmin realizuje działania z zakresu usuwania barier w otoczeniu fizycznym, w mieszkaniu osób starszych, służące bezpieczeństwu i utrzymaniu samodzielności życiowej seniorów 20 gmin. Powyższe działania obejmują swoim zasięgiem najczęściej grupy liczące do 20 osób. Realizatorami ww. usług sa w przeważającej większości podmioty publiczne. Organizacje pozarządowe oraz sektor prywatny mają znacznie mniejszy udział w realizacji takich usług. Ponad połowa badanych gmin wskazała potrzebę realizacji powyższych działań: porady prawne dla osób starszych z zakresu prawa spadkowego, rodzinnego, etc. 44 gminy, usuwanie barier w otoczeniu fizycznym, w mieszkaniu osób starszych, służące bezpieczeństwu i utrzymaniu samodzielności życiowej seniorów 34 gminy. Wykres nr 7. Liczba gmin realizująca działania w obszarze poczucia bezpieczeństwa oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 22

50 40 30 20 10 20 34 26 44 0 Usuwanie barier w otoczeniu fizycznym Porady prawne dla osób starszych z zakresu prawa, rodzinnego, spadkowego Liczba gmin realizująca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań VIII. Rekreacja, rozwój zainteresowań 8.1. Udostępnienie osobom starszym obiektów rekreacyjno sportowych na preferencyjnych warunkach W obszarze działań mających na celu udostępnienie osobom starszym obiektów rekreacyjnosportowych, w pytaniu: Czy realizowane są takie działania?, odpowiedzi rozkładały się w sposób następujący: Spośród wszystkich gmin biorących udział w badaniu, 22 respondentów udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 33 wskazało, że na ich terenie nie udostępnia się seniorom obiektów rekreacyjno-sportowych na preferencyjnych warunkach, 9 nie posiadało wiedzy na ten temat. Spośród jednostek, na terenie których prowadzi się w/w działania 5 gmin wskazało, że z tego rodzaju usług korzysta poniżej 20 mieszkańców, w 7 gminach odbiorcami działań jest od 20 do 50 osób, w jednej od 50 do 100 osób, w 4 liczba odbiorców wynosi ponad 101 osób. Pięć ośrodków nie potrafiło oszacować liczby beneficjentów. Realizatorami działań są głównie podmioty publiczne (wskazane przez 16 gmin), organizacje pozarządowe (wskazane przez 6 gmin), podmioty prywatne prowadzą działania w 2 gminach. Spośród wszystkich gmin biorących udział w badaniu, 33 respondentów wskazuje na potrzebę realizacji takich usług na rzecz seniorów, 7 gmin na pytanie: dot. potrzeby prowadzenia w/w działań udziela odpowiedzi negatywnej, a 16 respondentów odpowiedziało TRUDNO. 8.2. Zajęcia artystyczne (np. malarskie, teatralne, muzyczne, poetyckie) 23

W kwestii zajęć artystycznych dla seniorów, na pytanie: Czy realizowane są takie działania?, 38 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 19 negatywnej natomiast 9 ośrodków nie ma wiedzy dot. świadczenia w/w usług. W 13 gminach, z w/w działań korzysta poniżej 20 osób, w 14 gminach liczba odbiorców waha się od 20 do 50 seniorów, w 4 wynosi powyżej 100 odbiorców, natomiast 5 gmin nie potrafiło jednoznacznie określić liczby odbiorców tej usługi. Realizatorami działań jest 25 podmiotów publicznych, 1 prywatny i 13 organizacji pozarządowych. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż 42 ankietowanych gmin wskazuje na potrzebę realizacji działań w zakresie zajęć artystycznych dla seniorów, jedynie 4 z ankietowanych ośrodków nie widzi potrzeby inicjacji tego typu działań. 10 gmin jednoznacznie nie określiły potrzeby realizacji takich działań. 8.3. Zajęcia ruchowe (np. taniec, gimnastyka relaksacyjna, nordic walking) W kwestii prowadzenia zajęć ruchowych dla seniorów na pytanie: Czy realizowane są tego typu działania?, 29 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 28 negatywnej, 5 ośrodków nie ma wiedzy dot. świadczenia w/w usług na rzecz seniorów. W 5 gminach z takich działań korzysta poniżej 20 osób, w 14 liczba odbiorców waha się od 20 do 50 seniorów, na terenie 3 gmin powyżej 100 odbiorców. 7 gmin nie potrafiło jednoznacznie określić liczby odbiorców w/w usługi. Realizatorami zajęć są podmioty publiczne - 16 oraz organizacje pozarządowe -15. Podmioty prywatne realizują takie zajęcia w 2 gminach. Wśród gmin, które wzięły udział w badaniu, 40 deklaruje potrzebę prowadzenia tego typu działań na rzecz seniorów, 2 udzieliły odpowiedzi negatywnej, a 16 gmin nie potrafiło jednoznacznie określić potrzeb seniorów w zakresie uczestnictwa w zajęciach ruchowych. 8.4. Zajęcia językowe W obszarze prowadzenia zajęć językowych dedykowanych dla seniorów, na pytanie: Czy działania są realizowane?, 18 z gmin, które wzięły udział, w badaniu udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 37 negatywnej, a 7 gmin nie miało wiedzy dot. prowadzenia takich zajęć. Spośród gmin, na terenie, których świadczone są te usługi, w 6 notuje się poniżej 20 odbiorców działań, w 7 liczba beneficjentów waha się w przedziale od 20 do 50, a w 2 od 50 do 100 osób. Realizatorami tych usług są organizacje pozarządowe - 10, podmioty publiczne - 8 i podmioty prywatne - 2. Na pytanie dotyczące potrzeby realizacji takich zajęć dla seniorów, 24 ośrodki udzieliły odpowiedzi pozytywnej, 8 negatywnej, 24 nie zweryfikowało potrzeb. 8.5. Zajęcia komputerowe 24

Spośród gmin biorących udział w badaniu, na pytanie dotyczące realizacji zajęć komputerowych dla seniorów, 20 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 35 negatywnej, a 7 ośrodków nie ma wiedzy dot. świadczenia w/w usług na rzecz seniorów. W 7 gminach z w/w działań korzysta poniżej 20 osób, w 9 liczba odbiorców waha się od 20 do 50 seniorów, w jednej gminie od 50 do 100 osób, a 6 gmin nie potrafiło jednoznacznie określić liczby odbiorców w/w usługi. W przypadku ww. działań widoczny jest równy udział organizacji pozarządowych (10) i podmiotów publicznych (10). Podmioty prywatne nie realizują tego rodzaju działań. Wśród gmin, które wzięły udział w badaniu, 30 deklaruje potrzebę prowadzenia tego typu działań na rzecz seniorów. 4 gminy udzieliły odpowiedzi negatywnej, a 22 ośrodki nie potrafią jednoznacznie określić potrzeb seniorów w prowadzeniu zajęć komputerowych dla seniorów. 8.6. Inne zajęcia umożliwiające rozwój W kwestii organizacji innych zajęć, dedykowanych seniorom umożliwiających rozwój hobby, na pytanie: Czy realizowane są takie działania?, 28 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 25 negatywnej, a 9 ośrodków nie ma wiedzy dot. świadczenia w/w usług na rzecz seniorów. W 7 gminach z w/w działań korzysta poniżej 20 osób, w 13 liczba odbiorców waha się od 20 do 50 seniorów, w jednej gminie od 50 do 100 osób. 6 respondentów nie potrafiło jednoznacznie określić liczby odbiorców usługi. Realizacja ww. działań w gminach realizowana jest przez 14 podmiotów publicznych, 17 organizacji pozarządowych, natomiast w jednym przypadku przez podmiot publiczny. Na pytanie dotyczące potrzeby inicjacji i realizacji tego typu usług dla seniorów 34 gminy udzieliły odpowiedzi pozytywnej, 2 negatywnej, a 19 ośrodków nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować potrzeb środowiska lokalnego. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze rekreacji i rozwoju zainteresowań najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie: zajęć artystycznych (np. malarskich, teatralnych, muzycznych, poetyckich) 38 gmin, zajęć ruchowych 29. Powyższe działania obejmują jednocześnie swoim zasięgiem największą liczbę odbiorców. Najmniej usług dla seniorów oferuje się w zakresie: zajęć językowych 18 gmin, zajęć komputerowych 20 gmin. 25

Jako głównych realizatorów w 3 działaniach gminy wskazały podmioty publiczne, w 3 organizacje pozarządowe, natomiast realizatorów jednego działania w powyższym obszarze, gminy wskazały w takiej samej ilości podmioty publiczne i organizacje pozarządowe. Dodatkowo 5 gmin wskazało na swoim terenie działalność Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które mają w swojej ofercie różne działania dotyczące organizacji imprez sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych. Ponad połowa gmin biorąca udział w badaniu wskazała potrzebę realizacji powyższych działań. Wykres nr 8. Liczba gmin realizująca działania w obszarze rekreacji i rozwoju zainteresowań oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 50 40 30 20 10 0 22 33 Udostepnianie osobom starszym obiektów rekreacyjno - sportowych 38 42 40 29 24 18 20 Zajęcia artystyczne Zajęcia ruchowe Zajęcia językowe Zajęcia komputerowe 30 28 34 Inne zajęcia umożliwiające rozwój hobby Liczba gmin realizujaca działania Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań IX. Wzmacnianie potencjału osób starszych w celu rozwoju osobowego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia 9.1. Usługi edukacyjne Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW) Na pytanie: Czy działania są realizowane w tej sferze usług?, 22 gminy odpowiedziały TAK, natomiast nie prowadzone są Uniwersytety Trzeciego Wieku wśród 40 gmin. 26

W 2 gminach, w których prowadzi się UTW, korzysta poniżej 20 osób, w 3 gminach od 20 do 50 osób, a w 7 gminach od 50 do 100 osób, natomiast w 6 gminach powyżej 100 osób. 4 gminy nie potrafiły jednoznacznie określić liczby odbiorców tych działań. W 13 gminach realizatorami UTW są podmioty publiczne, w 9 organizacje pozarządowe, w jednym przypadku działania prowadzone są przez sektor prywatny. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tego typu działań?, 30 gmin, uważa, że istnieje potrzeba prowadzenia UTW, 4 ośrodki wskazały, że nie ma takiej potrzeby, natomiast 18 udzieliły odpowiedzi: TRUDNO. 9.2. Działania edukacyjne służące zapoznawaniu osób starszych z nowoczesnymi technologiami informatycznymi i informacyjnymi (komputery, Internet) Na pytanie: Czy prowadzone są działania w tej sferze usług?, 20 gmin odpowiedziało TAK, 37 - NIE, a 4 gminy TRUDNO. W 5 gminach, w których prowadzi się opisywaną usługę, korzysta z niej poniżej 20 osób. W 8 gminach korzysta od 20 do 50 osób, w jednej od 50 do 100 osób, i również w jednym przypadku powyżej 100 osób. W 5 gminach nie określono liczby odbiorców. W 10 gminach realizatorami usług są podmioty publiczne, a w 11 organizacje pozarządowe. Podmioty niepubliczne nie realizuję tego typu działań. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 35 gmin odpowiedziało TAK, 2 NIE, a 18 gmin, że TRUDNO. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze wzmacniania potencjału osób starszych w celu rozwoju osobowego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia gminy, które brały udział w badaniu realizują zadania związane prowadzeniem: Uniwersytetów Trzeciego Wieku 22 gminy, działań edukacyjnych służących zapoznaniu osób starszych z nowoczesnymi technologiami informatycznymi i informacyjnymi 20 gmin. Większość gmin biorąca udział w badaniu realizuje działania dla grup powyżej 20 osób. 27

W przypadku prowadzenia UTW realizatorami w 13 przypadkach są podmioty publiczne a w 9 organizacje pozarządowe. Natomiast działania edukacyjne realizują w 11 gminach podmioty publiczne a w 11 gminach organizacje pozarządowe. Ponad połowa gmin biorąca udział w badaniu wskazała potrzebę realizacji powyższych działań. Wykres nr 9. Liczba gmin realizująca działania w obszarze wzmacniania potencjału osób starszych w celu rozwoju osobowego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 40 30 20 10 0 30 22 20 Uniwersytet III wieku 35 Działania edukacyjne służące zapoznawaniu osób starszych Liczba gmin realizująca działanie Liczba gmin, która wskazała potrzebę realizacji tych działań X. Wykorzystanie potencjału oraz doświadczenia osób starszych w życiu społeczności, integracja społeczna i międzypokoleniowa 10.1. Funkcjonowanie grupy doradczej w strukturze władz samorządowych złożonej z osób starszych, mającej wpływ na sprawy dotyczące społeczności i najstarszego pokolenia W kwestii funkcjonowania grupy doradczej w strukturach władz samorządowych, na pytanie: Czy realizowane są działania?, jedynie 4 z 62 respondentów biorących udział w badaniu udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 47 negatywnej, a 19 nie miało wiedzy nt. funkcjonowania grup doradczych w strukturach władz. 3 gminy zadeklarowały, że z w/w działań korzysta poniżej 20 osób, w przypadku jednej gminy grupa odbiorców liczy od 20 do 50 osób. Jedna z gmin, w której są realizowane ww. przedsięwzięcia nie potrafiła oszacować liczby korzystających z tego typu działań. W 4 gminach realizatorami tych działań są podmioty publiczne, kolejna gmina, która realizuje powyższe działania nie potrafiła wskazać ich realizatora. W pytaniu dotyczącym zapotrzebowania środowiska lokalnego na tego typu działania, 20 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 2 negatywnej, a 33 respondentów nie posiada wiedzy na ten temat. 28

10.2. Działania włączające osoby starsze w proces wychowawczy w przedszkolach W kwestii prowadzenia działań mających na celu włączanie seniorów w proces wychowawczy w przedszkolach, na pytanie dotyczące realizowania tego typu przedsięwzięć, 11 z 62 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 41 przeczącej, zaś 10 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. 3 gminy, na terenie których prowadzi się takie działania liczbę odbiorców oszacowały poniżej 20 osób, w kolejnych 3 - liczba odbiorców waha się od 20 do 50 osób, w jednej liczba beneficjentów przekracza 100 osób. 7 gmin nie potrafiło jednoznacznie oszacować liczby odbiorców. W 7 gminach realizatorami działań są podmioty publiczne, w jednej podmiot prywatny, a w 3 organizacje pozarządowe. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 19 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 6 negatywnej, a 29 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na te działania. 10.3. Działania włączające osoby starsze w proces dydaktyczny w szkołach (np. zajęcia z historii, lekcje wychowawcze, etc.) W kwestii prowadzenia działań mających na celu włączanie seniorów w proces dydaktyczny w szkołach, na pytanie dotyczące istnienia tego typu przedsięwzięć, 9 z 62 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 33 przeczącej, natomiast 18 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. W 5 gminach, w których prowadzi się takie działania grupa odbiorców liczy do 20 osób, w 2 - liczba ta waha się od 20 do 50 osób. W jednej gminie powyżej 100 osób, natomiast 6 gmin nie potrafiło oszacować liczby odbiorców. W 5 gminach realizatorami w/w działań są podmioty publiczne, w 4 organizacje pozarządowe i w jednej - podmioty prywatne. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji działań?, 21 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 4- negatywnej, a 26 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na te działania. 10.4. Rozwój wolontariatu wśród osób starszych 29

W kwestii prowadzenia działań mających na celu rozwój wolontariatu wśród seniorów, na pytanie dotyczące realizacji tego typu działań 11 gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 43 - przeczącej, natomiast 5 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. W 4 gminach, w których prowadzi się takie działania, grupa odbiorców liczy do 20 osób, w 3 - liczba ta waha się od 2 do 50, w jednej powyżej 100 osób, a 4 gminy nie potrafiły oszacować liczby odbiorców. W 4 gminach realizatorami działań są podmioty publiczne, w 6 organizacje pozarządowe, a w jednej - podmiot prywatny. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 26 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 2 - negatywnej, a 24 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na w/w działania. Analiza zebranego materiału wskazuje, że w obszarze wykorzystania potencjału osób starszych najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie: działań włączających osoby starsze w proces wychowawczy w przedszkolach, rozwoju wolontariatu wśród osób starszych. W większości przypadków działania te obejmują grupy do 50 osób. Realizatorami powyższych działań są w większości podmioty publiczne, nieco mniej organizacje pozarządowe, natomiast podmioty prywatne tylko w pojedynczych przypadkach. Około 34% gmin biorących udział w badaniu wskazało potrzebę realizacji powyższych działań, jednak najwięcej w zakresie rozwoju wolontariatu wśród osób starszych 26 gmin. Wykres nr 10. Liczba gmin realizująca działania w obszarze wzmacniania potencjału otoczenia osób starszych w życiu społeczności, integracja społeczna i międzypokoleniowa oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 30

Rozwój wolontariatu wśród osób starszych 11 26 Działania włączające osoby starsze w proces dydaktyczny w szkołach 9 21 Działania włączające osoby starsze w proces wychowawczy w przedszkolach 11 19 Funkcjonowanie grupy doradczej w strukturze władz samorządowych, 5 20 Liczba gmin, która wskazała potrzebe realizacji tych działań 0 10 20 30 Liczba gmin realizująca działania XI. Wzmacnianie potencjału otoczenia ludzi starszych służącego rozwojowi osobowemu, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia 11.1. Działania edukacyjne służące przeciwdziałaniu dyskryminacji ludzi starszych W kwestii prowadzenia działań mających na celu przeciwdziałanie dyskryminacji osób starszych na pytanie dotyczące istnienia tego typu usług 13 z 62 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 39 - przeczącej, zaś 10 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. 2 gminy na terenie, których prowadzi się takie działania, liczbę odbiorców oszacowało poniżej 20, w kolejnych dwóch liczba ta waha się od 20 do 50, w jednej od 50 do 100 osób i w kolejnej jednej powyżej 100 osób. 8 gmin nie potrafiło oszacować liczby odbiorców. W 12 gminach realizatorami w/w usług są podmioty publiczne, w 4 organizacje pozarządowe, a w 1 - podmioty prywatne. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 35 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 4 - negatywnej, a 16 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego na takie działania. 11.2. Szkolenia z zakresu edukacji gerontologicznej adresowane do opiekunów osób starszych W kwestii prowadzenia szkoleń z zakresu edukacji gerontologicznej dla opiekunów osób starszych, na pytanie dotyczące realizowania tego typu usług 7 z 62 ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 44 - przeczącej, natomiast 11 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. 3 gminy, na terenie których prowadzi się takie działania, liczbę odbiorców oszacowało poniżej 20, w jednej liczba ta 31

waha się od 50 do 100, w kolejnej jednej powyżej 100 osób. 8 gmin nie potrafiło oszacować liczby odbiorców. W 12 gminach realizatorami w/w usług są podmioty publiczne, w 4 organizacje pozarządowe, a w jednej - podmiot prywatny. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań?, 35 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 4 - negatywnej, a 16 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego. 11.3. Poradnictwo służące przygotowaniu rodzin osób starszych do życia z chorobą i/lub niesprawnością W kwestii prowadzenia poradnictwa, na pytanie dotyczące istnienia tego typu przedsięwzięć, 7 z ankietowanych gmin udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 46 - przeczącej, natomiast 9 ośrodków nie posiadało wiedzy na ten temat. W 3 gminach, w których prowadzi się takie działania, grupa odbiorców liczy do 20 osób, w 2 - liczba ta waha się w zakresie od 20 do 50, w jednej od 50 do 100 osób. Cztery gminy nie potrafiły oszacować liczby odbiorców działań. W 5 gminach realizatorami w/w usług są podmioty publiczne, w jednej organizacje pozarządowe i w kolejnej jednej - podmiot prywatny. Na pytanie: Czy istnieje potrzeba realizacji ww. działań?, 39 gmin udzieliło odpowiedzi pozytywnej, jedna gmina - negatywnej, a 15 nie potrafiło jednoznacznie zweryfikować zapotrzebowania środowiska lokalnego. Spośród gmin, w których obecnie prowadzone jest poradnictwo, wszystkie zadeklarowały potrzebę prowadzenia tego typu przedsięwzięć. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż w obszarze wzmacniania potencjału otoczenia osób starszych służącego rozwojowi osobowemu, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia najwięcej działań w gminach biorących udział w badaniu prowadzi się w zakresie: działań edukacyjnych służących przeciwdziałaniu dyskryminacji ludzi starszych 13 gmin. Znacznie mniej gmin realizuje działania w zakresie organizacji: szkoleń z zakresu edukacji gerontologicznej adresowanych do opiekunów osób starszych 7 gmin, poradnictwa służącego przygotowaniu rodzin osób starszych do życia z chorobą/niesprawnością 7 gmin. 32

W większości gmin działania te adresowane są do grup liczących maksymalnie do 50 osób. Realizatorami tych usług w gminach są w większości podmioty publiczne. Nieco mniej organizacji pozarządowych, a w 2 przypadkach podmioty prywatne. Ponad połowa gmin wskazała potrzebę realizacji powyższych działań. Wykres nr 11. Liczba gmin realizująca działania w obszarze wzmacniania potencjału otoczenia osób starszych służącego rozwojowi osobowemu, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia oraz liczba gmin zgłaszająca potrzebę realizacji tych działań 50 40 30 20 10 0 13 Działania edukacyjne służące przeciwdziałaniu dyskryminacji ludzi starszych 35 35 7 7 Szkolenia z zakresu edukacji gerontologicznej adresowane do opiekunów osób starszych 39 Poradnictwo służące przygotowaniu rodzin osób starszych do życia z chorobą/niesprawnością Czy zadanie jest realizowane? Czy istnieje potrzeba realizacji tych działań? Wnioski końcowe Wnikliwa analiza nadesłanych ankiet wskazuje, iż pracownicy socjalni w województwie lubuskim dostrzegają potrzebę uruchomienia bądź prowadzenia działań, które jeszcze kilka lub kilkanaście lat temu mogłyby wydawać się niekonwencjonalne lub budzić zdziwienie. Ze względu na nadchodzący w regionie wzrost liczby osób powyżej 65 roku życia, informacje zebrane w niniejszym opracowaniu dotyczące zapotrzebowania wśród seniorów na poszczególne usługi, mogłyby stanowić klucz do przeprowadzenia zmiany w obszarze usług społecznych i działań pomocowych. Jak wynika z ankiet, największe zapotrzebowanie na usługi skierowane do osób starszych istnieje w zakresie: mieszkań chronionych, rehabilitacji, zajęć podnoszących sprawność fizyczną, hospicjów stacjonarnych, hospicjów domowych, 33