- - - - - ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaangażowanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piśmiennictwa G Pozyskanie funduszy Autor s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Collection Word count: 3224 Tables: 4 Figures: 0 References: 16 Adres do korespondencji / Adress for correspondence Barbara Duda Zakład Anatomii i Antropologii, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu 80-336 Gdańsk, ul. Wiejska 1, tel.: (0-58) 55-47-275, e-mail: bduda@awf.gda.pl Otrzymano / Received 07.12.2007 r. Zaakceptowano / Accepted 12.08.2008 r. Barbara Duda Zakład Anatomii i Antropologii, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk Department of Anatomy and Anthropology, Jędrzej Śniadecki University School of Physical Education and Sport, Gdańsk AKTYWNOŚĆ I SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA OSÓB W WIEKU 60-69 LAT PHYSICAL ACTIVITY AND FITNESS OF ADULTS AGED 60-69 YEARS Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, sprawność fizyczna, styl życia, promocja zdrowia Key words: physical activity, physical fitness, life style, health promotion Streszczenie Wstęp. Celem pracy była ocena aktywności i sprawności fizycznej osób w wieku 60-69 lat. Materiał i metody. Zbadano 91 osób (56 kobiet i 35 mężczyzn) w wieku 60-69 lat. Zastosowano metodę wywiadu środowiskowego, który uwzględniał między innymi pytania dotyczące samooceny aktywności i sprawności fizycznej, regularności i częstości uprawiania ćwiczeń sportowo-rekreacyjnych w tygodniu, czasu, jaki osoba badana poświęcała na aktywność fizyczną oraz form aktywności ruchowej. Ponadto, określono ogólną sprawność fizyczną badanych za pomocą wybranych prób z testu Eurofit. Uwzględniono próbę: siły (prostowanie i uginanie ramion w podporze), mocy (wyskok dosiężny), gibkości (skłon tułowia w przód w siadzie prostym) oraz wytrzymałości (marsz na czas, w szybkim tempie, na dystansie 2 km). Wyniki. Badani oceniali zwykle swoją aktywność i sprawność fizyczną jako średnią. Większość kobiet ćwiczyła 2-3 razy w tygodniu i poświęcała na ten cel 1 godzinę. Natomiast aż 28,6% mężczyzn w ogóle nie podejmowało aktywności fizycznej. Wśród różnych form aktywności ruchowej badani preferowali przede wszystkim spacer, ponadto kobiety ćwiczenia gimnastyczne (49%), a mężczyźni jazdę na rowerze (28,6%). Na podstawie przeprowadzonych prób dla określenia ogólnej sprawności badanych można zauważyć, że mężczyźni osiągnęli lepsze wyniki od kobiet w próbie siły i mocy, zaś kobiety w próbie gibkości i wytrzymałości. Większość kobiet (51,8%) charakteryzuje przeciętny poziom wytrzymałości, zaś mężczyzn (48,6%) znacznie poniżej przeciętnego. Wnioski. Regularna oraz systematyczna aktywność ruchowa powinna być wpisana na stałe w styl życia człowieka. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób starszych. Niska aktywność fizyczna mężczyzn może stanowić istotny czynnik ryzyka wystąpienia chorób cywilizacyjnych. Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2008; 6(6); Vol. 24, 379-384 Background. The objective of the study was to assess physical activity of adults aged 60-69 years. Material and methods. 91 respondents (56 women and 35 men) aged 60-69 years were qualified for the study. The environmental survey was used to collect information on self-evaluation of one, physical activity and fitness, regularity and frequency of sport-recreational exercises performed weekly, time devoted to physical activity and forms of activity. General fitness of the respondents was estimated by the selected Eurofit trials for: strength (table press ups), power (jump and reach exercise), agility (bend forward from sitting position, legs straight) and endurance (fast marching, 2 km distance, time limited). Results. The analysis showed statistically significant differentiation within frequency and time devoted to recreational exercises during a week. Women led more active life style than men. Walking, gymnastics (49% women) and riding a bike (28,6% men) were forms of physical activity preferred by the respondents. Both men and women undertook physical activity to improve their health and physical conditions. Tests used to evaluate general fitness of the respondents revealed that men obtained better results in strength and power test, whereas women were more agile and had better results in endurance tests. The majority of women (51,8%) presented average endurance level, whereas in men (48,6%) this level was below average. The obtained differences are statistically significant. Conclusions. Regular and systematic physical activity should become an integral part of our lifestyle. It is essential in case of elderly people. Low physical activity level in males is a risk factor for the development of civilization- related diseases. 379 duda.indd 379
Duda B., Aktywność i sprawność fizyczna osób w wieku 60-69 lat Wstęp Background - - - - - Aktywność fizyczna należy do głównych elementów zdrowego stylu życia i odgrywa istotną rolę w promocji zdrowia. Jej brak jest przyczyną utraty zdrowia i wystąpienia takich chorób jak: zawał, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie, cukrzyca typu II, otyłość, osteoporoza. Ponadto aktywność ruchowa jest podstawowym wyznacznikiem sprawności fizycznej. W Polsce niepokojącym zjawiskiem jest bardzo niski poziom aktywności ruchowej społeczeństwa [1,2]. Wraz z wiekiem obniża się liczba osób ćwiczących regularnie. Natomiast regularna i systematyczna aktywność fizyczna opóźnia procesy inwolucyjne, zmniejsza zagrożenie chorobami cywilizacyjnymi oraz przyczynia się do dobrego samopoczucia. Wpływa także na jakość życia człowieka. Podstawowym zadaniem aktywności ruchowej ludzi starszych jest jak najdłuższe utrzymanie na odpowiednim poziomie psychofizycznym sprawności i wydolności fizycznej [3]. Celem pracy była ocena aktywności i sprawności fizycznej osób w wieku 60-69 lat. 380 Materiał i metody Zbadano 91 osób (56 kobiet i 35 mężczyzn) w wieku 60-69 lat. Zastosowano metodę wywiadu środowiskowego, który uwzględniał między innymi pytania dotyczące samooceny aktywności i sprawności fizycznej, regularności i częstości uprawiania ćwiczeń sportowo-rekreacyjnych w tygodniu, czasu, jaki osoba badana poświęcała na aktywność fizyczną oraz form aktywności ruchowej. Ponadto określono ogólną sprawność fizyczną badanych za pomocą wybranych prób z testu Eurofit. Uwzględniono próbę: siły (prostowanie i uginanie ramion w podporze), mocy (wyskok dosiężny), gibkości (skłon tułowia w przód w siadzie prostym) oraz wytrzymałości (marsz na czas, w szybkim tempie, na dystansie 2 km). Statystyczną analizę wyników przeprowadzono przy pomocy programu komputerowego Statystyka 7.1. Poziom istotności różnic w poszczególnych próbach z testu Eurofit obliczono testem U Manna- Whitney a. Za istotną statystycznie przyjęto wartość p<0,05. Wyniki Zestawienie wyników dotyczących samooceny aktywności i sprawności fizycznej badanych przedstawia Tabela 1. Respondenci oceniali zwykle swoją aktywność i sprawność fizyczną jako średnią, a aktywną formę spędzania czasu wolnego wybierali rzadko. Większość kobiet ćwiczyła 2-3 razy w tygodniu i poświęcała na ten cel 1 godzinę. Niepokojące jest to, że aż 28,6% mężczyzn w ogóle nie ćwiczyło na co dzień. Wśród różnych form aktywności ruchowej (Tab. 2) badani preferowali przede wszystkim spacer, ponadto kobiety ćwiczenia gimnastyczne (50%), a mężczyźni jazdę na rowerze (28,6%). Na podstawie przeprowadzonych prób dla określenia ogólnej sprawności badanych (Tab. 3) można zauważyć, że mężczyźni osiągnęli lepsze wyniki od kobiet w próbie siły i mocy. Natomiast kobiety były bardziej gibkie i uzyskały lepsze wyniki w próbie na wytrzymałość. Różnice te są statystycznie istotne. Physical activity is one of the main elements of a healthy lifestyle and plays an important role in health promotion. Its lack results in health deterioration and development of such conditions as myocardial infarction, ischaemic heart disease, hypertension, type II diabetes, obesity and osteoporosis. Moreover, physical activity is a determinant of fitness. In Poland, a very low level of physical activity is alarming [1,2]. The number of people performing regular exercise is decreasing with age. This is of particular concern as regular and systematic physical activity delays involution processes, diminishes the risk of civilization-related diseases and contributes to wellness. It also affects the quality of our lives. In elderly people, it helps to maintain a proper level of psychophysical performance and physical capacity [3]. The goal of this paper is to evaluate physical activity and fitness in people aged 60-69 years. Material and methods The sample comprised 91 elderly people (56 females and 35 males) aged 60-69 years. The study consisted in a survey including questions concerning self-evaluation of physical activity and fitness, the regularity and frequency of sports and recreational activities ona weekly basis, and the amount of time spent performing various forms of physical activity. Furthermore, general physical capacity was evaluated in the subjects by selected of Eurofit tests. The tests were applied to assess strength (extension and flexion of arms with support), power (high jump with reaching), agility (bending forward from straight seat) and endurance (marching with the time measured, quick march on 2 km distance). Statistic analysis of the results was made using Statistica 7.1. software. The significance level during each Eurofit test was measured using U Mann-Whitney test. Statistical significance was accepted at the level p<0,05. Results Comparison of the survey results for self-evaluation of physical activity and fitness are presented in Table 1. The respondents usually assessed their physical activity as average and they rarely preferred active forms of rest. Most of the women performed exercise twice or thrice weekly for 1 hour. It is alarming that as much as 28.6% perform no exercise at all. Among different forms of physical activity (Tab. 2), the preferred ones were,first of all walking and gymnastic exercises among women (50%), and cycling among men (28.6%). Based on the tests, conducted to determine general fitness level of the subjects (Tab. 3) it was noted that men obtained better results as for strength and power. Conversely, women turned out to be more agile and obtained better results in endurance test. These differences are statistically significant. Most of the females (51.8%) were chararterised by average and duda.indd 380
Duda B., Physical activity and fitness of adults aged 60-69 years - - - - - Tab. 1. Obiektywna ocena aktywności i sprawności fizycznej badanych w tygodniu Tab. 1. Objective evaluation of weekly physical activity and fitness of the respondents Tab. 2. Formy aktywności ruchowej w czasie wolnym Tab. 2. Forms of physical activity preferred in free time Większość kobiet (51,8%) charakteryzował przeciętny poziom wytrzymałości, zaś mężczyzn (48,6%) znacznie poniżej przeciętnego (Tab. 4). Dyskusja Zagadnienie aktywności fizycznej u osób starszych rozpatrywane jest zwykle w odniesieniu do częstotliwości i czasu, jaki badani poświęcają na uprawianie most of the males (48.6%) by lower than average level of endurance (Tab. 4). Discussion The problem of physical activity in elderly people is usually considered in relation to the frequency and time spent doing sports and recreational activities on 381 duda.indd 381
Duda B., Aktywność i sprawność fizyczna osób w wieku 60-69 lat - - - - - Tab. 3. Zestawienie wyników z testu na ogólną sprawność fizyczną i testu U Manna-Whitney a Tab. 3. General fitness test results and U Manna-Whitney a test results Tab. 4. Zestawienie wyników z próby na wytrzymałość Tab. 4. Endurance test results (2 km march) ćwiczeń sportowo-rekreacyjnych w ciągu tygodnia. Przeprowadzone badania wykazały, że większość kobiet i mężczyzn nie ćwiczyło regularnie, co potwierdzają wyniki badań uzyskane przez innych autorów [1,2]. Według Charzewskiego [1], osoby sześćdziesięcioletnie uprawiają sport sporadycznie. Autor podaje, że 20% gimnastykuje się, a 30% mężczyzn i 20% kobiet jeździ na rowerze. Wraz z obniżaniem się urbanizacji rośnie procent osób jeżdżących na rowerze, a maleje procent osób gimnastykujących się. Z danych ogólnopolskich wynika, że ponad 50% badanych osób deklaruje potrzebę ruchu, a tylko 7% osób w wieku 60-64 lat podejmuje regularną aktywność fizyczną [4]. Według badań Żarowa i wsp. [5], tylko 4,2% mężczyzn w wieku 40-50 lat ćwiczy regularnie. Natomiast 63,3% badanych w ogóle nie wykonuje żadnych ćwiczeń sportowo-rekreacyjnych w czasie wolnym. Podobne wyniki uzyskał Drygas [6]. Autor podaje, że 70% badanych mężczyzn w ogóle nie ćwiczy. W przedstawionym opracowaniu tylko 20% mężczyzn deklaruje, że ćwiczy regularnie. Przeprowadzone badania wykazały, że kobiety częściej podejmowały aktywność ruchową niż mężczyźni. Prawie 39% kobiet ćwiczyło regularnie. Badane stwierdziły jednak, że podjęły aktywność fizyczną 382 a weekly basis. The study results indicate that most of the male and female subjects did not exercise regularly. This finding is supported by other authors results [1,2]. According to Charzewski [1], people over 60 years of age do sports very rarely. The author claims that 20% of people at this age do gymnastics, and 30% of males and 20% of females go cycling. With the decline of urban life, the percentage of cycling individuals is increasing while the percentage of those doing gymnastics is decreasing. The data collected among Polish general population show that 50% of the respondents reports the desire to be physically active and only 7% of individuals aged 60-64 years undertakes regular physical activity [4]. According to the study by Żarow et al. [5], only 4.2% of males aged 40-50 performs regular exercise. 63.3% of the studied population reported no sport and recreational activity performance during their leisure time. Similar results were obtained by Drygas [6]. The author claims that 70% of males performs no exercise. In the presented study, only 20% males reported doing regular exercise. The study indicates that women are more frequently physically active compared to men. Almost 39% of females reported regular exercise. The said however, that they undertook physical activity when duda.indd 382
Duda B., Physical activity and fitness of adults aged 60-69 years - - - - - dopiero po przejściu na emeryturę i do tej pory prowadziły bierny tryb życia. Kobiety pragnęły zadbać o swoje zdrowie i utrzymać jak najdłużej sprawność fizyczną oraz dążyły do poprawy sylwetki. Natomiast większość mężczyzn w tym wieku wybierała bierny sposób spędzania czasu wolnego. Kozdroń [7] podkreśla, że małe zainteresowanie rekreacją u osób starszych wynika głównie z niewiedzy lub niedostatecznej informacji dotyczącej prozdrowotnej roli właściwie prowadzonej aktywności ruchowej. Z badań Skierskiej [8] wynika, że 42% kobiet w Polsce poświęca 3 godziny tygodniowo na aktywność fizyczną, a 13% kobiet zajmuje się rekreacją przez pół godziny w tygodniu. Tymczasem zaleca się, aby osoby dorosłe wykonywały wysiłek fizyczny przez 30 minut dziennie. Jak stwierdzono w badaniach własnych i co potwierdzają wyniki innych autorów [9,10], to spacer jest najczęściej wybieraną przez badanych formą aktywności ruchowej. Badania Łobożewicza [4] wykazały, że około 24% osób w wieku 60-80 lat przemierzało codziennie dystans 4-6 km. Z kolei według Drabika [11], dystans 5 km marszem ciągłym pokonuje 15,2% osób. Autor podaje, że w Polsce spaceruje 55% badanych osób starszych, ale codziennie tylko 20,5%, a kilka razy w tygodniu 18,6%. Badania Pietruszki i Kołłajtis-Dołowy [12] ukazują brak istotnych statystycznie różnic w ilości czasu spędzanego aktywnie w zależności od płci. Według autorek, kobiety przeznaczają około 1,9 godziny dziennie na aktywny wypoczynek, a mężczyźni 1,4 godziny. Pozytywnym zjawiskiem było to, że ponad 75% kobiet i mężczyzn poświęcało ponad 30 minut dziennie na różne formy aktywności fizycznej, np. spacer, praca w ogródku, gimnastyka i jazda na rowerze. Pomimo wykazywanych w analizie zaniedbań w sferze aktywności ruchowej, większość badanych oceniała pozytywnie swoją sprawność fizyczną, co potwierdzają wyniki uzyskane przez innych autorów [9,10]. Drabik [13] podkreśla, że sprawność fizyczna nie jest dana nam raz na zawsze. Należy ją wciąż na nowo zdobywać i doskonalić. Stąd tak ważną rolę odgrywa systematyczna aktywność fizyczna. Poziom wytrzymałości badanych, a szczególnie mężczyzn, określony na podstawie próby marszu na 2 km według testu Eurofit, nie jest zadowalający. Kuński [14] podkreśla, że osoba, która systematycznie ćwiczy, niezależnie od wieku, w którym podejmuje trening zdrowotny, już po 2-3 latach jest w stanie znacznie poprawić swoją wydolność fizyczną. Badania Nowak i Woitas-Ślubowskiej [15] potwierdziły, że po roku ćwiczeń wzrosła sprawność motoryczna kobiet uprawiających rekreacyjnie gimnastykę. W dalszym ciągu w Polsce aktywność fizyczna jest mało docenianym środkiem służącym dobremu zdrowiu [10]. Badania Pędraszewskiej [16] pokazują, że kobiety po 50 roku życia, które spędzają swój wolny czas w sposób aktywny, twierdzą, że dzięki aktywności fizycznej zyskują odnowę sił biologicznych, lepszą kondycję i poprawę sylwetki. Wnioski 1. Badane kobiety częściej podejmowały aktywność fizyczną niż mężczyźni. Zwykle ćwiczyły 2-3 razy w tygodniu i poświęcały na ten cel 1 godzinę. they retired and earlier they led a rather sedentary life style. Their choice resulted from the desire to maintain good health, physical fitness as long as possible, and to have a slimmer figure. Conversely, most of the males at that age preferred a sedentary lifestyle and passive leisure activities. Kozdroń [7] stresses that the mere interest in recreation mainly results from lack of knowledge or inadequate information on health promoting physical activity. The results obtained by Skierska [8] suggest that 42% of women in Poland spends 3 hours a week performing physical activities and 13% exercise only half an hour weekly. It is however recommended for adult people to exercise at least 30 minutes daily. As our own study suggests, and the results of other authors support our findings [9,10], walking is most often a preferable form of physical activity. Łobożewicz [4] in his study showed that about 24% of the population aged 60-80 every day covered a distance of 4-6 km. Drabik [11] in turn, has found that 15.2% of studied individuals covers a distance of 5 km with a continuous march. The author reports that 55% of elderly population go for walks, but only 20.5% do it every day, and 18.6% several times a week. Pietruszka and Kołłajtis-Dołowy [12] show there are no statistically significant between gender differences in the amount of time spent performing different forms of physical activity. According to the authors, women spend about 1.9 h daily being physically active, while men do it only 1.4 h daily. A positive trend was observed among 75% of males and females, who reported being physically active over 30 minutes daily walking, working in a garden, doing gymnastics and cycling. In spite of the findings showing that physical activity is neglected by a high percentage of our population, the majority of the studied individuals positively evaluated their physical activity, what is supported by the results obtained by other authors [9,10]. Drabik [13] stresses that physical fitness should be continuously developed and improved. Therefore, systematic physical activity is essential. The level of endurance of the studies subjects, particularly males, evaluated based on the 2 km march according to Eurofit test is unsatisfactory. Kuński [14] stresses that the individuals doing regularny physical exercise, regardless the age of undertaking health-promoting training, are capable of improving their physical capa city after 2 to 3 years. Nowak and Woitas-Ślubowska [15] in their study confirmed that the females doing regularly recreational gymnastics improved their motor performance within a year. In Poland, the beneficial effect of physical activity is still underestimated [10]. Pędraszewska [16] in Her study shows that physically active females over 50 report biological renewal as well as the improvement of physical condition and figure. Conclusions 1. The results suggest that women are generally more physically active compared to men. On average, they perform exercise twice or thrice weekly for 383 duda.indd 383
Duda B., Aktywność i sprawność fizyczna osób w wieku 60-69 lat - - - - - Wśród różnych form aktywności ruchowej zarówno kobiety, jak i mężczyźni preferowali jej podstawową formę spacer. 2. W próbach na sprawność fizyczną mężczyźni osiągnęli lepsze wyniki w próbie siły i mocy, natomiast kobiety w próbie gibkości i wytrzymałości. 3. Regularna aktywność ruchowa powinna być wpisana na stałe w styl życia człowieka. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób starszych. Niska aktywność fizyczna mężczyzn może stanowić istotny czynnik ryzyka wystąpienia chorób cywilizacyjnych. 384 Piśmiennictwo / References 1 hour. Among different forms of physical activity, walking is preferred both by men and women. The males obtained better results in strength and power tests and the females in agility and endurance tests. 2. Regular physical activity should be an integral part of our lifestyle. This is of particular importance in case of elderly people. Low physical activity may be a risk factor for civilization-related diseases. 1. Charzewski J. Aktywność sportowa Polaków. AWF Warszawa 1997. 2. Drabik J. Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Część I. AWF Gdańsk 1995. 3. Bicka A, Kozdroń E. Aktywność ruchowa ludzi starszych czynnikiem adaptacyjnym do określonego wysiłku fizycznego. Kultura Fizyczna 2003; 5-6: 26-28. 4. Łobożewicz T. Stan i uwarunkowania aktywności ruchowej ludzi w starszym wieku w Polsce. AWF Warszawa 1991. 5. Żarów R, Gołąb S, Chrzanowska M, Matusik S, Sobiecki J. Physical activity of the adult men (short communication). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin-Polonia 2003; LVIII: 538-542. 6. Drygas W. Ocena aktywności fizycznej mieszkańców sześciu krajów europejskich. Projekt Bridging the East-West Health GAP. Dostępny pod adresem www.cindi.org.pl 7. Kozdroń E. Program rekreacji ruchowej osób starszych. AWF Warszawa 2004. 8. Skierska E. Sport i kobieta. AWF Warszawa 1996. 9. Duda B. A woman as a creator of a healthy life style in a family. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin-Polonia 2004; LIX: 460-464. 10. Parnicka U. Prozdrowotne zachowania kobiet aktywnych zawodowo. Annales Universitatis Mariae Curie- Skłodowska. Lublin-Polonia 2003; LVIII: 417-422. 11. Drabik J. Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych. Część II. AWF Gdańsk 1996. 12. Pietruszka B, Kołłajtis-Dołowy A. Physical activity during leisure time among adults as an element of a life style. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin-Polonia 2003; LVIII: 482-486. 13. Drabik J. Pedagogiczna kontrola pozytywnych mierników zdrowia fizycznego. AWF Gdańsk 2006. 14. Kuński H. Trening zdrowotny osób dorosłych. Warszawa 2002. 15. Nowak M, Woitas-Ślubowska D. Sprawność motoryczna kobiet uprawniających rekreacyjnie gimnastykę (w świetle wyników testu Eurofit). Kultura Fizyczna 1998; 3-4: 16-18. 16. Jędraszewska B. Wpływ aktywności fizycznej na życie zawodowe kobiet. Kultura Fizyczna 1998; 9-10: 25-26. duda.indd 384