Oświetlenie oraz pole elektryczne i magnetyczne na stanowisku do pracy z komputerem. I. Oświetlenie. 1. Przedmiot. Pomiar parametrów technicznych pracy wzrokowej na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. 2. Zastosowanie. 1) Ocena zgodności panujących na stanowisku pracy warunków pracy wzrokowej z wymaganiami prawnymi obowiązującymi w RP oraz normami ISO 9241-3 2) Ocena ryzyka wystąpienia eyestrainu na badanym stanowisku. 3. Opracowanie wyników. Obrazek 146lx 1 2 Obrazek 415lx 60 cm 60 cm 1 2 3 1
Wszystkie pomiary wykonano 29 maja 2003 roku o godzinie 18 30 Otrzymane wyniki pomiarów na poszczególnych stanowiskach pomiarowych Numer Stanowiska 1 2 3 Średnie wartości oświetlenia Oświetlenie [lx] Zapalone lampy Zgaszone lampy 292 95 298 115 332 133 307 114 1) Okna w pomieszczeniu komputerowym zaopatrzone są w żaluzje poziome, które ograniczają dostęp światła słonecznego do pomieszczenia. 2) W pomieszczeniu występują odbicia (refleksy) światła na obrazku nr 1 (pomiar 10cm od obrazka wskazał natężenie światła jasne miejsce 91lx, ciemne miejsce 59lx). 3) Występują refleksy na obrazku nr 2 (280lx). 4) Pomiar 10cm od blatu stanowiska komputerowego - odbicie światła od blatu 98lx - odbicie światła 60cm od blatu stanowiska komputerowego (zielone sukno) 21lx. 5) Występują refleksy od powierzchni ekranu monitora - monitor wyłączony 32lx - monitor włączony 122lx 6) Obliczenie współczynnika zapasu Stopień osadzenia brudu Łatwy Dostęp Utrudniony Silne osadzanie się brudu 1,5 2 Średnie osadzanie się brudu 1,4 1,7 Słabe osadzanie się brudu 1,3 1,4 2
Współczynnik zapasu wynosi na badanym stanowisku 1,7. Jego wartość wynika z dość dużego utrudnienia sprzątania powierzchni lampy znajdującej się na suficie a także faktu, że pomieszczenie sprzątane jest raz na rok. 7) Stanowisko komputerowe nie wyposażone jest w oświetlenie punktowe. 8) Obliczenie wartości współczynnika równomierności oświetlenia 292lx r = 332lx = 0,88 Wartość współczynnika oświetlenia jest w normie. Norma mówi, że w przypadku pomieszczenia wyposażonego w monitory komputerowe współczynnik ten powinien wynosić r min = 0,65. 9) Obliczenie współczynnika rozkładu luminancji Ze względu na brak odpowiedniego miernika (nitomierza) nie możliwe jest określenie rozkładu luminancji. 10) Obliczenie współczynnika odbicia ścian Ze względu na brak odpowiedniego miernika (reflektometru) nie możliwe jest określenie współczynnika odbicia ścian. 11) Określenie względnego oświetlenia ścian i sufitu Wykonaliśmy 4 pomiary oświetlenia w najbardziej charakterystycznych punktach stanowiska (miejsca najbardziej i najmniej oświetlone). Miejsce pomiarowe Pomiar 1 Pomiar 2 Pomiar 3 Pomiar 4 Wartość średnia Wartość oświetlenia [lx] 166 580 192 155 273 lx 279lx os = 307lx = 0,89 Współczynnik oświetlenia ścian wynosi 0,89. Norma mówi, że współczynnik ten powinien wynosić 0,5 0,8. Wynika z tego fakt, iż w badanym pomieszczeniu występuje źle rozmieszczone oświetlenie. Oświetleni powinno być tak rozmieszczone aby główny 3
strumień światła był skierowany bezpośrednio na stanowisko komputerowe. Winą mogą być również nie zasłonięte okna w pomieszczeniu. 12) Ograniczenie odbić. W pomieszczeniu występują liczne odbicia światła. Sposobem na ich ograniczenie jest zasłanianie okien podczas występowania nadmiernego nasłonecznienia na zewnątrz budynku oraz usuniecie przedmiotów, które przyczyniają się do występowania refleksów (zastosowanie matowych blatów stanowisk komputerowych, wiszące na ścianach obrazki powinny nie posiadać szklanych oraz plastikowych szyb) 13) Barwa światła Temperatura barwna źródła światła powinna wynosić 3300 5000K gdyż średnia wartość natężenia światła w pomieszczeniu jest większa niż 300lx (w badanym pomieszczeniu wyniosła 307lx) R = 70 85 (wartość średnia) A 14) Oprawy lampowe Oprawy lamp w pomieszczeniach, w których znajdują się stanowiska komputerowe powinny być zaopatrzone w oprawy z układem antystroboskopowe. Takie oprawy równomiernie rozprowadzają światło emitowane przez lampę. Badane pomieszczenie jest zaopatrzone w takie oprawy. 4. Wnioski. Oświetlenie Praca przy komputerze wiąże się z co najmniej dwoma, różniącymi się od siebie, zadaniami wzrokowymi: - czytaniem drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze, - czytaniem znaków na monitorze (znaki mogą być jasne na ciemnym tle lub ciemne na jasnym tle) W związku z tym należy stosować takie oświetlenie, aby zapewnić dobre warunki widzenia w przypadku obu ww. zadań wzrokowych. Wysoki poziom natężenia oświetlenia jest niezbędny na płaszczyźnie klawiatury i stołu, lecz w płaszczyźnie ekranu jest niekorzystny ze wzglądu na obniżenie kontrastu luminancji znaków i tła na ekranie. W Polsce do tej nie ustalono jednoznacznych i szczegółowych wymagań dotyczących oświetlenia pomieszczeń z komputerami. Natężenie oświetlenia Podstawowym parametrem oświetlenia, który ocenia się na stanowisku pracy, jest poziom natężenia oświetlenia. Zgodnie z polską normą powinien on wynosić 500 lx. Do zapewnienia optymalnych warunków pracy wzrokowej nie wystarczy jednak tylko odpowiedni poziom natężenia oświetlenia. Na świecie opracowano wiele zaleceń, w których uwzględniono specyfikę pracy wzrokowej przy komputerze. W normach zagranicznych jest podany zakres 4
zalecanego poziomu natężenia oświetlenia, który zawiera się w przedziale 300 750 lx. Wybór odpowiedniej wartości z zalecanego zakresu zależy od rodzaju i nasilenia wykonywanej pracy, np. przy pracach dorywczych i mało obciążających wzrokowo wystarcza poziom 300 lx. Ograniczenie olśnienia od opraw oświetleniowych Bardzo ważnym zaleceniem jest ograniczenie olśnienia odbiciowego pochodzącego od ekranu monitora. W celu spełnienia tego wymagania zaleca się stosowanie opraw oświetleniowych o odpowiednim kształtowaniu bryły światłości. Do oświetlenia stanowisk z komputerami powinno się stosować tzw. oprawy darklight, których luminancja gabarytowa nie przekracza dopuszczalnej wartości L 200 cd/m2 w strefie kątów powyżej 50º (licząc od pionu), lub oprawy świecące w półprzestrzeń górną (tzw. oświetlenie pośrednie). Stosowanie opraw oświetlenia pośredniego praktycznie eliminuje olśnienie bezpośrednie i odbiciowe. Może się natomiast wiązać ze znacznym zwiększeniem zużycia energii elektrycznej (o ok. 74% w porównaniu z oświetleniem z oprawami dark-light). Rozkład luminancji Istotnym czynnikiem, o którym należy pamiętać, jest równomierny rozkład luminancji na stanowisku pracy. Zaleca się, aby kontrast luminancji pomiędzy poszczególnymi elementami pracy (ekran, dokument itp.) był mniejszy od 1:10. Rodzaj oświetlenia W pomieszczeniach z komputerami zaleca się stosowanie oświetlenie ogólnego (sufitowego). Nie jest zalecane stosowanie doświetlania oprawami oświetlenia miejscowego, gdyż najczęściej w takich przypadkach mogą one powodować olśnienie bezpośrednie, odbiciowe i niewłaściwy rozkład luminancji w polu widzenia. Jedynie stosowanie specjalnych opraw oświetlenia miejscowego, które są przeznaczone do pracy przy komputerze i mają odpowiednio ukształtowany odbłyśnik i raster, ograniczające olśnienia od oprawy oraz odbicia na stanowisku pracy, daje korzystne rezultaty i jest dobrze oceniane przez użytkowników. II. Pole elektryczne i magnetyczne na stanowisku wyposażonym w monitory ekranowe. 1. Przedmiot ćwiczenia. Pomiar pól elektrycznych i magnetycznych monitorów ekranowych. 2. Zastosowanie Identyfikacja i ocena ryzyka. 5
3. Przebieg ćwiczenia Pomiary zostały przeprowadzone na stanowisku wyposażonym w nowoczesny monitor ekranowy z obniżonym promieniowaniem szkodliwych fal elektromagnetycznych. Do badań użyliśmy następujących mierników: a. dla pola elektrycznego : Tracer EF 90 b. dla pola magnetycznego Tracer MR 100 SE Pomiary wykonaliśmy na wysokości na 0,7; 1,4 1,7 metra w dwóch pasmach częstotliwości VLF i ELF. Miejsca względem źródła pola, w których dokonaliśmy pomiarów przedstawione są na rysunku: IV. Monitor I. II. III. 1 2 3 I Strefa niebezpieczna. II Strefa zagrożenia. III Strefa pośrednia. Wyniki pomiarów są zebrane w tabelach i posłużyły do wykreślenia charakterystyk natężenia pola elektrycznego i indukcji pola magnetycznego w stosunku do prostopadłej odległości od ekranu monitora. 6
Wyniki pomiarów dla pola elektrycznego Strefy I. II. III. IV Odległość od monitora [cm] Pasmo VLF Wysokość pomiaru [m] Wyniki [nt] Odległość od monitora Pasmo ELF Wysokość pomiaru Wyniki [µt] 30 0,7 7 30 0,7 8,3 30 1,4 4 30 1,4 18,6 30 1,7 9 30 1,7 6,9 60 0,7 4 60 0,7 18 60 1,4 4 60 1,4 20,5 60 1,7 4 60 1,7 10,4 30 0,7 1,6 30 0,7 3 30 1,4 15,1 30 1,4 12,4 30 1,7 15,9 30 1,7 2,3 60 0,7 1,64 60 0,7 14 60 1,4 15,2 60 1,4 15,4 60 1,7 15,2 60 1,7 1,28 30 0,7 1,53 30 0,7 15,5 30 1,4 15,2 30 1,4 15,8 30 1,7 15,9 30 1,7 15,2 60 0,7 1,55 60 0,7 15,3 60 1,4 15,7 60 1,4 15,4 60 1,7 15 60 1,7 15,5 30 1,4 0,5 30 1,4 20 30 1,4 0,5 30 1,4 22 30 1,4 0,5 30 1,4 33 Wyniki pomiarów dla pola magnetycznego Pomiarów dokonywano w trzech położeniach miernika: - miernik ułożony poziomo do powierzchni podłoża skierowany w kierunku monitora - miernik ułożony pionowo do powierzchni podłoża skierowany pionowo - miernik ułożony pionowo do powierzchni podłoża skierowany od monitora 7
Strefy I Odległość od monitora [cm] 30 II 30 III 30 Wysokość pomiaru [m] 0,7 1,4 1,7 0,7 1,4 1,7 0,7 1,4 1,7 Wyniki Odległość od monitora [cm] Wysokość pomiaru [m] Wyniki 0,09 0,09 0,09 0,7 0,05 0,09 0,10 0,06 60 1,4 0,05 0,09 0,09 0,10 1,7 0,05 0,10 0,11 0,07 0,7 0,07 0,12 0,06 0,11 0,10 0,09 60 1,4 0,07 0,08 0,06 0,10 0,11 0,07 1,7 0,06 0,09 0,07 0,10 0,08 0,07 0,7 0,06 0,06 0,14 0,12 0,10 0,10 60 1,4 0,07 0,07 0,07 0,09 0,10 0,09 1,7 0,08 0,14 0,08 Poniżej określone są wartości graniczne mierzonych wielkości według Polskich Norm: Pole elektryczne 2,5 V/m w zakresie 2kHz 400 khz (VLF) 25 V/m w zakresie 5Hz 2 khz (ELF) Pole magnetyczne 25 nt w zakresie 2kHz 400 khz (VLF) 0,25 µt w zakresie 5Hz 2 khz (ELF) 8
4. Wnioski Analizując pomiary dokonane podczas ćwiczenia, pierwszym wnioskiem jest fakt, że największe natężenie pola magnetycznego jest miejsce na wprost monitora dla pasma VLF. W przypadku pola elektrycznego dla obu pasm (VLF, ELF) natężenie występujące na wprost monitora kilkukrotnie przewyższa natężenie dla tych samych odległości po bokach badanego urządzenia. Filtry, w które są wyposażone monitory mogą niestety ograniczać tylko pola elektryczne, co jest korzystne dla ochrony pracownika przed emisją pól o niskich częstotliwościach (ich wartość wyrażana jest w µt i osiąga poziom przekraczający 100). Dla porównania w przypadku pól magnetycznych poziom wartości niskich częstotliwości nie przekracza jedności. Zatem najgroźniejszym polem przy pracy na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pole magnetyczne w zakresie częstotliwości od 3 do 30 khz. 9