Polskie Towarzystwo rok założenia 2005 Fotowoltaiki Warszawa, 09 maja 2014 REALIZACJA, ODBIÓR I MONITOROWANIE PRACY SYSTEMÓW FOTOWOLTAICZNYCH ORAZ WYKONYWANIA PRAC PRZEZ CERTYFIKOWANYCH INSTALATORÓW Proponowane przez NFOSiGW programy PROSUMENT i BOCIAN wychodzą naprzeciw oczekiwaniom znacznej części społeczeństwa zainteresowanego wykorzystywaniem innowacyjnych, dostępnych ekonomicznie i ekologicznych źródłach energii. Toteż są one obarczone wielką odpowiedzialnością za stworzenie podstaw jakościowych i organizacyjnych dla rozwoju małych i średnich systemów OZE, a przede wszystkim fotowoltaiki. ROSUMENT i BOCIAN, z założenia, są programami pilotażowymi, czyli takimi, w którym sprawdza się procedury inwestycyjne, prawne, ekonomiczne, społeczne i oczywiście techniczne. Takim programem pilotażowym był niemiecki Program 1000 słonecznych dachów w latach 1991 1995 w ramach którego zainstalowano ponad 2500 małych systemów PV. NB. Działo się to ponad 20 lat temu w sąsiednim kraju o podobnym nasłonecznieniu. Dlatego oba programy należy maksymalnie wykorzystać dla przetestowania otaczających warunków inwestowania i działania systemów PV. Celem nie powinno być instalacja jak największej mocy PV ale zbadanie ww. dziedzin. Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki jest zdecydowanym zwolennikiem narzucenia starannie sprecyzowanych i ambitnych parametrów komponentów systemów PV i oceny ich pracy. Tylko takie podejście wpłynie na prawidłowy rozwój rynku. To NFOSiGW powinno narzucać ambitne parametry systemów PV i następnie rygorystycznie domagać się ich stosowania nawet pod groźbą cofnięcia dotacji lub kredytu. Zmusi to producentów poprawy parametrów i obniżenia cen, a prosumenta będzie chroniło przed wątpliwej jakości produktami. PTPV obawiając się negatywnego postrzegania i efekcie kompromitacji fotowoltaiki w przypadku niepowodzenia ww. programów, pozwala sobie zgłosić następujące uwagi do Programów PROSUMENT i BOCIAN. Uwagi te koncentrują się w 4 obszarach: I. zapewnienie instalowania systemów PV z komponentów wysokiej, potwierdzonej uznawanym powszechnie certyfikatem jakości, II. III. IV. wykonanie instalacji systemów przez instalatora certyfikowanego w UDT, zapewnienie wysokiej jakości pracy systemów PV poprzez odpowiedni odbiór a następnie monitorowanie on-line pracy systemów i ocena ich wydajności Informacja i edukacja społeczeństwa o zaletach i efektach wdrażania tych programów --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki ul. Prałatowska 5 lok. 50, 03-510 Warszawa Tel. mob. 605099781 Tel./Fax: 22-6798870 e-mail: informacja@pv-polska.pl www.pv-polska.pl NIP: PL 5242589631 REGON 140395926 KRS 0000235799 Sąd Rejonowy m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydzial Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego
Ad I. Zapewnienie instalowania systemów PV z komponentów wysokiej, potwierdzonej uznawanym powszechnie certyfikatem jakości. Kryteria odbioru systemu PV powinny być wymagające i rygorystycznie przestrzegane. 8. kwietnia PKN zaaprobował propozycję normy IEC 62446_2014 - Grid connected PV systems - Minimum requirements for system documentation, commissioning tests and inspection (Systemy przyłączone do sieci energetycznej minimalne wymagania dotyczące dokumentacji, testów odbiorczych i inspekcji), która będzie bardzo przydatna w procesie realizacji programow Prosument i Bocian. UWAGA!. Konieczne jest opracowanie Przewodnika dla Instalatora na podstawie ww. normy oraz tzw. check list odbioru systemów. Moduły fotowoltaiczne powinny posiadać jeden z certyfikatów zgodności z normą PN-EN 61215:2005 Moduły fotowoltaiczne (PV) z krzemu krystalicznego do zastosowań naziemnych - Kwalifikacja konstrukcji i aprobata typu lub PN-EN 61646:2008 Cienkowarstwowe naziemne moduły fotowoltaiczne (PV) - Kwalifikacja konstrukcji i zatwierdzenie typu. Ad II. Instalacja systemów przez instalatora certyfikowanego w UDT. Stosowanie technologii PV wymaga wysoko wykwalifikowanego personelu na etapie projektowania oraz instalacji systemu a następnie serwisowania i napraw. Następujący rozwój w zakresie tego typu instalacji spowoduje pojawienie się zapotrzebowania na rynku pracy na specjalistów w tym zakresie. Instalacja systemu fotowoltaicznego jest zadaniem złożonym, i to nie tylko z technicznego punktu widzenia. Instalatorzy muszą mieć wiedzę nie tylko w zakresie energii elektrycznej prądu zmiennego (AC), prądu stałego (DC), bezpieczeństwa oraz umiejętności pracy na dachu, ale także dotyczącą aspektów finansowych i prawnych, ponieważ systemy fotowoltaiczne podlegają wielu przepisom administracyjnym i finansowym. Systemy realizowane w technologii PV były dotychczas uważane za drogie, dlatego obecnie najwyższa możliwa wydajność systemu fotowoltaicznego jest zasadniczym wyzwaniem dla inwestorów i innych uczestników rynku. Instalatorzy muszą nie tylko wykonywać zadania techniczne prawidłowo i precyzyjnie, ale także muszą zapewnić klientom odpowiednie informacje na temat ulg, kosztów inwestycyjnych, czasu zwrotu nakładów i innych przepisów istotnych w procesie instalacji systemu fotowoltaicznego. Jednak jedną z ważniejszych kwestii dotyczących systemów fotowoltaicznych, o której często zapomina się jest bezpieczeństwo. Od samego początku projektant i instalator systemu PV muszą rozważyć potencjalne zagrożenia i działać tak, aby zminimalizować ryzyko ich wystąpienia. Dotyczy to zarówno ograniczenia potencjalnego zagrożenia występującego w trakcie procesu instalacji, jak również po jej zakończeniu. Długoterminowe bezpieczeństwo systemu można osiągnąć jedynie poprzez zapewnienie, aby system i jego komponenty były prawidłowo zaprojektowane a następnie właściwie wyspecyfikowane, zainstalowane, eksploatowane i konserwowane. W celu zapewnienia wymaganego poziomu bezpieczeństwa już na etapie projektowania należy rozpatrzyć zachowanie systemu zarówno w warunkach prawidłowej eksploatacji, jak i w przypadku uszkodzenia. Długoterminowe bezpieczeństwo systemu nie może być zagrożone przez wadliwą instalację lub złą konserwację. Poziom bezpieczeństwa wynika przede wszystkim z jakości wykonanego systemu PV oraz właściwego nadzoru jego pracy. PTPV stoi na stanowisku, że konieczne jest wprowadzenia obowiązku instalowania systemów PV przez instalatorów posiadających certyfikat UDT. Należy zapobiec sytuacji, 2
w której instalację systemów będą wykonywali ludzie bez odpowiednich umiejętności, doświadczeniea i wiedzy. 6. maja 2014 weszło w życie Rozporządzenie Ministra Gospodarki dotyczące akredytowania ośrodków szkoleniowych i uzyskiwania certyfikacji przez instalatorów (Dz. U. z 2014, poz. 505). Wprawdzie nowelizacja Prawa Energetycznego dopuszcza możliwość instalowania systemów PV przez niecertyfikowanych instalatorów, ale PTPV uważa, że systemy instalowane za publiczne fundusze (NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO, itp.) muszą być wykonane przez certyfikowanych specjalistów. Ad III. zapewnienie wysokiej jakości pracy systemów PV poprzez monitorowanie pracy systemów i ocena ich wydajności Postulujemy potrzebę wprowadzenie obowiązkowego zainstalowania monitoringu pracy systemu PV i uzależnienie premii dotacyjnej od jakości pracy instalacji po kilku latach. System fotowoltaiczny (PV), ze względu na stosunkowo wysoki, przynajmniej na dzień dzisiejszy, koszt inwestycji i stąd relatywnie drogą energię elektryczną, którą generuje, powinien pracować bezawaryjnie i z maksymalną możliwą sprawnością w szerokim zakresie zmiennych warunków otoczenia w maksymalnie długim okresie czasu. Żeby móc takiej oceny dokonać należy znać nie tylko aktualne parametry eksploatacyjne samego systemu PV, ale również wielkość energii wejściowej, czyli energii słonecznej, która w określonym przedziale czasu padała na powierzchnię modułów (generatora) PV, jak również wartość energii elektrycznej AC odprowadzonej do sieci bądź/i zużytej na potrzeby własne. Ocena jakości pracy systemu powinna być oparta na danych gromadzonych w sposób ciągły przez system monitorujący zgodnie z zaleceniami normy: EN 61724 - Monitorowanie parametrów pracy systemu fotowoltaicznego wskazówki dotyczące pomiarów, wymiany danych i ich analizy. Wiąże się to z koniecznością obowiązkowej instalacji urządzenia monitorującego natężenie promieniowania słonecznego, temperaturę otoczenia, temperaturę modułów PV oraz parametry elektryczne pracy systemu PV. Potrzebę monitorowania pracy systemów PV zgłosiło również kilka innych organizacji. Podstawowym zadaniem monitoringu powinna być analiza pracy systemu PV, w tym szybkie wykrywanie i sygnalizowanie błędów czy wydajności systemu poniżej oczekiwanej. W tym celu centralny system monitorowania powinien zawierać procedury analityczne pozwalające na taką diagnostykę. Diagnostyka powinna być w możliwe maksymalnym stopniu zautomatyzowana i w razie stwierdzenia nieprawidłowości operator, właściciel czy administrator systemu powinni być o tym niezwłocznie informowani wraz ze wskazówkami dotyczącymi dalszego postępowania. Podkreślić należy, że właściwe procedury analityczne, ze względu na swoją złożoność i różnorodność, powinny być opracowane pod nadzorem i przy współudziale instytucji mających odpowiednie doświadczenie w omawianym zakresie a samo oprogramowanie (czyli IT) należy tu traktować jako narzędzie a nie jako cel sam w sobie. Zaleca się by ośrodek monitorowania ściśle współpracował z instytucją mającą doświadczenie w pozyskiwaniu i przetwarzaniu meteorologicznych danych satelitarnych na potrzeby monitorowania systemów PV. Możliwość pomiaru i akwizycji temperatury powietrza i modułów w sposób istotny zwiększa możliwości efektywniejszej diagnostyki ewentualnych nieprawidłowości w pracy systemu PV. Dodatkowym, niezwykle ważnym czynnikiem zmuszającym do instalowania monitoringu jest brak pomiaru energii, która została zużyta na potrzeby własne. Znowelizowane Prawo energetyczne nie zmusza operatorów do takich pomiarów. Operator 3
musi jedynie zainstalować licznik mierzący energię pobraną z sieci i oddaną do sieci. Tak, więc energia zużyta na potrzeby własne będzie musiała być odczytywana przez prosumenta i raportowana do operatora (co stwarza ogromne pole dla nieuczciwych zachowań lub poważnych błędów lub po prostu brak przepływu stosownych dokumentów). Dodatkową korzyścią dla NFOŚiGW może być prawidłowe rejestrowanie efektu ekologicznego. Monitoring w trybie on-line może w pełni automatycznie ewidencjonować np. potencjalną redukcję emisji CO 2 i prezentować wynik zbiorczo dla celów sprawozdawczych. Beneficjent korzystający z pieniędzy publicznych powinien mieć świadomość już na etapie składania wniosku, że będzie odpowiedzialny nie tylko za prawidłowe zrealizowanie inwestycji, ale również za jej prawidłową eksploatację i efektywne działanie w całym okresie trwałości projektu. Takie podejście będzie motywowało beneficjentów do bardziej rozważnych wyborów w zakresie zarówno produktów/komponentów, jak i wykonawców. Na wykonawcach z kolei takie podejście będzie wymuszało większe zaangażowanie w zakresie optymalizacji proponowanych rozwiązań gdyż nie tylko niska cena będzie istotną dla beneficjenta. Oba te stanowiska z całą pewnością przekładać się będą na wyższą jakość finalnych produktów, co implikuje utrzymywanie efektu ekologicznego na wysokim poziomie nie tylko w okresie trwałości projektów ale również w dalszych co najmniej 25-letnim okresie działania tychże instalacji. W przypadku beneficjenta monitoring pozwalałby na możliwość samodzielnej kontroli jakości wykonania instalacji PV. Ponadto parametry jakościowe wyznaczone z danych uzyskanych z monitoringu, mogłyby być w bezpośredni sposób konfrontowane z parametrami zapisanymi w umowie z dostawcą i pozwalałyby beneficjentowi na ewentualne dochodzenie roszczeń lub napraw w instalacjach wadliwie wykonanych. Dane otrzymane w procesie monitorowania systemu PV dają również niezbędne informacje w zakresie podejmowanych decyzji o przyznaniu po określonym czasie dotacji na spłatę kapitału z zaciągniętej przez beneficjenta pożyczki uwalniając zarazem tę decyzję od uznaniowości urzędników. Beneficjentowi uświadamia natomiast na bieżąco jak działa jego instalacja i pozwala zareagować w czasie kiedy obowiązywać będzie nie tylko gwarancja na urządzenia ale przede wszystkim rękojmia na usługi instalacyjne. Opisane wyżej warunki zmuszałyby tak beneficjentów jak i wykonawców do maksymalnej dbałości o dobór sprzętu i jakość usług a to z kolei gwarantowałoby uzyskiwanie najlepszych możliwych efektów ekologicznych z przeznaczonej na ten cel kwoty pieniędzy publicznych. Monitoring jako obowiązkowy element realizowanych instalacji PV byłby gwarantem: wysokiej jakości ich wykonania, przyznawania premii dotacyjnych tylko inwestycjom o potwierdzonej jakości odpowiednimi wskaźnikami, ochrony beneficjentów przed nierzetelnymi wykonawcami, ochrony NFOŚiGW przed nierzetelnymi beneficjentami, prowadzenia rejestru efektu ekologicznego na potrzeby NFOŚiGW. Ad IV. Informacja i edukacja społeczeństwa o zaletach i efektach wdrażania obu programów 4
Bardzo istotne dla powodzenia obu Programów jest dotarcie do jak największej części społeczeństwa z informacją na temat korzyści płynących z instalacji systemów fotowoltaicznych i możliwości jakie stwarzają nowe Programy. Fotowoltaika jest ciągle nieznana a w społeczeństwie pokutuje wiele nieuzasadnionych mitów. Działania uświadamiające i promocyjne powinny przedstawiać oferowane produkty i usługi w sposób obiektywny i rzetelny. Trudno oczekiwać szerokiej akceptacji społecznej na instalacje systemów PV jeżeli nie będzie to opłacalne. Wstępna analiza kosztów przedstawionych propozycji. ad 1. Koszt przygotowania dokumentacji odbioru i nadzoru ad 2. Bez kosztów ad 3. Do analizy przyjmujemy założenie, iż w ramach etapu pilotażowego programu PROSUMENT na fotowoltaikę zostanie przeznaczonych 80% z 300 mln zł. czyli 240 mln zł. Ta kwota stanowi 40% kosztów systemów, czyli zostanie wydanych na PV 400 mln; przy średnim koszcie 7.000 zł / kw zostanie zrealizowanych ok. 55 60 MW w ciągu dwóch lat. Zakładając średnią wielkość systemu 5 kw powstanie 11 12 tys. systemów. Dla porównania w Wielkiej Brytanii całkowita moc zainstalowana do końca roku 2013 wyniosła 3,375 GW (w tym 60% są to systemy poniżej 50 kw w ilości 425.000). W roku 2013 zainstalowano 1,55 GW, co oznacza instalację 30 MW tygodniowo. Czyli w Polsce w ciągu dwóch lat zostanie zainstalowanych tyle systemów co w Wielkiej Brytanii w ciągu dwóch tygodni. Oceniamy, że koszt wdrożenia systemu monitorującego wraz analizą wyników monitoringu oraz opracowaniami procedur inwestycyjnych, prawnych, ekonomicznych, społecznych i technicznych wyniósłby 14 do 16 mln zł w okresie 3 lat. Takie centra monitoringu istnieją już w kilku krajach m. in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Belgii. W Niemczech 6 I Nr. 2 EEG wymaga aby instalacje o mocy ponad 100 kw były wyposażone w techniczne urządzenia pozwalające operatorowi sieci uzyskać informację o bieżącym odbiorze energii elektrycznej z systemu. Wymienioną powyżej kwotę należy odnieść do kosztów całego program Prosument. Stanowi ona jedynie 2,5% kosztów całkowitych (pominięto program Bocian). Należałoby spojrzeć pod kątem strat które byłyby wyeliminowane przez system monitoringu. Oceniamy, że 10 % strat względem mocy zainstalowanej może powstać bardzo szybko i mogą to być straty niedostrzegalne dla beneficjenta gołym okiem. Jeśli taką wielkość strat uznamy za pomijalną to należy zwrócić uwagę, że dla instalacji 5 kw straty produkcji rzędu 10 % stanowią kwotę w 25 letnim okresie funkcjonowania instalacji około 7.500 zł. Straty te stanowią zatem około 20 % wartości całej inwestycji. Straty te powodują również, że zwrot inwestycji wydłuża się o około 2 lata. Patrząc na to zagadnienie globalnie, jeśli w ramach Prosumenta powstanie 12.000 instalacji o mocy 5 kw każda, to licząc 10% stratę na każdej z nich uzyskujemy wartość 90 mln zł., co stanowi ok. 15% całości kwoty przeznaczonej na program. I przekracza ponad 3 krotnie koszty 5
monitoringu i wniosków płynących z projektu pilotażowego. Daje też roczną stratę nieosiągniętego efektu ekologicznego. Kwoty te obrazują jak zaniechanie monitoringu może przekładać się na nieefektywne wydatkowanie pieniędzy publicznych, co pozostaje w sprzeczności z art. 44 ust. 3 pkt. 1 lit. a i b ustawy o finansach publicznych. Należy zatem przyjąć, że włączenie monitoringu pozwoli nam na zwiększenie jakości wykonywanych instalacji, a tym samym efektywniej wydatkować pieniądze publiczne i uzyskać znacznie większy efekt ekologiczny w ramach tej samej kwoty jaka została zadysponowana na program PROSUMENT czy BOCIAN. Dr Stanisław M. Pietruszko Prezes Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki 6