Scenariusz zajęć warsztatowych dla nauczycieli bibliotekarzy Temat : Redagowanie bibliografii załącznikowej Czas trwania zajęć : 3 godziny dydaktyczne CELE OGÓLNE : rozwijanie umiejętności opisania źródła, z którego czerpana jest wiedza, przygotowanie uczestników do poprawnego sporządzania opisów bibliograficznych, przygotowanie uczestników do poprawnego redagowania bibliografii załącznikowej literatury podmiotu i przedmiotu, rozwijanie umiejętności korzystania z różnych źródeł przy poszukiwania materiałów na określony temat, rozwijanie umiejętności organizacji pracy samokształceniowej. CELE SZCZEGÓŁOWE : Po zakończonych zajęciach uczestnicy potrafią : poprawnie opisać źródło, z którego czerpali wiedzę, wskazać poszczególne elementy opisu bibliograficznego, rozróżniać i stosować poszczególne elementy opisu bibliograficznego w odniesieniu do poszczególnych rodzajów dokumentów (drukowanych i elektronicznych, zwartych i ciągłych), poprawnie sporządzić opis bibliograficzny różnego rodzaju dokumentów (drukowanych, zwartych, ciągłych, elektronicznych na różnych nośnikach oraz online), poprawnie zredagować bibliografię załącznikową literatury podmiotu i literatury przedmiotu METODY PRACY : podające ( wykład, prezentacja, metoda plakatowa, instruktaż do ćwiczeń), aktywizujące (ćwiczenia grupowe, ćwiczenia indywidualne, dyskusja) FORMY PRACY : indywidualna, zbiorowa, grupowa ŚRODKI DYDAKTYCZNE : flipcharty, dokumenty drukowane, dokumenty na nośnikach fizycznych, komputery, bazy oświatowych stron www, bazy bibliotek uczelnianych, katalogi i kartoteki tradycyjne (kartkowe), materiały dla uczestników. 1
PRZEBIEG ZAJĘĆ : 1. Przedstawienie tematu i toku zajęć, 2. Omówienie norm dotyczących sporządzania bibliografii załącznikowej : PN-85/N-01158 Skróty wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym i katalogowym PN-ISO 690-2: 1997 Zasady opisu dokumentów elektronicznych PN-ISO 9: 2000 Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie PN-ISO 2108: 1997 Informacja i dokumentacja Międzynarodowy znormalizowany numer książki (ISBN) PN-ISO 3297: 2001 Informacja i dokumentacja Międzynarodowy Znormalizowany numer wydawnictw ciągłych (ISSN) PN-79/N-01222/07 Kompozycja wydawnicza książki. Bibliografia załącznikowa PN-78/N-01222/04 Kompozycja wydawnicza książki. Materiały uzupełniające tekst główny 3. Przypomnienie pojęcia bibliografia (nazwanie różnych rodzajów bibliografii), bibliografia załącznikowa, literatura podmiotu, literatura przedmiotu, bibliografia załącznikowa literatury podmiotu, bibliografia załącznikowa literatury przedmiotu, 4. Określenie terminów : ISBN, ISSN, dokument offline, dokument online, opis bibliograficzny, przypis bibliograficzny, portal, wortal, wydawca, ciało zbiorowe, wydawnictwo zwarte, wydawnictwo ciągłe, wydawnictwo zbiorowe, autor korporatywny, dokument elektroniczny, biuletyn elektroniczny, baza danych, rekord bibliograficzny, program komputerowy, lista dyskusyjna, artykuł, rozdział, tytuł, tytuł kluczowy, podtytuł, 5. Przedstawienie zasad sporządzania bibliografii załącznikowej : Podstawa opisu dane należy przejmować ze źródeł wskazanych dla poszczególnych rodzajów dokumentów (zwrócenie uwagi na różne źródła dla dokumentów drukowanych, dokumentów na nośnikach fizycznych, dokumentów typu online), Kolejność elementów opisu elementy opisu, zarówno obowiązkowe, jak i fakultatywne, należy wymieniać w ustalonej kolejności w zależności od rodzaju opisywanego dokumentu, Język i pisownia elementy opisu należy podawać w języku i pisowni, w jakich występują w dokumencie ; pisownia wielkich liter powinna być zgodna z praktyką przyjętą w języku lub piśmie, w którym podaje się informacje, Transliteracja forma transliterowana może zastępować formę w piśmie oryginalnym lub ujęta w nawiasy kwadratowe je uzupełniać, Skróty : 1. dopuszcza się skracanie wyrazów w poszczególnych elementach opisu (np. w nazwie miejsca wydania, nazwie instytucji wydawniczej, numerze czasopisma), 2
2. dopuszcza się redukowanie do inicjałów imion stanowiących część nazwy autora, redaktora, pod warunkiem, że nie utrudni to identyfikacji osoby, 3. w Wykazie skrótów należy podać znaczenie wszystkich skrótów użytych w przypisach lub w dokumentach, z których pochodzą, 4. nie należy wyjaśniać skrótów powszechnie używanych, 5. nie należy skracać tytułów wydawnictw ciągłych, jeżeli skrót jest nieczytelny Wyróżnienia graficzne i interpunkcja - (rozdanie uczestnikom przygotowanych plansz z przykładami opisów bibliograficznych ilustrujących różnorodność możliwych rozwiązań) : 1. należy stosować jednolity system interpunkcji w bibliografii załącznikowej, 2. zaleca się wyróżniać graficznie nazwę autora (zwłaszcza nazwisko) lub/i tytuł dokumentu w przypadku, gdy jest to dzieło zbiorowe, a także tytuł czasopisma w przypadku opisu artykułu, 3. nie dopuszcza się wyróżniania w ten sam sposób różnych elementów opisu, 4. zaleca się używanie tylko niezbędnych znaków interpunkcyjnych oraz uzależnienie ich użycia od zastosowanych wyróżnień, np. wyróżnienie tytułu pismem pochyłym może eliminować znaki interpunkcyjne przed i po tytule, 5. wyróżnienia graficzne i interpunkcja powinny zapewnić czytelność opisu Uzupełnienia i sprostowania : 1. uwagi dodane przez opisującego należy podawać w języku publikacji, w której zamieszczony jest opis, 2. dopuszcza się podawanie dodatkowych danych w celu sprostowania oczywistych błędów w źródle, 3. wszystkie dodatkowe dane (uzupełnienia lub sprostowania) należy podawać w nawiasach kwadratowych po elemencie, który uległ modyfikacji 6. Przedstawienie poszczególnych elementów opisu bibliograficznego z podziałem na : dokumenty drukowane : opis bibliograficzny książki, fragmentu książki (działu, rozdziału), artykułu z książki, artykułu z czasopisma, recenzji, wywiadu, wiersza ze zbioru jednego autora, wiersza zamieszczonego w antologii wielu autorów, ilustracji (fotografii, reprodukcji, mapy, planu, szkicu), dokumenty audiowizualne : film na kasecie video, jeden utwór muzyczny z płyty, nagranie dźwiękowe, dokumenty elektroniczne : opis elektronicznej książki (książka w Internecie, książka na płycie CD-ROM), opis artykułu z czasopisma w Internecie, opis publikacji istniejącej samoistnie w Internecie wraz z przykładami opisów na tablicy fichpart. 3
7. Sporządzanie bibliografii załącznikowej na podstawie posiadanych opisów bibliograficznych zasady redagowania (szeregowanie opisów) : alfabetycznie, tematycznie, chronologicznie, należy podzielić wykorzystane publikacje na literaturę podmiotu i przedmiotu, bibliografię załącznikową umieszczamy po tekście głównym i uzupełniających go materiałach (aneksach i przypisach), bibliografię załącznikową umieszczamy przed wszelkimi materiałami informacyjno-pomocniczymi, dopuszcza się zamieszczanie bibliografii załącznikowej po poszczególnych rozdziałach, naczelną zasadą w tworzeniu opisów bibliograficznych i bibliografii załącznikowej jest konsekwencja - po wybraniu sposobu sporządzania opisu należy go konsekwentnie przestrzegać przy opisie wszystkich dokumentów. 8. Ćwiczenia grupowe - rozdanie uczestnikom przygotowanych materiałów dydaktycznych wykonywanie ćwiczeń grupowych sporządzanie opisów bibliograficznych różnego typu dokumentów. 9. Prezentacja przygotowanych opisów przez przedstawicieli poszczególnych grup uczestników. 10. Podsumowanie zajęć : omówienie trudności przy sporządzaniu opisów, wspólne wyjaśnianie napotkanych problemów, dyskusja na temat możliwości wykorzystania nabytych umiejętności przy pisaniu prac semestralnych, dyplomowych, licencjackich, magisterskich, a także do publikacji samoistnych lub zamieszczanych w czasopismach. Umiejętności te powinny być również wykorzystane przez nich w pracy dydaktycznej przygotowującej uczniów do pisania referatów, prac semestralnych, dyplomowych oraz do udzielania porad nauczycielom pracującym w ich placówce. 11. Zakończenie zajęć : rozdanie materiałów dydaktycznych przykłady opisów różnych dokumentów oraz przykłady różnorodności opisów poszczególnych dokumentów. Pożegnanie i zaproszenie do korzystania ze zbiorów biblioteki pedagogicznej oraz korzystania z pomocy (w razie trudności) bibliotekarek przy sporządzaniu bibliografii załącznikowej do swoich prac. oprac. Anna Kulfan nauczyciel bibliotekarz Biblioteki Pedagogicznej CEN w Suwałkach Filii w Augustowie 4
Bibliografia : 1. NORMA PN 79/N 01222/07. Kompozycja wydawnicza książki. Bibliografia załącznikowa. Polski Komitet Normalizacyjny. 2. NORMA PN ISO 690 2: 1999. Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części. Polski Komitet Normalizacyjny. 3. SEBASTJAN D., TOBOLSKA U. : Redagowanie bibliografii załącznikowej i przypisów bibliograficznych : program szkolenia dla nauczycieli [część pierwsza].[online].wrocław : Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna, 2004. [dostęp 10.01.2008]. Dostępny w Internecie : http://www.bib.edu.pl/dbp3.html. 4. SEBASTJAN D., TOBOLSKA U. : Redagowanie bibliografii załącznikowej i przypisów bibliograficznych : program szkolenia dla nauczycieli [część druga].[online].wrocław : Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna, 2004. [dostęp 10.01.2008]. Dostępny w Internecie : http://www.bib.edu.pl/dbp4.html. 5. BONK G. : Opis bibliograficzny stosowany w bibliografii załącznikowej. [online]. Biblioteka w Szkole. Prezentacje multimedialne: edukacja czytelnicza i medialna. [dostęp 10.01.2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.vulcan.com.pl/biblioteka/prezentacje/prezentacje.htm#czytelnicza. 6. SANETRA K. : Dokumenty elektroniczne : opis bibliograficzny stosowany w bibliografii załącznikowej. Biblioteka w Szkole 2007, nr 12, s.2-10. 7. ENCYKLOPEDIA WIEDZY O KSIĄŻCE. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971. 5