Lodowce na kuli ziemskiej
Lodowce i stała pokrywa śnieżna pokrywają nieco ponad 16 mln km 2 kontynentów (ok. 11% ich powierzchni) magazynują 24 mln km 3 wody Lodowce i stała pokrywa śnieżna są głównym źródłem w hydrosferze wody słodkiej 68,7% zapasów wód słodkich hydrosfery
Tabela: Rozmieszczenie zlodzenia na lądach półkuli północnej Szerokość geograficzna Lodowce w % ogólnej powierzchni lądowej 90-80 o 68,5 80-70 o 35,8 70-60 o 4,5 60-50 o 0,3 50-40 o 0,07
Grenlandia 11% masy lodowej hydrosfery Antarktyka 85,6% ogólnej objętości lodu na Ziemi Pozostałe lodowce gromadzą 3,4% masy lodowej hydrosfery
Lód lodowcowy w Antarktyce obejmuje 85,6% ogólnej jego objętości na Ziemi
Lód lodowcowy w Grenlandii obejmuje 11% ogólnej jego objętości na Ziemi
W strefie polarnej występują przede wszystkim: lodowce kontynentalne (lądolody), pola lodowe
W pozostałych strefach (głównie umiarkowanej) występują jedynie lodowce górskie
Najwięcej jest ich na półkuli północnej w górach Azji i Ameryki Północnej.
Lodowce górskie występują też w Afryce: w masywie Ruwenzori, Masyw Ruwenzori Masyw Ruwenzori
na szczycie Kilimandżaro, Lodowiec poniżej szczytu
na szczycie Kenia
Lodowce górskie występują też w Oceanii w górach Nowej Zelandii
Lądolody i lodowce występują powyżej linii wiecznego śniegu. Linia wiecznego śniegu, granica wiecznego śniegu jest to wysokość, wyrażona w metrach n.p.m., powyżej której co najmniej 50% powierzchni jest pokryte śniegiem przez cały rok. Obszar taki charakteryzuje się tym, że roczny opad śniegu nie ulega całkowitemu stopieniu w cieplejszych porach.
Granica wiecznego śniegu (lub tzw. poziom 365) jest klimatyczną granicą śniegu; jest to płaszczyzna, powyżej której dopływ energii słonecznej już nie wystarcza, aby na poziomej, nieocienionej płaszczyźnie stopić śnieg, który spadł w ciągu jednego roku. Granica wiecznego śniegu rozdziela obszary o przewadze akumulacji (gromadzenia śniegu) od obszarów o przewadze topnienia (ablacji) w miejscach, gdzie rzeźba umożliwia gromadzenie się stałych opadów atmosferycznych.
Położenie granicy wiecznego śniegu zależy głównie od czynników: klimatycznych, zwłaszcza średniej temperatury lata i ilości opadów atmosferycznych (klimatyczna granica wiecznego śniegu), pogodowych (sezonowa granica wiecznego śniegu) Orograficzna granica wiecznych śniegów geomorfologicznych: rzeźba terenu, nachylenie, ekspozycja (orograficzna granica wiecznego śniegu).
Wysokość, na której przebiega granica wiecznego śniegu na kuli ziemskiej, wynosi: na Grenlandii i Antarktydzie schodzi do poziomu morza, na terenach polarnych sięga ok. 200-1000 m n.p.m., w strefie umiarkowanej występuje na wysokości około 800-3200 m n.p.m., w strefie zwrotnikowej 5000-6000 m n.p.m., na równiku obniża się wskutek zwiększonych opadów do około 4500-5000 m n.p.m.
Linia wiecznego śniegu (granica wiecznego śniegu)
Lodowiec jest to naturalna masa lodu powstała na lądzie (powyżej linii wiecznego śniegu) z nagromadzonego w dużych ilościach śniegu i znajdująca się w stałym, powolnym ruchu. Powstanie lodowców zależy od: klimatu (morski z dużą ilością opadów i długim okresem występowania temperatury ujemnej), rzeźby sprzyjającej gromadzeniu się śniegu (obszary płaskie, lekko pofałdowane z formami wklęsłymi).
W sprzyjających warunkach topograficznych powyżej linii wiecznego śniegu znajduje się obszar firnowy (obszar gromadzenia się mas śnieżnych). Tu gromadzi się śnieg pochodzący z opadów i osadów (szron, sadź) oraz dostarczany przez wiatr i lawiny śnieżne.
Zasilanie i ruch lodowców Podstawowym budulcem lodowców jest śnieg. Szacuje się, że każdego roku na Ziemię spada 1,7 10 13 t śniegu, z czego 2,7 10 12 t nie topnieje i zasila lodowce.
W polu firnowym śnieg ulega przeobrażeniu w lód lodowcowy. śnieg świeży śnieg porowatość firn lód firnowy stary śnieg porowatość lód lodowcowy firn lód lodowcowy porowatość zamknięte w lodzie pęcherzyki powietrza
śnieg firn lód lodowcowy Lód lodowcowy zawiera stałą fazę wody, pęcherzyki gazowe, materiał mineralny i substancje organiczne.
Z warstwy śniegu miąższości 15 m powstaje warstewka lodu lodowcowego grubości 1 mm. Czas powstawania lodu lodowcowego może być bardzo różny: od 3-5 lat w niektórych lodowcach Alaski do ponad 100 lat w lodowcach zachodniej Grenlandii
Prędkość ruchu wybranych lodowców Region Prędkość ruchu lodowców (m/rok) Alpy Ałtaj Tien-szan Pamir Himalaje Grenlandia centrum obrzeże Antarktyda centrum obrzeże 80-150 70-125 140-180 220-300 700-1300 25-30 1100-9900 10-30 300-1200
Lądolód = lodowiec kontynentalny lądolód antarktyczny objętość 24 mln km 3 ; grubość do 4776 m lądolód grenlandzki powierzchnia 1,8 mln km 2 ; grubość do 3400 m lato zima
Miąższość lodowców lądolody czapy lodowe języki lodowcowe do 4000 m do 1000 m od 50 m do 950 m
Czapy lodowe Czapa lodowa - Kanada Svalbard Północny
Pola lodowe = lodowce wyżynne (fieldowe, norweskie) małe czasze lodowe, pokrywające szczytowe partie gór, z których schodzą w doliny jęzory lodowcowe Pola lodowe zajmują niewielkie powierzchnie; są dość cienkie; ten typ zlodowacenia występuje w Norwegii, Patagonii, Islandii, Nowej Zelandii i w nadbrzeżnej części Grenlandii.
Lodowiec szelfowy płyta lodowa grubości 200-300 m, częściowo wsparta o dno i i unosząca się na powierzchni oceanu. Powierzchnia lodowca szelfowego jest niemal zupełnie płaska (spadek nie przekracza 0,5%) i na ogół kończy się się lodowym klifem wysokości 2-50 m, stanowiącym czoło lodowca, od którego oddzielają się góry lodowe.
Antarktyda lodowiec szelfowy
Góry lodowe
Ruch lodowca
Rodzaje lodowców górskich: 1. Lodowce zboczy górskich i szczytów: kaldery, lodowce leżące w kraterach wygasłych wulkanów; cyrkowe, lodowce leżące w wysoko położonych karach (mają tylko pole firnowe);
wiszące, lodowce leżące na stromych zboczach górskich w płytkich zapadliskach; Wiszący lodowiec Hofmannskees
2. Lodowce dolinowe: typu alpejskiego, proste z jednym polem firnowym, od którego odchodzi jeden jęzor lodowcowy
typu himalajskiego, złożone z wielu jęzorów; Lodowiec typu himalajskiego - Tadżykistan
lodowiec piedmontowy - powstaje gdy lodowce górskie, wypływając z gór na równinę podgórską, łączą się ze sobą. Tego typu lodowce są charakterystyczne dla okolic podbiegunowych, głównie Gór Skalistych i Alaski (tu znajduje się największy na świecie lodowiec piedmontowy Malaspina).
Lodowiec patagoński
Lodowiec i jezioro w Patagonii
Lodowiec i jezioro w Patagonii
Najdłuższe lodowce górskie występują na Alasce - osiągają 185 km długości. W górach Pamir ich długość dochodzi do 75 km (Lodowiec Fedczenki), W Alpach - do 26 km długości (Lodowiec Aletsch).
Alaska
Lodowiec Malaspina
Geologiczna działalność lodowca: akumulacja. transport, erozja,
AKUMULACJA
Moreny: morena czołowa: - akumulacyjna, - spiętrzona, morena denna, moreny boczne i środkowe, morena ablacyjna.
Moreny lodowca górskiego
Akumulacyjna morena czołowa Mount Robson, British Columbia, Kanada
Spiętrzona morena czołowa Wieżyca, Pojezierze Kaszubskie
Morena boczna Lodowiec Ruth, Alaska
Morena boczna
Morena środkowa Lodowiec Kaskawulsh, Yukon, Kanada
Morena środkowa Lodowiec Herberta, SW Alaska
morena powierzchniowa
Morena wewnętrzna związana z sezonową laminacją lodu lodowcowego
Krajobraz moreny dennej Islandia
Geneza jezior oczkowych
Victoria Island, NWT, Kanada Drumliny
Moreny boczne i środkowe Lodowiec Susitna, Alaska
Eratyki Denali National Park, Alaska Jezioro Gardno
Eratyki Muzeum Ziemi, Warszawa
Spitsbergen strefa marginalna Lodowca Warenskiolda
PROCESY NISZCZĄCE: detersja (abrazja lodowcowa), detrakcja lodowcowa, egzaracja lodowcowa.
FORMY EROZYJNE LODU LODOWCOWEGO: wygłady, rysy i bruzdy lodowcowe, mutony (barańce), struktury glacitektoniczne, kotły (kary, cyrki) lodowcowe, doliny zlodowacone, doliny wiszące.
Wygład lodowcowy Alpy Szwajcarskie
Muton (baraniec)
Struktury glacitektoniczne
Kocioł lodowcowy Denali National Park, Alaska
Kotły schodowe Czarny Staw i Morskie Oko, Tatry
Doliny zlodowacone - U-kształtne Sierra Nevada, Kalifornia Coast Range, Kanada
Powstawanie dolin wiszących
Dolina wisząca Sierra Nevada, Kalifornia
Dolina wisząca Dolina Pięciu Stawów Polskich, Tatry
Fiord Sognefjorden, Norwegia
Formy erozji wód polodowcowych: garnce podlodowcowe (marmity), kotły podlodowcowe, rynny podlodowcowe.
Jezioro w kotle podlodowcowym Jezioro Hańcza, Pojezierze Wschodniosuwalskie
Jezioro rynnowe Jezioro Jeziorak, Pojezierze Wschodniopomorskie
Formy powstałe w wyniku akumulacji osadów fluwioglacjalnych: sandry, ozy (eskery), kemy i terasy kemowe.
Sandry
Pole sandrowe SW Alaska
Ozy i kemy
Oz Kettle-Moraine State Park, Wisconsin, USA
Ozy są formami wykształconymi w postaci długich i krętych wałów zbudowanych z piasków i żwirów
Islandia oz na przedpolu lodowca Sidu
wał ozowy zbudowany ze żwirów i kamieni Ozy rozwijają się zazwyczaj w tunelach subglacjalnych, wypełnionych osadami okruchowymi złożonymi przez przepływające wody roztopowe
Kem Cisowa Góra, Pojezierze Wschodniosuwalskie
Osady lodowcowe: glina zwałowa iły warwowe
Glina zwałowa Jezioro Ontario, Kanada/USA
Ił warwowy Sztokholm