INFORMACJA PROJEKTOWA Status trasy rurociągu Nord Stream na terytorium duńskim i niemieckim Październik 2008 Ozn. G-PE-PER-EIA-100-4291010000 Data: 05.11.2008 Opracowanie:
Spis treści 1. Streszczenie 1 2. Prezentacja spółki 4 2.1 Informacje ogólne o projekcie Nord Stream 6 3. Projekt trasy rurociągu Nord Stream wokół Bornholmu 7 3.1 Ograniczenie planowania trasy na odcinku duńskim 7 3.1.1 Zatopiona amunicja 8 3.1.2 Zakłócenie ruchu statków 8 3.1.3 Obszary chronione 9 3.2 Analizowane trasy 9 3.2.1 Trasa DK-00 przez obszar sporny między Danią i Polską 9 3.2.2 Trasa DK-02 (na północ od Bornholmu) w wodach terytorialnych na południe od Ławicy Davida 10 3.2.3 Trasa S (na wschód i południe od Bornholmu) 10 3.3 Identyfikacja wariantów dla wód duńskich 11 4. Projekt trasy rurociągu Nord Stream na terytorium niemieckim 12 4.1 Ograniczenia planowania trasy na odcinku niemieckim od granicy WSE do boi Landtief A 12 4.1.1 Obszary ochrony przyrody o znaczeniu międzynarodowym 12 4.1.2 Obszary ochrony przyrody o znaczeniu krajowym 16 4.2 Analizowane trasy 19 4.2.1 Kontynuacja trasy DK-02 trasa zoptymalizowana 19 4.2.2 Trasa pierwotna i kontynuacja trasy S na wschód i południe od Bornholmu 19 4.3 Identyfikacja wariantów dla wód niemieckich do boi Landtief A 19 5. Oceny oddziaływania 21 5.1 Kryteria oceny 21 5.2 Kryteria środowiskowe 21 5.2.1 Obszary ochrony przyrody i obszary o podobnej charakterystyce 22 5.2.2 Gatunki wrażliwe ekologicznie 24 5.2.3 Wrażliwe elementy dna morskiego 24 5.3 Kryteria społeczno-gospodarcze 25 5.3.1 Ruch statków 26 5.3.2 Czynne kable i rurociągi 27 5.3.3 Działalność prowadzona na morzu 27 5.3.4 Amunicja 5.3.5 Zabytki dziedzictwa kulturowego 29 30 5.4 Kryteria techniczne 30 5.4.1 Ryzyka i bezpieczeństwo 31 5.4.2 Wykonalność techniczna 31 5.4.3 Czas budowy 31 5.4.4 Ingerencja w dno morskie 32 5.4.5 Całkowita długość 32 6. Wnioski z porównania wariantów 33 7. Bibliografia 35
1. Streszczenie Od początku 2007 r. rozważano różne warianty trasy dookoła Bornholmu a podstawowym celem było znalezienie trasy o najmniejszym oddziaływaniu na środowisko, patrz rys. 1.1. Z wariantu DK-00, odpowiadającego trasie w momencie ogłoszenia projektu (listopad 2006, Zawiadomienie zgodnie z Konwencją z Espoo, Artykuł nr 3) /1/ zrezygnowano na początku roku 2007, ponieważ trasa ta biegła przez obszar sporny między Danią i Polską. Władze duńskie stwierdziły w związku z tym, że ten konkretny obszar nie jest dostępny na potrzeby projektu Nord Stream, jako że oficjalne porozumienie między Polską a Danią dotyczące jego statusu nie zostało osiągnięte. Rys. 1.1 Badania tras wokół duńskiej wyspy Bornholm i w północnej części odcinka niemieckiego (od duńsko-szwedzkiej granicy WSE do boi Landtief A przed Zatoką Greifswaldzką). Strona 1
Dlatego, dalsze szczegółowe badania trasy prowadzono dla trasy na północ od Bornholmu (DK-02, rys. 1.1), i trasa ta została zaproponowana przez pod koniec 2007 roku /2/ Propozycja tej trasy została ogłoszona w listopadzie 2007 roku, a uwagi ze wszystkich krajów położonych wokół Morza Bałtyckiego otrzymano w lutym 2008 roku. W oparciu o uwagi, szczególnie od duńskiej i szwedzkiej administracji morskiej, które to przedstawiały swoje wątpliwości w odniesieniu do rurociągów na obszarach o intensywnym ruchu statków pomiędzy Szwecją i Bornholmem, Nord Stream obecnie przebadał trasę na wschód i południe od Bornholmu (trasa S, rys. 1.1). Trasa S została opracowana i przebadana w pierwszej połowie 2008 roku, a rezultaty i wnioski porównano z trasą przebiegającą na północ od Bornholmu (DK-02). Porównanie to wskazało na trasę S jako trasę preferowaną. Spółka prowadziła wszystkie badania i oceny w ścisłym porozumieniu z duńskimi organami odpowiedzialnymi za wydawanie zezwoleń; za rekomendacją tych organów jako preferowany wariant trasy (trasa rurociągu Nord Stream) w sektorze duńskim wybrano trasę S. Wybór trasy S nie pociąga za sobą zmian odcinka szwedzkiego. Trasa ta uwzględnia jednak obawy zgłoszone przez szwedzkie organy ds. bezpieczeństwa na morzu, dotyczące budowy rurociągu w odznaczającej się dużym ruchem statków Cieśninie Bornholmskiej między Szwecją i Bornholmem. Wybór ten powoduje natomiast zmianę trasy na terytorium niemieckim wchodzi ona do niemieckiej WSE na południe od płycizny Adlergrund. Trasa S biegnie wzdłuż granicy WSE, zlokalizowanej ok. 3 km na południe od zarzuconego obecnie wariantu trasy DK-00 (patrz rys. 1.1). Niniejszy dokument zawiera aktualizację wykonanej przez spółkę oceny trasy rurociągu wokół duńskiej wyspy Bornholm oraz dalszego przebiegu trasy w wodach niemieckich. Opisany tutaj odcinek niemiecki obejmuje WSE i część wód terytorialnych do punktu, w którym nowa trasa zbiega się z trasą zoptymalizowaną biegnącą z kierunku na północ od Bornholmu. Punkt ten jest definiowany jako boja Landtief A przed Zatoką Greifswaldzką. Dokument zawiera następujące informacje: prezentacja spółki - Rozdział 2 rozważania dotyczące trasy wokół Bornholmu na odcinku duńskim - Rozdział 3 warianty trasy w wodach niemieckich będące konsekwencją przebiegu na odcinku duńskim Rozdział 4 krótki opis porówniania dwóch różnych tras Rozdział 5 Strona 2
wniosek dotyczący przebiegu trasy rurociągu Nord Stream na odcinku duńskim, w niemieckiej WSE i w wodach terytorialnych Niemiec do boi Landtief A przed Zatoka Greifswaldzką Rozdział 6 Strona 3
2. Prezentacja spółki Spółka to przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłem gazu ziemnego przez rurociągi podmorskie, którego zadaniem jest zaprojektowanie, budowa i eksploatacja podmorskiego rurociągu Nord Stream, biegnącego przez Morze Bałtyckie. Celem rurociągu Nord Stream jest zapewnienie bezpośredniego połączenia między rosyjskim połączonym systemem przesyłu gazu (UGTS) i zintegrowanym systemem przesyłu gazu ziemnego na terenie UE. Rys. 2.1 Nord Stream połączenie dwóch sieci (linia kropkowana oznacza: w fazie projektu/budowy). W 2000 r. Parlament Europejski i Rada uznały biegnący przez Morze Bałtyckie gazociąg północnoeuropejski za integralną część transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E). We wrześniu 2006 r. Komisja Europejska stwierdziła, że projekt ten należy do projektów energetycznych o najwyższym priorytecie oraz że leży on w interesie Europy jako całości. Strona 4
Skutkiem tego, status projektu jako transgranicznej sieci energetycznej (TEN-E), został potwierdzony 1. Spółka powstała w listopadzie 2005 r. 2 dzięki wyrażeniu woli współpracy przez trzy firmy: OAO Gazprom (zwanej dalej firmą Gazprom ), BASF AG (dziś BASF SE, zwanej dalej spółką BASF ) oraz E.ON AG (zwanej dalej spółką E.ON ). W czerwcu 2008 r. do grupy akcjonariuszy dołączyło holenderskie przedsiębiorstwo specjalizujące się w infrastrukturze do przesyłu gazu, spółka N.V. Nederlandse Gasunie (zwana dalej spółką Gasunie ), która podpisała umowę o przystąpieniu do. Spółka Gazprom ma we wspólnym projekcie udział wynoszący 51%. Spółki BASF i E.ON mają po 20% akcji, a Nederlandse Gasunie 9%. 20,0% 51,0% 20,0% 9,0% SUPERVISORY LEVEL Shareholders Committee Role: board of directors functions MANAGEMENT LEVEL Managing Director Technical Commercial Financial Directors' Level Director Functions: Technical, Director Commercial, Financial Director Rys. 2.2 Schemat organizacyjny spółki Nord Stream. Zaangażowanie spółek z różnych krajów oraz bezpośredni udział spółki z kraju niebędącego krajem wyjściowym ani docelowym gazociągu Nord Stream podkreślają europejski charakter przedsięwzięcia. Siedziba firmy znajduje się w miejscowości Zug w Szwajcarii. Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.nord-stream.com. 1 Decyzja nr 1364/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. 2 Spółka została założona pod nazwą: The North European Gas Pipeline Company AG, a w październiku 2006 r. jej nazwę zmieniono na. Strona 5
2.1 Informacje ogólne o projekcie Nord Stream Nord Stream to podmorski system przesyłowy gazu ziemnego o długości ok. 1200 km, ciągnący się od miasta Wyborg w Rosji, przez Morze Bałtyckie, do miejscowości Lubmin w Niemczech. System przesyłowy Nord Stream składa się z dwóch rurociągów o średnicy ok. 122 cm, które łącznie będą w stanie transportować 55 mld m sześc. gazu ziemnego rocznie z rosyjskiej do europejskiej sieci gazowej. Dwie nitki rurociągu biegną niemal równolegle przez Morze Bałtyckie. Całkowita długość części podmorskiej każdego z nich wynosi ok. 1200 km. Długość części lądowych po obu końcach to ok. 3 km w Rosji, aż do tłoczni gazu w Wyborgu, oraz ok. 0,5 km w Niemczech, aż do instalacji odbiorczej w miejscowości Lubmin. Oprócz terytorium Rosji i Niemiec, rurociąg obejmuje również Wyłączne Strefy Ekonomiczne (WSE) Finlandii, Szwecji i Danii, przy czym biegnie także przez wody terytorialne (WT) tej ostatniej, na wschód i południe od Bornholmu. Projekt objęty jest zakresem konwencji EKG ONZ o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym. W kwietniu 2006 r. strony inicjujące projekt (Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy) oraz Rosja postanowiły przyjąć wspólne stanowisko. Projekt został zatem ogłoszony zgodnie z art. 2 ( 4) konwencji, a za strony poddane oddziaływaniu uznano wszystkie kraje położone wokół Morza Bałtyckiego. Strona 6
3. Projekt trasy rurociągu Nord Stream wokół Bornholmu 3.1 Ograniczenie planowania trasy na odcinku duńskim Spółka Nord Stream zbadała szereg wariantów trasy wokół duńskiej wyspy Bornholm. Analizę wariantów trasy przeprowadzono w odpowiedzi na zgłaszane obawy dotyczące: potencjalnego ryzyka związanego z miejscem zatopienia broni chemicznej na wschód od Bornholmu; zwiększonego ryzyka zakłócenia ruchu statków podczas budowy i eksploatacji rurociągu; potencjalnego niekorzystnego wpływu na przyrodę i środowisko, zwłaszcza w związku z zatopioną amunicją. Rys. 3.1 Obszary Natura 2000 i miejsca zatopienia amunicji w wodach duńskich. Strona 7
Zmiany trasy dookoła Bornholmu doprowadzą ostatecznie do zmiany punktu wejścia na terytorium Niemiec i w związku z tym także trasy na tym terytorium; zagadnienie to omówiono w rozdziale 4. 3.1.1 Zatopiona amunicja Planowanie trasy na wschód od Bornholmu wiąże się z ograniczeniami wynikającymi z obecności miejsca zatopienia amunicji chemicznej (patrz rys. 3.1). Od czasu zatopienia pod koniec lat 40-tych XX w. po dziś dzień rybacy co pewien czas wyławiają pozostałości amunicji chemicznej (np. bryły iperytu), a specjalne środki ostrożności w rybołówstwie wprowadzono w 3 strefach: w miejscu zatopienia i w obszarze ryzyka 1, gdzie połowy są zabronione, oraz w strefie ryzyka 2, obejmującej całość akwenów wokół Bornholmu, gdzie rybacy mają obowiązek posiadania osobistego wyposażenia ochronnego w razie kontaktu z amunicją chemiczną. W ramach kontynuacji zleconych przez spółkę Nord Stream szeroko zakrojonych badań, przeprowadzonych przez szwedzką firmę badawczą MMT AB, pobrano dodatkowe próbki dna morskiego na trasie na południe i wschód od Bornholmu. Zgromadzono ok. 100 próbek, które poddano analizie pod względem obecności pozostałości zatopionych chemicznych środków bojowych. Badania te wykonano w duńskim Krajowym Instytucie Badań Środowiskowych oraz, równolegle, na Uniwersytecie Helsińskim, mającym laboratorium certyfikowane zgodnie z konwencją nt. broni chemicznej. We wszystkich próbkach osadów dna morskiego, a także w wodzie z dna morskiego pobranej z materiału porowatego, stężenia chemikaliów są bardzo niskie, a w większości próbek poniżej progu wykrywalności. Spółka współpracuje obecnie z projektem MERCW 3, finansowanym ze środków europejskich, a zarządzanym przez Fiński Instytut Badań Morza. W ramach projektu MERCW pobrano próbki w miejscu zatopienia amunicji oraz w strefie ryzyka 1, a wyniki analiz były podobne do wyników uzyskanych przez spółkę Nord Stream. Pełne wyniki zostaną przedstawione w duńskim raporcie oceny oddziaływania na środowisko (Duński raport OOŚ).. 3.1.2 Zakłócenie ruchu statków Morze Bałtyckie odznacza się jednym z najwyższych na świecie wskaźników ruchu statków każdego roku przez Cieśninę Bornholmską przepływa ok. 65 tys. statków. W 2006 r. wprowadzono tam system rozgraniczenia ruchu statków (TSS). W związku z tym szwedzkie i duńskie władze morskie wyraziły obawy dotyczące budowy rurociągu między Szwecją i Bornholmem, związane z ryzykiem dla ruchu statków w fazie budowy oraz ryzykiem uszkodzenia rurociągu przez statki (wleczone kotwice, tonące statki). Duński organ odpowiedzialny za wydawanie zezwoleń (Duńska Agencja Energetyczna) zwrócił się zatem do spółki Nord Stream, powołując się na zasadę ALARP 4, o zbadanie 3 Modelowanie ryzyka ekologicznego związanego z chemicznymi środkami bojowymi (Modelling of ecological risk from chemical warfare, MERCW), 6 Ramowy Program Badawczy UE (2005 2008). 4 Zasada ALARP (as low as reasonably practicable tak niski, jak to praktycznie możliwe) stanowi, że poziom ryzyka powinien być tak niski, jak to praktycznie osiągalne. Strona 8
trasy na wschód i południe od Bornholmu w celu identyfikacji wariantu o najniższym poziomie ryzyka. 3.1.3 Obszary chronione Obszary chronione w pobliżu rurociągu wymieniono w tabeli 3.1 poniżej; patrz także rys. 3.1 powyżej. Tabela 3.1 Przegląd obszarów chronionych istotnych w przypadku zmiany trasy na terytorium duńskim. Nazwa (nr obszaru Natura 2000) Ławica Davida (DK 00VA 308) Ertholmene (DK 007X 079) Hvideodde Rev (DK 00VA 309) Bakkebrædt i Bakkegrund (DK 00VA 310) Uzasadnienie (kod według Dyrektywy Siedliskowej) Rafa na otwartym morzu (kod 1170). Obszar całkowity: 839 ha, obszar morski: 839 ha. Porośnięte roślinnością klify wybrzeży bałtyckich (kod 1230); wody stojące, naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością typu Magnopotamion lub Hydrocharition (kod 1330); roślinność szczelin na skalnych zboczach, podtypy na podłożu krzemionkowym (kod 8220). Obszar całkowity: 1256 ha, obszar morski: 1232 ha. Archipelag Ertholmene stanowi także wyznaczony obszar ochrony ptaków (nurzyki Uria, alki krzywonose Alca torda). Rafa na otwartym morzu (kod 1170). Obszar całkowity: 830 ha, obszar morski: 830 ha. Rafa na otwartym morzu (kod 1170). Obszar całkowity: 299 ha, obszar morski: 299 ha. W oparciu o dyrektywy WE o ochronie przyrody (flory, fauny, siedlisk, ptaków) wyznaczono cztery morskie obszary chronione. Na Bornholmie znajduje się szereg obszarów objętych programem Natura 2000. Te obszary lądowe objęto ochroną przede wszystkim ze względu na wybrzeża klifowe (np. w Arnager), krajobrazy wydmowe (np. Dueodde) i lasy (np. Almindingen, Ølene i Paradisbakkerne). Żaden z odnośnych typów środowiska naturalnego nie jest narażony na potencjalne oddziaływanie prac związanych z projektem Nord Stream i dlatego nie został włączony do prezentowanej analizy porównawczej. 3.2 Analizowane trasy 3.2.1 Trasa DK-00 przez obszar sporny między Danią i Polską Trasa DK-00 była preferowaną trasą rurociągu Nord Stream do początku 2007 r., kiedy to w ramach konsultacji międzynarodowych po ogłoszeniu projektu zaczęły napływać uwagi. Okazało się, że trasa DK-00 biegnie przez obszar o nie do końca klarownym stanie Strona 9
prawnym, ponieważ roszczenia w stosunku do niego wysuwa zarówno Dania, jak i Polska. Ponadto zgłoszono obawy dotyczące bliskości miejsca zatopienia amunicji chemicznej. Za radą władz duńskich spółka Nord Stream zrezygnowała z tego wariantu trasy. Ze względu na trwający spór dotyczący przebiegu granicy WSE między Danią i Polską obszar ten nie może być wykorzystany na potrzeby projektu Nord Stream. Trasa DK-00 nie jest zatem elementem oceny alternatywnej w dokumentacji OOŚ. 3.2.2 Trasa DK-02 (na północ od Bornholmu) w wodach terytorialnych na południe od Ławicy Davida Trasa DK-02 biegnie na północ od Bornholmu, a Ławica Davida oddziela ją od szlaku uczęszczanego przez większość dużych statków przepływających przez Cieśninę Bornholmską. Ze względu na obecność twardszego podłoża na północnym krańcu Bornholmu, gdzie krystaliczna skała macierzysta tworzy grzbiet podmorski biegnący do Ławicy Davida, powodując że głębokość wody w korytarzu jest mniejsza, konieczne będzie zagłębienie rurociągu w dno morskie. Wzburzenia i dyspersja osadów mogą mieć potencjalny wpływ na Ławicę Davida, objętą ochroną w ramach programu Natura 2000. Trasa DK-02 stanowi możliwy wariant przebiegu rurociągu Nord Stream. Trasa jest oddalona od miejsca zatopienia amunicji chemicznej oraz biegnie poza ale równolegle do obszaru objętego systemem rozgraniczenia ruchu statków w Cieśninie Bornholmskiej. Potencjalnymi wadami takiego wariantu są: ewentualne ryzyko związane z ruchem statków, twarde (w niektórych miejscach) dno morskie oraz przecinanie dużej liczby kabli między Szwecją i Bornholmem. Jednak oddziaływanie na środowisko w fazie budowy uważa się za możliwe do utrzymania pod kontrolą, ponadto podjęte zostaną działania mające na celu jego minimalizację do poziomu możliwego do przyjęcia. W związku z tym, trasę DK-02 wybrano jako wariant do dalszych analiz w ramach oceny oddziaływania na środowisko; patrz także rozdział 5 poniżej. 3.2.3 Trasa S (na wschód i południe od Bornholmu) W styczniu 2008 r. Duńska Agencja Energetyczna zaleciła (a w marcu i czerwcu 2008 r. zorganizowała w tej sprawie spotkania) rozważenie wariantu trasy na wschód i południe od Bornholmu jako alternatywy dla trasy DK-02. Zalecenie to była wynikiem obaw zgłaszanych przez duńskie i szwedzkie organy ds. bezpieczeństwa na morzu, związanych z przewidywanym przez nie wzrostem poziomu ryzyka dla ruchu statków na północ od Bornholmu. Ponieważ Dania podczas oceny rozbudowy infrastruktury naftowej i gazowniczej stosuje zasadę ALARP, spółka przeprowadziła dodatkowe prace badawcze trasy zgodnie z prośba Agencji. Trasa taka biegłaby bliżej miejsca zatopienia amunicji chemicznej i powiązanej z nią strefy ryzyka 2. Dlatego też w ramach badań geofizycznych, geotechnicznych i środowiskowych przeprowadzonych w związku z oceną oddziaływania nowej trasy (trasa S) na przyrodę i Strona 10
środowisko pobrano próbki dna morskiego i przeanalizowano je pod względem obecności chemicznych środków bojowych. Na podstawie wyników badań i ich analizy spółka Nord Stream uważa trasę S za możliwy wariant przebiegu rurociągu Nord Stream. W związku z tym trasę S wybrano jako wariant do dalszych analiz w ramach oceny oddziaływania na środowisko; patrz także rozdział 5 poniżej. 3.3 Identyfikacja wariantów dla wód duńskich Po uwzględnieniu okoliczności opisanych powyżej stwierdzono, że istnieją dwa możliwe do wykonania warianty przebiegu rurociągu Nord Stream na terytorium duńskim: trasy DK-02 i S (patrz tabela 3.2). Te dwa warianty poddano ocenie w rozdziale 5 poniżej. Tabela 3.2 Przegląd analizowanych wariantów trasy w wodach duńskich Wariant trasy Opis Wniosek DK-00 Na południe od Bornholmu DK-02 Na północ od Bornholmu Trasa S Na wschód i południe od Bornholmu Biegnie przez obszar o nieklarownym stanie prawnym, sporny między Danią i Polską. Na południe od obszaru objętego systemem rozgraniczenia ruchu statków w Cieśninie Bornholmskiej, jednocześnie równolegle do niego, oddzielona od niego Ławicą Davida. Na wschód od Bornholmu, między wyspą a obszarem ryzyka wokół miejsca zatopienia amunicji chemicznej na południe od Bornholmu łączy się z trasą DK-00 przy wejściu na terytorium niemieckie. Z trasy zrezygnowano ze względu na brak pewności, co stanu prawnego. Wariant wykonalny, potencjalne oddziaływanie na środowisko można zminimalizować. Wariant wykonalny, potencjalne oddziaływanie na środowisko można zminimalizować. Strona 11
4. Projekt trasy rurociągu Nord Stream na terytorium niemieckim 4.1 Ograniczenia planowania trasy na odcinku niemieckim od granicy WSE do boi Landtief A Przebieg trasy rurociągu Nord Stream na odcinku niemieckim zależy od wyboru trasy wokół Bornholmu. W związku z badaniami dotyczącymi trasy na terytorium duńskim przeanalizowano trzy trasy na terytorium niemieckim; wszystkie one tworzą fragment trasy od przecięcia granicy WSE pomiędzy Niemcami i Danią do boi Landtief A po zewnętrznej stronie wejścia do Zatoki Greifswaldzkiej: trasa pierwotna (kontynuacja trasy DK-00); trasa biegnąca na północ od Bornholmu w Niemczech zwana trasą zoptymalizowaną (kontynuacja trasy DK-02); trasa S (kontynuacja trasy S). Głównym czynnikiem branym pod uwagę w odniesieniu do trasy rurociągu Nord Stream jest potencjalny wpływ jego budowy i eksploatacji na obszary ochrony przyrody, co związane jest z odległością od tych obszarów. Obszary chronione w pobliżu trasy S, na które potencjalny wpływ może mieć budowa i eksploatacja rurociągu, zestawiono w tabeli 4.1 poniżej. 4.1.1 Obszary ochrony przyrody o znaczeniu międzynarodowym Tabela 4.1 Nazwa W WSE Przegląd obszarów chronionych w pobliżu trasy S na terytorium niemieckim obszary ochrony przyrody o znaczeniu międzynarodowym. Zatoka Pomorska z Ławicą Odrzańską (obszar siedliskowy UE DE 1652-301) Opis Istotnym elementem jest Ławica Odrzańska, wznosząca się wyraźnie ponad dno Zatoki Pomorskiej, dzięki specyficznej faunie przydennej, stanowiąca zimowisko dla licznych gatunków ptaków, jak również żerowisko i obszar rozwoju narybku. Ponadto stanowi ona siedlisko letnie dla parposza (Alosa fallax), należącego do gatunków ryb wymienionych w Załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej, a także, przez cały rok, dla populacji morświna, wędrownych i osiadłych w Morzu Bałtyckim. Minimalna odległość obszaru Zatoki Pomorskiej z Ławicą Odrzańską od trasy rurociągu zmienia się w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość od trasy zoptymalizowanej 4,7 km, minimalna Strona 12
Nazwa Adlergrund (obszar siedliskowy UE DE 1251-301) Zachodnia część ławicy Rønne (obszar siedliskowy UE DE 1249-301) Zatoka Pomorska (obszar ochrony ptaków UE DE 1652-301) W wodach terytorialnych Zatoka Greifswaldzka, część cieśniny Strelasund i Nordspitze Usedom (obszar siedliskowy UE Opis odległość od trasy S 0,6 km). Obszar chroniony obejmuje rozległe struktury raf i ławic piaszczystych o dużej różnorodności morfologicznej i biologicznej. Płycizna Adlergrund jest ważnym oddalonym od brzegu siedliskiem makrofitów przybrzeżnych oraz ważnym żerowiskiem dla zimujących kaczek morskich i nurników. Podczas surowych zim stanowi także schronienie dla kaczek morskich z Zatoki Pomorskiej. Na skrajach płycizny Adlergrund pojawiają się w niewielkiej liczbie morświny. Minimalna odległość płycizny Adlergrund od trasy rurociągu zmienia się w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość od trasy zoptymalizowanej 0,3 km, minimalna odległość od trasy S 7,6 km). Obszar chroniony obejmuje rozległy grzbiet morenowy niedaleko wybrzeża przy ławicy Rønne, poprzecinany obszarami o większej głębokości (43 m), oraz kamienne rafy. Niekiedy pojawiają się tam w niewielkiej liczbie morświny. Minimalna odległość zachodniej części ławicy Rønne od trasy rurociągu zmienia się w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość od trasy zoptymalizowanej 0,6 km, minimalna odległość od trasy S 17,0 km). Zatoka Pomorska to jedno z głównych zimowisk ptaków morskich na Morzu Bałtyckim. Oprócz czterech gatunków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy UE w Sprawie Ptaków (nur czarnoszyi, nur rdzawoszyi, perkoz rogaty, mewa mała), Zatokę Pomorską jako ważne zimowisko, miejsce pierzenia i odpoczynku (> 1% populacji odlatujących) wykorzystuje także 15 innych gatunków ptaków (> 250 tys. osobników). Minimalna odległość zachodniej części ławicy Rønne od trasy rurociągu nie zmienia się w związku ze zmianami trasy (zarówno w stosunku do trasy zoptymalizowanej, jak i trasy S przez Zatokę Pomorską). Obszar chroniony obejmuje środkową część płytkich akwenów u wybrzeża Pomorza Zachodniego, południową część cieśniny Strelasund, liczne zatoki Strona 13
Nazwa DE 1747-301) Próg skrajny Zatoki Greifswaldzkiej i część Zatoki Pomorskiej (obszar siedliskowy UE DE 1749-303) Jasmund (obszar siedliskowy UE DE 1447-302) Granitz (obszar siedliskowy UE DE 1647-303) Opis i przesmyki, piaszczyste równiny oraz laguny przybrzeżne, charakteryzujące się aktywnymi procesami akumulacji i erozji. Przedmiotem ochrony są siedliska morskie i przybrzeżne, murawy i siedliska leśne, a także charakterystyczne gatunki wymienione w Dyrektywie Siedliskowej, takie jak foka szara, minóg rzeczny, minóg morski i wydra. Minimalna odległość Zatoki Greifswaldzkiej, części cieśniny Strelasund i Nordspitze Usedom od trasy rurociągu nie zmienia się w związku ze zmianami trasy (zarówno w stosunku do trasy zoptymalizowanej, jak i trasy S przez Zatokę Pomorską). Obszar chroniony obejmuje rozległe obszary ławic piaszczystych w okolicy progu skrajnego Zatoki Greifswaldzkiej oraz część Zatoki Pomorskiej z wielopoziomowymi zamkniętymi strukturami raf i stanowi najważniejsze zimowisko i żerowisko w regionie Morza Bałtyckiego. Z gatunków wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej ważne są tu foka szara, minóg morski, minóg rzeczny, parposz, łosoś i różanka. Minimalna odległość progu skrajnego Zatoki Greifswaldzkiej i części Zatoki Pomorskiej od trasy rurociągu nie zmienia się w związku ze zmianami trasy (zarówno w stosunku do trasy zoptymalizowanej, jak i trasy S przez Zatokę Pomorską). Obszar chroniony to unikatowy teren o złożonym środowisku naturalnym, z rozległymi lasami bukowymi, mokradłami wiosennymi, torfowiskami kotłowymi i pojeziernymi, małymi zbiornikami wodnymi i strumieniami, a także unikatowymi klifami kredowymi. Od strony morza tworzą się struktury rafowe, a przedmiotem ochrony jest foka szara. Minimalna odległość obszaru Jasmund od trasy rurociągu zmienia się w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość od trasy zoptymalizowanej 18,5 km, minimalna odległość od trasy S 21,0 km). Granitz stanowi jeden z najrozleglejszych i najstarszych obszarów lasów bukowych na Rugii. Na północy i wschodzie kończy się aktywnym wybrzeżem klifowym o wysokości do 70 m. Strona 14
Nazwa Krajobraz wybrzeża południowowschodniej Rugii (obszar siedliskowy UE DE 1648-302) Peeneunterlauf, Peenestrom, Achterwasser i Kleines Haff (obszar siedliskowy UE DE 2049-302) Greifswalder Oie (obszar siedliskowy UE DE 1749-301) Opis Zróżnicowana rzeźba terenu przyczynia się do dużej różnorodności miejscowych zespołów leśnych. Obszar ten służy ochronie, a w razie potrzeby odtworzeniu, siedliska określonego w Dyrektywie Siedliskowej kodem 1170 (rafa), a gatunkiem wskazanym jako chroniony jest foka szara. Minimalna odległość między Granitz a trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość zarówno od trasy zoptymalizowanej, jak i od trasy S 10,5 km). Obszar chronionego krajobrazu wybrzeża południowo-wschodniej Rugii obejmuje szereg stref i stanowi mozaikę siedlisk płytkomorskich, przybrzeżnych, lądowych otwartych i leśnych (np. siedliska oznaczone w Dyrektywie Siedliskowej kodami 1110, 1150, 1160 i 1170). Ponadto ochrona tego obszaru umożliwia odbudowę i utrzymanie siedlisk foki szarej i wydry. Minimalna odległość między obszarem chronionego krajobrazu wybrzeża południowo-wschodniej Rugii a trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość zarówno od trasy zoptymalizowanej, jak i od trasy S 1,8 km). Celem wyznaczenia tego obszaru była ochrona estuarium rzeki Piany i związanych z nim siedlisk lądowych (wydmy, laguny przybrzeżne, bagna, lasy). W wyniku zróżnicowania siedlisk w obszarze tym występuje 16 gatunków wymienionych w Załączniku II: wydra, bóbr oraz różne gatunki ryb i owadów. Minimalna odległość między Peeneunterlauf, Peenestrom, Achterwasser i Kleines Haff a trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość zarówno od trasy zoptymalizowanej, jak i od trasy S 8,0 km). Obszar ten służy ochronie, a w razie potrzeby odtworzeniu, siedliska określonego w Dyrektywie Siedliskowej kodem 1170 (rafa), a także różnych typów siedlisk przybrzeżnych i leśnych. Przedmiotem ochrony wymienionym w Załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej jest foka szara. Minimalna odległość między Greifswalder Oie a Strona 15
Nazwa Zatoka Greifswaldzka (obszar ochrony ptaków UE DE 1747-401) oraz Zatoka Greifswaldzka i południowa część cieśniny Strelasund (obszar ochrony ptaków UE DE 1747-402) Zachodnia część Zatoki Pomorskiej (obszar ochrony ptaków UE DE 1649-401, SPA 37) Opis trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (minimalna odległość zarówno od trasy zoptymalizowanej, jak i od trasy S 9,5 km). Obszar chroniony odznacza się rozległymi akwenami płytkowodnymi, równinami piaskowymi i piaszczystymi łachami. Morfologia wybrzeża jest zróżnicowana. Wydmy, strome brzegi i przybrzeżne obszary zalewowe występują na przemian. W odniesieniu do całego regionu Morza Bałtyckiego, brzegi płytkowodnych akwenów i laguny między Darß i Oderhaff stanowią najważniejsze zimowisko ptaków wodnych, zwłaszcza perkozów, łabędzi, kaczek, gęsi, traczy i łysek, przy czym Zatoka Greifswaldzka stanowi środkową część tego odcinka wybrzeża. Ponadto znajdują się tu tereny lęgowe szeregu ptaków chronionych na mocy Załącznika I do Dyrektywy Ptasiej UE. Minimalna odległość między obszarem Zatoki Greifswaldzkiej oraz Zatoki Greifswaldzkiej i południowej części cieśniny Strelasund a trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (obszary te przecina zarówno trasa zoptymalizowana, jak i trasa S). Zachodnia część Zatoki Pomorskiej to obszar przejściowy między wewnętrznymi wodami przybrzeżnymi (estuarium Odry i Zatoka Greifswaldzka) i otwartymi wodami Zatoki Pomorskiej. Gatunki ptaków objęte szczególnymi wymogami w zakresie ochrony i zarządzania to nur czarnoszyi, nur rdzawoszyi, perkoz rogaty, lodówka, kormoran, rybitwa czarna, szlachar i mewa mała. Minimalna odległość między zachodnią częścią Zatoki Pomorskiej a trasą rurociągu nie ulega zmianie w związku ze zmianami trasy (obszary te przecina zarówno trasa zoptymalizowana, jak i trasa S). 4.1.2 Obszary ochrony przyrody o znaczeniu krajowym Obszary ochrony przyrody w niemieckiej WSE Zapowiedziany obszar specjalnej ochrony UE Zatoka Pomorska został zatwierdzony jako obszar chroniony Zatoka Pomorska (rozporządzenie z dnia 15.09.2005 BGBl. Jhrg. 2005, cz. I nr 59). Dlatego też cele rezerwatu w zakresie ochrony przyrody porównywalne Strona 16
są z celami obszaru specjalnej ochrony UE o tej samej nazwie, a także obszaru siedliskowego Zatoka Pomorska wyznaczonego na mocy Dyrektywy Siedliskowej. Obszary ochrony przyrody na niemieckich wodach terytorialnych poza Zatoką Greifswaldzką W regionie Zatoki Greifswaldzkiej planuje się ustanowienie, zgodnie z prawem krajowym, poniższych obszarów ochrony przyrody objętych programem Natura 2000. Obszary te nie zostały uwzględnione w ustaleniu zakresu oddziaływania: obszar ochrony przyrody Peenemünder Haken, Struck und Ruden (dostosowanie istniejącego obszaru ochrony przyrody); obszar chronionego krajobrazu Greifswalder Bodden. Ocenia się, że w odniesieniu do wszystkich pozostałych obszarów chronionych, oddziaływanie związane z budową i eksploatacją rurociągu pozostanie bez zmian przy zmianie trasy ze zoptymalizowanej na trasę S. Dlatego też zakłada się, że ustalony zakres oddziaływania trasy zoptymalizowanej (kontynuacji trasy DK-02) nadal będzie taki sam w Niemczech. Obszary chronione, dla których ocena oddziaływania pozostanie bez zmian, wymieniono poniżej: Park narodowy Jasmund. Rezerwat przyrody Insel Usedom. Rezerwat przyrody Peenemünder Haken, Struck und Ruden włącznie z rozszerzeniem (nr 1), rezerwat przyrody Greifswalder Oie (nr 245), rezerwat przyrody Mönchgut (nr 189) 5, rezerwat przyrody Großer Wotig (nr 246). Obszary chronionego krajobrazu Insel Usedom mit Festlandsgürtel (L82) i Südostrügen (L84). Obszar chronionego krajobrazu Ostrügen nie został tu uwzględniony, ponieważ nie obejmuje on części morskiej od strony rurociągu. Rezerwat biosfery Südostrügen. W pobliżu miejsca wyjścia rurociągu na ląd znajdują się następujące obszary chronione: Obszar ochrony przyrody Peenemünder Haken, Struck und Ruden, rezerwat przyrody Insel Usedom i obszar chronionego krajobrazu Insel Usedom mit Festlandsgürtel. Ponadto Zatoka Greifswaldzka wchodzi w skład obszaru wodnego o znaczeniu krajowym, noszącego nazwę Zatoka Greifswaldzka i cieśnina Strelasund. 5 W szczególności części obszarów Südperd, Nordperd, Zicker. Strona 17
Rys. 4.1 Nord Stream. Warianty trasy w wodach niemieckich (linia ciemnozielona trasa pierwotna (kontynuacja trasy DK-00); linia kropkowana turkusowa trasa na północ od Bornholmu, w Niemczech zwana trasą zoptymalizowaną (kontynuacja trasy DK-02); linia kropkowana niebieska trasa S (kontynuacja trasy S). Strona 18
4.2 Analizowane trasy 4.2.1 Kontynuacja trasy DK-02 trasa zoptymalizowana Po wyjściu z wód duńskich trasa DK-02 na północ od Bornholmu biegnie na południowy zachód, po wejściu w niemiecką WSE jako trasa zoptymalizowana. Trasa wchodzi na terytorium niemieckie w obszarze ochrony ptaków UE Zatoka Pomorska (DE 1552-401). Większa część tego odcinka rurociągu będzie biec na głębokości poniżej 20 m. Obszar ten stanowi miejsce odpoczynku dla kaczek morskich, nurów, mew i alk. Rurociąg biegnie w pobliżu obszaru siedliskowego Adlergrund. W punkcie znajdującym się najbliżej obszaru chronionego rurociąg jest od niego oddalony o ok. 200 m, i na odcinku ok. 11 km biegnie równolegle do niego, w odległości 200 1000 m. Po wyjściu z obszaru Zatoka Pomorska rurociąg wchodzi do obszaru Zachodnia część Zatoki Pomorskiej (DE 1649-401), obszaru ochrony ptaków UE, w którym występują nur rdzawoszyi, nur czarnoszyi, perkoz rogaty, kormoran czarny, mewa mała, perkoz dwuczuby, szlachar i kaczki morskie (w tym lodówka), uhla, markaczka, alka krzywonosa i nurzyk podbielały. Większość ptaków odpoczywa tutaj i żeruje zwykle w okresie tarła śledzia, który stanowi ich pożywienie. Na wodach terytorialnych obszar siedliskowy Jasmund (DE 1447-302) położony jest w odległości ok. 18,5 km od trasy rurociągu., Granitz (DE 1647-303) jest położony w odległości ok. 10,5 km od trasy rurociągu a Krajobraz wybrzeża południowo-wschodniej Rugii (DE 1648-302) znajduje się w odległości ok. 1,8 km od trasy rurociągu. Trasa zoptymalizowana zbiega się z trasą pierwotną w proponowanym obszarze Zachodnia część Zatoki Pomorskiej (obszar specjalnej ochrony 37); patrz rys. 4.1. Następnie łączy się z obecną trasą i wchodzi do Zatoki Greifswaldzkiej dokładnie w tym samym miejscu co przedtem. Dlatego też ta część trasy, jak już o tym wspomniano wcześniej, nie jest dalej opisana. 4.2.2 Trasa pierwotna i kontynuacja trasy S na wschód i południe od Bornholmu Wiodąca na południe od Bornholmu trasa S wchodzi do niemieckiej WSE w obszarze Zatoka Pomorska (DE 1552-401), na południe od obszaru Adlergrund (DE 1251-301), ok. 3 km na południe od miejsca wejścia trasy pierwotnej. Dalej biegnie równolegle do trasy pierwotnej w kierunku południowo-południowo-zachodnim, wchodzi na wody terytorialne i tam styka się i łączy z trasą zoptymalizowaną na północ od boi Landtief A, w proponowanym obszarze Zachodnia część Zatoki Pomorskiej (obszar specjalnej ochrony 37); patrz rys. 4.1. 4.3 Identyfikacja wariantów dla wód niemieckich do boi Landtief A Po uwzględnieniu okoliczności opisanych powyżej stwierdzono, że dla dwóch wykonalnych wariantów przebiegu rurociągu na terytorium duńskim (trasy DK-02 i S) (patrz tabela 4.3) można znaleźć wykonalne trasy przedłużające w wodach niemieckich. Te dwa warianty poddano ocenie w rozdziale 5 poniżej. Strona 19
Tabela 4.3 Przegląd zbadanych wariantów trasy w wodach niemieckich do boi Landtief A. Wariant trasy Opis Wniosek DK-02 Na północ od Bornholmu Trasa S Na wschód i południe od Bornholmu Na zachód od obszaru Adlergrund i przez obszar specjalnej ochrony Zatoka Pomorska Na południe od obszaru Adlergrund i przez obszar specjalnej ochrony Zatoka Pomorska Wariant wykonalny, potencjalne oddziaływanie na środowisko można zminimalizować Wariant wykonalny, potencjalne oddziaływanie na środowisko można zminimalizować Strona 20
5. Oceny oddziaływania 5.1 Kryteria oceny Oceny oddziaływania przeprowadzane są zgodnie z kryteriami obejmującymi: kwestie środowiskowe; kwestie społeczno-gospodarcze; kwestie techniczne. Kluczowym aspektem oceny wariantów trasy są kryteria środowiskowe. Ponadto warianty oceniane są holistycznie z zastosowaniem innych kryteriów, takich jak czynniki społecznogospodarcze i techniczne, co zapewnia ustalenie optymalnej trasy. Poniżej opisano kryteria i przeprowadzone oceny. 5.2 Kryteria środowiskowe Celem ogólnym w fazie planowania rurociągu Nord Stream była minimalizacja, w największym możliwym stopniu, wszelkich oddziaływań środowiskowych przez wybór trasy omijającej szczególnie wrażliwe środowiska, takie jak obszary chronione, siedliska wrażliwych ekologicznie gatunków oraz wrażliwe elementy dna morskiego. Kryteria środowiskowe zastosowane do oceny i porównania wariantów trasy zestawiono w tabeli 5.1. Tabela 5.1 Zestawienie kryteriów środowiskowych. Kryteria Opis / cel projektu Kryteria środowiskowe Obszary ochrony przyrody Należy unikać przecinania lub bliskości obszarów i obszary o podobnej chronionych i obszarów o podobnej charakterystyce. charakterystyce Gatunki wrażliwe ekologicznie Wrażliwe elementy dna morskiego Należy unikać przecinania lub bliskości siedlisk ekologicznie wrażliwych gatunków flory i fauny, np. siedlisk traw morskich, ssaków morskich, żerowisk i obszarów lęgowych fok, tarlisk/miejsc żerowania narybku. Należy unikać przecinania lub bliskości zdefiniowanych w Dyrektywie Siedliskowej WE potencjalnie wrażliwych elementów dna morskiego, mogących stanowić siedliska szczególnych zespołów ekologicznych, takich jak korale zimnowodne, wzniesienia i kaniony podmorskie oraz obszary o wrażliwym podłożu dna morskiego (np. otoczaki lub fale piaskowe). Strona 21
5.2.1 Obszary ochrony przyrody i obszary o podobnej charakterystyce Na odcinku duńskim biegnąca na północ od Bornholmu trasa DK-02 przechodzi ok. 0,5 km na południe od Ławicy Davida (DK 00VA 308). Układanie rurociągu za pomocą kotwiczonej barki układającej obejmie Ławicę Davida, a kotwice mogą zaburzyć strukturę dna morskiego w określonych odstępach, zależnych od operowania kotwicami. Oddziaływanie środowiskowe związane z operowaniem kotwicami w pobliżu Ławicy Davida nie zostało poddane szczegółowej ocenie, nie można go jednak zlekceważyć. Trasa DK-02 omija archipelag Ertholmene (DK 007X 079) w odległości 11,9 km, nie przewiduje się zatem żadnego oddziaływania fizycznego na dno morskie spowodowanego operowaniem kotwicami lub innymi działaniami związanymi z układaniem rurociągu. Zarówno Ławica Davida, jak i Ertholmene znajdują się w strefie, w której może być słyszany nadwodny i podwodny hałas generowany przez barkę układającą. Ertholmene to, jak wspomniano powyżej, wyznaczony obszar ochrony ptaków, o dużych populacjach lęgowych nurzyków (Uria) i alk krzywonosych (Alca torda). Szacuje się jednak, że na granicy obszaru Natura 2000 hałas związany z układaniem rurociągu nie będzie znacznie większy niż normalny poziom hałasu otoczenia. W związku z tym nie przewiduje się żadnego oddziaływania na Ertholmene. Pod względem ochrony obszarów Natura 2000 trasa S stanowi wariant korzystniejszy. Zarówno trasa DK-02 na północ od Bornholmu, jak i trasa S przechodzą przez obszar Natura 2000 Zatoka Pomorska w wodach niemieckich. Także ten obszar jest wyznaczonym obszarem ochrony ptaków. Strona 22
Rys. 5.1 Morskie obszary Natura 2000 na odcinku duńskim. Zoptymalizowana trasa DK-02 na północ od Bornholmu przecina Zatokę Pomorską (DE 1552-401) na odcinku 43 km. Mimo, że długość rurociągu na tym odcinku będzie mniejsza, ingerencja w dno morskie stanowi niezbędną część prac. Dlatego też, w porównaniu z trasą S, zoptymalizowana trasa DK-02 będzie mieć większe oddziaływanie na środowisko. W północnej części niemieckiej WSE, trasa DK-02 przechodzić będzie bliżej obszaru Adlergrund niż warianty trasy na południe od Bornholmu. Trasa S będzie przecinać Zatokę Pomorską na odcinku 51 km, ponieważ jednak na tym odcinku rurociąg ma być położony bezpośrednio na dnie morskim, oddziaływanie środowiskowe można uznać za marginalne. Strona 23
5.2.2 Gatunki wrażliwe ekologicznie Gatunki wrażliwe ekologicznie to morskie ssaki, ptaki, ryby lub bentos. W celu uzupełnienia dostępnych informacji środowiskowych uzyskanych z krajowych i międzynarodowych źródeł danych, spółka przeprowadziła badania geofizyczne i środowiskowe. Na terytorium duńskim badania te przeprowadzono według wytycznych właściwych organów krajowych i rządowych organizacji badawczych. Na odcinku niemieckim przeprowadzono je zgodnie z zatwierdzonymi programem i metodyką. W sumie w Morzu Bałtyckim występują cztery gatunki ssaków morskich (morświny i foki). Pod względem oceny oddziaływania na ssaki morskie nie należy oczekiwać istotnej różnicy między trasą DK-02 (na północ od Bornholmu) i trasą S. Na terytorium duńskim zarówno trasa DK-02 na północ od Bornholmu, jak i trasa S przechodzą przez objęte ochroną UE tarlisko dorsza, dzielone wspólnie z Szwecją na granicy WSE Danii i Szwecji (patrz rys. 5.1). Odcinek trasy DK-02 biegnący przez tarlisko jest krótszy niż odcinek trasy S, różnica jest jednak minimalna. W przypadku obu tras oddziaływanie na ryby jest ograniczone. W związku z bogatszą strukturą gatunkową, liczebnością i biomasą bentosu na północ od Bornholmu, budowa rurociągu na trasie DK-02 na północ od Bornholmu może mieć tymczasowy wpływ na bentos. Oddziaływanie takie będzie prawdopodobnie minimalnie większe niż w przypadku trasy S, nie będzie jednak zbyt silne. Będzie ono mieć charakter tymczasowy i ograniczone będzie do okresów przemieszczania się barki układającej na północ od Bornholmu. Zarówno trasa S, jak i trasa DK-02 na północ od Bornholmu przechodzą w pobliżu obszaru ochrony ptaków Natura 2000 Ertholmene; nie przewiduje się jednak oddziaływania na ptaki w tym obszarze w związku z którąkolwiek z tych dwóch tras, ponieważ rurociąg układany będzie w wystarczającej odległości od niego. W wodach niemieckich, oba warianty trasy przewidują przecięcie obszaru specjalnej ochrony Zatoka Pomorska. Wprawdzie w obszarze tym trasa S jest dłuższa niż trasa północna, przewiduje się jednak bardziej ograniczone oddziaływanie na ptaki, ponieważ trasa S przecina głównie głębsze (> 20 m) siedliska piaszczyste o małym znaczeniu jako żerowiska. Ingerencja w dno morskie będzie mieć zatem mniejszy wpływ na siedliska denne. Natomiast trasa zoptymalizowana przetnie kolonie małży na rafach, które stanowią ważne denne źródło żywności dla lodówek. Rurociąg nie będzie mieć niekorzystnego oddziaływania na żaden z ekologicznie wrażliwych gatunków, a między trasą DK-02 na północ od Bornholmu i trasą S nie ma w tym względzie istotnej różnicy. 5.2.3 Wrażliwe elementy dna morskiego W trakcie badań na planowanych trasach nie zidentyfikowano żadnych wrażliwych elementów dna morskiego, mogących stanowić siedliska szczególnych zespołów Strona 24
ekologicznych zdefiniowanych w Dyrektywie Siedliskowej WE. Dlatego też nie ma różnic między tymi dwoma wariantami trasy. 5.3 Kryteria społeczno-gospodarcze Celem ogólnym w fazie planowania rurociągu Nord Stream była minimalizacja, w największym możliwym stopniu, istotnych negatywnych oddziaływań społecznogospodarczych przez wybór trasy omijającej obszary intensywnie wykorzystywane do innych rodzajów działalności morskiej (np. transport morski, rybołówstwo, itd.) oraz punkty szczególnie wrażliwe, takie jak miejsca zatonięcia statków. Kryteria społecznogospodarcze stosowane do oceny i porównania wariantów trasy zestawiono w tabeli 5.2 poniżej. Tabela 5.2 Zestawienie społeczno-gospodarczych kryteriów oceny Kryteria Opis / cel projektu Kryteria społeczno-gospodarcze Ruch statków Należy ograniczyć do minimum interakcje ze znanymi strefami/obszarami intensywnej aktywności morskiej, np. szlakami żeglugowymi i kotwicowiskami. Istniejące kable/rurociągi Należy ograniczyć do minimum konieczność przecinania istniejących podwodnych rurociągów lub kabli, np. kabli telekomunikacyjnych i energetycznych, bądź prowadzenia prac w ich bezpośredniej bliskości. Działalność prowadzona na morzu (rybołówstwo, prace pogłębiania, poligony wojskowe, morskie zasoby odnawialne, turystyka itd.) Ryzyko związane z amunicją Zabytki dziedzictwa kulturowego Należy unikać przechodzenia przez lub bezpośredniej bliskości obszarów aktywnie wykorzystywanych do działalności prowadzonej na morzu (np. rybołówstwo, prace pogłębiania, ćwiczenia wojskowe, morskie zasoby odnawialne i turystyka). Należy unikać przechodzenia przez lub bezpośredniej bliskości znanych obszarów ryzyka związanego z zatopioną amunicją. Należy unikać przechodzenia przez lub bezpośredniej bliskości obszarów, na których znajdują się zabytki dziedzictwa kulturowego, takie jak wraki / obiekty istotne dla archeologii morskiej. Strona 25
Rys. 5.2 System rozgraniczenia ruchu (TSS) i rozmieszczenie kabli. 5.3.1 Ruch statków Ocena oddziaływania na ruch statków obejmuje wpływ prac związanych z układaniem rur na ruch statków. Trasa DK-02 na północ od Bornholmu przechodzi na południe od obszaru objętego systemem rozgraniczenia ruchu (TSS) w Cieśninie Bornholmskiej między Bornholmem i Szwecją. Trasa ta została jednak zaplanowana z uwzględnieniem systemu rozgraniczenia i biegnie 1,4 km na południe od objętego nim obszaru (patrz rys. 5.2 powyżej). Ruch statków na trasie S jest mniejszy niż na trasie północnej. Wzorce ruchu statków, określone na podstawie danych AIS, wskazują, że liczba statków przepływających nad rurociągiem na trasie S jest w przybliżeniu o 30% niższa niż na trasie DK-02 na północ od Bornholmu. Prawdopodobieństwo całkowitej awarii jest bardzo niskie i, zgodnie z danymi ważonymi dotyczącymi interakcji między statkami i rurociągiem, w przybliżeniu o 10% niższe w przypadku trasy S. W niemieckiej WSE wszystkie trzy warianty przecinają biegnące ze wschodu na zachód szlaki żeglugowe na południe od Bornholmu. Strona 26
Ryzyko kolizji z barką układającą w fazie budowy będzie większe na trasie DK-02 niż na trasie S ze względu na intensywność żeglugi na północ od Bornholmu. Na podstawie oceny oddziaływania ruchu statków wskazuje się trasę S jako preferowaną. 5.3.2 Czynne kable i rurociągi Zidentyfikowano sześć czynnych kabli przecinających trasę DK-02 na północ od Bornholmu w wodach duńskich. Są to: jeden kabel telekomunikacyjny między Danią i Rosją; trzy kable energetyczne między Szwecją i Bornholmem; jeden kabel telekomunikacyjny między Szwecją i Bornholmem; jeden kabel telekomunikacyjny między duńskim lądem stałym i Bornholmem. Wiadomo obecnie, że trasa DK-02 kontynuując swój przebieg na północ od Bornholmu, przetnie kable telekomunikacyjne w niemieckiej WSE: jeden dodatkowy czynny i dwa nieczynne. Czynny kabel łączy duński ląd stały z Bornholmem. Nie wiadomo nic o czynnych kablach energetycznych przecinających trasę. Jednak w niemieckich wodach terytorialnych kable wyprowadzone z planowanych siłowni wiatrowych przecinać będą trasę przechodzącą zarówno na północ, jak i na południe od Bornholmu. Trasa S przecinać będzie mniejszą liczbę kabli niż trasa DK-02 (na północ od Bornholmu) w wodach duńskich trasa S przetnie trzy czynne kable. Są to: jeden kabel telekomunikacyjny między Danią i Rosją; dwa kable telekomunikacyjne między Danią (Bornholm) i Polską. Punkty przecięcia trasy DK-02 na północ od Bornholmu i trasy S z kablami przedstawiono na rys. 5.2 (powyżej). Trasa DK-02 na północ od Bornholmu i trasa S nie będą przecinać czynnych rurociągów w wodach duńskich czy też niemieckich. Polska spółka PGNiG, zajmująca się wydobyciem gazu ziemnego, planuje budowę rurociągu do przesyłu gazu ziemnego (Baltic Pipe) z Danii do Polski. Rozważane są różne warianty trasy tego rurociągu, przecinające rurociąg Nord Stream w wodach duńskich lub niemieckich. Na obecnym etapie jest jednak za wcześnie na ocenę możliwych punktów przecięcia. 5.3.3 Działalność prowadzona na morzu Pod względem potencjału rybołówstwa komercyjnego nie ma istotnej różnicy między akwenami na północ i na południe od Bornholmu. Statystyki połowowe oparte na danych dotyczących połowów włokiem wskazują, że połowy ryb na północ i południe od Bornholmu to wielkości tego samego rzędu, ale większe są połowy na północy. Intensywność połowów na północ, południe i wschód od Bornholmu (z wyjątkiem strefy ryzyka związanego z zatopioną amunicją chemiczną na wschód od wyspy) jest bardzo Strona 27
wysoka, z dużym udziałem połowów włokiem. Ze względu na mniejszą głębokość wód na południe od Bornholmu, na trasie S połowy włokiem są rzadsze w porównaniu z trasą na północ od Bornholmu.. Na etapie układania rurociągu prace, zarówno na trasie DK-02 (na północ od Bornholmu), jak i na trasie S, mogą zakłócać działalność związaną z wykorzystaniem zasobów naturalnych dna morskiego. Odnosi się to jednak głównie do płytszych obszarów, takich jak ławica Rønne, łącząca płyciznę Adlergrund z Bornholmem. Na żadnej z dwóch tras alternatywnych nie przewiduje się wydobycia surowców. Poligony wojskowe (rys. 5.3) na obu trasach nie stanowią przeszkody ani problemu pod względem bezpieczeństwa. Nawiązano kontakt z władzami wojskowymi obu krajów, a w odpowiednim czasie przed rozpoczęciem budowy wdrożone zostaną odpowiednie procedury w zakresie komunikacji. Rys. 5.3 Poligony wojskowe wokół Bornholmu. Układanie rurociągu na obszarze wskazanych poligonów wojskowych nie będzie wymagać żadnych specjalnych środków bezpieczeństwa. Oczekuje się, że z władzami Strona 28
wojskowymi zawarte zostaną porozumienia i że działania o charakterze wojskowym mogą być odpowiednio skoordynowane w czasie układania rurociągu na tych obszarach. Trasa DK-02 na północ od Bornholmu na odcinku 65 km przechodzić będzie przez obszar poligonu lotniczego, na odcinku 2 km poligonu łodzi podwodnych, na odcinku 21 km obszar zagrożenia ostrzałem i na odcinku 21 km inne obszary ćwiczeń wojskowych. W przypadku trasy S odpowiednie wartości wynoszą 38 km, 0 km, 72 km i 17 km. Oznacza to, że budowa rurociągu na trasie S nie będzie wymagać szczególnie kompleksowych działań w zakresie koordynacji. Ważnym sektorem gospodarki Bornholmu jest turystyka. Atrakcje turystyczne to m.in. plaże, twierdza Hammershus na północnym krańcu wyspy, archipelag Ertholmene oraz żeglarstwo (jachty) na wodach otaczających wyspę. Trudno jest ocenić, czy rurociąg Nord Stream będzie mieć ujemny czy dodatni wpływ na turystykę. Z doświadczeń w zakresie realizacji podobnych projektów u zachodnich wybrzeży Danii wynika, że prowadzone na morzu prace budowlane są interesujące dla turystów i często w punktach widokowych umieszczane są tablice informacyjne i ekspozycje. Dla turystów na plażach południowego Bornholmu barka układająca będzie wyglądać jak powoli przesuwający się statek, widoczny z dużej odległości. Pojawiły się obawy, że niekorzystny wpływ na turystykę może mieć społeczna opinia na temat zagrożenia amunicją chemiczną na trasie S. Dlatego też, spółka zintensyfikowała wysiłki w zakresie przekazywania informacji o tej kwestii. Szacuje się, że wpływ na turystykę w przypadku trasy DK-02 (na północ od Bornholmu) będzie taki sam jak w przypadku trasy S, ponieważ w obu przypadkach barki układające mijać będą wyspę w porównywalnej odległości. Trasa północna przebiega w pobliżu nadmorskich plaż Sandvig, Næs, Sandkaas, Hasle Lystskov, Antionette i Nørrekås. Trasa S przebiega w pobliżu mniejszej liczby bardziej popularnych plaż. Plaże te (Dueodde i Balka) znajdują się na południowym i południowo-wschodnim krańcu Bornholmu. Bornholm to popularny cel dla żeglugi jachtowej, przyciągający żeglarzy z duńskiego lądu stałego, Szwecji, Niemiec i Polski. Ruch jachtów jest szczególnie duży wokół północnej części wyspy, między Bornholmem i archipelagiem Ertholmene oraz między Bornholmem i wybrzeżem Szwecji. Dziesięć głównych przystani jachtowych wyspy znajduje się na jej wybrzeżu zachodnim, północnym i wschodnim. Ogólnie rzecz biorąc, wpływ prac związanych z budową rurociągu Nord Stream na turystykę będzie prawdopodobnie bardzo ograniczony i porównywalny, co do wielkości w przypadku obu wariantów. 5.3.4 Amunicja Na obu trasach przeprowadzono zakrojone na szeroką skalę badania obecności amunicji konwencjonalnej; na odcinku duńskim i niemieckim nie natrafiono na taka amunicję. Jak wspomniano powyżej, przeprowadzono badania próbek dna morskiego i wody porowej, pobranych na trasie S, w celu sprawdzenia, czy nie występują tam osady dna Strona 29