Raport z działania nr 5

Związek Międzygminny d.s. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach Zamawiający: Związek Międzygminny d.s. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach Umowa z dnia 15.01.2014r. dotycząca opracowania dokumentów planistycznych z zakresu gospodarki wodno ściekowej. Raport z działania nr 5 Cz. 5c. Analiza stopnia wypełnienia Dyrektywy Ściekowej przez Gminę Koniusza Projekt Poprawa jakości usług publicznych świadczonych przez gminy należące do Związku Międzygminnego w Proszowicach współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Związek Międzygminny d.s. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach RAPORT Z DZIAŁANIA NR 5 Cz. 5c. Analiza stopnia wypełnienia Dyrektywy Ściekowej przez Gminę Koniusza ZAMAWIAJĄCY: ZWIĄZEK MIĘDZYGMINNY D.S. GAZYFIKACJI, ROZWOJU TERENÓW WIEJSKICH I OCHRONY ŚRODOWISKA W PROSZOWICACH ul. 3-go Maja 72 32-100 Proszowice WYKONAWCA: CONSEKO-SAFEGE" S.A. ul. Wiedeńska 114 30-147 Kraków AUTORZY RAPORTU: Sylwia Burczyk Maciej Bonar Piotr Chmielarczyk DATA: VII 2014r. Projekt Poprawa jakości usług publicznych świadczonych przez gminy należące do Związku Międzygminnego w Proszowicach współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

SPIS ZAWARTOŚCI Analiza stopnia wypełnienia Dyrektywy Ściekowej przez Gminę Koniusza 1. WSTĘP...4 1.1. Przedmiot i zakres raportu...4 1.2. Materiały będące podstawą do sporządzenia raportu...4 2. PODSTAWE INFORMACJE WYNIKAJĄCE Z PRZEPISÓW PRAWNYCH POWIĄZANYCH Z DYREKTYWĄ 91/271/EWG...5 2.1. Informacje ogólne...5 2.2. Obecne i planowane założenia mające na celu prawidłowe wdrażanie dyrektywy ściekowej w Polsce...6 2.3. Pojęcie aglomeracji...9 2.4. Uwarunkowania i wymogi dla obszarów, na których wyznaczono aglomerację... 12 2.5. Uwarunkowania i wymogi dla obszarów poza aglomeracją... 14 3. PRAWA I OBOWIĄZKI GMIN W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKAMI... 16 4. INDYWIDUALNE SYSTEMY OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW... 18 4.1. Przydomowe oczyszczalnie ścieków... 18 4.2. Zbiorniki bezodpływowe... 19 4.3. Opróżnianie osadników oczyszczalni przydomowych i zbiorników bezodpływowych... 19 5. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ... 20 5.1. Aglomeracja na terenie Gminy Koniusza... 20 5.2. Ogólna charakterystyka gospodarki ściekowej... 20 5.3. Gminna oczyszczalnia ścieków w Karwinie... 21 5.4. Gminna oczyszczalnia ścieków w Piotrkowicach Małych... 22 5.5. Przydomowe oczyszczalnie ścieków... 23 5.6. Równoważna liczba mieszkańców Gminy Koniusza... 24 6. OCENA WYPEŁNIENIA DYREKTYWY ŚCIEKOWEJ PRZEZ GMINĘ KONIUSZA... 25 7. PRZYDOMOWE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW I ICH ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA MOŻLIWOŚĆ WYELIMINOWANIA ZAGROŻEŃ... 25 8. PODSUMOWANIE... 29 ZAŁĄCZNIKI: 1. Mapa poglądowa gospodarki ściekowej Gminy Koniusza skala 1:50 000. 3

1. WSTĘP 1.1. Przedmiot i zakres raportu Niniejszy raport stanowi opracowanie podsumowujące działania w zakresie analizy stopnia wypełnienia Dyrektywy Ściekowej przez Gminę Koniusza wraz z przedstawieniem ewentualnych zagrożeń i dróg poprawy. Raport w zakresie analizy stopnia wypełnienia Dyrektywy Ściekowej jest piątym z działań mających na celu sporządzenie tzw. dokumentów planistycznych z zakresu gospodarki wodno ściekowej dla gmin należących do Związku Międzygminnego w Proszowicach. Do Związku Międzygminnego d.s. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach należą następujące gminy: Proszowice, Nowe Brzesko, Koniusza, Pałecznica, Radziemice, Książ Wielki, Racławice, Drwinia i Szczurowa. Dokumenty opracowywane są przez Wykonawcę w ramach umowy z Zamawiającym. Umowa jest współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013 w ramach projektu pn: Poprawa jakości usług publicznych świadczonych przez gminy należące do Związku Międzygminnego w Proszowicach realizowanego przez Związek Międzygminny d.s. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach. Numer umowy o dofinansowanie: DPT/BDG-II/POPT/335/12 W raporcie oprócz generalnych wymogów i wytycznych jakie wynikają z zasadniczego dokumentu jakim jest dyrektywa 91/271/EWG (dyrektywa ściekowa) przedstawiono również wymogi wynikające z prawodawstwa polskiego tj. szeregu ustaw, rozporządzeń i programów powstałych dla celów wdrażania przepisów Unii Europejskiej. Przy analizie stopnia wypełnienia dyrektywy ściekowej przez daną gminę, istotnym czynnikiem mającym wpływ na ocenę jest określenie: czy na terenie danej gminy wyznaczono tzw. aglomerację, RLM aglomeracji, RLM oczyszczalni ścieków. W niniejszym raporcie zwrócono uwagę na ewentualne zagrożenia wynikające z wdrażania dyrektywy ściekowej, a także wskazano możliwe drogi poprawy. W analizie tej wzięto także pod uwagę przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz zasygnalizowano najważniejsze kwestie związane z prawidłowym gospodarowaniem osadami ściekowymi. Należy podkreślić, że celem raportu nie jest weryfikacja obszaru czy granic wyznaczonej aglomeracji lub możliwość utworzenia innej/nowej aglomeracji. W analizie stopnia wypełnienia dyrektywy ściekowej przyjęto stan prawny dotyczący aglomeracji na terenie gminy Koniusza na dzień sporządzania raportu. 1.2. Materiały będące podstawą do sporządzenia raportu Raport z analizy stanu istniejącego gospodarki wodno - ściekowej na terenie gminy Koniusza, Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych [91/271/EWG], Wytyczne KZGW do tworzenia i zmiany aglomeracji, marzec 2014 r., Dz. U. 2001, nr 115, poz. 1229 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Dz. U. 2001, nr 72, poz. 747 Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, Dz. U. 2006, nr 137, poz. 984, z późn. zm. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Roboczy projekt IV Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych IV AKPOŚK, październik 2013 r., Dz. U. 2013, poz. 21 Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. 4

2. PODSTAWE INFORMACJE WYNIKAJĄCE Z PRZEPISÓW PRAWNYCH POWIĄZANYCH Z DYREKTYWĄ 91/271/EWG [Rozdział opracowany został głównie na podstawie wytycznych Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej dotyczących tworzenia i zmian aglomeracji, wersja 25/03/2014.] 2.1. Informacje ogólne Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w szczególności w dyrektywie 91/271/EWG (tzw. dyrektywa ściekowa) oraz uporządkowane w Ramowej Dyrektywie Wodnej 2000/60/WE1. Dyrektywa 91/271/EWG odgrywa zasadniczą rolę w gospodarowaniu ściekami komunalnymi oraz ochronie wód powierzchniowych i środowiska wodnego przed zanieczyszczeniem ściekami, do których są one odprowadzane. Stanowi podstawowy dokument prawny UE w tym zakresie. Głównym celem przyjęcia dyrektywy ściekowej było ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, co w konsekwencji powinno zapewnić właściwą ochronę środowiska wodnego. Polska w Traktacie Akcesyjnym zobowiązała się dostosować do wymogów dyrektywy 91/271/EWG w terminie do końca 2015 r., co jest zbieżne z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej, która zakłada osiągnięcie dobrego stanu wód do końca 2015 r. Dyrektywa 91/271/EWG wprowadza pojęcie aglomeracji jako podstawowej jednostki terytorium (obszaru), na której jest prowadzone gospodarowanie ściekami komunalnymi. Wielkości tych jednostek są określane poprzez parametr równoważnej liczby mieszkańców (RLM) obsługiwanej przez system zbierania i odprowadzania ścieków na terenie danej aglomeracji. W celu właściwego wypełnienia zobowiązań, przepisy dyrektywy 91/271/EWG zostały przetransponowane do prawa polskiego i znalazły swoje odzwierciedlenie w szeregu ustaw i rozporządzeń związanych z gospodarką wodną. W krajowym systemie prawnym główne zagadnienia związane z gospodarką ściekową, racjonalnym kształtowaniem i ochroną zasobów wodnych regulowane są ustawą Prawo wodne i aktami wykonawczymi wynikającymi z tej ustawy. Zgodnie z art. 43 ustawy Prawo wodne, Minister Środowiska został zobowiązany do opracowania krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) w celu stymulacji, egzekwowania oraz koordynacji działań gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w zakresie rozbudowy, budowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków komunalnych. Obecnie zadanie to należy do Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW). W opracowanym w 2003 roku KPOŚK określono dla poszczególnych gmin zadania rzeczowe wraz z terminem ich realizacji, co miało zapewnić realizację celów pośrednich określonych w Traktacie Akcesyjnym. Wyznaczona na wniosek gminy aglomeracja/aglomeracje zostaje wprowadzona do KPOŚK po analizie prowadzonej podczas procesu aktualizacji programu i stanowi element rozliczeń finansowych oraz efektu ekologicznego. Aglomeracja stanowi elementarną jednostkę na terenie której realizowany jest system zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych. Poprawne określenie granic i obszaru aglomeracji ma zasadniczy wpływ na prawidłowe i uzasadnione wyposażanie gmin w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Monitorowanie realizacji KPOŚK jest wymagane ustawą Prawo wodne, a jego celem jest weryfikacja i aktualizacja bieżących potrzeb aglomeracji, a także określenie stanu zaawansowania realizacji inwestycji oraz analiza przyczyn zaistniałych opóźnień. KPOŚK określa zadania konieczne do realizacji zapisów dyrektywy 91/271/EWG. Inwestycje ujęte w KPOŚK, należy zrealizować do końca 2015 r., zgodnie z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego. Aktualnie KPOŚK określa m in. wykaz aglomeracji powyżej 2 000 RLM, które powinny być wyposażone w określonych terminach w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków oraz wielkość ładunków zanieczyszczeń biodegradowalnych z tych aglomeracji koniecznych do usunięcia. Do aglomeracji poniżej 2000 RLM dyrektywa odnosi się w artykule 7. Zgodnie z nim, ścieki komunalne z aglomeracji mniejszych od 2 000 RLM wyposażonych w sieci kanalizacyjne w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (tj. w dniu 1 maja 2004 r.), odprowadzające ścieki do śródlądowych wód 5

powierzchniowych i estuariów powinny być przed zrzutem do tych wód poddane odpowiedniemu oczyszczaniu. Należy uznać, że Polska w Traktacie Akcesyjnym zobowiązała się do realizacji tego zadania, to jest: wyposażenia do końca 2015 r. aglomeracji < 2 000 RLM w oczyszczalnie ścieków zapewniające odpowiedni poziom oczyszczania. Przyjęte w ww. art. 7 sformułowanie odpowiedniego oczyszczania ścieków przed zrzutem do wód oznacza, że stopień oczyszczania powinien: zapobiegać zanieczyszczeniu i degradacji wód odbiorników oraz wód podziemnych, chronić i poprawiać stan ekosystemów wodnych, umożliwić wodom odbiornika osiągnięcie celów jakościowych i zapewnić wypełnianie postanowień dyrektywy Rady 91/271/EWG i innych odpowiednich dyrektyw, a w szczególności Ramowej Dyrektywy Wodnej. W celu koordynacji oraz prawidłowej realizacji wypełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z art. 7 dyrektywy w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych w 2007 roku powstał Programu wyposażenia aglomeracji poniżej 2 000 RLM. Realizacji tego programu była wspierana pomocą finansową ze strony Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013. Z terenu gminy Koniusza w programie tym znajdowały się aglomeracje Karwin oraz Piotrkowice Małe. Aktualnie należy uznać, że program ten nie jest realizowany (aktualizowany). Wynika to zapewne ze skali aglomeracji poniżej 2000 RLM, która jest nieznaczna i w stosunku do KPOŚK wynosi ok. 1 % RLM. 2.2. Obecne i planowane założenia mające na celu prawidłowe wdrażanie dyrektywy ściekowej w Polsce Założenia obecne Zgodnie z dyrektywą 91/271/EWG cały obszar Polski, ze względu na położenie w 99,7 % w zlewisku Morza Bałtyckiego, uznano za obszar wrażliwy tj. wymagający większego ograniczenia zrzutów związków azotu i fosforu oraz zanieczyszczeń biodegradowalnych do wód ze źródeł komunalnych. W związku z powyższym od 1998 r. prowadzono w Polsce analizy metod oraz kosztów wdrażania dyrektywy, w ramach których rozpatrywano dwa warianty: zapewnienia oczyszczania ścieków z podwyższonym standardem usuwania biogenów w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM (zgodnie z art. 5.2), zapewnienie 75% redukcji azotu i fosforu w stosunku do ładunku dopływającego do oczyszczalni (zgodnie z art. 5.4.). Ww. analizy wykazały, iż cele dyrektywy zostaną osiągnięte w przypadku redukcji minimum 75% azotu i fosforu ogólnego, co będzie zrealizowane gdy: w grupie oczyszczalni ścieków o wielkości 2 000 15 000 RLM co do zasady stosowane będzie konwencjonalne biologiczne oczyszczanie ścieków, w grupie oczyszczalni o wielkości powyżej 15 000 RLM stosowane będzie pogłębione usuwanie azotu i fosforu ogólnego. Ostatecznie Polska przyjęła przewidziany w dyrektywie sposób realizacji celów w zakresie oczyszczania ścieków komunalnych zgodnie z art. 5.4. Ze względów ekonomicznych i technicznych uznano, że wdrożenie celów dyrektywy w oparciu o art. 5.4 stanowi optymalną opcję. W tym samym czasie rozpoczęto proces wdrażania dyrektywy 91/271/EWG, w oparciu o oczyszczalnie powyżej 15 000 RLM, w których sumaryczny wynik redukcji miał skutkować ogólnym zmniejszeniem ładunku zarówno azotu jak i fosforu zawartego w ściekach komunalnych o 75% (we wszystkich oczyszczalniach na obszarach dorzeczy). Przeprowadzone analizy wskazały również, że w ramach realizacji dyrektywy zgodnie z art. 5.4, bardziej efektywne będzie zwiększenie wymogów nałożonych na duże oczyszczalnie ścieków i uzyskanie efektu ekologicznego w oparciu o te obiekty. W celu umożliwienia realizacji tego założenia, standardy emisji w oczyszczalniach o wielkości z przedziału 15 000-100 000 RLM ustalono na poziomie bardziej restrykcyjnym od wymogów zawartych w dyrektywie 91/271/EWG. 6

Polska przyjęła do stosowania alternatywne wymagania, w stosunku do art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG przywołanego w Traktacie Akcesyjnym, określone w art. 5.4 tej dyrektywy. Zastosowanie tego przepisu pozwala na oczyszczanie ścieków odprowadzanych do obszarów wrażliwych w sposób mniej rygorystyczny, pod warunkiem wykazania, że minimalna redukcja całkowitego ładunku zanieczyszczeń doprowadzanego do wszystkich oczyszczalni ścieków komunalnych wynosi co najmniej 75% w odniesieniu zarówno do azotu, jak i fosforu ogólnego. Dla artykułu tego zastosowano okresy przejściowe, zapisane dla art. 5.2 w Traktacie Akcesyjnym. Za aglomeracje spełniające wymagania dyrektywy 91/271/EWG w zakresie oczyszczania ścieków komunalnych wg KPOŚK uznaje się, te w których oczyszczalnie osiągną efekt oczyszczania ścieków w terminach określonych w KPOŚK, nie później niż do 31 grudnia 2015 r. Oczyszczalnie te muszą posiadać wydajność równą co najmniej ładunkowi generowanemu przez poszczególne aglomeracje, a efekty oczyszczania ścieków w poszczególnych oczyszczalniach muszą być zgodne z wymaganiami rozporządzenia w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. Obecne standardy oczyszczania ścieków określone w ww. rozporządzeniu odnoszą się tym samym do wielkości oczyszczalni ścieków, a nie do wielkości aglomeracji. Zgodnie z założeniami KPOŚK w terminie do końca 2015 r. w aglomeracjach osiągnięty zostanie następujący poziom obsługi zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi: dla aglomeracji (dużych miast) 150 000 RLM - > 98% RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego, dla aglomeracji 100 000 RLM < 150 000 RLM - > 95% RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego, dla aglomeracji 15 000 < 100 000 RLM - > 90% RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego, dla aglomeracji 2 000 < 15 000 RLM - > 80% RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego. Pozostała ludność aglomeracji nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne korzystać będzie z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków (tj.: zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków). Ścieki ze szczelnych zbiorników bezodpływowych dostarczane będą taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków komunalnych. Powyższe zakresy stopnia zbierania ścieków systemem kanalizacyjnym zostały określone w momencie tworzenia KPOŚK, w celu urealnienia zakresu inwestycyjnego tego dokumentu, oraz biorąc pod uwagę zagospodarowanie przestrzenne Polski. Generalnie należy tak planować granice aglomeracji, aby w jak największym stopniu cały produkowany przez aglomerację ładunek ścieków był zbierany siecią kanalizacyjną i odprowadzany na oczyszczalnię ścieków. Takie wyznaczenia aglomeracji, by docelowo blisko 100% RLM objętych było siecią kanalizacyjną, pozwoli na osiągniecie celu dyrektywy w zakresie zbierania ścieków siecią kanalizacyjną. Założenia planowane (lub aktualnie wprowadzone) Od 2003 r. do chwili obecnej - 2012 r. wdrażanie dyrektywy 91/271/EWG odbywa się na podstawie jej art. 5.4. W opinii Komisji Europejskiej Polska błędnie zinterpretowała zapisy Traktatu Akcesyjnego w zakresie wdrażania art. 5.4, co spowodowało niewłaściwe wdrażanie przepisów dyrektywy. Na tej podstawie Minister Środowiska zaproponował szereg zmian prawnych w celu prawidłowego jej wdrażania, stosując art. 5.2 zgodnie z zapisami Traktatu Akcesyjnego. Aktualnie zmieniona została strategia wdrażania dyrektywy, przyjmując za podstawę art. 5.2. Przygotowano szereg zmian w przepisach prawnych dotyczących kwestii wdrażania art. 5.2 dyrektywy. Tym samym podwyższone standardy oczyszczania ścieków komunalnych zostaną zastosowane we wszystkich oczyszczalniach ścieków komunalnych w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM. Obecnie procedowane są zmiany do ustawy Prawo wodne, które zakładają wprowadzenie m. in. następujących zagadnień: 7

definicja aglomeracji projektowany zapis art. 43 ust. 2 ustawy Prawo wodne: Aglomeracja oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych albo do końcowego punktu zrzutu tych ścieków. Rozszerzenie definicji o słowa albo do końcowego punktu zrzutu, tak jak ma to miejsce w art. 2.4 dyrektywy 91/271/EWG, umożliwi podział aglomeracji na mniejsze obszary. Ma to istotne znaczenie w zakresie określania standardów odprowadzania ścieków, które kształtowane powinny być w zależności od wielkości aglomeracji. Podstawowa zmiana w stosunku do obowiązującego stanu prawnego w zakresie tej definicji jest związana z brakiem konieczności występowania oczyszczalni ścieków w każdej aglomeracji. Umożliwi to wyznaczania aglomeracji z oczyszczalnią ścieków na obszarze innej aglomeracji bez konieczności łączenia odrębnych obszarów w jedną aglomerację. Zgodnie z projektowanym art. 43 ust. 1 ustawy Prawo wodne: Końcowym punktem zrzutu jest miejsce przyłączenia systemu kanalizacji dla ścieków komunalnych w aglomeracji nieposiadającej oczyszczalni ścieków, do systemu kanalizacji dla ścieków komunalnych w aglomeracji posiadającej oczyszczalnię ścieków. gmina wiodąca w aglomeracji, uzgadnianie uchwał wyznaczających aglomerację, przegląd pozwoleń wodno-prawnych, Wprowadzenie terminu weryfikacji aglomeracji (projektowany zapis art. 8 ustawy o zmianie ustawy Prawo wodne i niektórych innych ustaw: Nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2014 r wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) przedstawią właściwym sejmikom województw propozycje wyznaczenia obszarów i granic aglomeracji, jeżeli aglomeracji nie wyznaczono albo zachodzi konieczność dostosowania wyznaczonych obszarów i granic aglomeracji do przepisów wydanych na podstawie art. 43 ust. 4a ustawy zmienianej w art. 1 Nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2014 r właściwe sejmiki województw: wyznaczą aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 RLM; dostosują obszary i granice aglomeracji do przepisów wydanych na podstawie art. 43 ust. 4a ustawy zmienianej w art. 1. Przepis ten wskazuje na potrzebę weryfikacji granic i obszarów aglomeracji, aby planowane inwestycje były zgodne z dyrektywą 91/271/EWG, a jednocześnie technicznie i ekonomicznie uzasadnione. Zmiany w ustawie Prawo wodne wymagają wprowadzenia zmian w rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy tj. w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984, z późn. zm.), a także rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji. Wdrożenie dyrektywy, w tym wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnie ścieków komunalnych, zgodnie z Traktatem Akcesyjnym powinno nastąpić do dnia 31 grudnia 2015 r. W zapisach Traktatu Akcesyjnego przyznano Polsce okresy przejściowe na wdrożenie dyrektywy 91/271/EWG zgodnie z art. 5.2 dyrektywy. W myśl tego artykułu, ścieki komunalne odprowadzane z aglomeracji powyżej 10 000 RLM do obszarów wrażliwych powinny być oczyszczane bardziej rygorystycznie niż ścieki odprowadzane do obszarów pozostałych. Aktualnie przeprowadzany jest proces legislacyjny zmiany rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego w celu określenia podwyższonych standardów oczyszczania ścieków na wszystkich oczyszczalniach w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM. Poziom obsługi zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi Biorąc pod uwagę opinie Komisji Europejskiej oraz rozporządzenie w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji, należy tak planować granice aglomeracji, aby w jak największym stopniu cały produkowany przez aglomerację ładunek ścieków był zbierany siecią kanalizacyjną i odprowadzany na oczyszczalnię ścieków. W aglomeracjach ujętych w KPOŚK w terminie do końca 2015 r. powinien zostać osiągnięty blisko 100% poziom obsługi zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi (%RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego). Pozostała ludność aglomeracji nieobsługiwana przez 8

zbiorcze systemy kanalizacyjne będzie natomiast korzystać z innych systemów oczyszczania ścieków. Jak wynika z oceny projektów unijnych przez KE, poziom ten (we wszystkich aglomeracjach powyżej 2000 RLM) powinien wynosić nie mniej niż 95% RLM, a w przypadku dużych aglomeracji nawet 98% RLM (podejście przy POIiŚ). Zgodnie z interpretacją Komisji Europejskiej cały ładunek zanieczyszczeń powstających w aglomeracji powinien być, doprowadzany do oczyszczalni obsługującej aglomerację bądź usuwany w innych systemach oczyszczania ścieków (pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy), które powinny zapewnić ten sam poziom ochrony środowiska. Oznacza to, że również indywidualne systemy oczyszczania ścieków w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM muszą stosować podwyższone usuwanie biogenów. Każdy przypadek stosowania systemów indywidualnych do odprowadzania bądź odprowadzania i oczyszczania ścieków z terenu aglomeracji wymagać będzie szczegółowych wyjaśnień. W każdym wypadku jednak oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przystosowana do usuwania niemal 100% ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji. Zgodnie z interpretacją Komisji Europejskiej aglomeracja będzie spełniać wymagania dyrektywy 91/271/EWG jeżeli: cały ładunek organiczny (określony w RLM) z aglomeracji jest zbierany przez system kanalizacyjny i doprowadzany do oczyszczenia, kryterium przyłączenia jest całkowicie spełnione, czyli wszystkie ścieki komunalne powstające w aglomeracji są doprowadzane do zbiorczego systemu kanalizacji i do oczyszczalni ścieków, każdy zbiorczy system kanalizacyjny będzie funkcjonować prawidłowo oraz będzie podłączony do oczyszczalni ścieków, jakość ścieków oczyszczonych odprowadzanych z każdej oczyszczalni jest zgodna z wymaganiami Prawa wodnego i rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. 2.3. Pojęcie aglomeracji Prawidłowa identyfikacja aglomeracji, ich granice i obszar mają zasadniczy wpływ na wyposażanie gmin w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków oraz realizację przez gminy zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego w części dot. dyrektywy ściekowej. Pojęcie aglomeracji wprowadzono do polskich przepisów prawnych w ramach implementacji dyrektywy ściekowej i znalazło swoje odzwierciedlenie w przepisach Prawa wodnego w art. 43, ust 2 w brzmieniu: Aglomeracja oznacza obszar, gdzie zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Dyrektywa uznaje za jeden z warunków wystarczających dla zdefiniowania granic i obszaru aglomeracji obecność w systemie zbierania tzw. końcowego punktu zrzutu ścieków, którym nie musi być oczyszczalnia ścieków. Punktem może być również ostatnia przepompownia sieciowa, studnia na sieci kanalizacyjnej należącej do innej aglomeracji itp. Istnienie aglomeracji jest niezależne od istnienia systemu zbierania. Także istnienie aglomeracji nie wiąże się z istnieniem oczyszczalni. Istnienie aglomeracji jest związane z faktyczną sytuacją zaludnienia i/lub działalności gospodarczej, które są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych albo do końcowego punktu zrzutu. Z tego względu, pojecie aglomeracji obejmuje również obszary o wystarczającej koncentracji, na których nie ma jeszcze systemu zbierania i/lub ścieki są odprowadzane przez pojedyncze systemy lub inne odpowiednie systemy albo też są zbierane w każdy inny sposób. Aglomeracja oznacza obszar uwzględniający zasięg kanalizacji dla ścieków komunalnych zakończonych oczyszczalniami ścieków komunalnych, przy czym: 1. aglomeracja odnosi się przede wszystkim do obszaru o wystarczającej koncentracji, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków, należą tu również obszary o wystarczającej koncentracji, na których nie ma jeszcze systemu zbierania. 9

2. realizacja systemu kanalizacji zbiorczej powinna być uzasadniona finansowo i technicznie, gdyż koszty zbierania i oczyszczania ścieków, które w przyszłości poniosą mieszkańcy aglomeracji muszą być akceptowalne społecznie. 3. wskaźnik koncentracji, poza wyjątkami wymienionymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska, nie może być mniejsze od 120 mieszkańców na 1km sieci. Wskaźnik ten obliczany jest jako stosunek przewidywanej do obsługi przez budowany system kanalizacji zbiorczej liczby mieszkańców aglomeracji i niezbędnej do realizacji długości sieci kanalizacyjnej. Dlatego też, odnosi się on tylko do nowobudowanej sieci oraz mieszkańców i osób czasowo przebywających na terenie aglomeracji, którzy zostaną do niej podłączeni. Wskaźnik powinien być wyliczany tylko w przypadku, gdy na terenie aglomeracji planowana jest do wybudowania sieć kanalizacyjna. Należy również pamiętać, że wylicza się go sumarycznie dla wszystkich miast i/lub miejscowości, w obrębie których planuje się wykonanie inwestycji. Termin aglomeracja nie powinien być mylnie utożsamiany z jednostkami administracyjnymi (np. gminami lub innymi lokalnymi obszarami administracyjnymi), które noszą tę samą nazwę. Granice aglomeracji mogą odpowiadać lub nie, granicom jednostki administracyjnej. Kilka jednostek administracyjnych może więc tworzyć jedną aglomeracje i odwrotnie w skład jednej jednostki administracyjnej może wchodzić kilka odrębnych aglomeracji, jeśli stanowią one obszar o wystarczającej koncentracji, oddzielone w przestrzeni na skutek wydarzeń historycznych lub gospodarczych. Aglomeracja może obsługiwać jedną lub kilka oczyszczalni ścieków komunalnych. Ponadto, jedną aglomerację może obsługiwać kilka systemów zbierania, z których każdy jest połączony z jedna lub kilkoma oczyszczalniami. Wybierany wariant techniczny nie może prowadzić do obniżenia obowiązującego poziomu oczyszczania, który wynika wyłącznie z wielkości ładunku wytwarzanego przez cała aglomerację oraz typu i jakości jednolitej części wód w punkcie zrzutu. Aglomeracja może być obsługiwana przez kilka oczyszczalni, z których każda odprowadza oczyszczone ścieki komunalne do różnych wód. Może być również tak, że takie wody będą należeć do różnych kategorii, tzn. wrażliwych oraz normalnych. Aglomeracje wyznacza, w drodze uchwały, sejmik województwa. Aglomeracja jest wyznaczana na podstawie propozycji planu aglomeracji złożonej przez wójta/burmistrza/prezydenta do urzędu marszałkowskiego województwa. 2.3.1. Kryteria do wyznaczenia, oceny i weryfikacji obszaru aglomeracji 1. Wyznaczona aglomeracja musi spełniać warunek 2 000 RLM. 2. Procent skanalizowania aglomeracji w roku 2015 powinien wynosić blisko 100%. Pozostała ludność aglomeracji nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne korzystać będzie z innych systemów oczyszczania ścieków zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska. Cały ładunek zanieczyszczeń powstałych w aglomeracji powinien być doprowadzany do oczyszczalni obsługującej aglomerację bądź usuwany w innych systemach oczyszczania ścieków, które powinny zapewnić ten sam poziom ochrony środowiska. W każdym przypadku oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przystosowana do usuwania 100% ilość ścieków powstających w aglomeracji, a także ewentualnie ścieków spoza aglomeracji. 3. Spełnienie wskaźnika długości sieci obliczonego jako stosunek przewidywanej do obsługi przez budowany system kanalizacji zbiorczej liczby mieszkańców aglomeracji i niezbędnej do realizacji długości sieci kanalizacyjnej, który nie może być mniejszy od 120 mieszkańców na 1 km sieci. Wskaźnik ten odnosi się tylko do nowobudowanej sieci i mieszkańców oraz osób czasowo przebywających na terenie aglomeracji (przeliczanych na podstawie liczby zarejestrowanych miejsc noclegowych w obiektach takich jak np.: hotele, pensjonaty, agroturystyka, szpitale, internaty czy więzienia), którzy zostaną do niej podłączeni. W przypadku podjęcia przez aglomerację uzasadnionej decyzji o likwidacji oczyszczalni ścieków w wyniku której koniecznie jest wybudowanie odcinka przerzutowego celem doprowadzenia ścieków do 10

innej oczyszczalni ścieków lub końcowego punktu zrzutu, nie ma konieczności określenia wskaźnika długości sieci. Decyzja o wyborze rozwiązania polegająca na likwidacji oczyszczalni ścieków powinna być podjęta w wyniku analizy opcji, polegającej na porównaniu wariantu przerzutu ścieków i na przykład modernizacji istniejącej oczyszczalni nie spełniającej wymogów dyrektywy 91/271/EWG. 4. Osiągnięcia przez oczyszczalnie w aglomeracji wymaganych standardów oczyszczania ścieków, zgodnie z planowanymi zmianami. Tabela 1. Wymagania dotyczące ścieków komunalnych odprowadzonych z aglomeracji, z zastrzeżeniem przepisów art. 3 i 4 dyrektywy 91/271/EWG. W charakterze wymagań stosuje się bądź wielkość stężenia, bądź stopień redukcji. Nazwa wskaźnika BZT5 CHZT Zawiesiny ogólne Azot ogólny Fosfor ogólny Jednostka mgo2/l min % redukcji mgo2/l min % redukcji mg/l min % redukcji mgn/l min % redukcji mg P/l min % redukcji Stężenie 25 Minimalny % redukcji w stosunku do ładunku ścieków dopływających 70 90 40 na mocy art. 4 ust. 2 125 75 35 na mocy art. 4 ust.2 (aglomeracje powyżej 10 000 RLM) 60 a mocy art. 4 ust.2 (aglomeracje w przedziale 2 000 10 000 RLM) 15 aglomeracje w przedziale 10 000 100 000 RLM 10 aglomeracje powyżej 100 000 RLM 2 aglomeracje w przedziale 10 000 100 000 RLM 1 aglomeracje powyżej 100 000 RLM Źródło: Wytyczne do tworzenia i zmiany aglomeracji, marzec 2014r. 90 na mocy art. 4 ust.2 (aglomeracje powyżej 10 000 RLM) 70 a mocy art. 4 ust.2 (aglomeracje w przedziale 2 000 10 000 RLM) 70 80 5. Wybudowana/zmodernizowana oczyszczalnia/oczyszczalnie ścieków dla aglomeracji musi umożliwiać w 2015 r.: Usuwanie ładunku zanieczyszczeń z aglomeracji zgodnie z normami zapisanymi w rozporządzeniu w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Oczyszczanie 100% ilości ścieków powstałych w aglomeracji, a także ewentualnie ścieków spoza aglomeracji. 2.3.2. Ładunek aglomeracji Całkowity ładunek ścieków wytworzony przez aglomerację wyraża wielkość aglomeracji w kategoriach technicznych oraz stanowi pierwsze i główne kryterium określenia wymagań dotyczących zbierania i oczyszczania ścieków, a także odpowiednich obowiązków sprawozdawczych. Wytworzony ładunek lub wielkość aglomeracji wyraża się w RLM. Zgodnie z art. 2 pkt 6 Dyrektywy, 1 RLM (równoważna liczba ludności) oznacza ładunek organiczny ulegający biodegradacji wyrażony pięciodniowym zapotrzebowaniem tlenu (BZT 5 ) w ilości 60 g tlenu na dzień. Obliczony ładunek aglomeracji powinien uwzględniać: stałych mieszkańców 1 Mk = 1 RLM, mieszkańców czasowo zameldowanych mieszkańcy aglomeracji, którzy zameldowali się na pobyt czasowy trwający ponad 3 miesiące z równoczesnym wymeldowaniem się z dotychczasowego miejsca pobytu 1 Mk = 1 RLM, osoby czasowo przebywające na terenie aglomeracji obiekty usług turystycznych, szpitale, internat, więzienie 1 zarejestrowane miejsce noclegowe = 1 RLM, 80 11

ścieki przemysłowe (pochodzące z małych i średnich przedsiębiorstw i/lub działalności gospodarczej) odprowadzane do systemu zbierania lub oczyszczalni ścieków komunalnych. Prawidłowo wyznaczony RLM dla aglomeracji to taki, który ujmuje wszystkie rodzaje powstających na jej terenie ścieków. Ponadto, mieszkańcem aglomeracji jest każda osoba na stałe lub czasowo zameldowana na terenie aglomeracji. Nie ma znaczenia czy osoba taka korzysta ze zbiornika bezodpływowego, czy innego systemu oczyszczania ścieków. Dlatego też, przy wyliczaniu RLM aglomeracji uwzględnia się wszystkich jej mieszkańców. Wytworzony ładunek jest parametrem, który w praktyce nie zawsze można obliczyć szczegółowo i który może w takich przypadkach częściowo opierać się na oszacowaniu. 2.3.3. Likwidacja aglomeracji Należy pamiętać, że nie można zlikwidować aglomeracji posiadających oczyszczalnie ścieków i sieć kanalizacyjną, do której podłączonych jest przynajmniej 2 000 mieszkańców. Takie aglomeracje są zgodne z definicją aglomeracji. Dotyczy to również aglomeracji, które uzyskały dofinansowanie na inwestycji w ramach KPOSK, zobowiązując się tym samym do spełnienia wymogów dyrektywy 91/271/EWG. 2.4. Uwarunkowania i wymogi dla obszarów, na których wyznaczono aglomerację Aglomeracja będzie spełniać wymagania dyrektywy 91/271/EWG jeżeli w terminie do końca 2015 roku: procent skanalizowania aglomeracji (%RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego w 2015 r.) wynosić będzie blisko 100 %. Pozostała ludność aglomeracji nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne korzystać będzie z innych systemów oczyszczania ścieków. Jak wynika z oceny projektów unijnych przez KE, poziom ten (we wszystkich aglomeracjach powyżej 2000 RLM) powinien wynosić nie mniej niż 95% RLM, a w przypadku dużych aglomeracji nawet 98% RLM (podejście przy POIiŚ). cały ładunek zanieczyszczeń powstających w aglomeracji będzie doprowadzany do oczyszczalni obsługującej aglomerację bądź usuwany w innych systemach oczyszczania ścieków (pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy), które zapewnią ten sam poziom ochrony środowiska. W każdym przypadku oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przystosowana do usuwania 100 % ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji. kryterium przyłączenia będzie całkowicie spełnione, czyli w przypadku, gdy wszystkie ścieki komunalne powstające w aglomeracji są doprowadzane do zbiorczego systemu kanalizacji i do oczyszczalni ścieków, każdy zbiorczy system kanalizacyjny będzie funkcjonować prawidłowo oraz będzie podłączony do oczyszczalni ścieków, istnieć będzie możliwość zastosowania innych systemów oczyszczania ścieków zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska, oczyszczalnie w aglomeracji osiągną wymagane standardy oczyszczania ścieków, zgodnie z planowanymi zmianami, wg tabeli 1. Ponadto, zgodnie z dyrektywą oraz planowanymi zmianami prawnymi wszystkie oczyszczalnie ścieków na terenie aglomeracji, w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków będą musiały zapewnić taki sam poziom ochrony środowiska jaki wymagany jest dla danej aglomeracji. Dlatego też, będą musiały osiągnąć odpowiednie wielkości wskaźników lub procenty ich redukcji zgonie z projektowanym rozporządzeniem w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do gruntu. 2.4.1. Możliwe działania inwestycyjne wraz z przykładami Możliwe działania inwestycyjne niezbędne do przeprowadzenia w aglomeracjach, tak aby mogły do 2015 r. spełnić wymagania dyrektywy: a) w zakresie oczyszczalni ścieków: budowa nowej oczyszczalni ścieków, rozbudowa istniejącej oczyszczalni ścieków mająca na celu zwiększenie jej przepustowości, 12

modernizacja istniejącej oczyszczalni mająca na celu dostosowanie technologii oczyszczania ścieków do wymogów dyrektywy nr 91/279/EWG, rozbudowa oczyszczalni ścieków o węzeł zagospodarowania osadów ściekowych, likwidacja starej oczyszczalni ścieków. b) systemów zbierania: budowa nowej kanalizacji sanitarnej spełniającej wymogi wskaźnika koncentracji zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie sposobu wyznaczenia obszaru i granic aglomeracji, budowa kolektorów przerzutowych w ramach likwidacji oczyszczalni ścieków niespełniających wymogów dyrektywy nr 91/279/EWG, budowa stacji zlewnych ścieków, budowa/modernizacja przepompowni ścieków, budowa zbiorników bezodpływowych spełniających wymogi Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków wraz z systemami lokalnej kanalizacji (kanalizacja dla osiedla, dzielnicy, miejscowości). Przy określaniu zgodności działań inwestycyjnych prowadzonych w aglomeracji ze spełnieniem celów dyrektywy należy mieć na względzie zasadność prowadzonych inwestycji. Wybór zastosowanego na terenie aglomeracji systemu oczyszczania ścieków w tym systemów indywidualnych powinien zatem mieć uzasadnienie do jego zastosowania. W poniższej tabeli zestawiono przykładowe działania inwestycyjne dla aglomeracji nie spełniających wymogów dyrektywy. Lp. 1 Tabela 2. Działania inwestycyjne dla aglomeracji nie spełniających wymogów dyrektywy Przyczyna niespełnienia przez aglomerację wymogów dyrektywy Rodzaj interwencji 91/271/EWG Brak możliwości oczyszczania na oczyszczalni Modernizacja/rozbudowa zwiększająca przepustowość ścieków 100% ładunku ścieków powstających oczyszczalni ścieków w aglomeracji Oczyszczalnia ścieków nie spełnia wymogów odprowadzenia ścieków określonych 2 rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi 3 Wysokie koszty eksploatacyjne oczyszczalni 4 Oczyszczalnia nie spełnia wymogów dyrektywy 5 Aglomeracja nie spełnia wskaźnika wyposażenia w kanalizację 2.4.2. Efekt ekologiczny Modernizacja technologii oczyszczalni ścieków Zmiana technologii oczyszczania ścieków/przeróbki osadów ściekowych Budowa nowej oczyszczalni ścieków/likwidacja starej oczyszczalni ścieków poprzez budowę kolektora przerzutowego na oczyszczalnię ścieków posiadającą rezerwę technologiczną oczyszczania oraz spełniającą wymogi dyrektywy 91/271/EWG Rozbudowa systemów kanalizacyjnych oraz innych metod oczyszczania ścieków na terenie aglomeracji/sprawdzenie prawidłowości wyznaczenia aglomeracji/w uzasadnionych przypadkach weryfikacja granic aglomeracji Efekt ekologiczny zostanie spełniony przez aglomerację zgodnie z dyrektywą jeżeli: wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnię ścieków komunalnych spełnia wymagania art. 5.2 dyrektywy, wydajność oczyszczalni ścieków odpowiada ładunkowi generowanemu przez całą aglomerację, 13

sieć kanalizacyjna pokrywa prawie 100% obszaru aglomeracji, a tylko w wyjątkowych, szczegółowo uzasadnionych przypadkach ma zastosowanie indywidualnych systemów oczyszczania ścieków zapewniających taki sam poziom ochrony środowiska, jaki przewiduje się dla ścieków komunalnych odprowadzanych do systemu zbierania. Spełnienie jednoczesne powyższych wymagań świadczy o osiągnięciu przez aglomerację efektu ekologicznego. 2.4.3. Możliwość korzystania ze środków unijnych Ujęcie danej aglomeracji w KPOŚK stanowi jedno z kryteriów do ubiegania się gmin o dofinansowanie i jest podstawą do opracowywania wniosku/ów o dofinansowanie w ramach odpowiednich programów pomocowych i funduszy ekologicznych w celu realizacji wymogów dyrektywy 91/271/EWG. Zakres przedsięwzięć inwestycyjnych określony w KPOŚK będzie mógł być uściślany na etapie aplikowania o środki na postawie indywidualnych wniosków gmin, opartych o dokumentację projektową. Będzie to miało szczególne znaczenie przy ocenie wniosków o dofinansowanie z zakresu budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej. Postawą przygotowania dokumentacji aplikacyjnej powinna być dokumentacja projektowa, ustalającą przedmiot, zakres i koszty przedsięwzięć dla wyposażenia zidentyfikowanych aglomeracji w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków, spełniające wymagania prawa. Wnioskowane przedsięwzięcia muszą spełniać m.in. podstawowe kryteria techniczne i ekonomiczne, przede wszystkim dotyczące obecnego i planowanego zasięgu systemu kanalizacyjnego tj. granic aglomeracji oraz prognozy ilości odprowadzanych ścieków i wskaźników ekonomicznych. 2.5. Uwarunkowania i wymogi dla obszarów poza aglomeracją Poza aglomeracją powinny znajdować się obszary, na których utworzenie zbiorczego systemu jest nieuzasadnione ze względu na niski stopień koncentracji zaludnienia lub działalności gospodarczej. Należy uznać, że dyrektywa nie precyzuje wymagań jakie powinny spełniać obszary, które nie należą do aglomeracji tj. na terenie których nie jest możliwe wyznaczenie aglomeracji (nie spełniają kryterium aglomeracji). Wymogi w zakresie odprowadzania i gospodarowania ściekami bytowymi lub komunalnymi dla tych miejscowości i obszarów określone są w przepisach prawa polskiego. Podstawowymi aktami prawnymi w tym zakresie są: Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne [Dz. U. 2001 Nr 115 poz. 1229], Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków [Dz. U. 2001 Nr 72 poz. 747], Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach [Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 ze zm.], Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym [Dz. U. z 2001r. Nr 142. poz. 1591 ze zm.], Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, prawa lokalne. Najważniejsze wymogi wynikające z w/w przepisów: Artykuł 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach stanowi, że właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub w przypadku, gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych tzw. szambo lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych. Przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest 14

obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w przepisach odrębnych. Z przywołanego przepisu wynika zasada, iż nieczystości ciekłe powstające w gospodarstwie domowym na danej nieruchomości powinny być odprowadzane do kanalizacji sanitarnej. W wyjątkowych przypadkach, gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, nieruchomość powinna być wyposażona w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub przydomową oczyszczalnię ścieków. Jeżeli nieruchomość została wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków przed wybudowaniem sieci kanalizacji sanitarnej, obowiązek przyłączenia nie powstaje. Zasady odprowadzania i oczyszczania ścieków reguluje ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Zgodnie z art. 2 pkt 7 tej ustawy sieć stanowią przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi jest dostarczana woda lub którymi są odprowadzane ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjnego. Odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie pisemnej umowy o odprowadzanie ścieków zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo kanalizacyjnym, a odbiorcą usług. Wprowadzenie ścieków bytowych i ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych przeznaczonych do odprowadzania wód opadowych, a także wprowadzenie ścieków opadowych i wód drenażowych do kanalizacji sanitarnej. podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny do 10 000 zł wymierzanej na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. W sytuacji gdy gmina, realizując wynikający z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym obowiązek dotyczący zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie budowy kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, wybuduje sieć kanalizacji sanitarnej, powstaje po stronie właścicieli nieruchomości obowiązek podłączenia się do tej sieci łącznie z kosztami tego podłączenia. Obowiązek budowy kanalizacji dotyczy bowiem wybudowania i doprowadzenia sieci do nieruchomości. Kwestia przyłącza, tj. połączenia sieci z budynkiem, pozostaje po stronie właściciela nieruchomości. Zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych W Dyrektywie Rady nr 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych ustalono m. in., że osad powstający w wyniku procesu oczyszczania ścieków powinien być ponownie wykorzystany w każdym przypadku, gdy jest to właściwe. Sposoby usuwania osadów mają na celu ograniczenie do minimum skutków niekorzystnego wpływu na środowisko. Właściwe władze lub organy powinny zapewnić, że odprowadzenie osadu z oczyszczalni podporządkowane będzie ogólnym zasadom rejestracji albo zezwolenia. Poprawne gospodarowanie osadami polega na ich wykorzystaniu dla różnych celów, jednak pod warunkiem prowadzenia ewidencji powstawania i przekazywania osadów oraz przestrzegania przewidzianych przepisami zasad ich stosowania i wykorzystania. Osadem w szczególności są odpady gospodarki ściekowej. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach [Dz. U. z 2012r. poz. 21], będącej najważniejszym aktem prawnym dotyczącym gospodarki odpadami, przez komunalne osady ściekowe rozumie się pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Komunalne osady ściekowe nie posiadają zasadniczo statutu odpadów niebezpiecznych. Podstawowe znaczenie dla ewentualnego ich zaliczenia do odpadów niebezpiecznych ma ich skład oraz skuteczność procesu stabilizacji. W szczególności komunalne osady ściekowe będą odpadami niebezpiecznymi, jeżeli zawierać będą składniki wymienione w załączniku nr 3 do ustawy o odpadach lub będą posiadać którekolwiek z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy o odpadach. Aby stworzyć warunki do prawidłowego wykorzystania osadów ściekowych, a równocześnie nie dopuścić do ich szkodliwego oddziaływania na gleby, roślinność, zwierzęta i ludzi przyjęto dyrektywę Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 roku w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie. Dyrektywa ustala maksymalne wartości dopuszczalne dla stężeń metali ciężkich w glebie i w osadzie oraz maksymalne ilości metali ciężkich, które mogą być wprowadzane do gleby. 15

Dotychczasowe zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych w aglomeracjach z przedziału RLM 2 000 < 10 000 RLM opierało się głównie na wykorzystaniu osadów w rolnictwie oraz do innych celów t.j. rekultywacji składowisk odpadów, kompostowania, stosowania do uprawy roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz, a także na ich czasowe magazynowanie na terenie oczyszczalni, bądź deponowanie na składowisku odpadów. Procedury oraz kryteria dopuszczania do składowania odpadów na składowisku określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu. Kryteria dopuszczenia odpadów m. in. tj. ustabilizowane komunalne osady ściekowe (kod 19 08 05) do składowania na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne są określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Niedopuszczalne jest składowanie osadów ściekowych niezgodnych z ich podstawową charakterystyką oraz określonymi testami zgodności. W takim przypadku można odmówić przyjęcia odpadów. Wzrost ilości wytwarzanych osadów spowodowany jest głównie rozbudową sieci kanalizacyjnej i w konsekwencji zwiększającą się ilością ścieków dopływających do oczyszczalni, a co za tym idzie, zmianą przepustowości komunalnych oczyszczalni ścieków oraz stosowania na nich pogłębionego usuwania biogenów (dla OŚ powyżej 10 000 RLM). Zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych powinno być zgodne z celami Krajowego planu gospodarki odpadami 2014r [KPGO] oraz Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego [PGOWM]. Wg w/w planów przyjęte cele w gospodarce odpadami to: ograniczenie składowania osadów ściekowych, zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi, maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego, Wg KPGO 2014 osiągnięcie założonych celów w zakresie gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi wymaga: uwzględnienia zagadnień właściwego zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych w trakcie prowadzenia inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków, wprowadzenia rozwiązań w zakresie zagospodarowania osadów ściekowych dla mniejszych aglomeracji. zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych wykorzystywanych w biogazowniach w celach energetycznych, wzrost masy komunalnych osadów ściekowych przekształcanych termicznie w cementowniach, kotłach energetycznych oraz spalarniach komunalnych osadów ściekowych. Biorąc pod uwagę istniejący w sektorze cementowym potencjał do termicznego przekształcania wysuszonych osadów ściekowych, należy wspierać budowę instalacji do odwadniania i suszenia osadów ściekowych celem przygotowania ich do odzysku energii w cementowniach. 3. PRAWA I OBOWIĄZKI GMIN W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKAMI Prawa i obowiązki gmin w zakresie gospodarki ściekowej wynikają bezpośrednio z przepisów polskiego prawa. Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym gminy są upoważnione do stanowienia prawa miejscowego, dotyczącego m.in. gospodarki nieczystościami ciekłymi. Organem właściwym do wydawania takich przepisów, zgodnie z dyspozycja art. 41 ww. ustawy, jest rada gminy. Uchwały rady gminy tworzące prawo miejscowe w przypadku zarządzania gospodarką nieczystościami ciekłymi powinny określać: obszar działania gminy lub związku gmin w systemie gospodarki nieczystościami ciekłymi, system gospodarki nieczystościami ciekłymi, w tym rodzaje nieczystości ciekłych objętych systemem zgodne z klasyfikacjami i definicjami zawartymi w przepisach krajowych, 16