Program profilaktyczny OBLICZA UZALEŻNIEŃ 2016-2020 Częstochowa 2016 Strona 1 z 7
WSTĘP Program Oblicza uzależnień, zwany dalej Programem, wpisuje się w Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Częstochowy. Założeniem Programu jest promowanie życia bez zażywania substancji psychoaktywnych i stosowania przemocy domowej poprzez upowszechnianie i podejmowanie działań związanych z: profilaktyką społeczną, w ramach której realizowane i organizowane będą programy profilaktyczne, różnego rodzaju akcje, kampanie społeczne, szkolenia i spotkania, przekazywaniem wiedzy na temat szkodliwości picia alkoholu, zażywania narkotyków i dopalaczy oraz skutków przemocy, upowszechnianiem wśród dzieci i młodzież wartości ułatwiających życie w społeczeństwie. Program skierowany jest do dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Jego realizacja pozwoli na zwiększenie umiejętności społecznych dzieci i młodzieży, w tym umiejętności asertywnych i interpersonalnych, poszerzenie wiedzy mieszkańców miasta na temat uzależnień od środków psychoaktywnych i przemocy, oraz możliwości im przeciwdziałania, a także skuteczniejszą promocję alternatywnych form spędzania czasu wolnego. I. PODSTAWY PRAWNE I PROGRAMOWE Podstawy prawne i programowe tworzenia Programu stanowią następujące akty prawne i dokumenty strategiczne: 1) ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, 2) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, 3) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, 4) Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2014-2020, 5) Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Częstochowy, 6) Program Przeciwdziałania Narkomanii w Mieście Częstochowa na lata 2014-2018, 7) Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Mieście Częstochowa na lata 2014-2020. II. DIAGNOZA ZJAWISKA ALKOHOLIZMU I NARKOMANII W MIEŚCIE Alkoholizm, narkomania oraz wiążąca się z nimi przemoc w rodzinie to problemy społeczne, które stanowią obecnie zagrożenia dla życia rodzinnego i społecznego mieszkańców miasta Częstochowy. Diagnoza zjawiska alkoholizmu i narkomanii w mieście została oparta na dwóch badaniach ankietowych przeprowadzonych wśród uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych przez Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie w roku 2011 oraz przez Małopolskie Centrum Profilaktyki w Krakowie w roku 2015. Badania te dotyczyły zjawiska zażywania substancji psychoaktywnych, a ich wyniki przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych Lp. Wskaźnik Szkoły gimnazjalne Szkoły ponadgimnazjalne 1. Uczniowie deklarujący spożywanie alkoholu 82% 63% 96% 85% 2. Deklarowanie przez uczniów łatwego dostępu do alkoholu 52% 58% 68% 70,00% 3. Łatwość dostępu, najczęstsze spożywanie piwo 73% 42% 87% 56% 4. Uczniowie deklarujący zażywania narkotyków 11,6% 14% 14% 17% 5. Deklarowanie przez uczniów łatwego dostępu do narkotyków, w tym :bar/dyskoteka 19,2% 7% 22,7% 9% osiedle/ulica 18,5% 14% 18,8% 18% 6. Uczniowie deklarujący zażywania dopalaczy 6,5% 7% 9,2% 7% Źródło: Program na rzecz dzieci i młodzieży Profilaktyka poprzez sport na lata 2016-2020, Załącznik do Uchwały Nr 256.XXII.2016 Rady Miasta Częstochowy z dnia 3 marca 2016 r. s. 1-2. Strona 2 z 7
Z danych zawartych w tabeli wynika, że uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych deklarujący spożywanie alkoholu w roku 2011 stanowili odpowiednio 82% i 96%. Ich odsetek w roku 2015 zmniejszył się w szkołach gimnazjalnych o 19%, natomiast w szkołach ponadgimnazjalnych o 11%. Spadek ten nastąpił pomimo coraz większej łatwości w dostępie do alkoholu. W opinii uczniów szkół gimnazjalnych wzrosła ona z 52% w 2011 roku do 58% w 2015 roku, a zdaniem uczniów szkół ponadgimnazjalnych z 68% w 2011 roku do 70% w 2015 roku. Respondenci wskazali piwo jako najczęściej spożywany alkohol (wypijane u znajomych lub na dyskotekach), należy jednak zaznaczyć wyraźny spadek łatwości dostępu i jego spożycia. W roku 2011 deklarację łatwego dostępu złożyło odpowiednio 73 i 87% uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, a w 2015 roku odpowiednio 42 i 56% uczniów. Powodów, dla których młodzież sięga po alkohol jest wiele, jednak kluczowym jest sytuacja rodzinna (więzi rodzinne, wzajemne relacje emocjonalne). Do innych przyczyn spożywania alkoholu przez młodzież należą: chęć bycia modnym i zaimponowania w towarzystwie, chęć dobrej zabawy, oderwania się od rzeczywistości, ale także zapomnienie o codziennych problemach. Niepokojący jest wzrost liczby osób deklarujących zażywanie narkotyków. Badanie przeprowadzone w 2015 roku wykazało, że aż 14% uczniów szkół gimnazjalnych i 17% uczniów szkół ponadgimnazjalnych zażywa narkotyki, podczas gdy cztery lata wcześniej podobną deklarację złożyło 11,6% uczniów szkół gimnazjalnych i 14% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest wzrost zażywania dopalaczy przez uczniów. W 2015 roku 7% uczniów szkół gimnazjalnych zadeklarowało używanie dopalaczy (wzrost o 0,5% w stosunku do 2011 roku). W szkołach ponadgimnazjalnych podobną deklarację złożyło również 7% badanych (spadek o 2,2% w porównaniu do 2011 roku). Przeprowadzona diagnoza wskazuje również na wciąż niski poziom wiedzy uczniów na temat uzależnień, podejmowanych działań profilaktycznych oraz miejsc, w których osoby uzależnione mogą otrzymać odpowiednią pomoc. Z badań wynika także, że dzieci i młodzież traktują spożywanie alkoholu i zażywanie narkotyków jako jedną z form zabawy podczas spotkań z rówieśnikami. Młodzież uważa, że picie weekendowe wcale nie uzależnia, że zażycie dopalaczy tylko jeden raz nie jest szkodliwe. Z analizy zawartej w Miejskim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Częstochowy na rok 2016 dotyczącej działań podejmowanych w zakresie problematyki alkoholowej wynika, że grupą społeczną najbardziej narażoną na wystąpienie problemu alkoholowego są rodziny, w których jeden z małżonków pozostaje bez pracy, rodziny korzystające z pomocy społecznej, rodziny, w których występują konflikty między małżonkami lub członkami, oraz rodziny, których członkowie pozostają w konflikcie z prawem. Nadużywanie alkoholu przez jednego lub więcej członków rodziny przyczynia się do jej rozpadu, demoralizacji dzieci oraz do przemocy domowej. W tym kontekście warto nadmienić, że w roku 2015 Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie miasta Częstochowy założył ok. 850 Niebieskich Kart, podczas gdy w roku 2014 1150 kart. Zdiagnozowane problemy: niski poziom wiedzy mieszkańców Częstochowy na temat uzależnień oraz profilaktyki w tym zakresie, występowanie przemocy w rodzinie, niewystarczająca wiedza na temat możliwości uzyskania profesjonalnej pomocy przez osoby zagrożone i uzależnione od środków psychoaktywnych oraz osoby współuzależnione, ograniczona wiedza dzieci i młodzieży na temat dostępnych, alternatywnych form spędzania wolnego czasu. Strona 3 z 7
III. CELE PROGRAMU I DZIAŁANIA 1. Cel główny Podniesienie świadomości mieszkańców Częstochowy w zakresie problemów uzależnień oraz profilaktyki z nimi związanej. 2. Cele szczegółowe Cel główny będzie realizowany poprzez: 1) podniesienie poziomu wiedzy na temat uzależnień oraz negatywnych skutków zażywania substancji psychoaktywnych, 2) propagowanie zdrowego stylu życia oraz aktywnych form spędzania czasu wolnego, 3) rozwijanie postaw aktywności i kreatywności wśród uczestników, 4) podejmowanie działań profilaktycznych służących ograniczeniu zjawisk ryzykownych, 5) przedstawienie sposobów radzenia sobie z uzależnieniami oraz pokazanie różnych alternatywnych form spędzania czasu, 6) przekazywanie mieszkańcom informacji na temat profilaktyki związanej z uzależnieniami, 7) integrowanie środowisk dziecięco-młodzieżowych oraz osób dorosłych. 3. Działania Lp. Działanie Wskaźniki monitoringowe 1. Cykl zajęć/spotkań profilaktycznych i edukacyjnych dla dzieci i młodzieży na tematy związane z uzależnieniami od substancji psychoaktywnych (rodzaje uzależnień i substancji psychoaktywnych, przyczyny uzależnień, miejsca, gdzie udać się po pomoc) 2. Gry i zabawy, spotkania, warsztaty dla dzieci i młodzieży (tworzenie prac artystycznych związanych z używkami) 3. Zajęcia dla najmłodszych dzieci nauka poprzez zabawę (nauka asertywności), Autorski program profilaktyczny Maluch i Świat ( MIŚ ) liczba zorganizowanych spotkań liczba uczestników zajęć/spotkań liczba uczestników zajęć/spotkań liczba zorganizowanych zajęć liczba dzieci biorących udział w zajęciach 4. Konkursy (testy) wiedzy o uzależnieniach i profilaktyce uzależnień liczba uczestników konkursów 5. Spotkania/warsztaty/kampanie - systematyczne przekazywanie wiedzy w zakresie wchodzenia w dorosłość bez uzależnień, obalenia mitów, że alkohol rozluźnia, piwo, to nie alkohol, raz wezmę, to się nie uzależnię 6. Spotkania/warsztaty prowadzone przez specjalistów z określonych dziedzin wiedzy nt.: negatywnych skutków picia alkoholu oraz zażywania szkodliwych dla zdrowia, uzależniających substancji psychoaktywnych, treningu asertywności, podwyższania pewności siebie, umiejętności życia w społeczeństwie (relacje społeczne), umiejętności radzenia sobie z problemami, jak rozwiązywać konflikty, metod spędzania wolnego czasu, jak radzić sobie z agresją (u siebie i u innych). 7. Akcje/kampanie społeczne umożliwiające mieszkańcom miasta Częstochowy poznanie negatywnych skutków zażywania substancji psychoaktywnych oraz uzyskanie informacji na temat dostępnych form pomocy dla osób i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy liczba uczestników podejmowanych działań liczba osób biorących udział w zajęciach liczba zorganizowanych zajęć liczba uczestników 8. Organizacja konferencji, happeningu w ramach Częstochowskich - liczba - uczestników biorących udział Dni Profilaktyki w konferencji, happeningu Strona 4 z 7
9. Organizacja wypoczynku letniego dla dzieci z rodzin zagrożonych patologiami społecznymi (z problemem alkoholowym) z programem profilaktyki uzależnień oraz elementami profilaktyki zdrowotnej i ekologicznej 10. Ogólnopolski Głos Profilaktyki Profilaktyka a Ty (PaT) - Moda na życie bez uzależnień - Zryw Wolnych Serc 11. Podejmowanie czynności związanych z przyjmowaniem i realizacją wniosków o zastosowanie leczenia odwykowego względem osób podejrzanych o nadużywanie alkoholu motywowanie osób do podjęcia leczenia 12. Konsultacje dla osób dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie 13. Specjalistyczna pomoc psychologiczno-pedagogiczna i prawna realizowana przez Punkt Konsultacyjny dla Ofiar Przemocy Domowej oraz Osób z Problemem Uzależnień. Prowadzenie telefonu pomocowo-informacyjnego dla osób uzależnionych i współuzależnionych oraz indywidualne konsultacje psychologiczne w OPOPA 14. Prowadzenie zajęć przez psychologa w ramach Grupy Wsparcia dla osób współuzależnionych - liczba dzieci biorąca udział w wypoczynku letnim - liczba uczestników akcji - liczba przyjętych wniosków - liczba przeprowadzonych rozmów motywujących liczba osób korzystających z konsultacji - liczba osób korzystających z konsultacji w ramach Punktu Konsultacyjnego - liczba osób korzystających z konsultacji indywidualnych - liczba porad udzielanych telefonicznie - liczba osób biorących udział w zajęciach 15. Indywidualne konsultacje psychologiczne w OPOPA - liczba osób korzystających z konsultacji indywidualnych 16. Spotkania z przedstawicielami klubów abstynenckich porady dotyczące pomocy w rozpoznawaniu problemów alkoholowych oraz motywowanie do zaprzestania zachowań ryzykownych 17. Zajęcia związane z tematem uzależnień: jak pomóc osobom z problemem uzależnień, żyjących w bliskim otoczeniu, jak skutecznie odmawiać (warsztaty asertywności), pierwsza pomoc dla osób będących pod wpływem substancji psychoaktywnych. 18. Konsultacje psychologiczne dla osób dorosłych z problemami uzależnień 19. Spotkania indywidualne dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych 20. Spotkania motywujące grup samopomocowych (m.in. ukazywanie korzyści z wyjścia z uzależnienia) 21. Cykl wykładów/warsztatów dla rodziców uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych m.in. na tematy: jak rozpoznać czy dziecko zażywa substancje psychoaktywne, do kogo należy się zgłosić, jeśli dziecko zażyło substancje psychoaktywne, jak wyglądają najpopularniejsze narkotyki i jakie są objawy ich stosowania, jak rozmawiać z dzieckiem, które znajduje się pod wpływem narkotyków. 22. Utworzenie punktu interwencyjnego dla osób z problemem uzależnień liczba zorganizowanych spotkań liczba osób biorących udział w spotkaniach liczba osób biorących udział w spotkaniach liczba zorganizowanych zajęć liczba udzielonych porad psychologicznych liczba osób biorących udział w spotkaniach liczba spotkań liczba grup liczba przeprowadzonych wykładów liczba osób uczestniczących na wykładach liczba osób objętych wsparciem Strona 5 z 7
IV. ZAKŁADANE REZULTATY: 1) zwiększenie świadomości mieszkańców miasta Częstochowy na temat szkodliwości zażywania substancji psychoaktywnych oraz problemu przemocy w rodzinie, 2) zwiększenie u osób uzależnionych i współuzależnionych motywacji do zmiany postaw, 3) poprawa sprawności fizycznej wśród dzieci i młodzieży, 4) rozwój zainteresowań artystycznych dzieci i młodzieży, 5) ukazanie korzyści wynikających z prowadzenia zdrowego stylu życia, 6) usprawnienie działań instytucji oraz organizacji zajmujących się wspieraniem rodzin, w których występuje zjawisko przemocy. V. REALIZATORZY PROGRAMU 1. Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Częstochowy (PS) koordynator, 2. Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (MKRPA), 3. Wydział Zdrowia Urzędu Miasta Częstochowy (Zd), 4. Wydział Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miasta Częstochowy (KPS), 5. Wydział Edukacji Urzędu Miasta Częstochowy (Ed) oraz placówki oświatowe, 6. Ośrodek Pomocy Osobom z Problemami Alkoholowymi w Częstochowie (OPOPA), 7. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie (MOPS), 8. Częstochowskie Centrum Interwencji Kryzysowej (CzCIK), 9. Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (ZI), 10. Straż Miejska w Częstochowie (SM), 11. Komenda Miejska Policji w Częstochowie (KMP), 12. Sąd Okręgowy w Częstochowie kurator okręgowy, 13. Placówki opiekuńczo-wychowawcze i wsparcia dziennego, 14. Ośrodki terapii uzależnień i kluby abstynenckie, 15. Stowarzyszenia oraz inne podmioty podejmujące działalność w zakresie profilaktyki uzależnień. VI. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 1) środki finansowe uzyskane z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych w wybranych latach, 2) środki finansowe pochodzące ze źródeł zewnętrznych, 3) środki finansowe realizatorów Programu. VII. MONITORING 1. Realizacja Programu podlegać będzie stałemu monitoringowi, którego celem będzie gromadzenie i analiza danych pochodzących ze sprawozdań przekazanych przez jego Realizatorów pod kątem zgodności podejmowanych zadań z założeniami. Pozyskane informacje pozwolą na ocenę rezultatów Programu. 2. Program Oblicza Uzależnień realizowany będzie w oparciu o corocznie uchwalany Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz uchwały budżetowe Miasta Częstochowy. 3. Program pozostaje otwarty i może być uzupełniany o nowe zadania, odpowiadające potrzebom jego beneficjentów. 4. Uzupełnieniem do Programu Oblicza Uzależnień są działania realizowane w ramach Programu Młodość bez Uzależnień oraz Kampanii Dorosły? UDOWODNIJ!. Strona 6 z 7
Program przyjęty na plenarnym posiedzeniu Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Częstochowie w dniu 18 sierpnia 2016 r. Uchwała Nr 2 Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Częstochowie z dnia 18 sierpnia 2016 r. Strona 7 z 7