Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią Philippe Gutton Vincent Villeminot p s y c h o l o g i a i w i a r a

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią Philippe Gutton Vincent Villeminot przełożyła Marta Tórz

Tytuł oryginału Comment entendre ce que votre ado ne vous dit pas Fleurus Éditions, Paris 2004 Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze 2012 Redaktor Lidia Kozłowska Redaktor techniczny Justyna Nowaczyk Opracowanie okładki Justyna Nowaczyk Fotografia na okładce http://pl.dreamstime.com/free-photos ISBN 978-83-7033-820-6 Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze 2012 ul. Kościuszki 99, 60-920 Poznań tel. 61 852 39 62, faks 61 850 17 82 www.wdrodze.pl sprzedaz@wdrodze.pl

Przedmowa Przedmowa Dziecko staje się milczące. Czyżby wchodziło w okres dojrzewania? Jego zachowanie zaczyna być zagadkowe, a wypowiedzi tajemnicze; nie tylko używa mniej słów, ale rzadziej mówi pełnymi zdaniami, woli raczej onomatopeje. Rodzice, którzy jeszcze kilka miesięcy temu wiedzieli o nim wszystko, teraz nie wiedzą nic. Błoga rutyna dzieciństwa zmienia się w swego rodzaju przygodę Napisanie książki o milczeniu nastolatków wymaga przyjrzenia się różnorodnym aspektom tego, co buduje się między nimi a otoczeniem. Ta nowa konstrukcja a nie rekonstrukcja, jak chcieliby niektórzy rodzice nastolatków, pragnący odzyskać swoje dawne dziecko, jak gdyby nigdy nic się nie stało może być źródłem nieporozumień. Stworzyć nową przestrzeń swobodnej komunikacji Dobrze przeżyty okres dojrzewania to bez wątpienia pewien niepozbawiony dostrzegalnych rezultatów kryzys, który przeorganizuje 5

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią komunikację między dzieckiem a rodzicami. Przestrzeń dotychczasowych spotkań i porozumienia ulega zmniejszeniu. W większości przypadków (pozostałe często należą do kompetencji psychiatry lub sędziego) między rodzicami a nastolatkiem dochodzi do swego rodzaju osłabienia więzi, przy jednoczesnym silnym zapotrzebowaniu na nowe relacje Coś się psuje i z tego powodu każdy czuje się osamotniony. By wyjść z tego wyobcowania, staramy się przekroczyć oddzielającą nas sekretną linię, drażnimy drugą stronę. Musimy stworzyć nową przestrzeń swobodnej komunikacji Istotnie, pewne sprawy zmieniają się z nadejściem wieku dojrzewania: gesty, sytuacje zyskują nowe podteksty, zaczynają się komplikować. Rodzice wchodzą do pokoju dziecka, żeby życzyć dobrych snów; jednakże całus na dobranoc bez którego kiedyś nie mogło zasnąć nie jest już taki prosty. Dziecko nagle ich odpycha: O nie, już raz mnie pocałowałeś, wystarczy dwa razy to za dużo!. Rodzic wycofuje się urażony i zatrzymuje dla siebie swoją niepotrzebną czułość. Całus na dobranoc moment zwierzeń, mitycznych baśni przestaje działać. Trzy noce później nastolatek powie: Już nie przytulasz mnie jak kiedyś; teraz, kiedy jestem starszy, już mnie nie kochasz. W ten sposób skazany jest na dorastanie w swego rodzaju samotności. Rodzic odpowie: Ależ skąd, wręcz przeciwnie, to ty mnie wyrzuciłeś za drzwi!. Że jak?! Kiedy ja cię wyrzuciłem za drzwi?. Nastolatek nie wiedział, że to zrobił Taki rytualny całus na dobranoc to zresztą dobry przykład tak ważny w dzieciństwie, dla nastolatka staje się problematyczny. Pocałunek nie ma już tego samego znaczenia co dawniej. Piętnastolatek całował się już po raz pierwszy ze swoją dziewczyną nie może już potem ucałować swojej matki jak przedtem. Synowski pocałunek będzie przypominał mu to, co odczuwał podczas pocałunku miłosnego, oraz obrazy, które pojawiły się przy tamtej okazji nie będzie on już więc taki sam. Matka powie: Coś się dziś zrobił taki nie- 6

Przedmowa czuły?. Syn pomyśli: No i masz, pocałowałem dziewczynę i nagle straciłem matkę, zostałem całkiem sam. Postaram się przestać, powiem mojej dziewczynie, że już wystarczy. Czy ustami, którymi pocałował swoją dziewczynę, może tak jak dawniej całować rodziców? Wszystkie pytania, wszystkie te wątpliwości wyrażają się szeptem Pod koniec dzieciństwa wiadomo było, co i jak, jakie są wzorce i zasady, jak przebiega komunikacja z dzieckiem. Ale tam, gdzie królowała czułość, pojawiają się zgrzyty. Cała ta historia z nocą, zasypianiem, komplikuje się, gdyż ten mały wieczorny rytuał już się tak dobrze nie sprawdza. Rodzice cierpią z tego powodu, dzieci również. Dryblas, wyższy od własnego ojca, w dzień być może chce wyjść pograć w piłkę i pieścić się ze swoją dziewczyną, ale w nocy cierpi na bezsenność i napady lęku. Czuję, że zaczynam być brutalny myśli nigdy nie uda mi się kontrolować przy rodzicach, kumplach, mam przez to koszmary I tak oto wślizguje się do łóżka rodziców i zasypia między nimi jak niemowlę. Czy można mówić głośno o skrajnościach? Topografia mieszkania również się zmienia, nabiera innych znaczeń: kuchnia jest głównym miejscem zwierzeń, dyskusji zgodnie z rytmem nagłych napadów głodu u nastolatka, nieraz z jego łakomstwem Ale czy ojciec, który wraca często późnym wieczorem, będzie miał ochotę na rozmowy w kuchni? Pójdzie raczej do salonu, by zasiąść przed telewizorem. Myśli, że to również może być dobre miejsce na zwierzenia czyż jego dziecko nie rozmawiało z nim, oglądając telewizję? Tymczasem mało jest nastolatków, które zgodziłyby się rozmawiać, jednocześnie coś oglądając; nie wydaje się, by ich uwaga mogła skupić się na więcej niż jednej rzeczy. Przestrzeń komunikacji wydaje się tak trudna do znalezienia, nie ma stałego miejsca w świecie dorosłych i zmienia się z czasem Kiedy już myślimy, że udało się jakąś ustalić, okazuje się, że właśnie przestała funkcjonować, a kanony za dwa miesiące ponownie się zmienią. 7

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią Czy powinniśmy coś wiedzieć o wieku dojrzewania? Nie należy szukać gotowych rozwiązań. Rodzice mogą czuwać do późna wieczorem, mogą pilnie przesiadywać w kuchni, a mimo to niekoniecznie doczekają się zwierzeń. Bo czym jest swobodna komunikacja? To spontaniczna wymiana myśli bez gotowych rozwiązań. Jeśli zlikwidujemy wszelkie ograniczenia, w jaki sposób dowiemy się, kto i jak przeciąża łącze? Koszta komunikacji zmieniają się wraz z podażą, popytem, infrastrukturą i innymi czynnikami W tej sferze panuje duża elastyczność, nic nie jest pewne, nic nie jest nienaruszalne, a problem komunikacji można analizować pod każdym względem, nie znajdując praw ni zasad. Wszystko nadal opiera się na zagadce przemiany w okresie dorastania pozostają i pozostaną tajemnicą, wiedza nic tu nie pomoże. Nie mam zaufania do tych rodziców samozwańczych pedagogów, psychiatrów, psychoanalityków, którzy przychodzą do mnie i mówią: Wiem, że nastolatek jest. Rodzice wcale nic nie wiedzą. Ja, będąc specjalistą od wieku dojrzewania, nie przeniknąłem zagadki własnych dzieci i całe szczęście, zresztą. Czy jest coś, o czym powinniśmy wiedzieć? Chciałbym powtórzyć w tej przedmowie, że w okresie dorastania nie ma, w moim odczuciu, żadnego zarezerwowanego wyłącznie dla niego procesu. Nastolatek funkcjonuje jak dorosły jest podmiotem jak dorosły. Jego problem polega na tym, że jest podmiotem od niedawna i nadal czuje się zaskoczony zmianą, która zaszła w jego życiu. Niektóre nastolatki szybko się uczą, nie przechodzą wieku dojrzewania ani kryzysu stają się niemal od razu małymi przystosowanymi dorosłymi My, dorośli, jesteśmy w pewnym sensie starymi nastolatkami, podmiotami, które z biegiem lat poradziły sobie z tą osławioną niespodzianką, tak że przestała nią być. Ale dopóki seksualność będzie nas zaskakiwać, pozostaniemy nastolatkami Niektórzy zostają nimi całe życie! 8

Przedmowa Recepty na wolność Nie chodzi tutaj o to, by rozwiać wasze wątpliwości, przeniknąć tajemnice, ale by postawić te same pytania z mniejszym strachem Nie proście mnie o przekazanie jakiejś wiedzy, jeszcze mniej o znalezienie gotowych rozwiązań i nie oczekujcie tego od tej książki. Miałyby one tylko jeden skutek: wywołałyby u was poczucie winy, że stosujecie je albo i nie w praktyce. Nigdy nie będziecie mieć poczucia, że postępujecie właściwie, inni zawsze będą sobie lepiej radzić, a kiedy spróbujecie paru sztuczek, nie zadziałają Poszukiwanie recept trąci masochizmem Jaką wolność moglibyście w ten sposób zachować? Nie ma gotowych rozwiązań, nie chcę też dawać porad Nigdy ich nie udzielam, zawsze są złe. Jeśli powiem: Nie pozwalaj na sprzeciw, dziecko potrzebuje ojcowskiego autorytetu, grozi to tym, że zaczniecie tłamsić nastolatka, który nigdy nie ośmieli się wam przeciwstawić, ale z braku słów zacznie wyrażać sprzeciw czynami ogólnie rzecz biorąc, obróci się to przeciw niemu. Będzie się ranił słowami, być może będzie się okaleczał. Czy powinienem zatem powiedzieć: Zgadzajcie się bez szemrania na to, że się wam przeciwstawia? Również ryzykujecie, że osobowość nastolatka się nie ukształtuje tak, podkreślam tu jego odrębność. Nie chcę wpadać w belferski ton, sprzeciw jest mu potrzebny i jednocześnie go przeraża Chcę pozostawić tutaj te niejasności, te niedające się ujednolicić niuanse. Koniec końców, komunikacja między wami a nastolatkiem będzie odtąd równie niejednoznaczna. Potrzebuje się wam sprzeciwiać, by móc samemu się potwierdzić. A może się sprzeciwiać tylko wtedy, gdy rodzice mu w tym pomogą: Proszę was, byście podtrzymali rękę, którą na was podnoszę. Moja odpowiedź na kartach tej książki polegać będzie na obronie recept na wolność. Swobodna komunikacja, o której wspomina- 9

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią łem, może być wolną strefą słów i gestów. Czułości Ilu nastolatków żałuje, że ich rodzice stali się mniej czuli, ilu rodziców zmusza się, by się takimi wydawać? Jesteś już za duża, nie siadaj mi więcej na kolanach, mówi ojciec do córki To zdanie wiele go kosztuje, zasmuca też głęboko jego żonę. Ile młodych dziewczyn mówi mi: Mama nie przytuliła mnie od wielu tygodni? To czasem gorsze niż milczenie 10

Wiek dojrzewania zapiera nastolatkowi dech w piersi 1 Wiek dojrzewania zapiera nastolatkowi dech w piersi Wchodząc w wiek dojrzewania, nastolatek nie może wyjść ze zdumienia nad własnymi, zaskakującymi emocjami. Przestaje rozmawiać z rodzicami, a oni niepokoją się z tego powodu. 11

Spis treści Spis treści Przedmowa................................................ 5 1. Wiek dojrzewania zapiera nastolatkowi dech w piersi............ 11 2. Milczenie może stać się cierpieniem.......................... 27 3. W poszukiwaniu odpowiedniego słowa........................ 43 4. Między cenzurą a naśladowaniem dorosłych................... 57 5. Tysiąc strategii zachowania wolności......................... 75 6. Kłamstewka wśród przyjaciół............................... 91 7. Czas opowiadania....................................... 111 Podsumowanie............................................ 129 133

Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią Ostatnio w serii ukazały się: John Eldredge, Dzikie serce. Tęsknoty męskiej duszy Archibald D. Hart, Adrenalina a stres Henry Cloud, John Townsend, Mamo, to moje życie Jacques Gauthier, Kryzys wieku średniego Archibald D. Hart, Rozwód. Jak ratować dzieci Claudio Risé, Sztuka ojcostwa Diane Purper-Ouakil, Mali tyrani Tonino Cantelmi, Pasquale Laselva, Silvestro Paluzzi, Dialog psychologii z teologią Muriel Mazet, Zranione dziecko Henry Cloud, Reguły sukcesu Martin Rovers, Uzdrowić miłość Heinz-Peter Röhr, Narcyzm zaklęte ja John Townsend, Kto nam zatruwa życie? Xavier Lacroix, Naucz mnie żyć. Esej o ojcostwie Archibald D. Hart, Catherine Hart-Weber, Depresja nastolatka Mark Victor Hansen, Art Linkletter, Najlepsza reszta życia Stephen Arterburn, Mężczyźni i ich sekrety John Eldredge, Droga dzikiego serca Hans Morschitzky, Lęk przed porażką Henry Cloud, John Townsend, To nie moja wina Sharon Jaynes, Marzenia kobiety Johannes Thiele, Zmień swoje życie John Eldredge, Dziennik pokładowy Chris Thurman, Kłamstwa, w które wierzymy Björn Süfke, Krajobraz męskiej duszy Marshall J. Cook, Oswoić lęk John Towsend, Recepta na miłość 134

Spis treści John Trent, Larry K. Weeden, Błędne koło rozwodów Marilyn Meberg, Kobieta i utracona miłość Max Lucado, Wieloryb nie może latać. O sztuce stawania się sobą Xavier Lacroix, Małżeństwo Pat Gelsinger, Tajniki żonglerki. Jak znaleźć równowagę między pracą, wiarą i rodziną? Christiane i Alexander Sautter, Gdy opadną maski. Terapia związków Henry Cloud, Poszukiwana poszukiwany. Poradnik dla singli Manfred Lütz, Szaleństwo! Leczymy nie tych, których trzeba Max Lucado, Potwór w szafi e. Jak jutro bać się mniej niż dzisiaj Lisa M. Hendey, Mama na pełen etat Sara Savage, Eolene Boyd-MacMillan, Konfl ikt w relacjach Stephen Arterburn, Debra Cherry, Jak nakarmić pragnienia 135

PHILIPPE GUTTON jest profesorem uniwersyteckim, psychoanalitykiem i psychiatrą. Pracuje także jako redaktor naczelny kwartalnika Adolescence, założonego w 1983 roku, poświęconego problemom nastolatków. W swoich licznych książkach koncentruje się na kryzysie okresu dojrzewania. VINCENT VILLEMINOT jest dziennikarzem. Dobrze przeżyty okres dojrzewania to bez wątpienia pewien niepozbawiony dostrzegalnych rezultatów kryzys, który przeorganizuje komunikację między dzieckiem a rodzicami. Przestrzeń dotychczasowych spotkań i komunikacji ulega zmniejszeniu. W większości przypadków między rodzicami a nastolatkiem dochodzi do swego rodzaju osłabienia więzi, przy jednoczesnym silnym zapotrzebowaniu na nowe relacje... Coś się psuje i z tego powodu każdy czuje się osamotniony. By wyjść z tego wyobcowania, staramy się przekroczyć oddzielającą nas sekretną linię, drażnimy drugą stronę. Musimy stworzyć nową przestrzeń swobodnej komunikacji... Cena det. 29,00 zł Patronat medialny www.wdrodze.pl