Doświadczenia wybranych państw strefy euro w procesie wdrażania nowej waluty

Beata Kmiecik Doświadczenia wybranych państw strefy euro w procesie wdrażania nowej waluty Praca dyplomowa Promotor: dr Zbigniew Binek Praca przyjęta... (data i podpis promotora) Uniwersytet Zielonogórski Wydział Ekonomii i Zarządzania Studia Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Projekt dofinansowany przez Narodowy Bank Polski Zielona Góra 2015 r.

Beata Kmiecik The experience of selected countries the euro zone in the implementation of the new currency Diploma Thesis Supervisor: dr Zbigniew Binek Praca przyjęta... (data i podpis promotora) University of Zielona Góra Faculty of Economics and Management Postgraduate Studies: The mechanisms of the Euro Area Project part-financed by the National Bank of Poland Zielona Góra 2015 r.

Spis treści Wstęp... 4 Rozdział 1. Przygotowania państw do wejścia do strefy euro... 6 1.1. Słowenia... 6 1.2. Słowacja... 7 1.3. Estonia... 8 1.4. Łotwa... 13 1.5. Litwa... 18 Rozdział 2. Analiza nastawienia obywateli do waluty euro oraz ich wiedza na temat wprowadzania nowej waluty w Polsce... 21 2.1. Opis ankiety... 21 2.2. Analiza wyników badań... 21 2.3. Wnioski... 26 Zakończenie... 27 Bibliografia... 29 Spis tabel... 30 Załączniki... 31 3

Wstęp Uzasadnienie wyboru tematu Przystępując do Unii Europejskiej Polska zobowiązała się tym samym do przyjęcia waluty euro. Nie został określony dokładny termin, jedynie warunki jakie musi państwo spełniać ubiegając się o wstąpienie do Unii Walutowej. Kryteria te zostały zawarte w Traktacie z Maastricht. W związku z tym Polska może wybrać najbardziej korzystny okres, aby wprowadzić walutę euro. Jeżeli państwo podejmie decyzje o przystąpieniu do strefy euro, wówczas skutki przyjęcia nowej waluty będą bezpośrednio dotyczyły obywateli. W tej sytuacji każdy mieszkaniec będzie zastanawiać się, jak będzie przebiegał proces wprowadzania nowej waluty. Warto poznać opinię obywateli na temat euro i ich obawy przed jej wprowadzeniem. W pracy zostały zaprezentowane rozwiązania zastosowane w wybranych państwach strefy euro, które przystąpiły do unii walutowej po 2001 r. oraz ocena przyjęcia nowej waluty przez obywateli. Cel i hipoteza badawcza pracy Celem głównym pracy jest ukazanie potrzeby rozpoczęcia kampanii informacyjnej o walucie euro. Polski rząd nie podał daty przystąpienia do strefy euro, ale już teraz mógłby zacząć dostarczać więcej wiadomości dotyczące procesów wdrażania nowej waluty. Cel główny zostanie osiągnięty przez cele szczegółowe: 1) omówienie doświadczeń wybranych państw strefy euro w procesie wdrażania nowej waluty, 2) ocena przygotowań Polski do wejścia do strefy euro przez obywateli. Obecnie na rynkach finansowych w łatwy sposób można manipulować złotym, trudniej to uczynić z walutą euro. W pracy została postawiona hipoteza badawcza, że dla poparcia idei wejścia Polski do strefy euro potrzebne jest przeprowadzenie pełnowartościowej kampanii informacyjnej. Materiały i metody badawcze Praca ma charakter teoretyczny. W pracy została wykorzystana literatura krajowa i zagraniczna. Do opisu doświadczeń wybranych państw posłużono się raportami Narodowego Banku Polskiego oraz Komisji Europejskiej. Zastosowano metodę analizy literatury, metodę analizy dokumentów oraz metodę ankietową. Została 4

przeprowadzona ankieta badająca wiedzę i nastawienie obywateli do waluty euro. Wyniki zostały zaprezentowane w formie tabel i wykresów. Układ pracy Układ pracy podporządkowany jest celom i hipotezie badawczej. Praca składa się z dwóch rozdziałów, które są poprzedzone wstępem. W pierwszym rozdziale zostały opisane wybrane państwa strefy euro. Można przyjrzeć się jak wyglądało wprowadzanie nowej waluty w tych krajach od strony technicznej. Ciekawym aspektem jest przeprowadzona kampania informacyjna we wszystkich tych państwach, która była prowadzona w niektórych krajach od momentu wejścia do Unii Europejskiej. Jej efekty są widoczne do dziś. W drugim rozdziale zaprezentowano wyniki ankiety, która została przeprowadzona głównie wśród młodych osób. Przedstawiono nastawienie obywateli do waluty euro oraz poziom ich wiedzy. Praca została zakończona podsumowaniem i zakończenia. 5

Rozdział 1. Przygotowania państw do wejścia do strefy euro 1.1. Słowenia Po tym jak dnia 28 czerwca 2004 r. Słowenia przystąpiła do ERM II został powołany Komitet Koordynacyjny ds. Przygotowań Technicznych do Wprowadzania Euro, który zajmował się przygotowaniami wprowadzenia nowej waluty. Na czele stał wiceprezes Banku Słowenii oraz sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów. W spotkaniach uczestniczyli przedstawiciele ministerstw i urzędów, a także organizacji pozarządowych. Wszystko było koordynowane przez Komisję ds. Unii Europejskiej, na której czele stał prezes Banku Słowenii. Już w styczniu 2005 r. został opracowany krajowy plan wprowadzania banknotów i monet euro, natomiast był on aktualizowany w późniejszych latach. 1 Słowenia była pierwszym państwem, które zastosowało metodę według scenariusza bing bang. Oznaczało to, że z dniem 1 stycznia 2007 r. transakcje bezgotówkowe były dokonywane w walucie euro, natomiast przez okres 14 dni była możliwość płatności gotówkowych zarówno w tolarze, jak i euro. Spowodowało to, że do 10 stycznia 2007 r. ponad 80% obywateli posługiwało się wyłącznie walutą euro. Ok. 93% bankomatów tuż przed wejściem nowej waluty, były przystosowane do wypłaty banknotów w euro, a od 3 stycznia 2007 r. już100%. Rachunki bankowe zostały przewalutowane bezpłatnie z tolara na euro. Przedsiębiorcy od 2006 r. przygotowali terminale, systemy księgowe, fakturowania i płace do nowej waluty. Szczególnie detaliści mieli obowiązek po 1 stycznia 2007 r. wydawania reszty tylko i wyłącznie w euro, bez względu na to czy płacili w euro, czy w tolarze. Od 1 marca 2007 r. można wymieniać tolary w banknotach i monetach jedynie w Banku Słowenii do 31 grudnia 2016 r. 2 W latach 2004 2006 wprowadzenie nowej waluty popierało aż 64% społeczeństwa. Tuż przed 2007 r. poparcie wzrosło do 72%. Do 2006 r. 63% obywateli uważało, że wspólna waluta spowoduje wzrost inflacji, aniżeli utrzyma stabilność cen. W tym czasie aż 66% ankietowanych obawiało się, że przedsiębiorcy będą dokonywać 1 Ciszak T., Górska A., Jakubiec S., Siemaszko M. (2008); Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z zamianą tolara na euro; Materiały i Studia nr 224; NBP; Warszawa; s. 25 2 Ibidem; s. 28-33 6

oszustwa cenowe, a kraj utraci kontrolę nad polityką gospodarczą oraz tożsamość narodową. 3 Za kampanię informacyjną odpowiedzialna była Międzyresortowa Grupa Robocza ds. Komunikacji, w której w skład weszli przedstawiciele rządu, Urzędu Statystycznego, Banku Słowenii, Związku Banków Słowenii, Izby Handlowej i Przemysłowej, Stowarzyszenia Konsumentów i Izby Rzemiosła. W czerwcu 2005 r. została opracowana Strategia komunikacyjna dotycząca wprowadzania waluty euro na lata 2005 2007. Celem kampanii było zbudowanie wśród społeczeństwa zaufania do nowej waluty, polepszenie znajomości nowej waluty oraz wyjaśnienie procesów przejścia na walutę euro. Rozpoczęto kampanię w mediach poprzez codzienne relacje, konferencje prasowe, czy audycje radiowe. Powstała specjalna linia telefoniczna oraz strona internetowa, gdzie można było znaleźć potrzebne informacje. Rozdawano broszury informacyjne, prowadzono dyskusje na szkoleniach czy wykładach oraz pojawianie się np. w szpitalach czy szkołach na spotkaniach. Kampania informacyjna skierowana była przede wszystkim do mediów, młodzieży, osób starszych, przedsiębiorców, zwykłych obywateli, ale również do tych, do których gorzej dotrzeć (np. niepełnosprawni, mniejszości narodowe i niewykształconych). Dzięki takiej kampanii po wprowadzeniu nowej waluty aż 92% ankietowanych czuło się dobrze poinformowanym o procesie wdrażania euro. Ponad 95% obywateli było zadowolonych ze sposobu przejścia na nową walutę. 4 1.2. Słowacja Słowacja swoje przygotowania wejścia do strefy euro rozpoczęła jeszcze przed przystąpieniem do Unii Europejskiej. Rząd słowacki podpisał 16 lipca 2003 r. Strategię wprowadzenia euro w Republice Słowackiej. Została ona przygotowana przez Narodowy Bank Słowacji (NBS) oraz Ministerstwo Finansów. Wynikało z niej, że korzyści będą przeważać nad kosztami i dlatego państwo powinno dążyć do wprowadzenia nowej waluty jak najszybciej. Następnie 8 września 2004 r. rząd podpisał specyfikację strategii wprowadzenia euro w Republice Słowackiej oraz postanowił o sporządzeniu krajowego planu wprowadzenia euro. Plan został opracowany przez Ministerstwo Finansów i NBS, który rząd przyjął 6 lipca 2005 r., a później był kilka 3 Ibidem; s. 30-33 4 Ibidem; s. 33-36 7

razy uaktualniany. Krajowym Koordynatorem wprowadzenia euro był Minister Finansów. Swój wkład w opracowanie planu miały także inne ministerstwa, dzięki czemu zaangażowani byli obywatele. 5 Wprowadzenie euro na Słowacji odbyło się według scenariusza big bang, czyli z dniem 1 stycznia 2009 r. euro zostało wprowadzone bezpośrednio do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego. Nie było okresu przejściowego. Umożliwiło to sprawną wymianę waluty, a także zmniejszyć koszty jej wprowadzenia. Ten scenariusz został również przeprowadzony w Słowenii, na Cyprze i Malcie. Jeśli chodzi o pierwsze 12 państw strefy euro, one zastosowały scenariusz madrycki, ze względu na dużą liczbę państw. Euro było używane tylko w obrocie bezgotówkowym w okresie przejściowym od 1999 r. do 2001 r., a następnie od 2002 r. w obrocie gotówkowym. 6 1.3. Estonia Swoje przygotowania Estonia rozpoczęła bardzo szybko, już przed wejściem do Unii Europejskiej, czyli 15 stycznia 2004 r. Rząd obrał za cel techniczne przygotowanie kraju do przyjęcia nowej waluty do 2006 r., tak aby od 1 stycznia 2007 r. należeć już do strefy euro. Już 1 września 2005 r. podpisano pierwszy Narodowy Plan Wprowadzenia Euro, natomiast ostatnia dziewiąta wersja dokumentu została przyjęta 14 października 2010 r. Ujęto w nim ekonomiczne powody wprowadzenia euro, podstawowe zasady zamiany na nową walutę, zmiany w prawie krajowym, działania logistyczne, przemiany sektora bankowego, publicznego i przedsiębiorstw, ochronę konsumentów czy też metody komunikacji. Był on rozszerzany o kwestie problemowe, które pojawiały się z czasem. Miało to za zadanie pomóc organom administracji rządowej w przystosowaniu się do nowej waluty, a społeczeństwu przekazać niezbędne informacje na ten temat. Przygotowaniami do wejścia do strefy euro zajął się Komitet Ekspertów ds. koordynacji działań niezbędnych dla sprawnego wprowadzenia euro. Rolę przewodniczącego pełnił Sekretarz Generalny Ministerstwa Finansów. Komitet spotykał się na naradach raz w miesiącu oraz co trzy miesiące przedstawiał rządowi raport ze swojej działalności. Na pierwszym posiedzeniu 15 lutego 2005 r. utworzono 5 Binek Z., (2011); Minimalizacja kosztów wprowadzenia waluty euro - doświadczenia Słowacji, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, pod red. I. Politowicz, Z. Binka; Uniwersytet Zielonogórski; Zielona Góra; s. 129-130. 6 Sroczyńska H. (2008); Przygotowania Słowacji do wprowadzenia euro aspekty ekonomiczne i praktyczne oraz wnioski dla Polski; ze strony internetowej http://www.polskawue.gov.pl; z dn. 2.06.2012r. 8

sześć grup zadaniowych, które ponosiły odpowiedzialność za konkretną dziedzinę wprowadzenia waluty euro. Skład tych grup tworzyli przedstawiciele sektora publicznego i prywatnego. Miały one spotkania raz albo dwa razy w ciągu miesiąca, w 2010 r. ich częstotliwość zwiększyła się. Nie został wyznaczony ambasador euro, którego zadaniem byłoby nadzorowanie wszystkich aspektów dotyczących przejścia na walutę euro. 7 W wyniku przetargu Mennica Fińska zajęła się produkcją monet euro z wizerunkiem Estonii. Koszt produkcji 194 mln sztuk wyniósł 58,4 mln euro. Bank Finlandii udostępnił nowe banknoty, łącznie 44,9 mln sztuk o wartości 1,47 mld euro. Po uchyleniu derogacji przez Radę Europejską, państwo będące w Unii Europejskiej poza strefą euro, może dostać banknoty euro z kilku banków Eurosystemu, zobowiązując się tym samym, że po wejściu do unii walutowej zwróci je w następnych latach z produkcji z udziału w produkcji na dany rok. Wynika to z Wytycznych Europejskiego Banku Centralnego z dnia 14 lipca 2006 r. Dziesięć banków komercyjnych zostało już zaopatrywane od połowy września 2010 r. w banknoty i monety euro. Łącznie przekazano 10,5 mln sztuk banknotów wartych 187 mln euro i 85 mln sztuk monet wartych 28 mln euro. 8 Estonia podjęła decyzję, że euro zostanie wprowadzone od razu do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego. Państwo zgodziło się do dwutygodniowego okresu, w którym to obowiązywała jeszcze wspólnie korona estońska i euro. Od 15 stycznia 2011 r. można było już tylko używać waluty euro. Cały proces odbył się bardzo sprawnie. Od początku 2011 r. wszystkie bankomaty wypłacały euro. Były zaopatrzone w mniejsze nominały (5,10,20 euro), a te w większych miastach miały nominał 50 euro. Dla usprawnienia procesu transformacji banki były czynne 1 i 2 stycznia 2011 r., chociaż okazało się, że nie było takiej potrzeby. Również urzędy pocztowe oferowały możliwość wymiany waluty i były czynne siedem dni w tygodniu. Najwięcej transakcji dokonano 3 i 4 stycznia 2011 r. Podnosiła się też liczba transakcji gotówkowych w nowej walucie. 5 stycznia nową walutą posługiwało się 54% Estończyków, 10 stycznia już 80%, a 15 stycznia 95%. Miało na to wpływ to, że sprzedawcy musieli wydawać resztę tylko w walucie euro. Pomimo tego, że na początku roku w bankach 7 Górska A., Lip W., Siemaszko M., Departament Zagraniczny (2011); Doświadczenia Estonii z procesu zmiany waluty krajowej na euro; NBP; Warszawa; s. 32-33 8 Ibidem; s. 33-34 9

tworzyły się kolejki, aż 95% ankietowanych przyznało, że nie spotkało się z jakimkolwiek problemem dotyczącym wymiany starej waluty. Sam proces wdrożenia nowej waluty został oceniony pozytywnie przez 87% Estończyków. 9 Estonia rozpoczęła proces wycofywania z obiegu swoich monet już 1 października 2010 r. Już wtedy można było bezpłatnie przewalutować swoje konto. Było to także możliwe do 28 lutego 2011 r. w bankach centralnych Eurosystemu, do 15 stycznia 2011 r. w urzędzie pocztowym, w bankach komercyjnych do końca 2011 r., za to w Banku Estonii bezterminowo. 10 Komisja Europejska w Komunikacie z marca 2011 r. pozytywnie oceniła pierwsze doświadczenia Estonii. Szczególną uwagę zwróciła na wcześniejsze dostarczenie sprzedawców w wystarczającą ilość nowej gotówki jeszcze przed wejściem do strefy euro. Dobrym pomysłem było zaopatrzenie detalistów w zestawy startowe z monetami euro oraz społeczeństwo w minipakiety monet euro. Od grudnia 2010 r. można było bezpłatnie dokonać wymiany korony estońskiej na euro. Dzięki temu mieszkańcy mogli już wcześniej zapoznać się z nową walutą. W Estonii liczba pakietów startowych została przeszacowana, ponieważ jeden zestaw powinien przypadać na gospodarstwo domowe. Pozytywnie została oceniona praktyka wydawania reszt wyłącznie w walucie euro, co umożliwiło szybkie wycofanie starej waluty z obiegu. Bardzo dokładne przygotowanie etapów wprowadzenia euro powoduje, że okres podwójnego walutowania może ulec skróceniu. 11 Planem i realizacją kampanii informacyjnej zajęła się grupa zadaniowa ds. komunikacji. Przygotowała ona Strategię komunikacyjną przyjęcia euro w Estonii zgodnie z Narodowym Planem Wprowadzenia Euro. Większość projektów była finansowana ze środków Unii Europejskiej, a reszta z budżetu państwa oraz od Banku Estonii. Kampania miała na celu przekazanie informacji potrzebnych do wyjaśnienia przebiegu procesu zmiany waluty krajowej na euro oraz jego sprawnego przebiegu. Należało więc usunąć nieprawdziwe informacje o nowej walucie i zastąpić je kompetentnymi. Zakładano, że po kampanii 90% Estończyków będzie posiadało niezbędne informacje dotyczące procesu wprowadzania nowej waluty, natomiast 65% wyrazi poparcie dla nowej waluty. Intensywne działa zaczęto prowadzić po uchyleniu 9 Ibidem; s. 36-37 10 Ibidem; s. 37-38 11 Ibidem; s. 39 10

derogacji. Kampania informacyjna nastawiona była dla wszystkich obywateli, w szczególności skupiono się na poszczególnych grupach społecznych: 1) mniejszości narodowe - dużą ich część stanowią Rosjanie; informowano ich poprzez media rosyjskie; materiały informacyjne zostały przygotowane także w języku rosyjskim, 2) przedsiębiorcy - ceny musieli przedstawiać w dwóch walutach; otrzymywali materiały informacyjne; uczestniczyli w seminariach; szkolenia dla osób pracujących z gotówką organizowane przez Bank Estonii, 3) banki, pośrednicy finansowi i doradcy - mieli duży wpływ na informowanie o praktycznym ujęciu wejścia nowej waluty, 4) konsumenci - Urząd Ochrony Konsumentów poprzez stronę internetową na bieżąco informował o przeprowadzonych kontrolach, 5) emeryci - poprzez Stowarzyszenie Emerytów otrzymywali oni materiały dotyczące zabezpieczeń monet i banknotów, 6) dzieci i młodzież - organizowano gry i konkursy wiedzy o euro; przygotowano materiały multimedialne; nauczyciele zostali poddani szkoleniom; wydano specjalną gazetkę dla młodzieży w dwóch językach, 7) osoby niepełnosprawne - przygotowano materiały dostosowane do osób niewidzących oraz niesłyszących, 8) turyści - przygotowano broszurki na granicach w języku angielskim, rosyjskim oraz fińskim; pojawiły się punkty informacyjne. 12 W lutym 2006 r. została uruchomiona strona internetowa o euro, która była dostępna w języku angielskim, rosyjskim i estońskim. Prezentowano na niej informacje o procesie wprowadzania euro, funkcjonowaniu unii walutowej oraz publikowane materiały. Link do tej strony można było znaleźć na stronach internetowych instytucji państwowych, organizacji pozarządowych czy banków. Dobrym pomysłem było wykorzystanie również portali społecznościowych. Były tam ogólne informacje skierowane do wszystkich mieszkańców, ale też dodatkowo stworzono sekcję dla przedsiębiorców. Przed uruchomieniem strony internetowej od 1999 r. działała bezpłatna infolinia dotycząca nowej waluty. Na pytania konsultacji opowiadali od razu, jeżeli pytanie było bardziej skomplikowane, wówczas w ciągu 48 godzin oddzwaniano z kompletem informacji na dany temat. Numer infolinii był drukowany na broszurkach 12 Ibidem; s. 40-43 11

informacyjnych, podawany w mediach. Organizowano spotkania ze specjalistami, którzy w określonym dniu odpowiadali na pytania osób dzwoniących. Największa aktywność linii odnotowano w okresie wrzesień-grudzień 2010 r. 13 Dość ciekawym działaniem były dwie przesyłki bezpośrednie do gospodarstw domowych. Pierwszą z nich zorganizowało Ministerstwo Finansów we wrześniu 2010 r. wysyłając materiały informacyjne o procesie wdrażania nowej waluty (w języku estońskim i rosyjskim) oraz eurokalkulatory. W listopadzie 2010 r. drugą przesyłkę wysłał Bank Estonii materiały (w języku estońskim, rosyjskim i angielskim) dotyczące zabezpieczeń monet i banknotów oraz eurokalkulatory. Niestety niektóre gospodarstwa zostały pominięte lub dostarczono broszurki w złym języku. 14 Przy kampanii informacyjnej bardzo ważne są media. Pilnowano, aby otrzymywały one kompletne i jasne informacje, co zapobiegnie pojawianiu się tych nieprawdziwych. Dla dziennikarzy organizowano konferencje prasowe, przygotowywano wywiady z ekspertami oraz publikowano artykuły prasowe. Bank Estonii oraz EBC zaprosił dziennikarzy na specjalne spotkanie oraz konferencje. Ważne okazało się przeprowadzanie regularnie badań opinii publicznej. Na bieżąco można było śledzić stan wiedzy społeczeństwa o nowej walucie, czy dostępne środki dystrybucji materiałów informacyjnych przynosi zamierzone efekty oraz co zrobić, aby polepszyć wyniki i jakie jest poparcie społeczeństwa. 15 Analizując wyniki ankiet przeprowadzonych w kraju można zauważyć, że w 2010 r. poparcie dla nowej waluty kształtowało się na poziomie 37%, podczas gdy dezaprobata na poziomie 54%. 16 Estończycy obawiali się głównie wzrostu poziomu cen, swe obawy potwierdziło aż 81% obywateli. W ankiecie zapytano też o jakie obawy mają związane z wprowadzeniem nowej waluty. Wśród odpowiedzi przewyższał strach przed nieuzasadnionym podnoszeniem cen. Dokładnie widać, jak ważną rolę odgrywa w okresie przejściowym i po ochrona konsumentów oraz odpowiednia kampania informacyjna. 17 Badania pokazały również, że 68% osób ankietowanych posiadała dobrą wiedzę na temat euro. Dzięki kampanii poziom wiedzy obywateli Estonii 13 Ibidem; s. 43 14 Ibidem; s. 44 15 Ibidem; s. 44-45 16 Ibidem; s. 50 17 Ibidem; s. 51 12

zwiększył się dwa razy począwszy od roku 2004. Intensywna kampania rozpoczęła się dopiero we wrześniu 2010 r. 18 Eurobarometr w styczniu 2011 r. przeprowadził badania, w których można zauważyć, że 87% biorących udział w ankiecie ocenia proces transformacji za bardzo sprawny. Jedynie 4% ankietowanych miało problem z wymianą walut. Do 55% spadło oczekiwanie wzrostu inflacji, a 21% uważało, że wzrośnie stabilność cen. 97% ankietowanych było poinformowanych o procesie wdrażania waluty euro. Swoją aprobatę względem euro wyrażało 60% ankietowanych. Jak wynika z przeprowadzonych badań udało się zrealizować zakładane cele. Komisja Europejska uważa, że dzięki sprawnie przeprowadzonej kampanii informacyjnej, udało się równie efektywnie wprowadzić nową walutę. Należy nadal monitorować nastawienie mieszkańców do euro i w razie konieczności prowadzić działania komunikacyjne. 19 1.4. Łotwa Ustawa dotycząca wdrożenia euro została zatwierdzona przez parlament łotewski na początku 2013 r. Opisywał on dokładnie aspekty techniczne wprowadzania nowej waluty. Należało zapewnić ciągłość umów i porozumień na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Dzięki zapisowi dotyczącego waluty narodowej, umowy te nie utraciły mocy prawnej. Ustalono, że mają być one przeliczane według przyjętego kursu oraz zaokrąglać go zgodnie z przepisami. W przeciwnym razie doszłoby do chaosu oraz chwilowym zatrzymaniem realizacji współpracy różnych podmiotów. Ustalono też sposób zaokrąglania cen. Ceny kończące się od 0 do 4 są pozostawiane bez zmian, za to te od 5 do 9 zaokrągla się w górę. Wielu parlamentarzystów uważa, że metoda da spowoduje wzrost inflacji w kraju. Jednak żaden pomysł parlamentarzystów nie uzyskał poparcia. Podwójne cenniki można było już zauważyć od 1 października 2013 r., aby mieszkańcy mogli się przyzwyczaić do nowej waluty. Spowodowało to, że przedsiębiorcy zaokrąglali ceny w górę wyrażone w euro, aby po przejściu na nową walutę ceny były równe całości lub połówkom. Z kolei osoby starsze były zdezorientowane i nie wiedziały ile mają ostatecznie zapłacić za dany produkt. Tendencja zawyżania cen spowodowała niewielki wzrost inflacji o 0,1-0,2 pkt procentowego w opinii szefa Banku Łotwy. Konsumenci uważali inaczej. Urząd 18 Ibidem; s. 52 19 Ibidem; s. 52 13

Ochrony Praw Konsumenta po dokonaniu ponad tysiąc kontroli punktów towarowych stwierdził, iż w połowie z nich doszło do złamania zasad odnośnie zaokrąglania cen. 20 Należało też dostosować systemy IT. W sumie wykonano zmiany w 418 systemach na poziomie samorządowym. Na szczęście praca programistów została w większości pokryta ze środków unijnych. Przedsiębiorcy musieli za to na własny rachunek przeprogramować kasy fiskalne oraz dokonać zmian w księgowości. 21 Od początku lutego 2013 r. firma wybrana w drodze przetargu na kwotę zlecenia 56 581,76 EUR zaczęła regularnie prowadzić monitoring cen jeszcze przed wejściem do strefy euro. W ten sposób chciano zapobiec sztucznym zawyżaniem cen oraz na bieżące przekazywać informacje o tym, jak euro wpływa na gospodarkę kraju. Ceny będą monitorowane również w 2014 r. Wszyscy bacznie obserwowali i sami prowadzili analizy wpływu euro na inflację, Niestety media nie były przychylne zmianie waluty, przez co społeczeństwo mogło pogłębiać swoje obawy względem braku kontroli nad podniesieniem cen. Wiele wątpliwości wzbudzały dane podawane przez Centralny Urząd Statystyczny o deflacji w niektórych miesiącach 2013 r. W gazetach proszono o informowanie o nagłych podwyżkach cen oraz o przesyłanie rachunków, po czym były one pokazywane na portalach informacyjnych. Niestety grupa robocza nie posiadała instrumentów, aby móc skutecznie walczyć z praktykami handlowców. Można było ukarać na kwotę 711,44EUR za zbyt wysokie podniesienie cen, natomiast w praktyce nie była ona stosowana. W związku z tym stworzono białą i czarną listę, na którą były wpisywane punkty handlowe i usługowe, poczym zamieszczane w Internecie. Nie zapobiegło to kolejnym nadużyciom. Podjęto decyzję o włączeniu w czerwcu 2013 r. programu Uczciwie wprowadzam euro, w którym udział wzięły organizacje i przedsiębiorstwa poprzez podpisanie porozumienia/deklaracji, że obiecują trzymać się zasad podczas zamiany walut w kraju. Przyniosło to oczekiwane rezultaty, choć zdarzały się nieliczne przypadki łamania zobowiązania przez członków programu. Ci wiarygodniejsi występowali w kampanii promocyjnej, w której przekonywali do nowej waluty oraz byli umieszczani na plakatach. 22 Nowe monety kosztowały państwo 11,2 mln euro, natomiast banknoty 10,1 mln euro. Koszty te po części pokryto ze sprzedaży surowca, który powstał w wyniku 20 Tomaszewski D. (2014); Euro przychodzi na Łotwę. Łotwa 18-stym członkiem strefy euro; Polska Fundacja im. Roberta Schumana; Ryga; s. 17-18 21 Ibidem; s. 19 22 Ibidem; s.19-20 14

przetopienia łotewskich monet. Opozycja w połowie roku 2013 r. wyszła z propozycją, aby do końca 2018 r. zostawić kilka monet i banknotów łatowych, ponieważ nie wiadomo jak potoczy się przyszłość strefy euro. Wniosek został odrzucony ze względu na cel obniżenia kosztów produkcji nowej waluty. Euro zaczęło pojawiać się w instytucjach finansowych oraz w bankach od listopada 2013 r. Pakiety startowe były wydawane przez banki od grudnia 2013 r. Nie można było za wcześnie wprowadzić nowej waluty do obiegu, gdyż wiązało się to z karami finansowymi. Małe i średnie przedsiębiorstwa miały problem z zakupem wystarczającej ilości euro, aby sprostać zadaniu wydawania reszt w nowej walucie. Dlatego niektóre firmy przeczekały okres podwójnego walutowania i wznowiły działalność po okresie świąt dopiero od połowy stycznia 2014 r. Podobnie jak w Estonii przyjęto dwutygodniowy okres podwójnego walutowania od 1 stycznia 2014 r., reszta była wydawana w euro, a bankomaty wypłacały tylko gotówkę w nowej walucie. W ciągu sześciu miesięcy wymiany walut można dokonać bez prowizji w bankach komercyjnych oraz w urzędzie pocztowym, za to bezterminowo w Banku Łotwy. Banki zamieniły automatycznie środki znajdujące się na rachunkach bankowych mieszkańców, a do końca czerwca 2014 r. w punktach handlowych i usługowych będą musiały znajdować się podwójne cenniki. 23 Kampania promocyjna oraz informacyjna zawarto w Strategii Komunikacji, która została opublikowana w listopadzie 2012 r. przez grupę roboczą odpowiadającą za wprowadzenie nowej waluty w kraju. Poprzez kampanię informacyjną chciano podnieść poparcie społeczne dla nowej waluty. Celem, jaki sobie postawili, było uzyskanie 60% poparcia obywateli do końca 2013 r. Swoją uwagę skupiono na głoszeniu korzyści, jakie można osiągnąć z uczestnictwa w strefie euro. Ważne też było poinformowanie każdej grupy społecznej o kwestiach związanej z wymianą starej waluty. Przeszkodą było to, że media są podzielone na te przychylne Łotwie oraz te Rosjanom. Przekaz nie zawsze jest bezstronny i powoduje powstawanie różnic światopoglądowych wśród społeczeństwa. Media rosyjskie były nieprzychylne wprowadzeniu nowej waluty, dlatego utrudniało to dojście z przekazem do wszystkich grup etnicznych. Dodatkowo w szkołach i w pozostałych placówkach oświatowych prowadzono uzupełnienie kampanii informacyjnej. Problemem niechęci wobec waluty euro było brak podstawowej wiedzy o niej oraz o Unii Europejskiej. W związku z tym Strategię 23 Ibidem; s. 21-22 15

Komunikacji postanowiono porozdzielać na trzy etapy: 24 1) 1 styczeń 2012 r. - 30 kwiecień 2013 r. - przekazanie obywatelom planów rządu wejścia do unii walutowej, przedstawienie korzyści wynikające z przynależności do niej, przyjrzenie się doświadczeniom innych państw, merytorycznie przygotowano instytucje państwowe do skutecznej komunikacji między sobą i podmiotami z zewnątrz, 2) 1 maj 2013 r. - 13 styczeń 2014 r. - informowanie o wyglądzie nowej waluty, zabezpieczeniach banknotów, przebieg wymiany (gdzie można będzie wymieniać walutę, jak długo, podwójne cenniki), kampania medialna przyspieszyła, 3) 14 styczeń 2014 r. - 31 grudzień 2014 r. - informowanie obywateli o wynikach działań wprowadzania euro, nakłanianie do przewalutowania oszczędności gotówkowych oraz do monitorowania cen. 25 Skupiono na się na informowaniu najsłabszych grup społecznych, gdyż zazwyczaj pozyskują oni informacje od osób trzecich, nie szukają informacji niepotrzebnych w codziennym życiu. Głównym celem strategii było stworzenie łatwo dostępnych i zrozumiałych informacji dla różnych grup społecznych. Postanowiono edukować społeczeństwo o procesie wprowadzania euro w kraju zaczynając w pierwszej kolejności od następujących grup społecznych: 1) emeryci - na Łotwie stanowią 28,1% społeczeństwa; nie mają dostępu do Internetu; pracownicy socjalni i władze samorządowe zapraszały ich na spotkania, na których wolontariusze przekazywali im podstawowe oraz szczegółowe wiadomości odnośnie waluty euro, 2) osoby niepełnosprawne i specjalnej troski - stanowią 7,2% społeczeństwa; przygotowano dla nich broszury w języku Brajla (m.in. jak rozpoznać banknoty euro); materiały audio oraz wideo, które dostarczano poprzez szpitale, domy opieki, rehabilitantów czy opiekunów, 3) gospodarstwa w regionach z ograniczonym dostępem do mediów i Internetu - został wysłany do nich list z opisem wprowadzania euro, co mogło zostać źle zrozumiane, w związku z tym postanowiono zaopatrzyć w broszurki sklepy, banki, biblioteki, przychodnie itp., 4) więźniowie - osoby te niepokoiły się o swoje oszczędności; postanowiono przesłać każdemu zakładowi karnemu komplet materiałów informacyjnych dotyczących euro; 24 Ibidem; s. 10 25 Ibidem; s. 11 16

w niektórych zakładach można było spotkać seminaria informacyjne, 5) mniejszości narodowe - aż 30% społeczeństwa stanowią Rosjanie; informowano ich przy pomocy mediów rosyjskich czy broszur w języku rosyjskim, 6) dzieci, młodzież i studenci - dla dzieci i młodzieży przygotowano formy wizualne wyglądu nowych monet i banknotów; studentów uczono dzielenia się swoją wiedzą praktyczną z rodziną i osobami starszymi, nauczyciele odbyli szkolenia; w szkołach odbywały się konkursy wiedzy o euro; stworzono gry interaktywne; młodzi ludzie organizowali wystawy i prezentacje o walucie euro, 7) przedsiębiorcy i samorządy - ich broszury informacyjne były rozszerzone m.in. o zmiany w księgowości, rachunkowości czy w podatkach; wraz z płytami rozdawano je na seminariach lub specjalnych spotkaniach, 8) banki i sieci handlowe - poprze swoje strony Internetowe miały przekazywać informacje o wprowadzeniu euro, pomagały przy usuwaniu z obiegu łatów, 9) dziennikarze - bezpośrednio otrzymywali informacje o postępach wprowadzania euro i nowych ustawach rządu; prezentowali koszty i zagrożenia wynikające z przyjęcia nowej waluty, opinie znanych osób w kraju; negatywne nastawienie niektórych mediów (rosyjskojęzycznych) powodowało spadek poparcia dla nowej waluty. 26 Media głównie jako obawy wymieniała zanik tożsamości narodowej, wzrost inflacji, finansowanie południowej części Europy czy dodatkowe koszta dla przedsiębiorców. Aż 85% badanych Łotyszy najbardziej obawiało się wzrostu cen. Wśród korzyści wynikających z nowej waluty wymieniali łatwiejszy sposób rozliczeń międzynarodowych, dogodne warunki podróży, poprawa wizerunku Łotwy czy też lepsza stabilność gospodarcza. Łotwa może cieszyć się rosnącą liczbą turystów w tempie 10-12% rocznie. Również oni informowani są o zmianie walucie, otrzymują ulotki i kalkulatory euro. Kampania informacyjna była finansowana w 50% ze środków Unii Europejskiej, resztę pozyskano od ministra finansów i z budżetu Banku Łotwy. 27 Dzięki kampanii promocyjnej poziom wiedzy społeczeństwa o walucie euro wzrósł, wskaźnik poparcia społecznego również, ale nie osiągnął oczekiwanej wartości (oczekiwano 60%, uzyskano 53%). Po przeprowadzeniu specjalnej ankiety okazało się, że 75% społeczeństwa skorzystała z kampanii informacyjnej, a 80% wiedziało kiedy Łotwa wejdzie do strefy euro. Natomiast nie znali kursu wymiany łata na euro, co stanie 26 Ibidem; s. 11-13 27 Ibidem; s. 14 17

się z ich wynagrodzeniami i środkami na rachunkach bankowych oraz skutków społeczno - gospodarczych po wejściu nowej waluty. Najlepsze rezultaty były wśród dzieci i młodzieży, banków i przedsiębiorców. W listopadzie 2013 r. zdecydowano wstrzymaniu rozdawania materiałów informacyjnych w języku rosyjskim ze względu na Ustawę o języku urzędowym. Rosjanie mieszkający na Łotwie mogli otrzymać takie broszury po wcześniejszym ich zamówieniu. 28 1.5. Litwa Początkowo Litwa chciała przyjąć walutę euro 1 stycznia 2007 r. Jednak Komisja w swoim raporcie stwierdziła, że państwo to nie powinno zostać jeszcze objęte derogacją. Wówczas rząd litewski przyjął nową datę 1 stycznia 2015 r. Przygotowania do wprowadzenia nowej waluty odbyły się na trzech poziomach: 1) kwestie strategiczne komisja ds. koordynacji przyjmowania euro w składzie: premier, minister finansów i prezes banku centralnego Litwy; 2) decyzje strategiczne (praktyczne przygotowania) grupa robocza ds. koordynacji działań związanych z wprowadzeniem euro na czele z ministrem finansów; 3) prace eksperckie sześć grup roboczych składających się z przedstawicieli różnych instytucji i organów. Parlament litewski 17 kwietnia 2014 r. przyjął ustawę dotyczącą przyjęcia euro w Republice Litewskiej, w której znalazły się między innymi przepisy dotyczące zasad ciągłości umów, wymiany wycofywania litów litewskich, przeliczania kwot z litów na euro i płatności bezgotówkowych oraz podawanie cen w dwóch walutach. 29 Wprowadzenie euro na Litwie odbyło się według scenariusza bing bang. Oznacza to, że okres podwójnego obiegu trwał 15 dni, czyli do 15 stycznia 2015 r. 132 mln banknotów euro o różnych nominałach pożyczono z zasobów Eurosystemu. Instytucje bankowe były zaopatrywane w nową walutę od 1 października 2014 r. Klienci komercyjni mogli pozyskiwać euro z banków już od 1 grudnia 2014 r. Obywatele mogli kupować w tym czasie pakiety startowe z monetami euro. Jedna osoba mogła kupić jednorazowo maksymalnie 5 starterów. Wszystko było dostępne w oddziałach bankowych, w kasach banku centralnego Litwy oraz urzędach pocztowych. Państwo 28 Ibidem; s. 15-16 29 Komisja Europejska (2014); Sprawozdanie komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego i Komitetu Regionów; Bruksela; s. 2-3 18

musiało zmniejszyć ilość litów pozostających w obiegu, a przede wszystkim monet. W związku z tym banki przeprowadziły kampanię informacyjną w listopadzie i grudniu 2014 r., która miała na celu zachęcenie klientów do deponowania monet litewskich na euro na rachunkach bankowych. Ustalono, że wszystkie oddziały banków będą wymieniać nieodpłatnie gotówkę w nieograniczonym zakresie przez okres sześciu miesięcy po zmianie waluty. Następnie od lipca 2015 r. część oddziałów banków będzie dalej wymieniać bezpłatnie walutę przez okres następnych sześciu miesięcy. Oprócz tego bank centralny Litwy zobowiązał się, że będzie wymieniał bezpłatnie i bez ograniczeń czasowych oraz ilościowych gotówkę w litach na euro. Od 1 stycznia 2015 r. wszystkie bankomaty wypłacały gotówkę wyrażoną w euro o największym nominale 50 EUR. Było to celowe działanie mające uniknąć problemów z wydaniem reszty czy działalnością przestępczą. Terminale płatnicze były dostosowane już w grudniu 2014 r., co umożliwiło sprawne przejście na obsługę tylko w euro. Od dnia wprowadzenia waluty reszta w sklepach była wydawana już tylko i wyłącznie w euro. 30 Bezpłatna infolinia dotycząca informacji na temat euro została uruchomiona 6 maja 2014 r. Ceny w dwóch walutach zostały wprowadzone 23 sierpnia 2014 r. i mają być podawane przez co najmniej 6 miesięcy od dnia przyjęcia euro. Obowiązek wyrażania cen w dwóch walutach wygaśnie z dniem 1 stycznia 2016 r. Przed wprowadzeniem okresu podawania cen w dwóch walutach, wybrano 40 towarów i usług, które były monitorowane. Od początku tego okresu są obserwowane ceny 100 towarów i usług wybranych w drodze sondażu przez obywateli. Informacje statystyczne są regularnie publikowane na stronie internetowej urzędu statystycznego. Pierwsze informacje opublikowano już na początku stycznia 2015 r. Aby uchronić się przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorstw odnośnie podnoszenia cen, litewskie Ministerstwo Gospodarki przygotowało memorandum wobec uczciwych praktyk handlowych. Mogło go podpisać każde przedsiębiorstwo już od 1 sierpnia 2014 r. i w ten sposób zobowiązać się do niewykorzystywania przyjęcia euro jako pretekstu do podwyższania cen towarów i usług, użycia oficjalnego kursu wymiany, odpowiednie zaokrąglanie kwot, wyrażania cen w dwóch walutach oraz niewprowadzania błąd konsumentów. W zamian za to właściciel może posługiwać się specjalnym logo świadczące o jego postępowaniu zgodnym z memorandum. Wszystko to monitoruje państwowy urząd ds. ochrony praw konsumenta oraz różne instytucje. Wszelkie naruszenia mogą zostać ukarane 30 Ibidem; s.3-6 19

ostrzeżeniem lub grzywną. Przedsiębiorstwa, które podpisały memorandum, stracą prawo do posługiwania się logo oraz zostaną wpisaną na czarną listę, która jest dostępna na stronie internetowej www.euro.lt. Jeżeli obywatel wykryje nieprawidłowości może złożyć skargę telefonicznie lub pocztą elektroniczną. Wszystkie zgłoszenia powinny zostać rozpatrzone w ciągu 48 godzin oraz bezzwłocznie korygowane. 31 Kampania informacyjna spowodowała, że aż 80% obywateli uważało, że zostali wyraźnie, obiektywnie, dokładnie i we właściwym czasie poinformowani o wszystkich zmianach wynikających z wprowadzenia euro. Ważne było, aby pogłębić wiedzę odnośnie euro poprzez korzyści wynikające z przyjęcia nowej waluty. Zorganizowano seminaria oraz imprezy informacyjne dla przedsiębiorców, organów publicznych i gmin. Komisja Europejska zobowiązała się pokryć w 50% koszty związane z kampanią informacyjną. 32 31 Ibidem; s.7-8 32 Ibidem; s. 10-11 20