KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE

KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE 1

Jak już stwierdzono, ENERGETYKA JĄDROWA TO JEDYNA TECHNOLOGIA PRZEMYSŁOWA DLA KTÓREJ AWARIA W JEDNYM ZAKŁADZIE W DOWOLNYM MIEJSCU ŚWIATA OZNACZA ZAŁAMANIE CAŁEGO PRZEMYSŁU ŚWIATOWEGO STĄD - ZASADY BEZPIECZEŃSTWA JĄDROWEGO I RADIACYJNEGO MAJĄ CHARAKTER GLOBALNY (KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE, MIĘDZYNARODOWE INSTYTUCJE KONTROLNE ITP.) 2

Najważniejsze konwencje międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa jądrowego : Konwencja o Wczesnym Powiadamianiu o Awarii Jądrowej Konwencja o Wzajemnej Pomocy w razie Awarii Jądrowej lub Zagrożenia Radiacyjnego Konwencja Bezpieczeństwa Jądrowego Konwencja o Ochronie Fizycznej Materiałów Jądrowych Wspólna Konwencja o Bezpiecznej Gospodarce Odpadami Promieniotwórczymi i o Bezpiecznej Gospodarce Wypalonym Paliwem Jądrowym Konwencja (Konwencje) o Odpowiedzialności Cywilnej za Szkody Jądrowe + standardy ochrony przed promieniowaniem 3

Awaria bloku nr. 4 w elektrowni jądrowej w Czarnobylu 26 kwietnia 1986 roku o godz. 1:23:44 4

Sarkofag na bloku 4 w EJ w Czarnobylu 5

Po awarii w Czarnobylu zdano sobie sprawę z braku regulacji międzynarodowych w sprawie współpracy i wymiany informacji na wypadek awarii jądrowych i 26 września 1986 roku zostały wyłożone do podpisu dwa dokumenty: Konwencja o Wczesnym Powiadamianiu o Awarii Jądrowej (Dz. U. 1988 nr 31 poz. 216), oraz Konwencja o Wzajemnej Pomocy w razie Awarii Jądrowej lub Zagrożenia Radiacyjnego (Dz. U. 1988 nr 31 poz. 218) obydwie weszły w życie 24 kwietnia 1988 r. 6

Konwencja o Wczesnym Powiadamianiu o Awarii Jądrowej z 1986 roku postanowiła, by w razie awarii: niezwłocznie powiadamiać, bezpośrednio lub za pośrednictwem MAEA te państwa, które są lub mogą być fizycznie poddane działaniu (wszystkich praktycznie obiektów jądrowych, elementów cyklu paliwowego i wszystkich zastosowań radioizotopów) oraz MAEA o awarii jądrowej, o jej charakterze, czasie, w którym nastąpiła i dokładnym miejscu, jeśli to istotne, oraz natychmiast dostarczać państwom bezpośrednio lub za pośrednictwem MAEA oraz samej MAEA taką posiadaną informację, która jest niezbędna do zminimalizowania skutków radiologicznych w tych państwach 7

Art. 3: Mając na względzie zminimalizowanie skutków radiologicznych Państwa Strony mogą powiadamiać o awariach jądrowych innych niż wymienione w art. 1 (czyli w obiektach będących pod jurysdykcją i powodujących uwolnienia ) Art. 9: Mając na względzie wzajemne korzyści Państwa Strony mogą rozważyć celowość zawarcia dwustronnych lub wielostronnych porozumień dotyczących przedmiotu niniejszej konwencji. W oparciu o ten zapis Polska podpisała umowy dwustronne (międzyrządowe) z Austrią, Danią, Norwegią, Ukrainą, Litwą, Słowacją, Federacją Rosyjska, Białorusią, Republiką Czeską i Niemcami (w sprawie współdziałania na wypadek awarii oraz współpracy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i 8 ochrony radiologicznej)

Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego z 1986 roku postanowiła, że Państwa Strony będą współpracowały między sobą i z MAEA i sprzyjały udzielaniu natychmiastowej pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego w celu zminimalizowania jej skutków i ochrony życia, mienia oraz środowiska przed działaniem uwolnionych substancji promieniotwórczych. Państwa mogą uzgadniać dwustronnie lub wielostronnie porozumienia w celu zapobieżenia lub zminimalizowania krzywdy i szkody. Państw może zwrócić się bezpośrednio lub za pośrednictwem MAEA o udzielenie pomocy przez inne Państwo lub przez MAEA lub inne organizacje.. 9

Konwencja reguluje sposób udzielania pomocy, rolę MAEA, odpowiedzialność za kierowanie pomocą (również obcym personelem i wykorzystywanym sprzętem), organy i punkty kontaktowe upoważnione do wystosowywania i przyjmowania próśb o pomoc oraz propozycji przyjmowania pomocy, udostępnianie zwracającemu się o pomoc odpowiednich środków z przeznaczeniem do oceny awarii lub zagrożenia, oferowanie usług, przekazywanie informacji i zasady poufności, zasady ponoszenia kosztów udzielanej pomocy, zagadnienie przywilejów i immunitetów dla personelu strony udzielającej pomocy, zagadnienie wiz, podatków i ceł, zagadnienia roszczeń i kompensacji, rozstrzyganie sporów 10

Konwencja Bezpieczeństwa Jądrowego (Nuclear Safety Convention, NSC) z 1994 roku (Dz.U. z 1997 r. Nr 42 poz. 262) weszła w życie 24.10.1996. FRAGMENTY: Z art. 1 - Konwencja ma na celu: - osiągnięcie i utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa jądrowego na świecie poprzez poprawę wykorzystania środków krajowych oraz współpracy międzynarodowej - ustanowienie i utrzymanie w obiektach jądrowych skutecznych zabezpieczeń przed powstaniem potencjalnych zagrożeń radiologicznych, aby chronić poszczególnych ludzi, społeczeństwo i środowisko, - zapobieganie awariom pociągającym za sobą skutki radiologiczne oraz łagodzenie takich skutków jeśli już powstały 11

Z art. 7 - Każda z Umawiających się Stron ustanowi i wprowadzi w życie akty prawne i przepisy z zakresu bezpieczeństwa obiektów jądrowych.. (które) uwzlędnią: - określenie stosownych krajowych wymagań i przepisów bezpieczeństwa, - system udzielania zezwoleń odnoszących się do obiektów jądrowych oraz zakaz eksploatacji obiektu jądrowego bez zezwolenia, - system dozorowej inspekcji i oceny obiektów jądrowych dla zapewnienia zgodności odpowiednich przepisów i przestrzegania warunków zezwoleń, - egzekwowanie stosowania odpowiednich przepisów i przestrzegania warunków zezwoleń, obejmujące zawieszenie, zmianę lub cofnięcie zezwolenia 12

Z art. 8 - Każda z Umawiających się Stron ustanowi lub wyznaczy organ nadzorujący, któremu powierzy wdrażanie ustawodawstwa i przepisów i wyposaży w odpowiednie uprawnienia, kompetencje oraz środki finansowe i kadrowe potrzebne do wypełniania przypisanych mu obowiązków. Każda z Umawiających się Stron podejmie odpowiednie kroki w celu zapewnienia skutecznego rozdzielenia funkcji organu nadzorującego od funkcji dowolnego innego organu lub organizacji dotyczących promocji lub wykorzystania energii jądrowej 13

Art.9 - Odpowiedzialność posiadacza zezwolenia (na nim spoczywa zasadnicza odpowiedzialność za bezpieczeństwo obiektu) Art. 10 - Priorytet bezpieczeństwa Art. 11 i 12 - Środki finansowe (na utrzymanie bezpieczeństwa obiektu) i kadry (odpowiednio liczne i wykwalifikowane) Art. 15 - Ochrona przed promieniowaniem (zawsze narażenie pracowników i ludności tak małe, jak to jest praktycznie możliwe) Art. 16 - Przygotowanie na wypadek awarii Art. 17 - Lokalizacja (konsultowana z sąsiadami) Art. 18 - Projektowanie i budowa (bezpieczeństwo wielopoziomowe) Art. 19 - Eksploatacja (analizy, testy +odpady) 14 Art. 20 26 - Spotkania przeglądowe

Regularne Konferencje Przeglądowe Konwencji przesłuchują rządy Państw Stron Konwencji o sposobie wypełniania jej postanowień i opracowują obligatoryjne dla nich zalecenia, których wykonanie jest sprawdzane na kolejnej Konferencji 15

7 września 2009 stalowa kopuła (200 ton, 47 m średnicy) opuszczana na blok Olkiluoto 3; po jej zaspawaniu spocznie na niej 7000 ton betonu 16

Elektrownia jądrowa w Olkiluoto (Finlandia) 17

ELEKTROWNIA JĄDROWA FLAMMANVILLE FRANCJA; na przednim planie blok 3., w budowie 18

Rosjanie budują 2 reaktory 1000 MWe (WWER-1000) w Tianwan, Chiny 19

Wspólna Konwencja o Bezpiecznym Postępowaniu z Odpadami Promieniotwórczymi i o Bezpiecznym Postępowaniu z Wypalonym Paliwem Jądrowym ( Joint Convention ) z 5 września 1997 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 202 poz. 1704 ) weszła w życie 18.06. 2001 roku. FRAGMENTY: Konwencja ma na celu: (i) osiągnięcie i utrzymanie w skali światowej wysokiego poziomu bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi przez poprawę wykorzystania środków krajowych oraz współpracy międzynarodowej, w tym także - tam gdzie jest to uzasadnione - współpracy technicznej związanej z zagadnieniami bezpieczeństwa; 20

(ii) zapewnienie, że na wszystkich etapach postępowania z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi stworzono skuteczne środki zabezpieczeń przed zagrożeniami potencjalnymi, dzięki którym chroni się poszczególnych ludzi, społeczeństwo i środowisko przed szkodliwymi skutkami promieniowania jonizującego obecnie i w przyszłości, w sposób umożliwiający realizację potrzeb i aspiracji obecnej generacji bez naruszenia możliwości realizowania potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń; (iii) zapobieganie awariom pociągającym za sobą skutki radiologiczne oraz łagodzenie takich skutków, jeśli już powstały - na każdym etapie postępowania z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami 21 promieniotwórczymi.

ma zastosowanie do bezpieczeństwa postępowania z wypalonym paliwem z eksploatacji cywilnych reaktorów jądrowych. Wypalone paliwo znajdujące się w zakładach przerobu paliwa w ramach procesów jego przerobu nie jest objęte zakresem tej konwencji, chyba że Umawiająca się Strona zadeklaruje, że przerób stanowi część postępowania z wypalonym paliwem. ma zastosowanie do bezpieczeństwa postępowania z odpadami promieniotwórczymi, jeśli odpady te powstały w wyniku zastosowań cywilnych. ma zastosowanie do usuwania substancji promieniotwórczych do środowiska 22

Każda z Umawiających się Stron podejmie odpowiednie działania, aby na wszystkich etapach postępowania z wypalonym paliwem (i odpadami promieniotwórczymi ) odpowiednio chronić poszczególnych ludzi, społeczeństwo i środowisko przed zagrożeniami radiologicznymi. A to przez: uwzględnienie krytyczności i odprowadzania ciepła, zapewnienie wytwarzania odpadów promieniotwórczych (też w związku z postępowaniem z wypalonym paliwem) na możliwie najniższym poziomie, dążenie do uniknięcia działań mających na przyszłe pokolenia wpływ, który byłby poważniejszy niż ten dozwolony w odniesieniu do generacji obecnej, podjęcie właściwych działań w celu zapewnienia opracowania i wdrożenia odpowiednich procedur dla proponowanego 23 obiektu służącego postępowaniu paliwem i odpadami...

Każda z Umawiających się Stron ustanowi i wprowadzi w życie zestaw aktów prawnych i przepisów z zakresu bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi, uwzględniający (m.innymi): - ustanowienie właściwych krajowych wymagań bezpieczeństwa i przepisów dotyczących bezpieczeństwa radiacyjnego; - system udzielania zezwoleń na działalność związaną z postępowaniem z wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi; - system prowadzenia właściwej kontroli instytucjonalnej, inspekcji organu nadzorującego oraz dokumentacji i sprawozdań; - egzekwowanie odpowiednich przepisów i warunków zezwoleń; - wyraźne określenie zakresów odpowiedzialności jednostek zaangażowanych w różne działania w procesie postępowania z wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi. 24

- Każda z Umawiających się Stron ustanowi lub wyznaczy organ nadzorujący, któremu powierzy wdrażanie ustawodawstwa i przepisów, o których mowa w artykule i który wyposaży w odpowiednie uprawnienia, kompetencje oraz środki finansowe i kadry potrzebne do wypełniania przypisanych mu obowiązków. - Każda z Umawiających się Stron zgodnie z jej własnym systemem prawnym podejmie właściwe działania w celu skutecznego zapewnienia niezależności funkcji organu nadzorującego od innych funkcji spełnianych przez organizacje zaangażowane w postępowanie z wypalonym paliwem lub odpadami promieniotwórczymi. 25

Regularne Konferencje Przeglądowe Konwencji przesłuchują rządy Państw Stron Konwencji o sposobie wypełniania jej postanowień i opracowują obligatoryjne dla nich zalecenia, których wykonanie jest sprawdzane na kolejnej Konferencji 26

Konwencja o Ochronie Fizycznej Materiałów Jądrowych z 1980 roku (CPPNM) (Dz. U. 1989 nr 17 poz. 93) w pierwotnej wersji weszła w życie 8 lutego 1987 roku, Obejmuje ochroną fizyczną materiały jądrowe w zasadzie jedynie te, które są w transporcie międzynarodowym, wprowadza regulacje w zakresie importu, eksportu i tranzytu materiałów jądrowych. Wprowadza kategorie (cztery) materiałów jądrowych i poziomy ochrony fizycznej. 27

28

Poprawka do Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych, przyjęta w Wiedniu dnia 8 lipca 2005 roku, do tej pory nie uzyskała liczby podpisów wymaganej do jej wejścia w życie (ale w prawie polskim są już jej zapisy). Rozszerza zakres Konwencji na ochronę fizyczną obiektów jądrowych oraz materiałów jądrowych w transporcie, dowolnym użytkowaniu i składowaniu, wprowadza również postępowanie na wypadek sabotażu. Zmienia nieco kategorie materiałów jądrowych. Wprowadza również 12 podstawowych zasad ochrony fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych. 29

Te zasady to: - Odpowiedzialność państwa (za ustanowienie, wdrożenie i utrzymanie systemu ochrony fizycznej na terytorium danego państwa) - Odpowiedzialność podczas transportu międzynarodowego (też państwa, do momentu należytego przekazania odpowiedzialności innemu państwu) - Prawne i dozorowe struktury (państwo jest odpowiedzialne za ustanowienie i utrzymanie prawnych i dozorowych struktur regulujących kwestie ochrony fizycznej, ustalające wymogi, wydające zezwolenia, kontrolujące obiekty i transport, egzekwujące przestrzeganie wymogów łącznie ze skutecznymi karami) - Kompetentny organ właściwej władzy (odpowiedzialny za wdrożenie struktur prawnych i dozorowych, wyposażony w uprawnienia, kompetencje, środki finansowe i kadrowe, niezależny ) 30

- Odpowiedzialność posiadacza zezwolenia (główna odpowiedzialność za wdrożenie elementów ochrony fizycznej materiałów i obiektów jądrowych spoczywa na posiadaczach zezwoleń) - Kultura bezpieczeństwa (winien być jej nadany należyty priorytet) - Zagrożenie (podstawą ochrony aktualna ocena zagrożenia) - Podejście stopniowane (uwzględniające aktualną ocenę zagrożenia, atrakcyjność i charakter materiałów oraz potencjalne skutki nieuprawnionego usunięcia materiałów lub sabotażu) - Zabezpieczenie wielostopniowe (poziomy metod ochrony) - Zapewnienie jakości (konieczność ustanowienia i wdrożenia polityki i programów zapewnienia jakości) - Plany na sytuacje nieprzewidziane (konieczność przygotowania planów na sytuacje nadzwyczajne oraz prowadzenia stosownych ćwiczeń) - Poufność (państwo winno określić wymogi dotyczące ochrony poufności informacji) 31

Konwencja o Ochronie Fizycznej Materiałów Jądrowych, oraz Traktat o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty, CTBT) z 1996 roku wynikają bezpośrednio z ducha układu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowych (Nonproliferation Treaty, NPT) 32

Istnieją dwa systemy międzynarodowych konwencji w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe: system MAEA - Konwencja w sprawie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe z 21 maja 1963 r. (zwana Konwencją Wiedeńską), oraz system OECD - Konwencja o odpowiedzialności cywilnej w dziedzinie energii jądrowej z 29 lipca 1960 r. (zwana Konwencją Paryską) i Konwencja dodatkowa do Konwencji Paryskiej z 31 stycznia 1963 r. (zwana Konwencją Brukselską) 33

Konwencja Wiedeńska (KW) jest uzupełniona Protokołem ją zmieniającym z 1997 roku oraz Konwencją z 1997 roku o dodatkowym odszkodowaniu za szkodę jądrową. Polska jest stroną Konwencji Wiedeńskiej (wraz z 35 innymi państwami) od 1990 roku. Protokół podpisało 5 państw, w tym Polska (która go nie ratyfikowała). Konwencja z 1997 roku nie weszła w życie (podpisały ją tylko 3 państwa, Polska nie podpisała). Konwencja Paryska (KP) oraz Konwencja Brukselska są też uzupełnione - każda z nich - protokołami dodatkowymi i protokołem zmieniającym. Stronami KP i protokołów dodatkowych do niej jest 15 państw. W 2004 roku podpisano protokół zmieniający KP, ale dotychczas nie wszedł w życie. Stronami KB jest 12 państw, protokół ją zmieniający z 2004 roku też nie wszedł w życie. 34

Obydwa systemy mają wspólne zasady: - odpowiedzialność ponosi wyłącznie osoba eksploatująca obiekt jądrowy - odpowiedzialność obejmuje jedynie ściśle określone szkody powstały w skutek awarii jądrowej (katalog okoliczności zwalniających od odpowiedzialności jest ograniczony do minimum), - odpowiedzialność jest oparta na zasadzie ryzyka, - odpowiedzialność jest limitowana kwotowo, - obowiązany do naprawienia szkody musi posiadać stosowne zabezpieczenie finansowe odpowiedzialności, - w odpowiedzialności uczestniczy państwo lub specjalnie tworzone fundusze publiczne, - wszyscy poszkodowani (bez względu na kraj pochodzenia) podlegają jednakowemu traktowaniu przez sąd rozpoznający roszczenia, - właściwy do rozpoznania wszystkich roszczeń 35 odszkodowawczych jest jeden sąd.

Podobieństwo obydwu systemów spowodowało wypracowanie Wspólnego protokołu z 1988 roku dotyczącego stosowania KW i KP. Reguluje on zasady odpowiedzialności w sytuacji, gdy szkoda jądrowa dotknęła terytorium państwa nie będącego stroną konwencji, której strona jest państwo na terytorium którego znajduje się urządzenie jądrowe będące źródłem szkody. Stanowi on, że w razie wypadku jądrowego ma zastosowanie tylko ta konwencja, której stroną jest państwo, na terytorium którego znajduje się urządzenie jądrowe, w którym wystąpił wypadek (w transporcie stosuje się konwencję, której strona jest państwo urządzenia, z którego pochodzi transportowany materiał). Osoba eksploatująca urządzenie jądrowe znajdujące się na terytorium strony danej konwencji ponosi odpowiedzialność zgodnie z przepisami tej konwencji także za szkody powstałe na terytorium państwa strony drugiej konwencji (obydwa musza być stronami protokołu). 36

Różnice pomiędzy Konwencjami: Wg KW (zmienionej) odpowiedzialność osoby eksploatującej jest ograniczona do wysokości 150 mln SDR, o ile państwo z funduszy publicznych zrekompensuje szkody przekraczające tę kwotę co najmniej do poziomu 300 mln SDR. Jeśli brak takiej decyzji państwa, odpowiedzialność osoby eksploatującej urządzenie ograniczona jest kwotą 300 mln SDR (w pierwotnej wersji KW górna granica wynosiła 5 mln SDR). KB uzupełniła pierwotnie ograniczoną przez KP kwotę odpowiedzialności 15 mln SDR do wysokości 300 mln SDR, zakładając trzy poziomy: - co najmniej 5 mln SDR płatne z funduszy pochodzących z ubezpieczenia, - uzupełnienie do kwoty 175 mln SDR z funduszy państwa urządzenia, - uzupełnienie do 300 mln SDR płatne z funduszu stron KB. 37 Protokół zmieniający KP (?) podnosi tę kwotę do700mln SDR.

Każde państwo chcące korzystać z technologii jądrowych (nie tylko z energetyki jądrowej) winno być stroną wymienionych konwencji, poddać się międzynarodowemu systemowi ich weryfikacji i zbudować krajowy system prawa i kontroli ( dozór jądrowy ). Polska jest stroną układu NPT i wszystkich wymienionych konwencji, a w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe Konwencji Wiedeńskiej (wprowadzono też postanowienia Protokołu uzupełniającego) 38

Schemat elektrowni jądrowej typu PWR 39

PRAWO POLSKIE (i Unii Europejskiej) 40

41

42

Przede wszystkim należy wymienić wszystkie postanowienia TRAKTATU EURATOM, podpisanego w Rzymie 25 marca 1957 roku (wraz z Traktatem Rzymskim ustanawiającym EWG). Polska wstępując do Wspólnot Europejskich automatycznie wstąpiła do Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej EURATOM czyli przyjęła Traktat. Nowy Traktat UE ( Lizboński ) praktycznie nie zmienia zasadniczych postanowień Traktatu EURATOM. Np. bezpieczeństwo dostaw materiałów jądrowych i usług jądrowego cyklu paliwowego w Unii Europejskiej reguluje Rozdział VI Traktatu. Art. 52 postanawia, że materiały jądrowe będą udostępniane w ramach wspólnej polityki dostaw na zasadzie równego dostępu do źródeł tych materiałów (rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych) 43

Art. 67 69 stanowią, że w przypadku dostaw wewnętrznych ceny muszą być ustalane w wyniku równoważenia dostaw względem popytu (zakaz uprzywilejowania). Utworzona w 1960 roku w strukturach Komisji Europejskiej Agencja Dostaw Euratomu (Euratom Supply Agency ESA) oferuje Wspólnocie ekspertyzy, informacje i doradztwo w każdym temacie związanym z działaniem rynku jądrowych materiałów i usług, monitoruje rynek i w oparciu o swoje szerokie prerogatywy działa na rzecz długofalowego bezpieczeństwa dostaw jądrowych materiałów i usług w Unii Europejskiej poprzez dywersyfikację ich źródeł. Agencja ma prawo opcji w odniesieniu do materiałów jądrowych pochodzących zarówno z wewnątrz jak 44 i z zewnątrz Wspólnoty.

Reguły działania ESA wymagają od użytkowników - składania oświadczeń dotyczących szacunkowego zapotrzebowania na dostawy wspomnianych wyżej materiałów, programów zaopatrzeniowych oraz przedkładania projektów kontraktów z oferentami, od wytwórców składania deklaracji dotyczących zasobów, szacunkowej wielkości produkcji oraz programów dostaw, od Agencji - informowania użytkowników i wytwórców o trendach panujących na rynku, równoważenia zapotrzebowania i dostaw oraz zatwierdzania kontraktów. 45

Art. 41 Traktatu EURATOM wymaga informowania Komisji o projektach inwestycyjnych, jeśli odpowiadają one kryteriom ustalonym w Art. 42, Art. 43 zobowiązuje Komisję do wspólnej z użytkownikami analizy projektów itp. Szczegółowe przepisy dotyczące stosowania Art. 41 Traktatu sformułowane są w Rozporządzeniu Rady (Euratomu) 2587/1999 oraz Rozporządzeniu Rady (EC) 1209/2000. W zakresie (jądrowych) inwestycji przemysłowych, wymiany i przeróbek określonych instalacji, konieczne jest nie tylko informowanie o nich, ale też koordynacja tych działań w ramach Wspólnoty. Obowiązują tu: np. Dyrektywa Rady 96/29/Euratom, Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom, Dyrektywa Rady 2006/117/Euratom, Decyzja Komisji 2008/312/Euratom 46 i Zalecenie Komisji 99/829/Euratom.

Należy tu wspomnieć jeszcze Decyzje Rady 77/270/Euratom i 77/271/Euratom dotyczące pomocy finansowej udzielanej dla wspomagania inwestycji mających związek z wytwarzaniem energii elektrycznej w skali przemysłowej w elektrowniach jądrowych oraz z przemysłowymi instalacjami jądrowego cyklu paliwowego (muszą to być inwestycje nie tylko zatwierdzone pod względem bjior przez krajowy dozór jądrowy, ale także pozytywnie zaopiniowane przez Komisję pod względem celów polityki energetycznej Unii). 47

Decyzje i Rozporządzenia obowiązują bezpośrednio w krajach członkowskich UE, Dyrektywy muszą być wprowadzone w określonym terminie do prawa krajowego państw członkowskich, zalecenia winny być wzięte pod uwagę przy tworzeniu tego prawa. W zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (BJiOR) najważniejszymi dokumentami są Dyrektywa Rady UE 96/29/EURATOM z dnia 13 maja 1996 roku ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego, Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich L 159/1, 29.06.1996, oraz Dyrektywa Rady UE 2009/71/EURATOM z dnia 25 czerwca 2009 roku ustanawiająca wspólnotowe ramy bezpieczeństwa obiektów jądrowych, Dziennik Urzędowy UE L 172/18, 2.07.2009.* 48 */ jeszcze nie wprowadzona do ustawy Prawo atomowe

Dyrektywa Rady UE 2009/71/EURATOM mówi o konieczności: - ustanowienia ram wspólnotowych w celu utrzymania ciągłej poprawy i promowania bezpieczeństwa jądrowego i jego regulacji - wprowadzenia przez państwa członkowskie odpowiednich rozwiązań krajowych zapewniających wysoki poziom bezpieczeństwa jądrowego, aby chronić pracowników i ludność przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego z obiektów jądrowych. - zapewnienie, aby właściwy organ regulacyjny był operacyjnie oddzielony od innych organów lub organizacji zaangażowanych w promowanie lub wykorzystywanie energii jądrowej, w tym w produkcję energii elektrycznej, w celu zapewnienia jego faktycznej niezależności w regulacyjnym procesie decyzyjnym. Państwa członkowskie mają wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 22 lipca 2011 r. 49

Podstawowym dokumentem w polskim prawie dotyczącym zagadnień BJiOR jest jak już wspomniano ustawa z dnia 29 listopada 2000 roku Prawo atomowe (Dz.U. z 2007 r. nr 42, poz. 276, z 2008 r. nr 93, poz. 583 i nr 227 poz. 1505 oraz z 2009 r. nr 18 poz. 97 i Nr 168 poz. 1323). Obecnie trwają prace nad jej uzupełnieniem w celu przystosowania do istnienia w Polsce elektrowni jądrowych; nowelizacji ustawy Prawo atomowe należy się spodziewać najpóźniej 1 lipca 2011 roku. 50

NIEKTÓRE POSTANOWIENIA USTAWY PRAWO ATOMOWE Art. 4. 1. Ustawy Prawo atomowe Wykonywanie działalności związanej z narażeniem, polegającej na: 1) wytwarzaniu, przetwarzaniu, przechowywaniu, składowaniu, transporcie lub stosowaniu materiałów jądrowych, źródeł i odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego i obrocie nimi, a także na wzbogacaniu izotopowym, 51

2) budowie, rozruchu, próbnej i stałej eksploatacji oraz likwidacji obiektów jądrowych, 3) budowie, eksploatacji, zamknięciu i likwidacji składowisk odpadów promieniotwórczych i składowisk wypalonego paliwa jądrowego oraz budowie i eksploatacji przechowalników wypalonego paliwa jądrowego, 4) produkowaniu, instalowaniu, stosowaniu i obsłudze urządzeń zawierających źródła promieniotwórcze oraz obrocie tymi urządzeniami, 52

5) uruchamianiu i stosowaniu urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, 6) uruchamianiu pracowni, w których mają być stosowane źródła promieniowania jonizującego, w tym pracowni rtg, 7) zamierzonym dodawaniu substancji promieniotwórczych w procesie produkcyjnym wyrobów powszechnego użytku i wyrobów medycznych, obrocie tymi wyrobami oraz przywozie na terytorium RP i wywozie z tego terytorium wyrobów powszechnego użytku i wyrobów medycznych, do których dodano substancje 53 promieniotwórcze,

8) zamierzonym podawaniu substancji promieniotwórczych ludziom i zwierzętom w celu medycznej lub weterynaryjnej diagnostyki, leczenia lub badań naukowych - - wymaga zezwolenia albo zgłoszenia w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, 2. Działalność polegająca na dodawaniu substancji promieniotwórczych do żywności, zabawek, osobistych ozdób lub kosmetyków oraz przywozie na terytorium RP i wywozie z tego terytorium takich wyrobów 54 jest zabroniona.

7. Zezwolenie wydaje się na czas nieoznaczony, chyba że jednostka organizacyjna ubiegająca się o wydanie zezwolenia złoży wniosek o wydanie zezwolenia na czas oznaczony. 7a. Wydanie, odmowa wydania oraz cofnięcie zezwolenia, a także przyjęcie i odmowa przyjęcia zgłoszenia, następują w drodze decyzji administracyjnej. 7b. Zezwolenie zawiera, jeżeli jest to niezbędne, określenie warunków wykonywania działalności związanej z narażeniem. 9. Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany zgłaszać organowi wydającemu zezwolenie wszelkie zmiany danych określonych w 55 zezwoleniu.

Zezwolenie to wydaje Prezes PAA; w przypadku obiektu jądrowego (elektrowni jądrowej, przechowalnika lub składowiska paliwa jądrowego) - na wniosek inwestora (na budowę, rozruch i próbną eksploatację obiektu jądrowego) albo kierownika jednostki eksploatującej (na stałą eksploatację i likwidację obiektu jądrowego). Uzyskanie tych zezwoleń jest warunkiem uzyskania pozwolenia na budowę (oraz użytkowanie i rozbiórkę) obiektu jądrowego wydawanego na podstawie przepisów prawa budowlanego (art. 37ustawy Prawo atomowe). 56

Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (jeśli ) powinien być uzgodniony z Prezesem PAA w trybie określonym w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 80, poz. 717 z późn. zm.), a decyzja w sprawie zabudowy i zagospodarowania terenu jest uzależniona od wydania pozytywnej opinii Prezesa PAA w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (art. 36 ustawy Prawo atomowe). 57

Przygotowywane zmiany ustawy Prawo atomowe polegają m. innymi na: 1) modyfikacji systemu wydawanych przez Prezesa PAA zezwoleń w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w odniesieniu do obiektów jądrowych, 2) modyfikacji trybu wydawania tych zezwoleń, 3) wprowadzeniu obowiązku i określeniu trybu komunikowania przez Prezesa PAA społeczeństwu decyzji dozorowych dotyczących obiektów jądrowych tak, żeby tryb podejmowania decyzji dozorowych i same decyzje, a w szczególności zezwolenia były jawne dla społeczeństwa, 4) zapewnieniu społeczeństwu możliwości aktywnego udziału w toczących się przed Prezesem PAA postępowaniach w sprawie wydawania zezwoleń, 5) zmianie przepisów dotyczących trybu wykonywania nadzoru i kontroli przez organy dozoru jądrowego nad działalnością związaną z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego, 58

6) zmianie katalogu środków egzekucyjnych stosowanych przez organy dozoru jądrowego w ramach nadzoru nad wykonywaniem działalności związanej z narażeniem, w szczególności w ramach nadzoru nad bezpieczeństwem obiektów jądrowych, 7) rozbudowaniu przepisów dotyczących systemu kształcenia ustawicznego osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo jądrowe w obiektach jądrowych, 8) wprowadzeniu obowiązku wykazania przez posiadaczy zezwoleń odpowiednich środków finansowych na bezpieczeństwo jądrowe obiektu jądrowego, jego zamknięcie i likwidację, 9) wprowadzeniu do ustawy Prawo atomowe obowiązku poddawania się przez dozór jądrowy regularnej samoocenie oraz międzynarodowym 59 przeglądom.

Wszystkie wyżej wymienione zmiany pozwolą na pełne wdrożenie do prawa polskiego przepisów Dyrektywy Rady 2009/71/Euratom oraz pozwolą na spełniającą wymogi bezpieczeństwa jądrowego realizację programu rozwoju energetyki jądrowej w Polsce. Dyrektywa ta w pkt 13 i 14 preambuły wskazuje na konieczność uwzględniania przy jej wdrażaniu zaleceń Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej oraz referencyjnych poziomów bezpieczeństwa dla jądrowych reaktorów energetycznych opracowanych przez Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich Organów Nadzoru Instalacji Jądrowych (WENRA). 60

Przykłady nowych rozwiązań: Zmiana ustawy Prawo atomowe wprowadza obowiązek wnoszenia przez jednostkę organizacyjną eksploatującą elektrownię jądrową opłaty na fundusz likwidacyjny przeznaczonej na pokrycie kosztów postępowania z odpadami promieniotwórczymi, w tym wypalonym paliwem jądrowym oraz na pokrycie kosztów likwidacji elektrowni jądrowej, co jest realizacją wynikającej ze Wspólnej konwencji zasady zanieczyszczający płaci. Jest to też zgodne z zaleceniem Komisji z dnia 24 października 2006 r. w sprawie zarządzania zasobami finansowymi przeznaczonymi na likwidację instalacji jądrowych, zużytego paliwa i odpadów radioaktywnych (Dz. U. 61 UE L 330 z 18.11.2006 s.31).

We wspomnianej dyrektywie i zmienionym Prawie atomowym zakłada się, iż zgodnie z zasadą spoczywania odpowiedzialności za bezpieczeństwo jądrowe obiektu jądrowego na posiadaczu zezwolenia, wynikającą z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2009/71/Euratom, inwestor obiektu jądrowego, jako przyszły posiadacz zezwolenia, powinien sam przeprowadzić ocenę terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu jądrowego, przy wykorzystaniu metod oceny dających wymierne rezultaty i dobrze odwzorowujących rzeczywiste warunki tego terenu. Ocena ta powinna poprzedzać wybór lokalizacji obiektu jądrowego. Wyniki tej oceny wraz z wynikami badań i pomiarów stanowiących podstawę jej sporządzenia 62 inwestor powinien opracowywać w formie raportu

Jak wspomniano wyżej, w nowej ustawie duży nacisk będzie położony na likwidację obiektu jądrowego po zakończeniu jego eksploatacji. Przed wydaniem pozwolenia na wprowadzenie na teren lokalizacji pierwszego materiału jądrowego, urzędowi dozorowemu należy przedłożyć plan likwidacji reaktora i ostatecznego składowania wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych (lub ). 63

Obowiązkiem wnioskodawcy lub posiadacza zezwolenia powinno być wykazanie się posiadaniem odpowiednich środków finansowych (na pokrycie opłat dozorowych, ubezpieczenia od odpowiedzialności za szkody, funduszy na etapy budowy, eksploatacji, konserwacji i likwidacji, zatrudnienie odpowiedniej liczby pracowników o wystarczającej kompetencji w zakresie projektowania, budowy, rozruchu, eksploatacji i konserwacji obiektu jądrowego), a także wykazanie się posiadaniem środków na bezpieczną budowę, konserwację, eksploatację i likwidację obiektu jądrowego oraz zapewnienie, że wymogi dozorowe i normy bezpieczeństwa są i nadal będą przestrzegane. 64

A odpowiedzialność cywilna za szkody jądrowe? Polska jest stroną Konwencji Wiedeńskiej, ale: Prawo atomowe określa urządzenia, które mogą być źródłem szkody (wyłącza laboratoria badawcze i zakłady lecznicze oraz wszelkie urządzenia z izotopami promieniotwórczymi, które osiągnęły końcową fazę ich wytwarzania), wyróżnia szkodę na osobie (wszystkie efekty promieniowania), mieniu (gdy napromieniowanie pozbawia je przydatności) i środowisku, jako dobru wspólnym, wprowadza zasadę ryzyka (brak konieczności wskazania winnego i związku szkody z winą), wyłącza szkody związane z konfliktem zbrojnym czy działaniami wojennymi i ogranicza odpowiedzialność osoby 65 eksploatującej do kwoty 150mln SDR.

Wyższe roszczenia pokrywane są z obowiązkowego funduszu ograniczenia odpowiedzialności (ale Skarb Państwa gwarantuje wypłatę odszkodowania z tytułu szkody na osobie). Określa też okresy przedawnienia (roszczenie przy szkodzie na mieniu i środowisku przedawnia się z upływem 3 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie i wygasa po 10 latach od wypadku, roszczenie przy szkodzie na osobie nie przedawnia się). 66

Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2004 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby eksploatującej urządzenie jądrowe (Dz.U. nr 94 poz. 909) określa minimalną sumę gwarancyjną ubezpieczenia OC (w odniesieniu do jednego zdarzenia): - 400 tys. SDR dla reaktora o mocy do 30 MW, - 150 mln SDR dla pozostałych reaktorów (oraz zakładów stosujących w produkcji materiały jądrowe, przetwarzających czy przetwarzających te materiały w tym wypalone paliwo jądrowe), - 45 tys. SDR przechowalniki wypalonego paliwa jądrowego, - 20 tys. SDR przechowalniki i składowiska odpadów promieniotwórczych, zawierających materiały jądrowe. 10% sumy gwarancyjnej przeznacza się na zabezpieczenie roszczeń z tytułu szkody jądrowej na osobie (fundusz utrzymywany 5 lat od dnia wypadku jądrowego). Skarb Państwa gwarantuje wypłatę odszkodowania na osobie w 67 pełnym zakresie.

ZDARZENIA RADIACYJNE 68

Zdarzenia radiacyjne definicje wg ustawy Prawo atomowe: - zdarzenie radiacyjne - sytuacja związana z zagrożeniem, wymagająca podjęcia pilnych działań w celu ochrony pracowników lub ludności; - zagrożenie (narażenie potencjalne) - narażenie, które może nastąpić, przy czym prawdopodobieństwo jego wystąpienia i wielkość mogą być zawczasu oszacowane; - narażenie - proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu promieniowania jonizującego; - działania interwencyjne - działania, które zapobiegają narażeniu lub zmniejszają narażenie ludzi w wyniku zdarzenia radiacyjnego, polegające na oddziaływaniu na źródło promieniowania jonizującego, źródło skażeń promieniotwórczych, drogi rozprzestrzeniania tych skażeń oraz na ludzi. 69

Art. 82. 1. Ze względu na zasięg skutków wyróżnia się następujące rodzaje zdarzeń radiacyjnych: 1) zdarzenie powodujące zagrożenie jednostki organizacyjnej - zdarzenie radiacyjne, które powstało na terenie tej jednostki, a zasięg jego skutków nie przekracza granic jej terenu; 2) zdarzenie powodujące zagrożenie publiczne o zasięgu wojewódzkim zdarzenie radiacyjne, które powstało na terenie jednostki organizacyjnej albo poza nią w czasie prowadzenia prac w terenie lub w czasie transportu materiałów jądrowych, źródeł promieniowania jonizującego, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, a zasięg jego skutków nie przekracza obszaru jednego województwa; 3) zdarzenie powodujące zagrożenie publiczne o zasięgu krajowym zdarzenie radiacyjne określone w pkt 2, jeżeli zasięg jego skutków przekracza lub może przekroczyć obszar 70 jednego województwa.

Art. 82. 2. Każde zdarzenie radiacyjne zaistniałe na terenie kraju lub poza jego granicami, którego zasięg skutków przekracza granice Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi zdarzenie powodujące zagrożenie publiczne o zasięgu krajowym. Art. 84. 1. Zdarzenie radiacyjne powodujące zagrożenie jednostki organizacyjnej, województwa albo kraju wymaga podjęcia stosownych działań interwencyjnych określonych odpowiednio w zakładowym, wojewódzkim albo krajowym planie postępowania awaryjnego. 2. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie jednostki organizacyjnej akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje kierownik jednostki, na terenie której nastąpiło zdarzenie. 3. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie o zasięgu wojewódzkim akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda we 71 współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanit.

Art. 84. 4. Jeżeli zdarzenie radiacyjne miało miejsce podczas transportu, akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo przesyłki w czasie transportu w porozumieniu z wojewodą właściwym dla miejsca zdarzenia działającym we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym. 5. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie o zasięgu krajowym akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje minister właściwy do spraw wewnętrznych przy pomocy Prezesa Agencji. Art. 85. 1. W razie zdarzenia radiacyjnego spowodowanego przez nieznanego sprawcę służba, która pierwsza uzyskała informację o zdarzeniu, zabezpiecza miejsce zdarzenia i powiadamia o zdarzeniu Prezesa Agencji oraz wojewodę właściwego dla miejsca zdarzenia. 72

We wszystkich działaniach interwencyjnych (prowadzonych, w zależności od zasięgu skutków zdarzenia, przez kierownika jednostki, wojewodę lub Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji) Prezes PAA, poprzez kierowane przez niego Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych (CEZAR), pełni rolę informacyjno-konsultacyjną, w zakresie oceny poziomu dawek i skażeń oraz innych ekspertyz i działań na miejscu zdarzenia, przekazywania informacji dla społeczności narażonych w wyniku zdarzenia, przekazywania informacji do organizacji międzynarodowych i państw ościennych. Powyższe postępowanie dotyczy również wykrycia nielegalnego obrotu substancjami promieniotwórczymi (w tym nielegalnego przewozu 73 przez granicę państwa).

Dla wypełnienia tych zadań CEZAR dysponuje ekipą dozymetryczną, zdolną do dokonania na miejscu zdarzenia pomiarów mocy dawki i skażeń promieniotwórczych, identyfikacji skażeń i porzuconych substancji promieniotwórczych, usunięcia skażeń oraz przewozu odpadów promieniotwórczych z miejsca zdarzenia do Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych. CEZAR prowadzi całodobowe dyżury przez 7 dni w tygodniu oraz pełni funkcje służby awaryjnej Prezesa PAA, Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) oraz KPK dla MAEA, Komisji Europejskiej, Rady Państw Morza Bałtyckiego, NATO i państw związanych z Polską umowami dwustronnymi w zakresie powiadamiania i współpracy w przypadku zdarzeń radiacyjnych.

75

W Centrum zainstalowane są bazy danych i systemy informatyczne wspomagania decyzji, które stanowią podstawowe narzędzia do oceny sytuacji radiacyjnej kraju: systemy wspomagania decyzji ARGOS NT i RODOS oraz - system ECURIE - (system UE wczesnego powiadamiania i wymiany informacji w sytuacjach awaryjnych, tzw. Stacja CoDecS) - 24h - system ENAC - (system MAEA wczesnego powiadamiania i wymiany informacji w sytuacjach awaryjnych) - 24h - system EURDEP - (wymiany danych o wartościach mocy dawek promieniowania gamma ze stacji pom. krajów UE) - system "Easy Proteo"- (wymiana danych z monitoringu radiacyjnego krajów UE) - stanowisko METEO - (automatyczne zbieranie danych meteorologicznych z IMGiW) - stanowisko BAZY DANYCH (stacje i placówki, obiekty 76 jądrowe w kraju i za granicą, punkty kontaktowe).

Do obowiązków Prezesa PAA należy bieżąca ocena sytuacji radiacyjnej kraju, w tym w okresie po zdarzeniu radiacyjnym. Oceny tej dokonuje się w oparciu o dane uzyskane z sieci dozymetrycznych stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych podstawowych i uzupełniających ( ) oraz dozymetrycznych placówek pomiaru skażeń promieniotwórczych podstawowych i specjalistycznych ( ), określonych w odrębnym rozporządzeniu Rady Ministrów, jak również w oparciu o pomiary dozymetrycznych ekip mobilnych. 77

Stacje systemu wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych (bez lokalnej stacji ASS-500 w Świdrze 78 k. Warszawy)

Placówki podstawowe pomiaru skażeń promieniotwórczych w Polsce 79

W zakresie zdarzeń radiacyjnych poza zapisami w ustawie Prawo atomowe funkcjonują: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych (Dz. U. Nr 20, poz. 169) ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 20 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych (Dz. U. Nr 131, poz. 912) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie wartości poziomów interwencyjnych dla poszczególnych rodzajów działań interwencyjnych oraz kryteriów odwołania tych działań (Dz. U. Nr 98, poz.987) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie informacji wyprzedzającej dla ludności na 80 wypadek zdarzeń radiacyjnych(dz. U. Nr 102, poz. 1065)

Rodzaje działań interwencyjnych (r. RM z 27.04.2004) 1) ewakuacja - jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych siedmiu dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 100 msv; 2) nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych - jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych dwóch dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 10 msv; 3) podanie preparatów ze stabilnym jodem - jeżeli u dowolnej osoby z zagrożonego terenu zachodzi możliwość otrzymania na tarczycę dawki pochłoniętej równej co najmniej 100 mgy); 81

4) zakaz lub ograniczenie: a) spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w skażonej żywności lub skażonej wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi przekroczy wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia, b) b) żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie - jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w postaci izotopów cezu Cs-134 i Cs-137 w środkach żywienia zwierząt pochodzących ze skażonego terenu przekroczy wartości określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia; 82

5) czasowe przesiedlenie ludności - jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych trzydziestu dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 30 msv; 6) stałe przesiedlenie ludności - jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu całego życia, rozumianego jako 50 lat dla osób dorosłych i 70 lat dla dzieci, dawkę skuteczną (efektywną) przekraczającą łącznie 1 Sv lub jeżeli dawka, o której mowa w pkt 5, nie spadnie poniżej 10 msv w okresie 2 lat od wystąpienia zdarzenia radiacyjnego. 83

Napromienienie (w Sv ) i symptomy (somatyczne) - 0,2 brak symptomów 0,2 0,5 mijające zmniejszenie liczby białych ciałek krwi 0,5 1 ból głowy, spadek odporności na infekcję, mijająca sterylizacja mężczyzn 1 2 prawdopodobieństwo śmierci w ciągu 30 dni 10% (LD10/30), w 50% - biegunki i wymioty po 3 6 godz, spontaniczne poronienie, sterylizacja mężczyzn 2 3 LD35/30, symptomy j.w. w 100% po 1 6 godz, utrata włosów, drastyczny spadek liczby białych ciałek krwi, sterylizacja kobiet, zmęczenie 3 4 LD50/30, symptomy j.w. oraz krwawienie z ust i podskórne 4 6 LD60/30 (przyczyna śmierci to infekcje i wewnętrzne krwawienie), ostra choroba popromienna, symptomy po 0,5 2 godz 6 10 LD100/14, wyleczenie możliwe po przeszczepie szpiku 10 50 LD100/7, syptomy już po 5-30 min, leczenie paliatywne 84

UWAGI KOŃCOWE 85

Szczegółowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w Polsce można znaleźć na stronach: http://paa.gov.pl/dokumenty/prawo_atomowe/ustawa _prawo_atomowe.pdf http://paa.gov.pl/?frame=11.2 http://paa.gov.pl/?frame=11.3 Ale przepisy prawne to nie wszystko: 86

Kraj eksploatujący obiekty jądrowe, czy wykorzystujący jakiekolwiek technologie jądrowe, winien wypracować system wartości, zwany kulturą bezpieczeństwa jądrowego. Jest to amalgamat wartości, standardów i norm etycznych narzucający określony sposób postępowania. System ten wykracza poza wymogi prawa czy zatwierdzone procedury. Winien być zakodowany we wszelkich rozważaniach i działaniach uczestników systemu. 87

Sprawdzianem przestrzegania kultury bezpieczeństwa jest zachowanie pracowników nie tylko w trakcie wykonywania rutynowych czynności, ale przede wszystkim w sytuacjach wykraczających poza scenariusze przewidziane procedurami i przetestowane. 88

89

Polski program energetyki jądrowej i budowa elektrowni jądrowej w Żarnowcu zostały przerwane z powodu protestów społecznych z okresu jesień 1989 jesień 1990. EJ Żarnowiec ( Żarnobyl ) była traktowana jako przykład starej technologii radzieckiej, wybranej ze względów politycznych, narzuconej Polsce jako państwu satelickiemu, bez dostatecznego ekonomicznego i technicznego uzasadnienia, bez próby uzyskania akceptacji społecznej itd. Przypomnijmy ważniejsze datyz tego okresu: 90

1972-1973 decyzja o budowie w Polsce elektrowni jądrowych, wybór 8 lokalizacji, decyzja lokalizacyjna Żarnowiec i Klempicz 1974 - podpisanie porozumienia między PRL i ZSRR, decyzja na temat typu pierwszej elektrowni (4 reaktory typu WWER-440/213) 01.1982 - dokument Rady Ministrów 04.1983 - podpisanie kontraktu dotyczącego budowy 1984 - rozpoczęcie prac budowlanych 1989 1990 protesty 1990 - Rada Ministrów konsultuje program z ekspertami z kraju i z zagranicy 4. 09. 1990 - Rada Ministrów decyduje o zaniechaniu programu 9. 11. 1990 - Sejm zatwierdza decyzję Rządu, ale postanawia wracać do sprawy w kolejnych (powtarzanych co 5 lat) analizach strategii energetycznej kraju 91

STOSUNEK SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO DO ENERGETYKI JĄDROWEJ? Wyniki badań prowadzonych od roku 1989 na zlecenie Panstwowej Agencji Atomistyki

Stopień akceptacji społeczeństwa polskiego dla wykorzystania energii jądrowej do zaspokajania potrzeb energetycznych kraju w latach 1989-2004 2004 42 20 38 2002 30 22 48 2000 33 12 55 1998 34 18 48 1996 34 16 50 1994 36 25 39 1991 43 13 44 1989 32 12 56 0% 20% 40% 60% 80% 100% 93 za nie wiem/trudno powiedzieć przeciw

Stopień akceptacji budowy elektrowni jądrowej w Polsce (Pentor, grudzień 2006) Ogółem N=1016 27% 34% 14% 15% 10% Płeć Mężczyźni N=486 35% 36% 9% 12% 8% Kobiety N=530 19% 32% 18% 17% 14% Wiek Do 29 N=303 24% 42% 13% 10% 11% Od 30 do 39 N=159 23% 39% 17% 12% 9% Od 40 do 49 N=195 26% 31% 13% 20% 10% Od 50 do 59 N=148 30% 27% 17% 15% 11% 60 i więcej N=211 31% 26% 10% 19% 14% [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć 94

Pentor, 05.12.2008 Czy Pana(i) zdaniem Polska powinna w najbliższym czasie zbudować elektrownię jądrową? Ogółem N=1002 21 26 Ogółem 21 17 15 średnia* 2,6 Płeć Mężczyźni N=476 30 31 18 9 12 2,9 Kobiety N=526 13 22 24 24 17 2,3 Wiek Do 29 N=275 20 33 19 15 13 2,7 Od 30 do 39 N=167 21 27 21 16 15 2,6 Od 40 do 49 N=164 18 29 23 17 13 2,5 Od 50 do 59 N=171 24 24 24 15 13 2,7 60 i więcej N=225 22 19 20 22 17 2,5 [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Wszystkie dane w procentach Podstawa średniej nie obejmuje osób nie mających opinii. Środek czteropunktowej skali jest równy 2,5. 95 95

Pentor, 05.12.2008 Czy Pana(i) zdaniem Polska powinna w najbliższym czasie zbudować elektrownię jądrową? Wykształcenie średnia* Podstawowe N=257 14 24 26 19 17 2,4 Zasadnicze N=256 15 25 23 20 17 2,4 Średnie N=343 26 27 20 14 13 2,7 Wyższe N=147 33 33 11 15 8 2,9 Miejsce zamieszkania Wieś N=378 18 24 26 18 14 2,5 Miasto do 19999 N=82 29 37 5 18 11 2,9 Miasto do 49999 N=119 17 33 20 20 10 2,5 Miasto do 199999 N=175 20 20 25 17 18 2,5 Miasto powyżej 200000 N=213 29 29 17 13 12 2,8 Warszawa N=36 10 29 19 18 24 2,4 [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Wszystkie dane w procentach Podstawa średniej nie obejmuje osób nie mających opinii. Środek czteropunktowej skali jest równy 2,5. 96 96

Pentor, 05.12.2008 Gdyby w pobliżu miejscowości, w której Pan(i) mieszka, zaplanowano budowę elektrowni jądrowej i zapewniono mieszkańcom tańszą elektryczność, nowe miejsca pracy i rozwój regionu, to czy poparł(a)by Pan(i) taką inwestycję, czy nie? Ogółem średnia* Ogółem N=1002 18 25 25 22 10 2,4 Płeć Mężczyźni N=476 24 29 22 16 9 2,7 Kobiety N=526 13 22 27 27 11 2,2 Wiek Do 29 N=275 16 32 24 18 10 2,5 Od 30 do 39 N=167 15 25 29 21 10 2,4 Od 40 do 49 N=164 14 23 23 27 13 2,3 Od 50 do 59 N=171 23 28 22 20 7 2,6 60 i więcej N=225 22 16 25 24 13 2,4 [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Wszystkie dane w procentach Podstawa średniej nie obejmuje osób nie mających opinii. Środek czteropunktowej skali jest równy 2,5. 97 97

Podstawowe N=257 Pentor, 05.12.2008 Gdyby w pobliżu miejscowości, w której Pan(i) mieszka, zaplanowano budowę elektrowni jądrowej i zapewniono mieszkańcom tańszą elektryczność, nowe miejsca pracy i rozwój regionu, to czy poparł(a)by Pan(i) taką inwestycję, czy nie? 11 24 Wykształcenie 25 28 12 średnia* 2,4 Zasadnicze N=256 11 25 28 23 13 2,4 Średnie N=343 20 29 24 17 10 2,7 Wyższe N=147 38 17 19 20 6 2,9 Miejsce zamieszkania Wieś N=378 16 22 26 25 11 2,5 Miasto do 19999 N=82 23 29 22 19 7 2,9 Miasto do 49999 N=119 11 35 17 27 10 2,5 Miasto do 199999 N=175 15 17 33 21 14 2,5 Miasto powyżej 200000 N=213 28 28 20 15 9 2,8 Warszawa N=36 5 37 26 14 18 2,4 [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Wszystkie dane w procentach Podstawa średniej nie obejmuje osób nie mających opinii. Środek czteropunktowej skali jest równy 2,5. 98 98